PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI
Costy i McCrae„Wielka Piątka”

Ujmuje osobowość w kategoriach cech : ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość, neurotyczność i sumienność. Cechy warunkują istnienie indywidualnych różnic między ludźmi.

Cechy te są w dużym stopniu uwarunkowane biologicznie, relatywnie niezmienne i uniwersalne. Wywierają wpływ na życie człowieka, ukierunkowując spostrzeganie, myślenie, odczuwanie i zachowanie.

EKSTRAWERSJA – INTROWERSJA - Osoby osiągające wysokie wyniki ekstrawersji opisywane są jako towarzyskie, skłonne do zabawy, serdeczne, rozmowne, aktywne, poszukujące podniet i stymulacji. Ujawniają w dużym natężeniu pozytywne emocje: radość, poczucie szczęścia, pogodny nastrój, optymizm życiowy. Cechują się asertywnością, skłonnością do dominacji i przywództwa, dążą do przyjemności, skłonność do dominacji i przywództwa. Osoby introwertywne wykazują rezerwę w kontaktach społecznych, brak optymizmu oraz preferencje do przebywania w samotności i nieśmiałość.

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE - Osoby uzyskujące wysokie wskaźniki w wymiarze otwartość na doświadczenie skłonne są do kwestionowania autorytetów i niezależności sądów. Cechują się kreatywnością i ciekawością poznawczą w stosunku do siebie i otaczającego świata, która przejawia się w aktywnym poszukiwaniu bodźców i dużej tolerancji wobec nowości. W skład charakterystyki tego wymiaru osobowości wchodzi: otwartość umysłowa, twórcza wyobraźnia, wrażliwość zmysłowa i estetyczna, Osoby o niskiej otwartości na doświadczenie są konwencjonalne w zachowanie i konserwatywne w poglądach. Cenią sobie tradycyjne wartości i preferują uznane społecznie sposoby działania.

UGODOWOŚĆ - Osoby, które uzyskują wysokie wyniki w ugodowości mają tendencję do bycia „dobrym”, usłużnym, sympatycznym, delikatnym, łagodnym, skromnym, prostolinijnym, skłonnym do ustępstw i współpracy. Cechują się zaufaniem i wrażliwością wobec innych ludzi, dbałością o ich interesy i nastawieniem altruistycznym.

Osoby mało ugodowe są egocentryczne, sceptyczne w opiniach na temat intencji innych ludzi oraz przedstawiają raczej nastawienie rywalizacyjne niż kooperatywne, są agresywne i oschłe w kontaktach z innymi ludźmi.

NEUROTYCZNOŚĆ - Osoby neurotyczne są emocjonalnie niezrównoważone, doświadczają negatywnych emocji, takich jak lęk, gniew i agresywna wrogość. Wzmożone jest poczucie winy, smutku i bezradności (depresyjność). Osoby takie są irracjonalne, mają obniżone poczucie bezpieczeństwa i przejawiają trudności w adaptacji do środowiska. Łatwo się zniechęcają i załamują w trudnych sytuacjach. Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne
i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia.

SUMIENNOŚĆ - Osoby z wysoką sumiennością cechują się rozwagą, skrupulatnością, dokładnością, punktualnością, rzetelnością, odpowiedzialnością, zdyscyplinowaniem i zorganizowaniem. Wykazują silną wolę, są motywowane do działania, wytrwale realizują cele, ujawniają wysoką potrzebę osiągnięć i sukcesu (duże zaangażowanie w pracę).Duże natężenie cechy wiąże się z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmem.

EMPATIA - „reakcja emocjonalna obserwującego, która przynajmniej w pewnym zakresie przystają
do reakcji emocjonalnych obserwowanego”.

Doświadczanie empatycznej troski – wiąże się z dyspozycyjną skłonnością współodczuwania. Jest to reakcja emocjonalna podmiotu w postaci zainteresowania, smutku, żalu, która stanowi refleksję nad stanami emocjonalnymi innych ludzi.

Doznawanie osobistej przykrości – reakcja afektywna wiążąca się z odczuciem dyskomfortu, zakłopotania, niepokoju, lęku, które ujawniają się w odpowiedzi na cierpienie innych.

Przyjęcie perspektywy – reakcja ta ma charakter poznawczy i odnosi się do zdolności widzenia świata oczyma innej osoby , wyobrażenia, co ona odczuwa w określonej sytuacji.

AUTORYTARYZM - postawa „cechująca się przesadnym uleganiem autorytetom, przy jednoczesnej wrogości w stosunku do osób uważanych za położone niżej w hierarchii”. Osoby autorytarne skłonne są do silnej kategoryzacji rzeczywistości („dobro”– „zło”, „czarne”– „białe”), co ma określone konsekwencje w ustosunkowaniu się do innych ludzi

DYREKTYWNOŚĆ - To cecha osobowości sprowadzająca się do narzucenia innym swojej woli. U jej podłoża leży przekonanie
o słuszności własnego postępowania (pewność siebie).

J.J. Ray

Konstytutywną właściwością dyrektywności jest „agresywna dominacja”. Orientacja na dominację oznacza stopień w jaki dana osoba pragnie przewyższać innych (wymiar indywidualny) lub stopień w jaki dana osoba pragnie, aby jej grupa przewyższała inne grupy (wymiar społeczny). Ludzie dyrektywni są bardziej skłonni do stereotypów oraz uprzedzeń i są zwolennikami agresywnego rozwiązywania konfliktów międzynarodowych oraz dużych wydatków militarnych. Dyrektywność koreluje ujemnie ze skalą aprobaty społecznej i skalą zsocjalizowania.Wysokiemu natężeniu dyrektywności towarzyszy wyższa preferencja wartości hedonistycznych i niższa - wartości moralnych. Dyrektywność hamuje dążenia wspólnotowe oparte na relacji równości, gdzie istotnym elementem staje się zrozumienie i akceptacja innych ludzi oraz dążenie do działania na ich korzyść.

Mniej prawdopodobne jest budowanie bliskich związków emocjonalnych, związanych z przyjaźnią, miłością i przywiązaniem.

POCZUCIE WINY

Wina jest rezultatem procesów psychicznych powstałych wewnątrz jednostki i jednocześnie emocją dostępną świadomości. Powstaje wtedy, gdy popełnimy coś nagannego, a więc po przekroczeniu imperatywu moralnego. Jest wynikiem rozbieżności między myśleniem o tym, jak być powinno
i jakie jest aktualne zachowanie. Wina to emocja wywodząca się z „ja”, która jest konsekwencją zrozumienia i przyswojenia zasad społecznego współżycia. Odgrywa rolę w regulacji zachowania się i w określeniu wzajemnych relacji „ja” – „inni”.

C.E. Izard

Poczucie winy inicjuje działania, które odzwierciedlają się w tendencji do skompensowania zła uczynionego innym. Doświadczenie winy pojawia się wyłącznie w relacji do standardów, które wcześniej zostały zinternalizowane i może ujawniać się nawet wtedy, gdy człowiek jest sam.

Poczucie winy ma konsekwencje dezadaptacyjne i adaptacyjne. Może pociągać za sobą niszczące doświadczenia w postaci dysfunkcji psychicznych czy wręcz zaburzeń klinicznych. Jest dokuczliwą, ale mogącą przyczynić się do transgresji emocją. Może hamować niezgodne
z normami zachowania. Związana jest z konstruktywnym sposobem radzenia sobie ze złością, wrogością czy agresją. Chociaż jest ona doświadczeniem awersyjnym, to jednak leży u podłoża konstruowania dojrzałych relacji międzyludzkich i generowania pozytywnych intencji zachowań.

Związana jest ze zdolnością do empatii i łącznie odrywają istotną rolę w regulacji zachowania społecznego:skłaniają do zachowań prospołecznych oraz powstrzymywania zachowań antyspołecznych, wymierzonych przeciwko otoczeniu.

EMOCJE

złożony zespół zmian obejmujących pobudzenie fizjologiczne, odczucia, procesy poznawcze
i reakcje behawioralne, powstające w odpowiedzi na sytuację spostrzeganą jako subiektywnie ważną. funkcja regulacyjna emocji polega na szeroko rozumianej ocenie stosunków między podmiotem a otoczeniem

Cechy pełniące rolę w procesie regulacji:

*znak emocji – dodatni lub ujemny (zabarwienie emocjonalne przyjemne lub przykre)

*pobudzenie emocjonalne – intensywność emocji, jej natężenie (śpiączka – skrajne pobudzenie emocjonalne)treść emocji, np. strach, lęk, złość, gniew, zadowolenie, czułość, treść uczuć, np. miłość, zawiść, zazdrość, wstręt, ambicja

FUNKCJE EMOCJI
* na poziomie biologicznym prowadzą do szybkiego zorganizowania różnych systemów biologicznych, np. napięcie mięśniowe

*służą określeniu relacji z otoczeniem (przyciągając lub odpychając),
*przechowują wpływy środowiska i decydują o zróżnicowaniu jednostek, grup i kultur,

* są fenomenem peryferycznym, ale angażują cały organizm,
* mają właściwości motywujące (dążenie do maksymalizacji emocji pozytywnych)

* organizują behawioralne i fizjologiczne wzorce radzenia sobie z wywołującymi je zdarzeniami (przerywanie mniej ważnych działań)

*aktywizują zachowania, które normalnie znajdują się w dole hierarchii reakcji, np. gniew może doprowadzić do walki pacyfistę

* wywołują zmiany ekspresji (mimika, pantomimika)

ŹRÓDŁA PROCESÓW EMOCJONALNYCH

*pierwotne bodźce emocjonalne – emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych.
Wielkość pobudzenia i znak emocji zależą od: modalności zmysłowej, intensywności, czasu trwania pobudzenia.

*dojrzewanie formy zachowania emocjonalnego: ogólne pobudzenie, cierpienie i rozkosz
(3 m.ż.), gniew, wstręt strach, radość, czułość (5 m.ż.)

* ontogenetyczne warunkowanie źródeł emocji – bodźce obojętne mogą nabrać właściwości bodźców wywołujących emocje w wyniku współwystępowania w czasie ze zdarzeniami, które stanowią źródło silnych emocji.

Warunkowanie klasyczne (Pawłow) - na zasadzie kojarzenia obu rodzajów bodźców uczymy się źródeł emocji. Reakcje emocjonalne nabyte w ontogenezie cechują się z reguły dużą trwałością.

Generalizacja –
bodźce podobne wywołują również stany emocjonalne.

*emocje i oczekiwania – rozbieżność między oczekiwaniami i rzeczywistością są źródłem emocji.
Natężenie i znak emocji zależy od stopnia rozbieżności. Hipoteza optimum rozbieżności – brak rozbieżności jest emocjonalnie obojętny, ale jeżeli trwa dłużej wzbudza emocje ujemne;
niewielka rozbieżność ma dodatnia wartość emocjonalną, w miarę wzrostu rozbieżności wzrastają emocje ujemne.

TEORIE EMOCJI

Teoria Jamesa-Langego – spostrzeganie danego wydarzenia wywołuje reakcje psychofizjologiczne organizmu i dopiero nasza interpretacja tych reakcji oznacza doświadczenie danej emocji. Najpierw płaczemy, a odczucie smutku jest interpretacja tego płaczu.

Teoria Cannona-Barda – nasze emocje powstają za sprawa mózgu (a zwłaszcza podwzgórza),
a nie reakcji ciała. To przebieg wydarzeń w mózgu, a nie płacz powoduje, że ktoś odczuwa smutek.

Teoria Schachtera-Singera – dwuczynnikowa teoria emocji. Najpierw odbieramy bodziec
to wywołuje pobudzenie fizjologiczne. Powstałemu w nas pobudzeniu nadajemy jakąś etykietę i ten proces doprowadza do odczuwania określonej emocji.

Teoria Lazarusa – teoria kolejnych procesów. Do doświadczenia emocji prowadzi nas nasze myślenie o określonej sytuacji. Gdy oceniamy sytuację przechodzimy przez kolejne stadia:

ocena pierwotna – oceniamy potencjalne konsekwencje tego, co się dzieje,
ocena wtórna – dotyczy możliwych sposobów poradzenia sobie z sytuacją.

Ocena determinuje doświadczane przez nas emocje.
Poznanie wyprzedza emocje.

Teoria Zajonca –
teoria rozdzielenia emocji od poznania. System poznawczy i emocjonalny są względem siebie odrębne i wobec tego poznanie nie może zawsze wyprzedzać emocji. Emocje są ewolucyjnie wcześniejsze niż poznanie.

Teoria Salomona – teoria procesów przeciwstawnych. Po wyzwoleniu pierwszej reakcji emocjonalnej zaktywizowana zostaje kolejna emocja, przeciwstawna w stosunku do pierwszej, np. skok ze spadochronem, usuniecie bodźców lękowych (drażnienie prądem).

PROCESY POZNAWCZE A PROCESY EMOCJONALNE
Myśli i uczucia to elementy tego samego procesu.
Myśl wzbudza uczucia a uczucia kierują myślami.

Emocje są wywoływane przez przetwarzanie informacji i ocenę zdarzeń:
* emocjom towarzyszy wydobywanie istotnych wspomnień i oczekiwań

*wzbudzenie emocji czyni sytuację bardziej wyrazistą, wymagająca skupienia uwagi, dzięki temu polepszają nasze funkcjonowanie, Przetwarzanie i przechowywanie informacji emocjonalnych podlega innym prawom niż informacji opisowych, np. pamiętamy, że film się podobał, ale nie pamiętamy, czego dotyczył. Aby powstały emocje muszą być spełnione chociaż minimalne warunki poznawcze.
Muszą być:
* wydobyte z pamięci długotrwałej struktury wiedzy odpowiednie do zinterpretowania sytuacji,

* wyciągnięte wnioski o implikacjach sytuacji,
* ocena istotności sytuacji z punktu widzenia celów standardów i postaw.

ROLA POBUDZENIA W PROCESIE WYKONYWANIA ZADAŃ
* gdy zadanie łatwe – poziom wykonania zadania rośnie wraz z pobudzeniem,

* gdy zadanie trudne – odwrotnie,
* optymalny poziom pobudzenie – uzależniony od doświadczenia i właściwości temperamentalnych

WPŁYW ZNAKU EMOCJI NA PRZETWARZANIE INFORMACJI

*pozytywny afekt – bardzo pobieżne, heurystyczne przetwarzanie informacji, gotowe skrypty, stereotypy,
* negatywny afekt – bardziej systematyczne i analityczne przetwarzanie informacji, przy pełniejszym uwzględnieniu szczegółów. gdy jesteśmy radośni – podejmujemy szybsze i lepsze decyzje, jesteśmy bardziej oryginalni w testach twórczości, tworzymy szersze kategorie i słabiej różnicujemy,

*gdy jesteśmy smutniejsi – lepiej rozróżniamy elementy przekonywujące od nieprzekonywujących,
lepiej szacujemy rzeczywiste zależności między działaniami i pojawiającymi się wynikami, lepiej rozwiązujemy sylogizmy

EMOCJE SĄ OBUSTRONNIE POWIĄZANE Z PRZETWARZANIEM INFORMACJI:
SĄ REZULATATEM PRZETWARZANIA INFORMACJI I ZWROTNIE ODDZIAŁUJĄ NA PRZEBIEG TEGO PROCESU

EKSPRESJA EMOCJI
Funkcje ekspresji emocji (Carroll): pozwalają komunikować swoje emocje innym,regulują sposób w jaki reagują na nas inni ludzie,ułatwiają interakcje społeczne,zachęcają do zachowań prospołecznych.

Podobieństwo międzykulturowe w ekspresji mimicznej:
w wielu kulturach takie same wyrazy twarzy odpowiadają takim samym emocjom (Ekman).

Hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego (Tomkins) – odczuwamy emocje w kontekście sprzężenia zwrotnego odbieranego z twarzy.
Ekspresja mimiczna emocji powoduje, że doświadczamy ich, np. ocena karykatur, gdy ołówek
jest trzymany w ustach i w zębach.

Możliwość udawania nieprawdziwych emocji – ludzka twarz lepiej od innych partii ciała może wyrażać pewne emocje. Za pomocą odpowiednich ruchów mięśni można przedstawić około 7000 różnych form wyrazów twarzy. Jednocześnie człowiek w dużym stopniu, lecz nie całkowicie, kontroluje swoją twarz przeżywając określone emocje.

INTELIGENCJA

* możliwość uczenia się na podstawie doświadczeń,
* zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska,

* zdolność do sprawowania kontroli nad własnym umysłem – metapoznanie

„Masz mózg jest demokratycznym systemem złożonym z tysięcy milionów komórek, a jednak dostarcza nam spójnych doświadczeń psychicznych.”

EcclesZwiązek między mózgiem i inteligencją

„Inteligencja nie jest funkcją jakichkolwiek płatów. Osoba jest inteligentna w takim stopniu,
w jakim dobrze funkcjonuje maszyna neuronalna. Intelekt jest związany z płynnością i giętkością całego systemu, a nie z funkcjonowaniem jakiegoś trybiku”.

Kinsbourne Podejście genetyczne

Bliźnięta jednojajowe wychowywane
*razem – 0,86,
*osobno – 0,72.
Bliźnięta dwujajowe wychowywane razem – 0,60.
Rodzeństwo wychowywane:
*razem – 0,47,
*osobno – 0,24.
Niespokrewnione dzieci wychowywane razem – 0,32

Perspektywa rozwojowa
*dzieci, które wcześniej rozpoznają obrazy i dźwięki oraz szybciej się do nich przyzwyczają mają w wieku szkolnym wyższe ilorazy inteligencji,

*kiedy kobiety w ciąży znajdują się w stanie stresu, może to spowodować przedwczesny rozwój prawej półkuli mózgu (kłopoty z czytaniem, ale wybitny rozwój zdolności przestrzennych; nieoczekiwane talenty)

TEORIE PSYCHOMETRYCZNE
opierają się na pomiarze inteligencji i często są wyprowadzane na podstawie analizy wyników tego pomiaru

Teoria dwuczynnikowa Spearmena
– u podłoża inteligencji leżą dwa rodzaje czynników:

czynnik ogólny
– wpływa na wyniki wszystkich testów inteligencji, decyduje o posiadanej przez człowieka energii umysłowej

czynniki specyficzne
– zaangażowane są
w wykonywanie pojedynczych testów

Teoria podstawowych zdolności umysłowych Thurstone’a
– u podłoża inteligencji leży 7 zdolności:

rozumienie słów – mierzone testami słownikowymi,
płynność słowna – podawanie jak największej liczy słów rozpoczynających się na tę samą literę,

rozumowanie indukcyjne – uzupełnianie analogii lub serii,
zdolności wzrokowo przestrzenne – dokonywanie w umyśle rotacji obiektów przedstawionych
na rysunku

zdolności liczbowe – wykonywanie obliczeń i rozwiązywanie problemów arytmetycznych,
pamięć – zdolność do zapamiętywania słów i obrazków,

szybkość spostrzegania – dostrzeganie drobnych różnic w obrazkach

Model struktury intelektu Guilforda
inteligencja składa się ze 120 (150) odrębnych czynników. Każdy czynnik reprezentuje odrębna zdolność, ulokowaną na trzech wymiarach:

operacje, czyli procesy umysłowe,
treści, np. obrazki, symbole,
wytwory operacji, np. przekształcenia, implikacje

Modele hierarchiczne (Cattell, Vernon, Gustafsson, Carroll)
– zdolności są zorganizowane hierarchicznie:

na szczycie hierarchii znajduje się czynnik ogólny

po środku – czynniki grupowe, z których każdy ujawnia się w pewnej liczbie testów

na dole – czynniki specyficzne, powiązane z pojedynczymi testami.

Cattell wyodrębnił dwa podstawowe czynniki zdolności ogólnych:

Inteligencja płynna – zależy od genetycznie zdeterminowanych struktur i funkcji mózgu.

Jej zmiany związane są z dojrzewaniem i degeneracją komórek nerwowych mózgu.

Rozwija się do wieku dojrzewania. Ujawnia się w rozwiązywaniu testów niewerbalnych.

Inteligencja skrystalizowana – rozwija się na kanwie inteligencji płynnej w wyniku uczenia się
i nabywania doświadczeń. Rozwija się do wieku starczego. Jest zdeterminowana kulturowo.
Ujawnia się w zdolnościach werbalnych, liczbowych, rozumowania opartego na wyuczonych zasadach logiki.

TEORIE PRZETWARZANIA INFORMACJI

próbują wyjaśnić inteligencję w kategoriach procesów i reprezentacji umysłowych leżących u podłoża inteligentnego zachowania

Jensen – uwzględniał proste przetwarzanie informacji, np. czas reakcji z wyborem

Hunt – inteligencja werbalna związana jest z szybkością dostępu do zasobów leksykalnych.

Sternberg – podstawę inteligencji stanowią komponenty przetwarzania informacji (elementarne procesy poznawcze).

TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJI STERNBERGA

inteligencja jest zdolnością człowieka do wykorzystywania procesów przetwarzania informacji w stosunkowo nowych sytuacjach w celu dostosowania się do środowiska.

Inteligencja kontekstualna
– zaradność życiowa (inteligencja społeczna i praktyczna). Zdolność do przystosowania się
do wymagań własnego środowiska i zastosowanie posiadanej wiedzy do rozwiązania praktycznych problemów. Odnosi się również do procesów pozaintelektualnych, np. motywacji i osobowości.

Rozważa się inteligencję w powiązaniu z kulturą i środowiskiem: w jaki sposób interakcje osoby ze światem zewnętrznym wpływają na inteligencję i jak jej inteligencja wpływa na świat, w którym żyje?

adaptacja do środowiska – osiąganie harmonii między dążeniami osoby do rozwoju swoich możliwością a wymogami środowiska

selekcja środowiska – wybór alternatywnego środowiska, w którym osiągnięty zostanie optymalny poziom samorealizacji

kształtowanie środowiska – kształtowanie środowiska tak, aby osiągnąć stawiane sobie cele i wartości

Inteligencja doświadczeniowa
zdolności twórcze. Zdolność do nabywania doświadczeń. Służy odkrywaniu czegoś nowego, formułowaniu hipotez i teorii. Zajmuje się zewnętrznymi i wewnętrznymi aspektami inteligencji. Rozważa inteligencję w świetle indywidualnego doświadczenia:
jak doświadczenie wpływa na inteligencje człowieka i jak inteligencja wpływa na jego doświadczenie?

Zdolność do radzenia sobie z nową sytuacją lub nowym zadaniem

zdolność uczenia się i myślenia wewnątrz pewnego systemu pojęć, który powstaje na podstawie istniejącej już struktury wiedzy i będzie przejawiać się w nowym sposobie rozumienia i rozwiązania zadania jednostka posługuje się systemem wiedzy ogólnejopiera się na kontrolowanym świadomością, zorganizowanym
w sposób hierarchiczny przebiegu procesów informacyjnych duże znaczenie inteligencji płynnej

Zdolność do automatyzacji procesów informacyjnych

u jej podłoża leżą procesy nieświadome, przebiegające na jednym poziomie hierarchii procesy informacyjne

jednostka posługuje się systemem wiedzy lokalnejwarunkiem automatyzacji jest częsty kontakt z danym zadaniem lub sytuacją wiąże się ze sposobem posługiwania się nabytym doświadczeniem duże znaczenie inteligencji skrystalizowanej

Inteligencja składnikowa
– zdolności szkolne

Zdolności do rozwiązywania problemów, porównywanie i znajdowanie różnic, oceny, formułowanie sądów, krytycyzm. Dotyczy wewnętrznych elementarnych procesów poznawczych, będących podstawa inteligentnego myślenia: co dzieje się w umyśle człowieka, kiedy inteligentnie myśli?

Komponent procesu informacyjnego
– elementarny proces poznawczy, operujący umysłowymi reprezentacjami obiektów i symboli.

Rodzaje komponentów

Metakomponenty
- procesy wyższego rzędu stosowane przy kontroli, planowaniu i podejmowaniu decyzji (rola „nadzorująca”)

Komponenty wykonania – odpowiedzialne bezpośrednio za generowanie reakcji w procesie rozwiązywania problemów. Wcielenie w życie strategii rozwiązywania problemów, określonych przez metakomponenty.

Komponenty nabywania wiedzy – odpowiedzialne za uczenie się informacji: wybór istotnych elementów nowej informacji, konstruowanie nowej umysłowej reprezentacji, łączenie nowych pojęć z już istniejącymi
w systemie poznawczym.

Czynnik „g” przejawia się w różnicach indywidualnych w efektywności wykorzystania składników, przy czym szczególne znaczenie mają metaskładniki.

TEORIA INTELIGENCJI WIELORAKIEJ GARDNERA

INTELIGENCJA

jest terminem porządkującym i opisującym ludzkie umiejętności. zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenia produktów mających duże znaczenie w określonych warunkach kulturowych i środowiskowych

jest potencjałem, którego obecność pozwala korzystać z typów myślenia odpowiednich do określonego rodzaju treści

Inteligencja językowa – uniwersalna, szybko rozwijająca się umiejętność werbalnego porozumiewania się.

Inteligencja muzyczna – pozwala tworzyć, przekazywać i rozumieć znaczenie, jakie niesie za sobą dźwięk.

Inteligencja matematyczno-logiczna – rozumienie abstrakcyjnych relacji i umiejętność posługiwania się nimi. nZespół Gertsmana – uszkodzenie funkcji uczenia się arytmetyki.

Inteligencja przestrzenna – spostrzeganie informacji wzrokowych lub przestrzennych, transformowanie ich
i modyfikowanie oraz odtwarzanie wrażeń wzrokowych. Umiejętność tworzenia trójwymiarowych obrazów wzrokowych oraz przesuwania i rotowania ich reprezentacji.

Inteligencja kinestetyczna – kontrolowanie motoryki i zdolność do manipulowania przedmiotami. Podstawą jest koordynacja systemu nerwowego, mięśniowego i percepcyjnego. Apraksja – ludzie nie potrafią wykonywać sekwencji ruchów.

Inteligencja intrapersonalna – umiejętność rozróżniania własnych uczuć. Tworzenie adekwatnego obrazu własnej osoby i podejmowanie trafnych decyzji.

Inteligencja interpersonalna – zdolność do rozpoznawania i odróżnienia uczuć innych ludzi i postępowania z nimi.

Autyzm – obniżenie inteligencji interpersonalnej.

ROZWOJOWA TEORIA INTELIGENCJI PIAGETA

Rozwój umysłowy polega na coraz lepszym przystosowaniu, któremu towarzyszy wzrost złożoności
i efektywności struktur poznawczych. Inteligencja to swoistego rodzaju aktywność, polegająca na kształtowaniu i organizacji struktur poznawczych powstających wskutek ciągłego procesu utrzymywania równowagi między asymilacją i akomodacją.

Asymilacja – polega na włączeniu przez jednostkę świata zewnętrznego do już ukształtowanych struktur poznawczych.

Akomodacja – dostosowanie struktur poznawczych do asymilowanych przedmiotów. Tworzy się hierarchia coraz bardziej skutecznych i złożonych struktur poznawczych.

Okresy rozwoju poznawczego:

sensomotoryczny (do 2 roku życia) – początkowo dziecko nie dysponuje językiem ani symbolami
czy umysłowymi reprezentacjami obiektów, z czasem zanika reagowanie odruchowe, a pojawia się intencjonalne. Dziecko wykształca pojęcie stałości przedmiotu i nabywa podstawy języka,

przedoperacyjny (od 2 do 7 lat) – dziecko zaczyna umysłowo reprezentować świat,
ale jego myśl pozostaje egocentryczna. Nie jest w stanie skoncentrować się równocześnie na dwóch aspektach sytuacji, w związku z czym brak mu zdolności zachowania stałości cech. Dzieci przejawiają animizm, artyficjalizm i „obiektywność” sądów moralnych. operacji konkretnych (od 7 do 11-12 lat)
– u dziecka wykształca się pojęcie zachowania stałości,

zdolność do rozpoznawania cudzego punktu widzenia, klasyfikowania obiektów i rozumienia podstawowych pojęć relacyjnych,operacji formalnych (od 11-12 lat do 15 r.ż.)
– pojawia się dojrzały dorosły sposób myślenia. Myślenie opiera się na logice dedukcyjnej, rozważaniu różnych możliwości (umysłowe próby i eksperymenty), formułowaniu i sprawdzaniu hipotez. Myślenie nabiera abstrakcyjnego charakteru.

Pojęcie Ja

Obraz siebie (samowiedza)
względnie trwały zespół przekonań (zestaw wyobrażeń), jakie człowiek posiada na swój temat. Ludzie potrzebują adekwatnej teorii własnej osoby, aby móc przystosować się do środowiska społecznego i efektywnie funkcjonować. Dążą do uzyskania przeświadczenia, że świat jest poznawalny i kontrolowany. Samowiedza prowadzi do powstania bogatej w informacje i łatwo dostępnej struktury poznawczej, często używanej do interpretacji zachowań cudzych i własnych.

Cechy obrazu siebie

obraz siebie jest subiektywny

ludzie przeceniają swoją umiejętność utrzymywania dobrych stosunków z innymi 60% ocenia, że mieści się w górnych 10%

zdolności przywódcze 70% ocenia, że mieści się w 25% najlepszych,
sprawność fizyczną 60% ocenia, że mieści się w 25% najlepszych
i moralność

Ja wybiją się na plan pierwszy w naszych myślach i pamięci:
-efekt coctail party,
-preferencja liter własnego imienia narcyzm do zwrotnych cząstek ja (Nuttin) obraz siebie opiera się zmianom
konserwatyzm poznawczy – tendencja do poszukiwania informacji potwierdzającej istniejący już obraz samego siebie

Pojęcie Ja
struktura lub zbiór struktur poznawczych, które organizują, modyfikują i integrują funkcjonowanie podmiotu

poznawcza reprezentacja własnej osoby, która jest efektem „zaznajamiania się z samym sobą”
Schematy Ja kształtują się w wyniku wielokrotnych podobnych kategoryzacji i ocen zachowań dokonanych przez nas samych i innych ludzi. Struktura Ja działa jako baza interpretowania i kategoryzowania nowej informacji.
Markus
Jeżeli osoba ma wykształcony schemat Ja, to można oczekiwać:

*przetwarza informacje o sobie z tej dziedziny z dużą łatwością i pewnością,
* relatywnie lepiej pamięta własne zachowania związane z tą dziedziną,
*przewiduje przyszłe zachowania w tej dziedzinie,
*opiera się informacją niezgodnym z tym schematem,
*ocenia nowe informacje z punktu widzenia zawartości schematu.

Markus
- osoby uważające siebie za niezależne odpowiadały przyciskiem „ja” na dużą część przymiotników związanych
z niezależnością i przytaczali częściej przykłady swojego niezależnego zachowania.

Bem
-schematycy męscy i żeńscy reagowali szybciej na przymiotniki męskie i żeńskie,
-w przypadku osób androgynicznych nie było różnic.

Informacje zawarte w pojęciu Ja:
1. informacje epizodyczne – zachowania czy poglądy w określonych sytuacjach,
2. wiedza pojęciowa – wykształca się na podstawie wniosków z przesłanek szczegółowych.

Uporządkowanie informacji zawartych w Ja:
1. Porządek opisowy – wygląd, potencjał poznawczy, temperament, osobowość, kontakty z innymi ludźmi,
2. Porządek ewaluatywny – wartościowanie swoich cech.

Struktura wiedzy o Ja:
1. samooceny – sądy wartościujące na temat własnej osoby,
2. standardy – sady wartościujące o charakterze normatywnym.

Geneza samowiedzy
wiedza o Ja pojawia się we wczesnej interakcji z opiekunem, kiedy dziecko odkrywa odrębność swego istnienia od otaczającego świata (około 2 r.ż.). Staje się coraz bardziej abstrakcyjne wraz z wiekiem.

1. Opinie innych osób na temat podmiotu,
2. Obserwacje dotyczące własnego działania i jego konsekwencji – teoria autopercepcji Bem,

3. obserwacje dotyczące innych - porównywanie się z innymi ludźmi,
4. dane o własnych przeżyciach psychicznych – znaczenie inteligencji intrapersonalnej,
5. informacje pochodzące z procesu kategoryzacji społecznych,

PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA - NAJBARDZIEJ OSOBISTA FORMA LUDZKIEJ PAMIĘCI
obejmuje zdarzenia i fakty mające bezpośrednie odniesienie do naszego ja”, jej zadaniem jest gromadzenie umysłowych reprezentacji indywidualnej przeszłości, uwalnia nas od tyranii percepcji i pozwala, by nasze zachowanie było kierowane wiedzą o naszej własnej przeszłości. Swoją przeszłość konstruujemy na podstawie posiadanych schematów poznawczych: treść wspomnień jest uwarunkowana tymi schematami. Schematy „ja”
i zadania przez nie realizowane:
*podtrzymanie poczucia własnej wartości - wymazanie rzeczy nieprzyjemnych dla „ja”,

*dążenie do spójności wewnętrznej - aktywne redukowanie sprzeczności,
*uaktualnianie „ja” - modyfikowanie treści wspomnień tak, aby pasowały one do rzeczywistości.

Postawy poznawcze wobec własnej osoby (Robins, John)
1. Naukowiec – wykorzystuje dostępne informacje i tworzy teorię o własnej osobie i świecie, aby zrozumieć i kontrolować własne życie.
2. Poszukiwacz spójności – dąży do uzyskania spójnych przekonań o własnej osobie.

3. Polityk – widzi siebie przez pryzmat reakcji wzbudzonych u innych ludzi.
4. Egoista – widzi siebie i rozumie tak, jak tego pragnie.

Czy człowiek dąży do uzyskania wiedzy o sobie i swoim środowisku?
1. Trope – ludzie są motywowani do poszukiwania danych diagnostycznych. Celem jest redukcja niejednoznaczności. Atrakcyjne jest zdobywanie informacji zarówno o zaletach, jak i wadach.

2. Swann, Sorrentino – ludzie są ukierunkowani na zdobywanie informacji ugruntowujących ich dotychczasową wiedzę.
3. Korman – ludzie poszukują informacji, które dostarczają przesłanek do pozytywnego myślenia o sobie.

Poczucie własnej wartości

*jest częścią obrazu siebie, w którym mieści się ocena własnej wartości,
*zależne jest od tego, jak jednostka ocenia swoje cechy,

*wysokie poczucie wartości wpływa na pozytywne nastawienie do własnych umiejętności porozumiewania się,
*sukces w komunikacji wpływa na pozytywne wartościowanie siebie.

Cechy porozumiewania się osób o wysokim poczuciu wartości:

*najczęściej dobrze myślą o innych,

*oczekują od innych akceptacji,
*korzystnie oceniają własne działania,

*dobrze funkcjonują, kiedy ktoś przygląda się ich pracy,
*nie obawiają się reakcji innych ludzi,
*zabiegają o uznanie ludzi reprezentujących wysokie standardy funkcjonowania,
*dobrze czują się w towarzystwie ludzi, których spostrzegają jako lepszych od siebie pod jakimś względem,
*są zdolni do obrony przed negatywnymi komentarzami innych.

Cechy porozumiewania się osób o niskim poczuciu wartości:

*najczęściej odnoszą się do innych z dezaprobatą,
*spodziewają się odrzucenia,
*niekorzystnie oceniają swoje działania,
*źle funkcjonują, kiedy są obserwowani,

*są wrażliwi na negatywne reakcje innych,
*zabiegają o uznanie ludzi mało wymagających i nisko krytycznych,
*czują się sfrustrowani wśród osób, które spostrzegają jako lepsze pod pewnymi względami,

*nie potrafią się bronić przed negatywnymi komentarzami.

Samospełniające się proroctwa a porozumiewanie się

Samospełniające się proroctwa – gdy ktoś oczekuje, że nastąpi określone wydarzenie
i pod wpływem przewidywań zachowuje się tak, że zwiększa prawdopodobieństwo spodziewanego zdarzenia.

Obraz siebie wpływa tak silnie na osobowość, że determinuje nie tylko nasze aktualne spostrzeganie siebie,
ale i oddziałuje na nasze zachowania w przyszłości i zachowania innych.

Rodzaje samospełniających się proroctw:
*dotyczące innych ludzi,
*dotyczące własnej osoby.

Zachowuj się jak szczęśliwy człowiek, nawet jeżeli się tak nie czujesz, a twoje samopoczucie będzie lepsze,
ponieważ czasem zachowanie determinuje nastrój.

W jaki sposób utrzymujemy poczucie własnej wartości?

Sposób zorganizowania wiedzy Ja:
*za ważne swoje cechy uznają ludzie takie właściwości pozytywne, które posiadają w wysokim stopniu,
*za marginesowe – te cechy pozytywne, które posiadają w nikłym stopniu.

Mechanizmy obronne
motywowane zapominanie
- łatwiej przypominamy sobie poprawne i uwieńczone sukcesem działania

Zillig - czytano cytaty pozytywne i negatywne dla kobiet
cytaty pozytywne przypomniało:
37% mężczyzn
67% kobiet

Mischel – osoby wypełniające kwestionariusze osobowości zachowały w pamięci raczej swoje osobowościowe aktywa niż pasywa.

Cartwright – określenia cech zgodne z samooceną przypominane były łatwiej

Projekcja
-rzutowanie stanów emocjonalnych na innych ludzi,
-spostrzeganie innych w ten sposób, aby usprawiedliwić swoje postępowanie wobec nich.

Selektywność przetwarzania informacji,
zwłaszcza tych przy których istnieje wieloznaczność interpretacyjna.

Ross, Sicoly – szacowanie wkładu w wyniki:
pracy zespołowej – sukces 80%
małżeństwa - 75%.
Używanie zaimków.

Odrzucenie negatywnych informacji lub pseudoakceptacja
(zaakceptowanie w takiej postaci, która nie zmieni treści przekonania o własnej pozytywnej wartości).

Obronny wzorzec atrybucji
przypisywanie przyczyn własnych sukcesów i porażek:
sukcesy przypisywane są czynnikom wewnętrznym,
porażki – czynnikom zewnętrznym.

Mechanizm rzucania kłód pod własne nogi (strategia samoutrudnienia)
podejmowanie zabiegów uprawdopodabniających zewnętrzna atrybucję porażki i uprawdopodabniających samo poniesienie porażki jako nieuchronne. Podejmowane są działania mające na celu wbudowanie utrudnień w strukturę wykonywanego zadania.

Uciekają się do niej ludzie, którzy maja wysoką, ale niepewną samoocenę. Strategia ułatwiania zadania innym

zabezpieczenie się przed negatywnymi informacjami związanymi z porównaniem z inną osobą w przypadku niepowodzenia w rozwiązywaniu tego samego zadania. Spełnianie standardów we własnym zachowaniu
jednostka spostrzega siebie pozytywniej, gdy realizuje standardy: unikania bólu, uzyskiwania przyjemności, spełniania norm, sprawiedliwości.

Organizacja własnej aktywności zawodowej
ludzie spontanicznie wybierają te rodzaje aktywności czy ról społecznych, które dostosowane są do własnych przekonań o sobie, własnych preferencji i możliwości, co zapewnia im sukces w działaniu.

Organizacja własnych kontaktów społecznych
ludzie selektywnie dobierają sobie takich partnerów, którzy podtrzymują ich poczucie własnej wartości (pozytywne oceny, zgodność poglądów, umożliwienie realizacji standardów).

Selektywne porównywanie się zazwyczaj z osobami, które są w gorszej sytuacji.

Zapożyczanie cudzej chwały (strategia księżyca, świecenie blaskiem odbitym)
podnoszenie wartości własnej osoby za pośrednictwem uwypuklenia sukcesów i osiągnięć innych ludzi, z którymi jest się jakoś związanym.

Tesser – motyw utrzymywania pozytywnej samooceny wpływa na traktowanie innych za pośrednictwem dwóch procesów: zapożyczania chwały i porównywania.

Unikanie zadań diagnostycznych dla kompetencji badani niepewni swoich kompetencji pragnęli jak najszybciej zakończyć badanie, którego wynik mił przynieść informacje diagnostyczne.

Generowanie przyczyn dodatkowych
mnożenie potencjalnych przyczyn, które uniemożliwiają zwycięstwo i wskazują, że porażka nie wynika z braku umiejętności.

Spostrzeganie powszechności własnych reakcji (efekt fałszywej jednomyślności)
kiedy ludzie zachowują się tak samo, przyczyny zachowań spostrzegane są jako zewnętrzne.

Jeżeli dużo jesz – jesteś łakomczuchem, jeżeli wszyscy dużo jemy przyczyną jest smaczne zachowanie.
Snyder

Sposób reagowania na sygnały zagrażające poczuciu własnej wartości uzależniony jest od samooceny:

1. samoocenie wysokiej towarzyszy skłonność do posługiwania się mechanizmami represji (wyparcia),
   - samoocenie niskiej – skłonność do sensytywności (wrażliwość na bodźce zagrażające). Pojawia się zależność zachowań publicznych od sygnałów otrzymywanych od innych.

Wytłumaczenie po fakcie:
-redukowanie odpowiedzialności,
-usprawiedliwienie czynu.

Snyder:
- odrzucanie odpowiedzialności „to nie ja”,
- zmniejszenie odpowiedzialności „tak, ale”,
- sugerowanie powszechności „inni też”,
- deprecjonowanie ofiary „sam sobie winien”,
-bagatelizowanie
„nie takie to złe”.

Scott, Lyman
- odwołanie się do przypadku (zbieg odpowiedzialności)
- odwołanie się do nieprzewidywalności i braku informacji „skąd mogłem wiedzieć”,
-odwołanie się do popędów biologicznych „czułem się tak okropnie, że...”
- poszukiwanie kozła ofiarnego

Tożsamość

zgromadzone w trakcie życia informacje, charakteryzujące się dużym znaczeniem:
-odnoście własnej osoby tożsamość osobista,
-odnośnie grupy-tożsamość społeczna.

Jest efektem kontaktu z samym sobą i pojęciowych uogólnień odnośnie siebie.
Pozwala na zaznaczenie odrębności i poczucie stałości w czasie i przestrzeni.

Rozwój tożsamości zakorzeniony jest w emocjonalnych i trudnych doświadczeniach.
Miarą dojrzałości jest łączenie tendencji indywidualistycznych i społecznych.
Konstytutywną cechą tożsamości są wartości zajmujące wysoka pozycję w systemie

Poczucie kontroli osobistej nad zdarzeniami

Przekonanie podmiotu o możliwościach bezpośredniego i pośredniego wpływu na przebieg wydarzeń przez własne działania.

Warunki:
- przekonanie o swobodzie wyboru,
-przekonanie, że własne kompetencje i umiejętności są na tyle duże, iż podjęte działania skutecznie wpłyną na bieg wydarzeń. Odebranie człowiekowi swobody wyboru jest awersyjne i wzbudza motywacje do jej odzyskania -motywacja reaktancji.
Jest ona tym większa, im ważniejsza jest sprawa, im większe jest zagrożenie i im częściej się ono powtarza.

Wyuczona bezradność
-uprzednie doświadczenie braku kontroli wywołuje spadek poczucia kontroli i motywacji do kontrolowania sytuacji. Następuje spadek uczenia się i poziomu wyników.

UWAGA

skierowanie świadomości na określony przedmiot, zjawisko świata zewnętrznego lub na własne przeżycia

jest procesem sterowania zakresem i jakością przetwarzanej informacji

„wąskie gardło” przetwarzania informacji mechanizmem redukcji nadmiaru informacji docierających do naszych narządów zmysłów ze względu na ograniczone możliwości obróbki danych przez system nerwowy duża część stymulacji musi być odrzucona jako nieważna, aby mogły być przetworzone te informacje, które są istotne

CECHY UWAGI:
zakres, natężenie, trwałość, podzielność, przerzutność.

W UWAGĘ ZAANGAŻOWANE SĄ NASTĘPUJĄCE PROCESY:

Procesy aktywacyjne
zlokalizowane, wybiórcze wzbudzenie ośrodkowego układu nerwowego (może mieć charakter podprogowy).

Procesy motywacyjne związane z aktywację, czyli to, czego człowiek się spodziewa, czego pragnie lub obawia.

Procesy pamięciowe to, jakie zasoby, jakie treści, przetwarzane są w danym momencie czasu.

Aktywność proorientacyjna zmysłów uwaga wyznaczona jest wejściem zmysłowym, jego pojemnością.

Uwaga determinuje ilość elementów, jakie zapisane są na superkrótki czas w rejestrach zmysłowych VSTM
(pamięć superkrótkotrwała). Informacje zawarte w STM są obecne w świadomości i dzięki temu mogą być bez trudu odtwarzane.
Uwaga steruje wyborem tych informacji. Pojęcie uwagi i świadomości w znacznym stopniu pokrywają się.

Świadomość (introspekcyjna dostępność), a tym samym STM (pamięć krótkotrwała) i uwaga, charakteryzuje najbardziej wyspecjalizowane systemy poznawcze. Uwaga „świadoma” (dowolna) właściwa jest czynnościom celowym. Uwaga mimowolna dotyczy świadomości rozumianej szerzej (przytomność). Pole uwagi jest szersze od pola świadomości.

MOTYWACJA

Motywy – hipotetyczne stany wewnętrzne organizmu, które aktywizują zachowanie i popychają organizm
do jakiegoś celu (nie można ich bezpośrednio zaobserwować i zmierzyć).
Mogą występować w postaci potrzeb, popędów i pobudek.

Pojęcie motywu implikuje związek przyczynowy – cel, zamiar, intencja, potrzeba, brak, popęd, pragnienie, motyw.

Motywację charakteryzuje:
*wzbudzenie energii,
*ukierunkowanie wysiłku na określony cel,
*selektywne zwracanie uwagi na określone bodźce,
*zorganizowanie pojedynczych reakcji w zintegrowany wzorzec czy sekwencje,
*wytrwałe kontynuowanie czynności.
TEORIE MOTYWACJI:
Dlaczego robimy to co robimy?

Teorie instynktu:
Robimy to, co samo naturalnie przychodzi. Zachowania instynktowne
– sztywne wzorce zachowań, będące reakcją na wystąpienie bodźca zwanego czynnikiem wyzwalającym.

Redukcja popędów i homeostaza
– wg. teorii C. Hulla motywy pierwotne (głód, pragnienie) automatycznie powodują wzrost pobudzenia i aktywizują zachowanie. Poprzez mechanizm skojarzeń możemy wyuczyć się popędów wtórnych (dążenie do zdobycia pieniędzy).

Homeostaza
– tendencja do utrzymania równowagi wewnątrz organizmu. motywy traktowane są w sposób mechaniczny i uważane są za efekt chęci przetrwania i redukcji napięć

Teoria humanistyczna: Muszę być sobą

A. Maslow
– ludzie motywowani są świadomą potrzebą osobistego rozwoju Badania wykazują, że ludzie o niskim wykształceniu, wykonujący prace nieskomplikowane, niesamodzielni zawodowo dążą jedynie do zaspokojenia potrzeb niższych.

Ludzie cechują się zdolnością do samourzeczywistnienia
– inicjowanie przez samego człowieka dążenia do stania się osobą, którą mógłby się stać, realizując w pełni swój potencjał.

Teoria poznawcza: Myślę, więc jestem konsekwentny

J. Piaget, G. Kelley
– ludzie wykształcają umysłowe reprezentacje świata. Dążą do zrozumienia świata, by móc kontrolować bieg wydarzeń. Ludzie są motywowani do usuwania sprzeczności między różnymi elementami swojego światopoglądu.

L. Festinger
– ludzie są motywowaniu do utrzymania wewnętrznej zgodności swoich poglądów i do usprawiedliwienia swojego postępowania.

Motywacja wewnętrzna vs zewnętrzna

*wewnętrzne czynniki motywacyjne tkwią w nas – motywacja do robienia czegoś,co sprawia przyjemność,
*zewnętrzne czynniki motywacyjne znajdują się poza nami – motywacja do robienia czegoś ze względu na nagrodę,

*ludzie działają bardziej twórczo, gdy mają wewnętrzną motywację do tego, co robią.
Intensywne stosowanie czynników zewnętrznych może stłumić motywację wewnętrzną,
*optymistyczny vs pesymistyczny styl wyjaśniania (Seligman) - przypisywanie przyczyn własnym sukcesom i porażkom (atrybucja).

Ciekawość, wyzwania i kontrola
* ciekawość człowieka budzą rzeczy, które sa umiarkowanie nowe w stosunku do wcześniejszych doświadczeń i umiarkowanie trudne do opanowania,

*człowiek aktywnie dąży do samookreślenia, poczucia kompetencji,związku z innym ludźmi i pewnego stopnia autonomii,

*gdy czujemy, że nasza swoboda jest krępowana, możemy doświadczać reaktancji – dążenie do wystąpienia przeciwko temu, co sprawuje nad nami kontrolę.
Wewnętrznie motywowane działania zaspakajają naszą potrzebę kompetencji i samookreślenia.

Poczucie własnej skuteczności
*realizacja celów zależy w dużym stopniu od wiary w to, że możemy je osiągnąć (Bandura),
*główną przeszkodę w realizacji celów stanowi przekonanie, że jest się niezdolnym do wykonania zadania.
Cele i plany
*ważnym czynnikiem motywującym człowieka są cele i plany ich osiągnięcia,
*cele pomagają koncentrować uwagę, mobilizować zasoby, skłaniają do wytrwałości i zachęcają do szukania sposobów ich realizacji.

Prawa Yorkesa-Dodsona
W miarę wzrostu natężenia motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego momentu, po czym zaczyna spadać, a przy bardzo wysokim natężeniu motywacji sprawność działania jest niska.
W rozwiązywaniu zadania łatwego największą sprawność osiąga się przy wysokim poziomie motywacji,
a w rozwiązywaniu zadań trudnych – przy niskim poziomie motywacji.

Potrzeba osiągnięć
*dążenie do sukcesu i ocena własnej sprawności,
*odzwierciedla różnice w wadze, jaką przypisują jednostki do planowania i wysiłku wkładanego w osiąganie celów,

*pobudza zachowanie i kieruje nim,
*wpływa na percepcję wielu sytuacji i interpretacje zachowań własnych i cudzych,
*wiąże się z rozwojem ekonomicznym społeczeństw.

MYŚLENIE

reprezentowanie i przetwarzanie informacji w umyśle

Wewnętrzne czynności operowania informacjami (danymi, wiadomościami), a w szczególności ich selekcja
i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.

WEWNĘTRZNA REPREZENTACJA PRZEDMIOTÓW
skuteczna interakcja z przedmiotami w środowisku wymaga skonstruowania wewnętrznej reprezentacji
tych przedmiotów i relacji między nimi.

reprezentacja mięśniowa– np. wchodzenie po schodach w ciemności
oparta na wyobrażeniach– służy pod nieobecność przedmiotów
oparta na symbolach językowych - wykracza poza szczegółowe właściwości tego, co spostrzegamy, - odgrywa rolę w porządkowaniu doświadczeń i stabilizowaniu świata, może być efektem procesów wnioskowania, abstrahowania lub przekształcania,- pozwala przedstawić wszystko w formie symbolicznej
i dokonywać operacji intelektualnych na poziomie abstrakcyjnym, słowa i inne symbole mogą znacznie ułatwiać rozwiązywanie problemów- mowa bezgłośna ułatwia rozwiązywanie problemów.

OPERACJE MYŚLOWE

ANALIZA - myślowe rozkładanie na części, wykrywanie części składowych.
SYNTEZA - myślowe scalanie rozdzielonych w analizie elementów.
PORÓWNYWANIE – zestawianie ze sobą, a następnie ujmowanie podobieństw i różnic.
ABSTRAHOWANIE – wyróżnianie jakiejś właściwości, a jednocześnie pomijanie innych.

UOGÓLNIANIE – ujmowanie właściwości wspólnych; odrzucanie tego, co jednostkowe, a zatrzymywanie tego, co wspólne.

MYŚLENIE SŁUŻY DWU CELOM:
myślenie dywergencyjne - tworzenie wielu pomysłów,

myślenie konwergencyjne– koncentracja na jednym pomyśle i jednym rozwiązaniu.

PAMIĘĆ

Termin pamięć odnosi się do dynamicznych mechanizmów związanych z zachowywaniem
i wydobywaniem informacji pochodzących z przeszłego doświadczenia. Pamięć o przeszłości pomaga nam lepiej zrozumieć teraźniejszość. Pamięć jest zbiorem środków za pomocą których sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystywać owe informacje w chwili obecnej.

(Sternberg)

TRZY RODZAJE PAMIĘCI (TULVING)

PAMIĘĆ EPIZODYCZNA

wspomnienia zdarzeń osobiście doświadczanych. Informacje uporządkowane są na osi czasu, czyste doznania zmysłowe, informacje o zdarzeniach i faktach, z którymi mieliśmy bezpośredni kontakt. Przechowywana jest informacja o zdarzeniach mających ścisłą lokalizację przestrzenną lub czasową oraz relacjami między nimi (rozumienie sensu zdarzeń)

PAMIĘĆ SEMANTYCZNA

wiedza ogólna (w odróżnieniu od wspomnień osobistych), informacje uporządkowane są pojęciowo.

Rejestruje informacje na podstawie danych pośrednich, danych dostarczanych z różnych źródeł i wyrażanych najczęściej za pomocą komunikatów językowych. Niezbędna do posługiwania się językiem. „zorganizowana wiedza jednostki o słowach, ich znaczeniach i desygnatach, o relacjach między nimi, o regułach, formułach
i algorytmach manipulowania symbolami, pojęciami i relacjami”(Tolving)

PAMIĘĆ PROCEDURALNA
wiedza o sposobach robienia rzeczy, pamięć umiejętności.

TRZY PROCESY PAMIĘCI

KODOWANIE
przekształcanie informacji w taki sposób, by mogła zostać umieszczona w pamięci; zamiana bodźców w ślady pamięciowe.

Czynniki sprzyjające:
wyrazistość bodźca, sensowność materiału, użyteczność materiału, nastawienie na zapamiętywanie, zgodność materiału z postawami, emocje.

PRZECHOWYWANIE
utrzymywanie informacji pomimo upływu czasu.

WYDOBYWANIE
odnajdywanie przechowywanej informacji i jej przywrócenie świadomości.

ZASADA SPECYFICZNOŚCI KODOWANIA(TOLVING, THOMSON)
odtwarzanie zależy od warunków kodowania, np. nurkowie zapamiętywali i odtwarzali pod wodą i nad wodą.

ZJAWISKO WSPOMNIEŃ FLESZOWYCH(EFEKT LAMPY BŁYSKOWEJ)
wspomnienia dotyczące wydarzeń, które związane są z silnymi emocjami; pamiętane są tak, jakby były zarejestrowane na filmie.

TRZY STADIA PAMIĘCI

MAGAZYN SENSORYCZNY VSTM

Pamięć sensoryczna jest buforem poznawczym, umożliwiającym przechowywanie bodźców przez krótki czas, potrzebny do wykonania prostych operacji, tj. wyodrębnienie cech fizycznych, usunięcie cech nietypowych lub błędnych.

Obejmuje wiele informacji, duża pojemność. Może występować w zakresie różnych modalności zmysłowych.
Przechowuje informacje o fizycznych właściwościach bodźca, nie rejestruje natomiast ich znaczenia.

Zjawisko maskowania wstecznego bodźce późniejsze nakładają się na bodźce wcześniejsze.

MAGAZYN PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ
STM
w celu utrzymania informacji w magazynie STM używamy powtarzania (zdolności metapamięciowe)

Informacje są łatwo dostępne i przywoływane bez wysiłku.
Wszelkie informacje zatrzymuje się tak długo, jak jest to konieczne dla wykonania czynności.
Aby przetrwać dłużej muszą przykuć naszą uwagę. Informacje filtrowane są pod kątem znaczenia, a nie tylko fizycznej siły bodźca. Filtr działa inteligentnie, ponieważ jest połączony z częściami mózgu, które rozumieją znaczenie. Dzięki powiązaniu z już istniejącymi informacjami, mózg nieustannie rejestruje nowe zapisy.

STM porównywana jest do notesu, w którym zapisuje się jakieś cyfry.

EFEKT POZYCJI SERII zapamiętujemy więcej słów na początku i końcu listy.

EFEKT PIERWSZEŃSTWA
lepsze pamiętanie słów na początku listy.

EFEKT ŚWIEŻOŚCI
lepsze pamiętanie słówna końcu listy.

MAGAZYN PAMIĘCI DŁUGOTRWAŁEJ
LTM informacje kodowane są w formie semantycznej, czyli z uwzględnieniem ich znaczenia (a nie w formie dźwiękowej)

W pamięci długotrwałej przechowywane jest znaczenie informacji.
Jej pojemność jest praktycznie nieograniczona.W ciągu minuty zapisać można od 6 do 60 bitów informacji.
Potrzeba 400 godzin, aby zapisać informacje mieszczące się na dyskietce trójcalowej.
Zapisujemy informacje nie tylko w postaci twierdzeń, lecz takżew postaci obrazów.

Informacje odbierane przez nasze zmysły są przeglądane automatycznie przez pamięć długotrwałą, zwłaszcza przez jej część semantyczną (bez udziału świadomości). Dzięki pamięci semantycznej nie musimy zagłębiać się w każdy szczegół.

Jedynie skromny ułamek informacji jest uświadomiony.

Umysł ludzki działa na podstawie uogólnień
– wynika to z tendencji do porządkowania świata.

SCHEMAT POZNAWCZY
Uogólniona i wyabstrahowana z konkretów jednostka poznawcza.
Zestaw schematów poznawczych stanowi zawartość naszej pamięci długotrwałej.
Aktywna struktura poznawcza. Model określonego fragmentu rzeczywistości.
Pełni funkcję reprezentacji rzeczywistości, czyli odzwierciedlenia tego, co w niej najbardziej ogólne i trwałe.

Pełni funkcję przetwarzania informacji o rzeczywistości, czyli organizowania procesów poznawczych poprzez ich ukierunkowanie na potwierdzenie zawartej w schematach wiedzy. Schematy poznawcze powodują,
że poszukuje się określonych informacji i jest się na nie wrażliwym, interpretuje odbierane informacje
i zniekształca tak, by były zgodne z oczekiwaniami wypływającymi ze schematów.

Pozwalają odpowiedzieć na pytanie „co to jest?”
tj. dokonania oceny stopnia zgodności informacji do nas docierającej i informacji zakodowanej w pamięci długotrwałej.

Interpretacja docierających do nas informacji powoduje uzupełnienie ich przez informacje zawarte
w schemacie – pozwala wyjść poza informacje „dane”.
Dzięki schematom dowiadujemy się czegoś więcej niż tylko to, co odbierają nasze zmysły.

Prototypowa budowa schematów prototyp zawiera reprezentację egzemplarza idealnego oraz zakres dopuszczalnych transformacji.

Odgrywa ważną rolę w określeniu przynależności obiektu do kategorii i określeniu stopnia jego typowości.

Czy w pamięci długotrwałej przechowywane są wszystkie informacje?

Stałą reprezentację mają abstrakcyjne, niespecyficzne cele, standardy, oceny, postawy.

Mają one zdolność generowania informacji, determinują zachowania i pojawienie się emocji.

Dlaczego zapominamy?

teoria zanikania śladów – ślad z którego nie czyni się użytku zanika;
teoria interferencji – wiedza wyuczona interferuje z wiedzą nowo przyswojoną;
teoria usuwania – magazyn pamięci ma ograniczoną pojemność;

teoria utraty dostępu – trudności w wydobyciu informacji
teoria motywacyjna – zapominanie intencjonalne

ODRĘBNOŚĆ MAGAZYNU PAMIĘCI KRÓTKO I DŁUGOTRWAŁEJ

Badania neuropsychologiczne nad pacjentami o różnie zlokalizowanych uszkodzeniach mózgu.

Uszkodzenie lewego płata potylicznego – niezdolność do przechowywania informacji w pamięci krótkotrwałej, pamięć trwała jest nienaruszona.

Uszkodzenie okolic skroniowych – normalny zakres pamięci krótkotrwałej w odniesieniu do materiału werbalnego, ale nie potrafią zapamiętać go w sposób trwały.

Hipokamp – odpowiedzialny jest za kodowanie informacji deklaratywnych oraz utrwalanie zarejestrowanej informacji w pamięci trwałej.

MODEL PODWÓJNEGO KODOWANIA (PAVIO)
zdolni jesteśmy do przechowania zarówno informacji werbalnych, jak i wzrokowych w dwu odrębnych kodach.

WSZELKIE KODOWANIE MA CHARAKTER TWIERDZENIOWY (PYLYSHYN)
zarówno obrazy, jak i treści werbalne przechowywane są w formie odzwierciedlającej ich głębsze, podstawowe znaczenie, a więc jako SĄDY, a nie konkretne obrazy czy słowa

PAMIĘĆ OPERACYJNA (BADDELEY)
pewna część pamięci długotrwałej, obejmująca najbardziej świeżo zaktywizowane zasoby z magazynu LTM połączona jest z uwagą – ekran świadomości (to co mamy na myśli).

Uświadomienie danej treści – podświetlenie części informacji zawartej w pamięci operacyjnej (ułamek sekundy)

Przepływ informacjiw magazynach pamięci:

Przypomnieć – przywołać do pamięci operacyjnej informacje z pamięci długotrwałej i wyświetlić na ekranie świadomości.

Zapamiętać – przesłać informacje z pamięci operacyjnej do długotrwałej.

Na czym polega praca umysłu?
Umysł to zbiór jednostek poznawczych przemieszczających się w ramach struktur pamięci i wchodzących ze sobą w interakcje.

Interakcja jednostek poznawczych polega na wymianie fragmentów ich zawartości informacyjnej.

Myślenie to przemieszczanie i przetwarzanie odpowiednio reprezentowanej informacji wewnątrz struktury pamięci
– z pamięci krótkotrwałej do operacyjnej, a także w odwrotnym kierunku.

Proces myślenia to przebiegająca w czasie zmiana zawartości informacyjnej umysłu.

NIEZWYKŁE ZJAWISKA PAMIĘCIOWE

Amnezja – poważne ubytki pamięci

Amnezja następcza – człowiek nie pamięta tego, co zaszło od czasu traumatycznego wydarzenia, które wywołało amnezję.

Amnezja wsteczna – człowiek nie pamięta tego, co działo się przed traumatycznym wydarzeniem, które wywołało amnezję.

Amnezja dziecięca – niezdolność do przypomnienia sobie wydarzeń z wczesnego dzieciństwa; uzależniona od płci, inteligencji, zdolności werbalnych, czynników kulturowych, pozycji dziecka w rodzinie.

SYNDROM WSZCZEPIONYCH WSPOMNIEŃ - związany jest z rekonstrukcyjnym charakterem pamięci.
Można umieścić fikcyjne wspomnienia z dzieciństwa w pamięci dorosłych.

SYNESTEZJA „POMIESZANIE ZMYSŁÓW” „doświadczać jednocześnie”
bodziec prezentowany w jednej modalności wywołuje wrażenie w innej modalności np. kolory wyrazów, barwne słyszenie muzyki.

EJDETYZM - widzenie w którym obraz umysłowy jest żywy i trwały, sprzyja wysokim osiągnięciom
w zakresie reprodukcji.

SAWANCI - ciężkie zaburzenie rozwoju intelektualnego, niezwykłe umiejętności w określonej dziedzinie, np. obliczenia matematyczne, zdolności plastyczne, muzyczne, pamięciowe.

Zdolności te często korelują z autyzmem (50% sawantów).
Umiejętności sawantów są autonomiczne, automatyczne i nie wymagają namysłu ani uwagi.

PAMIĘĆ NIEŚWIADOMA PAMIĘTAMY WIĘCEJ NIŻ MOŻEMY SOBIE PRZYPOMNIEĆ

„cicha nieznajoma”, pamięć bez wspomnień,działa w ukryciu i wymyka się spod kontroli,

rejestruje nawet to, na co nie zwracamy szczególnej uwagi,ułatwia percepcję, podsuwa pomysły,
dostraja nasze zachowanie do zmian w otoczeniu, notuje reguły, których sobie nie uświadamiamy.

Przypadki pacjentów chorych na amnezję:

E. Claparede – chora na amnezję osoba nie pamięta ukłucia szpilką, ale nie chce podać ręki psychiatrze

S. Koraskow – pacjent nie pamięta, że poddany został wstrząsom elektrycznym, ale reaguje na aparat używany podczas tego zabiegu.

A.R. Damasio – pacjent nie pamiętał interakcji z trzema osobami, podstawionymi przez eksperymentatora („doby”, „neutralny”, „zły”), ale utrzymywał, że chciałby się przyjaźnić” z dobrym człowiekiem, gdy ten był pokazany na zdjęciu.

Pamięć utajona u zdrowych osób
- podprogowa ekspozycja bodźców, np. ekspozycja figur geometrycznych (bardziej się podobają, wydają się jaśniejsze)

- można wywołać wrogie nastawienie do nieznajomej osoby poprzedzając prezentacje jej fotografii eksponowanymi podprogowo słowami o negatywnym zabarwieniu

KRYPTOMNEZJA - jakieś treści są podawane jako własny pomysł, który nagle się pojawił, a w rzeczywistości są to informacje przeczytane lub usłyszane kiedyś i zapomniane.

ZJAWISKO „DEJA VU” - ktoś ma poczucie, że już kiedyś przeżył tę sytuację, w której obecnie się znajduje, że obiektywnie nowe doświadczenie jest mu znane, chociaż nie potrafi określić skąd je zna.

Zjawisko to może być efektem zmian w przetwarzaniu informacji spowodowanych torowaniem percepcyjnym lub pojęciowym pewnych elementów zdarzenia.

MNEMONISTA - człowiek wykazujący niezwykle wysoki poziom pamięci dzięki posługiwaniu się specjalnymi technikami pamięciowymi.

MNEMOTECHNIKI - specjalne sposoby pomagające w doskonaleniu pamięci.

GRUPOWANIE – zorganizuj listę elementów, wyróżniając kilka kategorii.

OGNIWA POŚREDNICZĄCE – wytwórz skojarzenia wyobrażeniowe, które powiążą słowa z listy.

METODA HAKÓW (kołków) – skojarz każde nowe słowo ze słowem z wcześniej zapamiętanej listy.

METODA MIEJSC – wyobraź sobie, że odbywasz jakąś drogę, mijając kolejno dobrze ci znane punkty orientacyjne; powiąż z nimi elementy, które masz zapamiętać.

AKRONIMY – utwórz słowo lub wyobrażenie, którego kolejne litery pomogą ci zapamiętać inne słowa czy pojęcia

AKROSTYCHY – utwórz zdanie, które pomoże ci zapamiętać kolejne elementy.

SŁOWA KLUCZOWE – wytwórz skojarzenie wyobrażeniowe, które powiąże dźwięk obcego słowa z jego znaczeniem.

F r u s t r a c j a
stan organizmu, który powstaje wtedy, gdy udaremnione jest zaspokojenie określonej potrzeby lub kiedy na drodze do jej realizacji pojawia się przeszkoda. człowiek znalazł się w sytuacji nierozwiązywalnego problemu,
- nie ma możliwości ucieczki lub wycofania,
- jest silnie motywowany do reagowania.

Przyczyny frustracji:
- konflikty motywacyjne,
- dysonans poznawczy,
- struktura osobowości, np. konflikt między potrzebami a standardami zachowania, aspiracjami a możliwościami.

S t r e s

H. Selye - niespecyficzna reakcja organizmu, powstająca w odpowiedzi na bodźce szkodliwe.
J. Strelau – wynik interakcji między wymaganiami a możliwościami.

R.S. Lazarus – relacja między osoba a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

S.E. Hobfoll – reakcja wobec otoczenia, w którym istnieje zagrożenie utraty zasobów.
Ogólnym celem ludzkiej aktywności jest uzyskanie, utrzymanie i ochrona obiektów, określanych jako zasoby.

Zasoby to:
przedmioty (mieszkanie, samochód), warunki (stała praca, dobre małżeństwo), zasoby osobiste (umiejętności interpersonalne, poczucie skuteczności), zasoby energetyczne (pieniądze, wiedza).

Komponenty stresu:
- podwyższenie poziomu aktywacji,
- pojawienie się silnych emocji,
- pojawienie się motywacji do przezwyciężenia stresu.

Przyczyny stresu
-dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof,

-poważne wyzwania i zagrożenia dotyczące jednostek lub kilku osób,
-śmierć małżonka lub dziecka,
- śmierć rodzica lub rodzeństwa,
- rozpoczęcie studiów,
- śmierć bliskiego przyjaciela,
- poronienie,

1. - wyrok więzienia,
   - rozwód,
   - drobne codzienne utrapienia,
   - niemożność znalezienia rzeczy,
   - nieporozumienia w rodzinie,
   - niemożność zdążenia na czas.

Stres przebiega w 3 stadiach:
1. stadium reakcji alarmowej- mobilizowane są siły obronne,
2. stadium odporności - przystosowanie do stresora. Organizm próbuje odbudować utracone zasoby energii
i naprawić doznawane szkody.

3. stadium wyczerpania wyczerpanie energii, gdy stresor jest silny i działa długo.

Przedłużający się stres może doprowadzić do zwężenia naczyń krwionośnych i zmian rytmu serca, alergii, wrzodów, chorób wieńcowych, osłabienia kładu odpornościowego.

Osobowość a podatność na stres
M. Friedman, R. Rosenman

Wzorzec zachowania A
człowiek dla którego istotne jest konkurowanie, który skłonny jest do agresji i żałuje każdej straconej minuty.

Jest pracoholikiem, który złości się, gdy inni mu przeszkadzają.
Nie jest skłonny do oddania kontroli, czy zrezygnowania ze swoich uprawnień,

Wzorzec zachowania B
ludzie spokojni, cierpliwi
i zrównoważeni. Wykonują tylko taka pracę, w której sobie poradzą. Nie reagują silnymi emocjami,
gdy przeszkadza się im w pracy. Występują u nich schorzenia naczyń wieńcowych serca 2,5 razy rzadziej niż u osób typu A.

Czynniki psychiczne decydujące o chorobach serca:
reagowanie wrogością, egotyzm (np. zaimki „ja”, „mi”, „mnie”, „mój” wypowiadane częściej) Psychologiczne modyfikatory stresu:
* oczekiwania dotyczące własnej skuteczności

biologiczne i psychologiczne podstawy zachowanie większego spokoju,

*twardość psychiczna
wysoki poziom zaangażowania, skłonność do interpretowania zmian jako wyzwania, a nie jako zagrożenia, przekonanie o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem,

*poczucie humoru - optymiści skuteczniej przeciwdziałają stresowi,
*przewidywalność -przygotowanie na to, co nieuniknione,
*osłabienie poczucia pośpiechu,
*osłabienie wrogości,

*wsparcie społeczne

zainteresowanie emocjonalne, pomoc instrumentalna, informacja, kontakt społeczny,

*stabilne związki emocjonalne.

Sytuacje trudne
zaburzona równowaga między poszczególnymi elementami, np. zadaniami, czynnościami oraz warunkami:
zagrożenie, przeciążenie, zakłócenie, deprywacja,

Reakcje na sytuacje trudne:
*faza reakcji instrumentalnych,
*faza krytyczna,
*faza obrony przed stresem.

Pojęcie odporności na stres

*fakt niereagowania przez człowieka pobudzeniem emocjonalnym, mimo że znajduje się w stanie stresu,

*zdolność do utrzymania uprzedniego kierunku, sprawności i poziomu organizacji zachowania się, pomimo występowania stresu.

Wpływ stresu długotrwałego

przedłużający się stan napięcia emocjonalnego pozytywna adaptacja do stresorów pojawienie się lęku bezprzedmiotowego, nerwice, niedostosowanie społeczne wystąpienie postawy bierności i apatii zmiany w hierarchii wartości, postaw, potrzeb.

Temperament

Hipokrates
ludzie różnią się proporcją czterech podstawowych soków:
krew – serdeczność, pogoda ducha, flegma – powolność, opanowanie, żółć żółta – popędliwość,
żółć czarna – smutek, refleksyjność.

Galen – zwrócił uwagę na proporcję soków i wyróżnił cztery typy temperamentu:
sangwinik – przewaga krwi, flegmatyk – przewaga flegmy, choleryk – przewaga żółci żółtej, melancholik – przewaga żółci czarnej.

Kretschmer
temperament związany jest z budową ciała i uwarunkowany chemizmem krwi oraz funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Wyróżnił cztery typy budowy ciała:

leptosomatyk – wątły,
pyknik – otyły,
atletyk – umięśniony,
dysplastyk – budowa bezkształtna.

Wyróżnił trzy podstawowe
typy psychiczne:

Schizotymik typ leptosomatyczny – skłonność do schizofrenii, zamknięty, mało towarzyski, drażliwy, oschły, źle dostosowany do otoczenia, skłonny do abstrakcji.

Cyklotymik typ pykniczny
– skłonność do psychozy maniakalno-depresyjnej, towarzyski, oscyluje między radością a smutkiem, łatwy kontakt z otoczeniem, realista.

Iksotymik typ atletyczny – spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice, rzadko występują silne afekty, mała plastyczność umysłu, sumienność, drobiazgowość.

Sheldon
przez temperament rozumie funkcjonowanie osobowości na poziomie wyższym od mechanizmów fizjologicznych, a zarazem niższym od poziomu, na którym funkcjonują nabyte w ciągu życia postawy
i przekonania.

Struktura (ciało) determinuje funkcje (temperament).

Cechy budowy ciała:
endomorfia – silny rozwój narządów wewnętrznych, słaby układ mięśniowy i kostny, nadmiar tkanki tłuszczowej,

mezomorfia – układ mięśniowy dobrze rozwinięty, naczynia krwionośne duże, skóra gruba
i porowata, wyprostowana i krzepka budowa

ektomorfia – delikatne i wątłe ciało, spłaszczona klatka piersiowa, słaby rozwój narządów wewnętrznych
i słaba budowa ciała, kończyny długie, szczupłe i słabo umięśnione, delikatny układ kostny

Cechy temperamentalne:
wiscerotonia – rozluźnienie mięśniowe i fizyczne, wygoda, towarzyskość, motywacją kierują narządy wewnętrzne, „układ trawienny jest królem, a jego dobrobyt określa zasadnicze cele życia”,

somatotomia – składnik związany z aktywnością mięśniową i dobrą budową ciała, dużą siła i energia życiowa, bezpośredni sposób bycia i nastawienie na działanie,

cerebrotomia - przewaga elementów powściągu i hamowania, co połączone jest z dużą wrażliwością nerwową, trudności w kontaktach społecznych, duża podatność na zmęczenie, w sytuacjach trudnych –
ucieczka w samotność

Temperament –
zespół formalnych i względnie trwałych cech zachowania, przejawiających się w sile lub wielkości reagowania oraz w czasowych parametrach reakcji (Janusz Strelau)

*temperament nie stanowi treści zachowania ani nie wyznacza jej bezpośrednio,
*determinuje intensywność i charakterystykę czasową reagowania,
*przejawia się we wszelkiego rodzaju zachowaniach i czynnościach,
*są względnie stałe

I.Pawłow – fizjologiczne podłoże temperamentu stanowi typ układu nerwowego.
Autor sprowadza temperament
do dynamicznych cech osobowości, rozumiejąc przez to siłę i szybkość reakcji.

Właściwości układu nerwowego:

* siła podstawowych procesów nerwowych: pobudzenie i hamowanie,
* równowaga tych procesów,
* ruchliwość

Sangwinik - typ silny, zrównoważony, ruchliwy,
Flegmatyk - typ silny, zrównoważony, powolny,
Choleryk - typ silny, niezrównoważony, przewaga procesów pobudzenia,
Melancholik - typ słaby.

CECHY FORMALNE TEMPERAMENTU

Siła (wielkość) reakcji
reaktywność jest tym większa, im słabszy bodziec wywołuje ledwie dostrzegalna reakcję.
Wydolność (odporność) moment, w którym przestaje działać prawo siły.

Mechanizm wzmacniający
i tłumiący stymulację – koncepcja optimum pobudzenia Hebba i Laube’a

Przebieg reakcji w czasie –szybkość reakcji, którą mierzymy czasem latencji.

Ruchliwość – zdolność przestawienia się z jednej reakcji na drugą. Najmniejszy przedział czasowy między różnego rodzaju bodźcami, jaki jest niezbędny do adekwatnego reagowania na te bodźce.

Trwałość reakcji – czas wystąpienia reakcji po zaprzestaniu bodźca,
Tempo przebiegu reakcji – maksymalna możliwa częstość występowania reakcji

ROLA TEMPERAMENTU W DZIAŁANIU

I.Pawłow – trudne warunki zakłócają równowagę między organizmem a środowiskiem.
Od układu nerwowego zależy, czy równowaga ta zostanie zachwiana czy nie.

Dynamika wciągania się do pracy i stopień męczliwości silny typ układu nerwowego:
*małe zmęczenie,
*brak potrzeby odpoczynku,

*tendencja, by robić wszystko „za jednym zamachem”,
*czynności ciągłe,
*czynności jednorodne,
*stopniowe wciąganie się do pracy – efekt „rozgrzewki”

słaby typ układu nerwowego
*duże zmęczenie,
*tendencja do częstych odpoczynków,
*czynności przerywane,
*czynności różnorodne,
*potrzeba ciszy i spokoju,
*wykonanie zadań od trudnych do łatwych.

II. Zakres pracy umysłowej

silny typ układu nerwowego
*krótkie czynności przygotowawcze,

*równowaga między czynnościami pomocniczymi i zasadniczymi,

*dokonywanie zmian i poprawek w czasie czynności zasadniczych,

*sprawne działanie bez konieczności uprzedniego planu pracy,

*przedkładanie mowy ustnej nadpisaną

słaby typ układu nerwowego
*długie czynności przygotowawcze i sprawdzające,
*przewaga czynności pomocniczych nad zasadniczymi,
*dokonywanie zmian i poprawek w trakcie czynności kontrolnej, *tendencja do sporządzania planów dnia
i pracy,
*preferowanie wypowiedzi pisemnych

III. Stopień napięcia emocjonalnegosilny typ układu nerwowego
*stan napięcia może wywołać zwiększenie zakresu pracy umysłowej,
*czas wykonywania zadań skraca się,

słaby typ układu nerwowego
*pod wpływem napięcia emocjonalnego zakres pracy umysłowej zawęża się,
*czas wykonywania zadań wydłuża się.

TEMPRAMENT A OSOBOWOŚĆ
*cechy osobowości są wtórne do cech temperamentalnych (temperament ujawnia się po urodzeniu),

*cechy temperamentalne nie pozostają w bezpośredniej relacji do treści zachowania,

*nie wyznaczają bezpośrednio kierunku rozwoju osobowości,
*w pewnych sytuacjach cechy temperamentalne mogą stanowić czynnik utrudniający kształtowanie określonych cech osobowości.

H. Eysenck

*introwersja - przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem,
*ekstrawersja – przewaga procesów hamowania nad pobudzeniem,
*neurotyczność – stałość/niestałość emocjonalna,

sangwinik – ekstrwertywny, stabilny,
flegmatyk – introwertywny, stabilny,

choleryk – ekstrawertywny, niestabilny,
melancholik – introwertywny, niestabilny,

Introwertycy w porównaniu
z ekstrawertykami:
- reagują silniej na stymulację zmysłową i wykazują niższy poziom wydzielania dopaminy w mózgu,
- mają niższy próg bólu, uczą się szybciej, jeżeli bodźce bezwarunkowe są słabe lub wzmocnienie jest nieregularne,
- mają lepszą pamięć skojarzeniową przy małym pobudzeniu niż przy dużym,
- do dobrego funkcjonowania potrzebują mniej stymulacji zewnętrznej.

Koncepcja lęku Spence’a i Taylora

*jednostki różnią się pod względem wielkości reakcji emocjonalnej na działanie bodźców szkodliwych

*u jednostek o wysokim poziomie lęku proces warunkowania na bodźce negatywne przebiega szybciej (reakcje warunkowe wytwarzają się szybciej),
*leży to u podłoża fobii,

*u jednostek mało reaktywnych dominuje tendencja do aktywnego stylu samoregulacji,
*jednostki silnie reaktywne wykazują bierny styl regulacji.

TEORIE OSOBOWOŚCI

Co sprawia, że ludzie zachowują się podobnie?
Co sprawia, że ludzie zachowują się różnie?

Osobowość jest układem regulacji zachowania się .

Perspektywa psychodynamiczna

Zygmunt Freud

Podwaliny osobowości położone są w okresie wczesnego dzieciństwa. Źródła lęków i nerwic ludzi dorosłych można wykryć w traumatycznych wydarzeniach w okresie wczesnego dzieciństwa. Zasada podziału psychiki na świadomość i nieświadomość. Zasada podziału psychiki na id, ego i superego.

Id – pierwotna, nieświadoma część osobowości, magazyn podstawowych popędów. Id działa w sposób irracjonalny – impulsy domagają się wyrażenia i zaspokojenia. Źródłem energii są podstawowe popędy, które występują u jednostki już w momencie urodzenia.
Eros – popęd seksualny, czyli instynkt życia.
Tanatos – popęd agresji, czyli instynkt śmierci.

Superego –skład wartości danej jednostki, łącznie z postawami moralnymi wpojonymi przez społeczność.

Sumienie rozwija się, gdy jednostka internalizuje zakazy rodziców i innych dorosłych

Kompleks Edypa

Kompleks Elektry

Ego – przyjmuje rolę rozjemcy. Reprezentuje posiadany przez jednostkę obraz rzeczywistości fizycznej i społecznej.

Ego stara się znaleźć kompromis, gdy id i superego jest w konflikcie. Mechanizmy obronne

Nadużywanie mechanizmów obronnych prowadzi do nerwicy.

Teoria cech

Osobowość opisywana jest przez cechy, np. jeżeli ktoś jest przyjazny posiada cechę przyjazności.
Cechy traktowane były podobnie do instynktów.

Allport i Odbert zidentyfikowali na podstawie analiz słownikowych 18000 cech.

Przydatna w tym podejściu była analiza czynnikowa. Sformułowano teorie dotyczące dopasowania cech do określonych rodzajów zajęć, co przydatne było w selekcji zawodowej.

Teoria uczenia się

KLASYCZNY BEHAWIORYZM
Czynniki sytuacyjne i wpływy środowiskowe odgrywają podstawową rolę w kształtowaniu ludzkich preferencji i zachowań,a nie wewnętrzne czynniki tkwiące w człowieku.
Watson

Psychologowie powinni zaprzestać prób zaglądania do „czarnej skrzynki” organizmu,
a zamiast tego skupić się na wpływie wzmocnień na jego obserwowalne zachowania.
Skinner

UJĘCIE WSPÓŁCZESNE
Funkcjonowanie psychiczne można najlepiej zrozumieć w kategoriach ciągłej wzajemnej interakcji pomiędzy zachowaniem i oddziałującymi nań warunkami.
Bandura

Specyficzne właściwości jednostki są zdeterminowane przez takie czynniki, jak bodźce społeczne,
osobiste wzmocnienia i historia uczenia się. Kładzie się nacisk na specyficzne procesy poznawcze,
które są istotne dla nabywania i utrzymywania różnych form zachowania. Ludzie mogą się uczyć przez bezpośrednie doświadczenia oraz – w sposób zastępczy – przez obserwację innych ludzi.

Ludzie są zdolni do przedstawiania zdarzeń za pomocą symboli, co pozwala im przewidzieć rzeczywiste konsekwencje działań. Ludzie są zdolni do procesów samoregulacyjnych: oceniają swoje zachowanie
(stosowanie się do osobistych norm) i dostarczają sami sobie wzmocnień (samoaprobata i samopotępienie)

Zachowanie jest wyrazem zmiennych sytuacyjnych i osobowych.

Zmienne osobowe to, kompetencje, strategie kodowania danych, oczekiwania, emocje, systemy samoregulacyjne oraz plany.

Teoria humanistyczno
- egzystencjalna Zjawiska psychiczne reprezentują wypadkową interakcji wielu sił, a zmiana zachodząca gdziekolwiek w tym systemie wpływa na cały system.

Organizm jest jednością.
Organizm jest motywowany przez popęd zw. Samorealizacją. Samorealizacja – dążenie
do zrealizowania naszych wrodzonych potencjalnych możliwości.
Goldstein

Teoria własnego Ja Rogersa
Kładzie nacisk na prywatny świat doznań jednostki – pole fenomenologiczne.
Spostrzeżenia i interpretacje dokonywane przez jednostkę determinują jej późniejsze zachowania.

Odrębną częścią pola jest pojęcie Ja, które rozwija się w wyniku interakcji danej jednostki ze środowiskiem.

Ludzie zachowują się w sposób zgodny z obrazem własnej osoby i skłonni są odrzucać lub zniekształcać informacje, które zagrażają Ja. Choroba umysłowa pojawia się wtedy, gdy ktoś nie ośmiela się być sobą.

Wyzdrowienie jest możliwe dzięki dążeniu pacjenta do rozwoju i osiągnięcia pełni osobowości.

Teoria samorealizacji Maslowa

Motywacja wynikająca z niedoboru
- jednostka stara się przywrócić swoją fizyczną czy psychiczną równowagę

Motywacja wzrostu
- jednostka stara się wyjść poza to, co zrobiła i czym była w przeszłości

Potrzeba transcendencji
- wyższy stan świadomości,
- dążenie do poszukiwania i analizy najważniejszych aspektów życia.

Perspektywa społeczno-kulturowa

Czynniki społeczno-kulturowe wpływają na pojmowanie
własnego Ja i samoocenę.

Indywidualiści
definiują siebie w kategoriach osobistej tożsamości i dają pierwszeństwo celom osobistym.
Triandis

Kolektywiści
definiują siebie w kategoriach grup i dają pierwszeństwo celom grupowym.
Triandis

PROCESY POZNAWCZE

Procesy poznawcze każda operacja stanowiąca element organizowania, kodowania
i interpretacji informacji.

Wrażenie - każde elementarne, nie poddane wtórnemu opracowaniu odczucie, powstające w wyniku stymulacj i jakiegoś receptora lub układu receptorycznego

Spostrzeganie (percepcja) - procesy, które nadają spójność i jednolitość informacji sensorycznej. Rozpoczyna się od wystąpienia bodźca fizycznego, kończy na jego fenomenologicznym doświadczeniu.Pamięć - umysłowa funkcja przechowywania informacji o bodźcach, zdarzeniach, obrazach, ideach itp., kiedy już pierwotnie działające bodźce nie są obecne. Hipotetyczny„system magazynujący”te informacje w umyśle (mózgu).

Uwaga
termin ten odnosi się do selektywnych aspektów spostrzegania. Organizm w dowolnej chwili koncentruje się na pewnych cechach otoczenia z jednoczesnym pomijaniem innych.

Myślenie – wszelkie czynności umysłowe, związane z tworzeniem pojęć, rozwiązywaniem problemów, pamięcią, uczeniem się, twórczością, wyobraźnią, przetwarzaniem symboli.

Inteligencja –zdolność do korzystania z doświadczenia.
Pragmatycznie - to co mierzą testy inteligencji.

WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA

WRAŻENIE

odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych

poszczególne wrażenia są od siebie izolowane

Zmysł jest systemem fizycznym, który zbiera dla mózgu informacje i następnie przetwarza je na język, jaki może zrozumieć mózg.

Narządy zmysłów odbierają pobudzenia za pomocą komórek receptorowych, które są wyspecjalizowane w zakresie odbioru poszczególnych rodzajów energii znajdującej się w polu recepcyjnym. Receptory zmysłowe mają zdolność transdukcji odbieranej energii: przetwarzania jej z jednej formy na inną, np. zamiana energii świetlnej na energię impulsu nerwowego. Każde odbierane wrażenie ma zarówno swoją intensywność (wielkość odbieranej energii), jak i jakość (smak słony lub słodki).

DETEKCJA – jest aktywnym odbieraniem bodźca zmysłowego. Próg absolutny - najmniejsza wykrywana wielkość energii fizycznej danego rodzaju (np. zapachu, dźwięku, nacisku).

RÓŻNICOWANIE – jest zdolnością do stwierdzenia różnicy między jednym bodźcem a drugim.

Próg różnicy – najmniejsza wykrywalna wielkość różnicy między dwoma bodźcami (ledwie dostrzegalna różnica)

Prawo Fechnera
różnice między coraz silniejszymi bodźcami fizycznymi muszą być coraz większe, by różnica w zakresie odpowiadających im wrażeń została taka sama.

Spostrzeganie jest zespołem procesów za pośrednictwem których rozpoznajemy i organizujemy wrażenia wywołane przez bodźce zewnętrzne i nadajemy im sens.

Obraz przedmiotu – obraz wszystkich dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów.

jest efektem aktywności pól czuciowych naszej kory mózgowej, które odebrały informacje z różnych zmysłów i połączyły w jedną całość.

Konstruktywistyczna teoria percepcji
człowiek na podstawie informacji sensorycznych konstruuje spostrzegany bodziec.

Ważną rolę spostrzeganiu odgrywają procesy myślenia.

Teoria bezpośredniej percepcji:
aby spostrzec musi się pojawić ciąg informacji dostarczanych przez nasze receptory sensoryczne.

Między naszymi doświadczeniami zmysłowymi i spostrzeganiem nie musi nic pośredniczyć.

FAZY SPOSTRZEGANIA

Rejestracja sensoryczna – zamiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. W wielu wypadkach impulsy zawierają już informacje na temat specyficznych cech przedmiotu (wtedy, gdy pobudzone zostają detektory cech). Pamięć sensoryczna daje możliwość utrzymania informacji w systemie poznawczym tak długo, dopóki na odebranym materiale nie zostaną dokonane inne operacje.

Faza oceny emocjonalnej –bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne, jako korzystne lub niekorzystne, zanim jednostka zdąży się zorientować czego one dotyczą (połączenie ze strukturami podkorowymi).

Faza rozpoznania treści bodźca (ocena semantyczna) –bodziec zostaje rozpoznany: określona zostaje kategoria, do której ten bodziec należy. Porównywanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci.

Faza oceny znaczenia metaforycznego – dostrzeganie innego sensu odbieranych bodźców. Spostrzeganie nie jest procesem wyłącznie zmysłowym. W jego skład mogą wchodzić procesy wnioskowania, odwołujące się do indywidualnego systemu znaczeń danej osoby.

WIDZENIE: spostrzeganie kształtów

Postaciowa teoria spostrzegania: całość jest czymś więcej niż sumą pojedynczych składników.

Spostrzeganie nie jest mieszaniną niezorganizowanych wrażeń. Zgodnie z prawem pragnacji mamy tendencje do spostrzegania każdego zestawu wzrokowego w sposób, który najprościej organizuje odmienne elementy w stabilną i spójną postać.

Ujmowanie figury na tle– w trakcie percepcji pola wzrokowego pewne elementy odbieramy jako bardziej wyróżniające się, a inne schodzą na drugi plan, tworząc tło.

Zasada bliskości – gdy patrzymy na zbiór przedmiotów, mamy tendencję do spostrzegania tych,
które znajdują się blisko siebie, jako grupy.

Zasada podobieństwa – gdy widzimy jako grupę te przedmioty, które wyglądają podobnie

Zasada kontynuacji – mamy tendencję do spostrzegania linii przebiegających w sposób płynny i ciągły, aniżeli urywanych i rozczłonkowanych.

Zasada zamykania – tendencja do spostrzegania dopełnienia, czy scalania kształtów, które w rzeczywistości
nie są kompletne.

Zasada symetrii – tendencja do spostrzegania figur, które składają się z części będących lustrzanym odbiciem.

„Wspólna droga” – elementy poruszające się w tym samym kierunku widzi się jako odrębną grupę.

Niewielkie rozmiary – łatwiej wyodrębnić te elementy, które cechują się niewielkimi rozmiarami.

Zgodność z chwilowym nastawieniem – oczekiwanie na pojawienie się pewnego układu bodźców znacznie ułatwia jego spostrzeganie.

Koncepcja detektorów cech: spostrzegamy kształt wtedy, gdy wyspecjalizowane neurony kory wzrokowej reagują na bodźce odbierane przez wyspecjalizowane regiony siatkówki, powiązane z tymi neuronami, np. są komórki, które reagują na specyficzne kształty (dłoń, twarz).

WIDZENIE:
stałość spostrzeżeń ma miejsce wtedy, gdy nasze spostrzeżenie przedmiotu pozostaje takie samo, mimo,
że odbierane od niego bezpośrednie wrażenia zmieniają się.

Stałość wielkości – spostrzegany przedmiot utrzymuje swoją wielkość mimo, że zmienia się wielkość jego obrazu na siatkówce.

Stałość kształtu – spostrzegany przedmiot jest taki sam, mimo, że jego położenie - a więc kształt obrazu na siatkówce - zmienia się.

Stałość jasności – spostrzegany przedmiot jest równo oświetlony, mimo istniejących w rzeczywistości różnic w ilości światła dochodzącego do naszych oczu.

Stałość barwy – spostrzegany przedmiot zachowuje swój kolor nawet wtedy, gdy zmienia się ilość padającego na nie światła.

Złudzenia wzrokowe

Spostrzegana wielkość przedmiotu zależy od kontekstu, tworzącego wzrokowy układ odniesienia.

Agnozja wzrokowa ludzie doznają normalnych wrażeń tego, co znajduje się przed nimi, ale nie potrafią rozpoznać tego, co widzą i nadać znaczenia spostrzeganym przedmiotom (obszar wzrokowy kory mózgowej).

Agnozja symulatywna jednostka nie jest zdolna do zwrócenia uwagi na więcej niż jeden obiekt jednocześnie (obszar skroniowy).

Agnozja przestrzenna dezorientacja przestrzenna, trudności z radzeniem sobiez otoczeniem fizycznym
(płat ciemieniowy).

Prozopagnozja osłabienie umiejętności rozpoznawania twarzy ludzkich(prawy płat skroniowy).