We Francji prace nad kodyfikacją prawa cywilnego podjęto już w okresie rewolucji, następnie wznowiono je z inicjatywy Napoleona, który powołał czteroosobową komisję złożoną ze starych praktyków – prawników (Tronchet, Portalis, Preamenau i Maleville), przy czym sam również brał udział w tworzeniu tegoż aktu. Zrozumiał on bowiem, że ujednolicone prawo pozwoli na pełną centralizację władzy i hierarchiczną organizację urzędów, a dzięki temu sprawne funkcjonowanie aparatu państwa.

Bonaparte znany z niezwykle szybkiego i energicznego działania uważał, iż prawnicy pracują ślamazarnie, wdają się w niepotrzebne teoretyczne wywody i popisują retoryką. Bywało, że jednym zdaniem ukrócał zbyt długi, w jego mniemaniu spór – w ten sposób np. zabronił dochodzenia ojcostwa. Obrady komisji były przedłużane przez Napoleona aż do świtu, stąd też projekt wstępny powstał już w cztery miesiące. Szybko i skutecznie pokonywał on również przeszkody legislacyjne stojące na drodze kodeksowi. Gdy w Trybunacie, stuosobowym gremium powołanym do rozpatrywania projektów ustaw, natrafił na opozycję trybunów, zarzucających redaktorom zdradę ideałów rewolucji, natychmiast zarządził „reorganizację” izby, polegającą na zmniejszeniu jej liczebności o połowę. Po usunięciu pięćdziesięciu niepokornych reszta trybunów pośpiesznie i z wielką gorliwością poparła projekt. Ostatecznie w latach 1803 – 1804 zredagowano trzydzieści sześć odrębnych ustaw, które ogłoszono łącznie 21 marca 1804 roku jako Code Civil des Francais, czyli Kodeks cywilny Francuzów. W 1807 roku nazwę zmieniono na Kodeks Napoleona, w roku 1816 ponownie na kodeks cywilny (code civil), a w 1852 roku „gwoli oddania hołdu prawdzie historycznej” powrócono stosownym dekretem do nazwy Kodeks Napoleona. Chociaż od końca XIX wieku powszechnie używana jest nazwa kodeks cywilny (code civil), to wspomniany dekret z 1852 roku nigdy nie został zniesiony i formalnie mamy do czynienia z Kodeksem Napoleona do dzisiaj.

W 1807 roku, kiedy powstało Księstwo Warszawskie, w jego konstytucji na życzenie cesarza znalazł się artykuł 69, który głosił: „Kodeks Napoleona będzie prawem cywilnym Księstwa Warszawskiego.”

Kodeks Napoleona został wprowadzony w Księstwie Warszawskim w 1808 roku specjalnym dekretem. Ostatnie przepisy owego kodeksu utraciły moc w Polsce dopiero 1 stycznia 1947.

Kodeks Napoleona składał się z 2281 artykułów. Oparty był na systematyce justyniańskiej. Całość podzielono na trzy księgi: I – o osobach, II – o majątkach i różnych rodzajach własności, oraz III – o różnych sposobach nabycia własności. W związku z tym w księdze pierwszej unormowano: prawo osobowe, małżeńskie osobowe, adopcje, opiekę i kuratelę, w księdze drugiej: własność, użytkowanie i służebność, natomiast w trzeciej: prawo spadkowe, małżeńskie majątkowe i zobowiązaniowe. Systematyka ta, ówcześnie już przestarzała, spotkała się z poważną krytyką, dotyczącą niewyodrębnienia części ogólnej, braku osobnej księgi traktującej o prawie spadkowym, czy rozdziału prawa małżeńskiego osobowego od majątkowego.

Tym niemniej okrzyknięto go arcydziełem sztuki legislacyjnej pod względem jasności stylu i piękna języka. Zwięzły, unikał z jednej strony kazuistycznego brnięcia w szczegóły, z drugiej naukowych i teoretycznych definicji. Owa precyzja użytych konstrukcji prawnych, a przede wszystkim zawartość merytoryczna pozwalała na łatwą dedukcje rozstrzygnięć szczegółowych. Opierał się na zasadach liberalizmu i indywidualizmu, wielkie znaczenie przywiązywał do własności nieruchomości. Zawierał w sobie elementy dawnego francuskiego prawa zwyczajowego, prawa rzymskiego, kanonicznego i ordynansów królewskich. Przede wszystkim jednak realizował on w zakresie prawa cywilnego podstawowe idee rewolucji francuskiej, takie jak:

wolność osobista jednostki,

formalna równość obywateli wobec prawa,

nienaruszalność własności prywatnej,

swoboda umów,

wolność wyznania i pracy,

prawo do używania własnego języka,

wyłącznie świecki charakter małżeństwa jako instytucji prawnej,

dopuszczalność rozwodów i poddanie spraw małżeńskich sądownictwu powszechnemu.

Jednakże uznając ów kodeks za twór niemalże idealny, rozstrzygający bez żadnych wątpliwości wszelkie stosunki społeczne, jako kodeks zupełny, zablokowano wszelkie próby jego interpretacji. Sędzia ograniczony był do rozwikłania konkretnej sprawy, na podstawie obowiązującego stanu prawnego, bez możliwości wpływu na przyszłe orzecznictwo. Rezultat takiego stanowiska to brak dalszego, twórczego rozwoju prawa cywilnego na rzecz egzegezy tekstu samego kodeksu.

Kolejną skazą były relikty patriarchalne. Działo się tak szczególnie w zakresie prawa rodzinnego, którego przepisy to jeden ze śladów osobistego wpływu Napoleona na kształt kodeksu. Jego podejście do prawa rodzinnego było niemal orientalne. Sam Bonaparte wyraził przekonanie, iż „właśnie natura uczyniła z kobiety niewolnice”. Kodeks poddawał kobietę zamężną władzy mężowskiej, w stopniu czyniącym ją, jak określano „wieczyście małoletnią”. Unormowania zobowiązywały ją do posłuszeństwa małżonkowi we wszystkich sferach aktywności, nie mogła samodzielnie podejmować żadnych czynności prawnych. Natomiast mąż miał prawo kontrolować jej sposób życia, kontakty towarzyskie, korespondencję. Szczególnie jaskrawe stawało się to podczas rozwodu; mąż mógł domagać się go w każdym czasie, żona dopiero wtedy gdy ten „trzymał nałożnicę w ich wspólnym domu”. Również władza ojcowska nad dziećmi była bardzo rozległa, ojciec mógł stosować takie środki wychowawcze jak żądanie sądowego uwięzienia małoletniego w domu poprawczym, jego też zgoda była konieczna przy zawarciu małżeństwa syna bądź córki:

„Art.148. Syn przed skończonym dwudziestym piątym rokiem wieku swego, a córka przed skończonym dwudziestym pierwszym, nie mogą zawierać małżeństwa, bez zezwolenia ojca swego i matki; w przypadku różności zdań, dosyć jest na zezwoleniu ojca.”

Napoleon poza tym wprowadził bezwzględny zakaz poszukiwania ojcostwa, by chronić legalną rodzinę, w rzeczywistości spowodował drastyczne upośledzenie dzieci pozamałżeńskich. Kodeks wyróżniał tu dwie ich kategorie. Pierwsza – to dzieci naturalne, które mogły być uznane, lub uprawnione przez małżeństwo rodziców, druga – to dzieci ze związków kazirodczych i cudzołożnych, uważane przez prawo za istoty nie posiadające ani ojca, ani matki. Nawet sądowe poszukiwanie macierzyństwa, mimo że dopuszczalne, obwarowano wieloma formalnościami i wcale nie stawało się powodem uzyskania np. praw do spadku z tytułu pokrewieństwa.

Jakie były konsekwencje ? Kobietom odebrano możliwość nabywania, sprzedawania czy zastawiania własności, zniesiono wywalczone w okresie rewolucji prawo zrównujące dzieci pozamałżeńskie ze ślubnymi. Przywrócono barbarzyńską instytucję tzw. "śmierci cywilnej" – a więc całkowitego pozbawienia człowieka jego osobowości prawnej w stosunku do skazanych za najcięższe przestępstwa, osobisty wpływ Napoleona widoczny jest również w części dotyczącej cudzoziemców, którzy nie mogli korzystać we Francji z praw cywilnych, dziedziczyć majątków, otrzymywać legatów oraz darowizn. Postępowym natomiast aspektem było wprowadzenie możliwości rozwodu za obopólną zgodą obydwu małżonków i orzekał o tym sąd cywilny, oraz sama laicyzacja instytucji małżeństwa (co spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem Kościoła).

W sferze prawa majątkowego Kodeks Napoleona opierał się na dwóch fundamentalnych założeniach: wolności własności prywatnej i wolności umów. Traktował o korzystaniu z rzeczy w sposób najbardziej nieograniczony, w granicach oczywiście prawa, odrzucał feudalne obciążenia dotyczące nieruchomości ziemskich (znosił własność podzielną) – sprzyjał rozwojowi aktywności gospodarczej indywidualnych właścicieli. Wprowadzał nieograniczoną swobodę zawierania kontraktów, według rzymskiej zasady: volenti non fit iniuria, dotyczyło to również (poza pewnymi wyjątkami) formy zawierania umów, a państwo zostało sprowadzone do roli zaledwie „nocnego stróża”. Odeszły też w niepamięć dawne zakazy lichwy. Nieprzyjaźnie odnosił się do zasiedzenia, stwierdzał iż możliwe jest tylko zasiedzenie w dobrej wierze: przy jego 10 – letnim okresie i poparte tytułem prawnym. Natomiast prawo hipoteczne posiadało pewne wady; przede wszystkim brak cechy wieczystości – wpisy były tylko na 10 lat, hipoteka miała charakter ogólny – brak szczegółowości, przez to nie była pewna i wreszcie hipoteka była niejawna. Prawo spadkowe; jeżeli nie istniał pisemny testament, regulacje miały charakter ustawowy tzn. dziedziczyli krewni do dwunastego stopnia pokrewieństwa, a w przypadku ich braku dopiero małżonek.

Kodeks Napoleona w swym założeniu miał obejmować całość norm cywilno prawnych. Życie rozsadziło jego ramy, musiał być z czasem uzupełniony jego system norm. Drogą odrębnych ustaw uregulowano prawo autorskie i patentowe, prawo o stowarzyszeniach, czy też prawo pracy. Kodeks Napoleoński wprowadzony został we wszystkich państwach, które znalazły się pod dominacją Francji napoleońskiej, po upadku Napoleona wprawdzie zasięg obowiązywania znacznie się skurczył (przestał obowiązywać w większości państw niemieckich), ale nadal obowiązywał w niektórych krajach np. w Belgii, Luksemburgu.

Pojawiały się niekiedy złośliwe twierdzenia, iż Napoleon dlatego tak konsekwentnie dążył do opracowania nowego kodeksu, ponieważ chciał przejść do historii jako wielki prawodawca - jak Solon czy Justynian. Lecz sam Cesarz był z Kodeksu niezmiernie dumny i uważał go za swoje największe dzieło. Jak miał on powiedzieć w ostatnich latach swojego życia: "Moja sława nie polega na tym, że wygrałem 40 bitew. Waterloo wymazało wspomnienie tych zwycięstw, ale nie wymaże tego, co żyć wiecznie będzie - mojego kodeksu cywilnego".

Mimo, że na początku próby wprowadzenia nowego prawa w Księstwie Warszawskim wywołały niekończące się spory; szlachta obawiała się zniesienia władzy nad chłopem i pozbawienia majątków, niechęć kleru budziło wprowadzenie cywilnych ślubów i rozwodów. Francuskie prawo cywilne i francuska procedura sądowa utrwaliły się i utrzymały. Co więcej - gdy w 1815 r. na ziemiach byłego Księstwa Warszawskiego nastały rządy rosyjskie, Kodeks Napoleona - którego nazwa, w przeciwieństwie do Francji, cały czas pozostała niezmieniona - traktowany był jak prawo narodowe, którego należy bronić.

Jako wzór nowego, postępowego prawa KN oddziaływał w szerokim zakresie na ustawodawstwa cywilne wielu krajów europejskich i pozaeuropejskich. Na nim oparte zostały europejskie kodeksy m. in. : grecki z 1827 r., rumuński 1865 r., włoski 1865 r., portugalski 1867 r., hiszpański 1889 r. Wielki wpływ wywarł także na kodeksy cywilne krajów Ameryki Południowej (Boliwii, Kolumbii, Wenezueli), niektórych stanów USA (np. Luizjany), Afryki oraz Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Dopiero po stu latach od powstania KN jego wpływy zaczęły wypierać inne dwa znakomite kodeksy, tj. niemiecki Burgerliches Gesetzbuch i szwajcarski Zivilgesetzbuch.