SAMORZĄD TERYTORIALNY W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP.

W języku potocznym samorząd oznacza samodzielne i niezależne zawiadywanie swoimi sprawami. Samorząd (w ustroju administracji państwowej) oznacza samodzielne i niezależne wykonywanie przez określone organizmy pewnych funkcji państwowych. Samorząd ma charakter administracyjny. Wykonuje zadania publiczne, które nie są zastrzeżone innymi. Ma osobowość prawną. Podmiot gospodarczy, prawo własności i inne prawa majątkowe. Wykonuje zadania własne i zlecone( np.: prowadzenie aktów stanu cywilnego). Ponosi odpowiedzialność polityczną i cywilną, zadania realizowane są przez organy stanowiące i wykonawcze.

193. STRUKTURA ORGANÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Od 1,01,1999r. obowiązuje trzyszczeblowy podział terytorialny państwa. Województwa tworzy się w drodze ustawy, co oznacza, że w ustawie musi być określona nazwa i terytorium województwa. Ustrój województwa ma postać dualistyczną. W województwie istnieją 2 równoległe piony administracji- administracja samorządowa( podległa zarządowi) i administracja rządowa( w zasadzie podległa wojewodzie). Wojewoda jest terenowym organem administracji rządowej i przedstawicielem RM w województwie, wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Zastępcami wojewody są wicewojewodowie powoływani i odwoływani na jego wniosek przez Prezesa Rady Ministrów. W systemie samorządowym podstawowym organem województwa jest sejmik województwa, będący organem przedstawicielskim, a organami wykonawczymi są marszałek województwa oraz zarząd województwa. Powiat stanowi środkowy szczebel systemu samorządów lokalnych. Składa się on z graniczących ze sobą gmin( powiat ziemski) bądź też obejmuje cały obszar miasta na prawach powiatu( powiat grocki). Tworzenie powiatu określa ich terytorium jest dokonywane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Powiat jest jednostką o wyłącznie samorządowym charakterze. Na szczeblu powiatu działają przede wszystkim organy samorządowe: rada powiatu, będąca organem przedstawicielskim oraz organy wykonawcze- starosta i zarząd powiatu. Gminy mają czysto samorządowy charakter, a jej organami są: rada gminy, będąca organem przedstawicielskim, oraz organy wykonawcze: zarząd, na czele którego stoi wójt( w gminach wiejskich), burmistrz( gdy siedziba gminy znajduje się w mieście) lub prezydent( gdy miasto liczy ponad 100000 mieszkańców, a nie jest odrębnym powiatem).

194. KOMPETENCJE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Rozważania nad zakresem działania samorządu terytorialnego muszą być przeprowadzone na 2 płaszczyznach dotyczących:

1)  rozdziału zadań między samorządem terytorialnym a administracją rządową

2)  rozdziału zadań między poszczególnymi szczeblami jednostek samorządowych

zadania z zakresu administracji publicznej dzielą się na :

1)  zadania w całości pozostawione w gestii organów administracji rządowej( tzw. zadania zastrzeżone)

2)  zadania wykonywane przez samorząd terytorialny.

Zadania własne są to zadania przynależne jednostkom samorządu terytorialnego i wykonywane przez jednostki tego samorządu. Są one wykonywane przez samorząd we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Zadania zlecone to zadania przynależne administracji rządowej, ale wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego.

W sferze prawa cywilnego jednostka samorządu terytorialnego( gmina, powiat, województwo) występuje jako jeden z podmiotów obrotu cywilnego. Istotą samodzielności jest swoboda podejmowania czynności prawnych oraz ujęcie weryfikacji tych czynności w procedury właściwe prawu cywilnemu, a nie prawu administracyjnemu. W sferze prawa publicznego gmina( powiat, województwo) występuje jako jednostka samorządu terytorialnego i wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej. Dla realizacji zadań samorządu terytorialnego znaczenie zasadnicze ma system finansowy samorządu. Realizacja zadań możliwa jest tylko pod warunkiem dysponowania odpowiednimi środkami finansowymi.

195. NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM.

Nadzór oznacza szczególną relację pomiędzy dwoma podmiotami( organami) w administracji publicznej, w ramach której:

1)  organowi nadzorującemu przysługują prawne środki władczego oddziaływania na postępowanie i sytuację organu nadzorującego

2)  środki te są określone przez prawo i mogą byś stosowane tylko w zakresie i w sposób prawem przewidziany

3)  stosowanie środków nadzoru nie może prowadzić do wyręczenia organu nadzorowanego w jego działalności

istotą nadzoru jest przyznanie organowi nadzorującemu ściśle określonej sumy środków oddziaływania na organ nadzorowany, a poza tym pozostawienie organowi nadzorowanemu możliwości samodzielnego działania. Do typowych środków nadzoru zaliczamy: kontrole, wyrażenie opinii lub zgoda na niektóre decyzje czy akty organu nadzorującego, uchylenie decyzji czy aktów organu nadzorowanego, oraz środki dotyczące organu nadzorowanego jako takiego, rozwiązanie organu czy zawieszenie jego członków. Nadzór jest dokonywany z punktu widzenia legalności. Oznacza to że organ nadzorczy może badać działalności jednostki samorządu terytorialnego tylko co do jej zgodności z prawem, a nie mam prawa oceniać celowości, gospodarności i rzetelności. Nadzór jest sprawowany przez organy administracji rządowej. Do najważniejszych środków nadzorczych zaliczamy:

1)  prawo żądania niezbędnych informacji i sprawozdań oraz prawo wizytowania jednostek samorządu terytorialnego

2)  stwierdzenie nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego

3)  wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządu terytorialnego wraz z momentem stwierdzenia jej nieważności

4)  zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat, decyzja może być podjęta tylko przez premiera

5)  rozwiązanie zarządu przez wojewodę, co możliwe jest tylko w razie naruszenia przez zarząd Konstytucji lub powtarzających się naruszeń ustaw i tylko po uprzednim zwróceniu się wojewody do rady( sejmiku).

196. ZASADY I TRYB PRZEPROWADZENIA WYBORÓW SAMORZĄDOWYCH. Wybory muszą mieć charakter powszechny, równy i bezpośredni i muszą odbywać się w głosowaniu tajnym. Ordynacja wyborca z 1998r. przyjęła system proporcjonalny dla wyborów na szczeblu województw i powiatów( przyjęto też 5% próg wyborczy). W odniesieniu do gmin system wyborczy zależy od wielkości gminy. W gminach do 20 000 mieszkańców stosuje się system większości względnej, a więc głosuje się na konkretne osoby, a mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów. W gminach większych stosuje się system proporcjonalny( ale bez zastosowania progów wyborczych). O ważności wyborów rozstrzygają odpowiednie terytorialnie sądy okręgowe. W razie wygaśnięcia mandatu radnego skład rady uzupełnia się w drodze wyborów uzupełniających w gminach, w których obowiązuje system większościowy, bądź poprzez wstąpienie następnego kandydata z listu, o ile stosowany był system proporcjonalny. Kadencja rady( sejmiku) ulega skróceniu w razie jej odwołania w referendum lokalnym, w razie jej rozwiązania przez Sejm bądź w razie niedokonania wyboru zarządu w wymaganym przez prawo terminie.