ZIARNA (LUZEM)

Ziarna (ang. grain in bulk; franc. grains en vrac; niem.. Loses Korn), w szczególności zbożowe, stanowią jeden z najczęstszych całookrętowych ładunków, spotykanych w przewozach morskich. Zajmują one drugie miejsce po paliwach, przy czym przewożone są przeważnie luzem, z wy­jątkiem ryżu, który jest z reguły przewożony w workach.

Pod nazwą "ziarno" rozumie się w przewozach morskich nie tylko ziar­na zbożowe (pszenica, żyta, kukurydza, jęczmień, owies, prosa, gryka i ryż) ale również nasiona strączkowe (grach, fasola, soczewica, soja, bób i inne) i nasiana oleiste (rzepak, siemię lniane, mak, nasiana słonecznika, nasiona konapii itd.), oraz orzechy i jądra orzechowe (np. jądra orzechów palmowych). Przepisy prawne poszczególnych krajów definiują rozmaicie znaczenie terminu "ziarna" w przewozach morskich; np. ,ustawa angielska uważa za "ziarno" każde zboże, ryż, ryż niełuskany (tzw. paddy), grach, bób i inne strączkowe, oraz wszelkie nasiona, orzechy i jądra orzechów; ustawa nawozelandzka zalicza do "ziarn" również ziemniaki przewożone luzem; ustawa francuska mówi o "wszelkiego. rodzaju ziarnach i nasio­nach" itd. W myśl Międzynarodowej Konwencji a Bezpieczeństwie Życia na Morzu z 1960 r., wyraz "ziarna" oznacza pszenicę, kukurydzę, owies, żyta, jęczmień, ryż, rośliny strączkowe i nasiana.

Ziarna przeważone luzem ma w porównaniu z innymi ładunkami syp­kimi tę ważną zaletę, że wypełnia prawie szczelnie pomieszczenie w któ­rym się znajduje, a więc również każdą walną przestrzeń w ładowni okrętowej lub na międzypokładzie. Poza ziarnem jedynie płyny wypełnia­ją pomieszczenia ładunkowe jeszcze dokładniej. W związku z powyższym określając zdolność statku morskiego. do przewozu pewnej ilości ładun­ków, rozróżniamy tzw. "pojemność dla ziarn" (ang. grain capacity) oraz tzw. ",pojemność dla bel" (ang. bale capacity). Pierwsza podaje (w cu.ft. lub w m3) największą pojemność ładowni statku (oraz międzypokładów), a więc łącznie z przestrzeniami pomiędzy wręgami (żebrami burt) i po­między pokładnikami (poprzecznymi belkami, na których spoczywa po­kład), druga natomiast podaje pojemność bez powyższych przestrzeni, czy­li dla ładunków przewożonych w opakowaniu (w belach, workach, skrzy­niach itd.) lub w sztukach. Pojemność dla bel jest mniejsza przeważnie a około 20-25% od ,pojemności dla ziarn - różnica zależy od szerokości wręg i pokładników. Ale ziarna zbożowe w workach, dobrze zasztauowane, zajmują przeciętnie tylko do 10-12% więcej miejsca ad ziarn załadowa­nych luzem.

Zawartość wilgoci w ziarnach i nasionach ma w przewozach zasadnicze znaczenie, gdyż wpływa na ich trwałość i wytrzymałość na dłuższe prze­chowywanie i przeważenie. Ziarna niedostatecznie przeschnięte lub za­ładowane w stanie wilgotnym, łatwo ulega zagrzaniu, zaparzeniu i spleś­nieniu w czasie_ podróży _morskiej. Masy wilgotnego ziarna wytwarzają bowiem pod ciśnieniem (wysokość ładunku sięga nieraz do 6-7 metrów) wysokie temperatury. Nie należy więc przyjmować do przewozu morskie­go ziarn zagrzanych lub z zawartością wilgoci ponad 16%. Np. pszenica zawierająca około 17% wilgoci "oddycha", czyli wydziela parę wodną i dwutlenek węgla (gaz) oraz wytwarza przy tym dużo ciepła. Natomiast zawierając tylko 12% wilgoci może długo przebywać w ładowni okręto­wej, w różnych temperaturach, bez obawy zaparzenia. się i zepsucia. To­też przy załadowywaniu ziarn należy zwracać uwagę na ich stan i w ra­zie podejrzenia, że ładunek jest nadmiernie wilgotny, przywołać eksperta dla zbadania stopnia wilgotności. Szczególnie łatwo ulegają zagrzaniu i za­parzeniu: ryż, kukurydza, owies i nasiona oleiste oraz orzechy.

Intensywne wietrzenie ładowni jest niezbędne przy przewozie wszyst­kich ziarn (chyba że ziarno jest bardzo suche, czyli posiada bardzo niski procent wilgoci, np. dla pszenicy poniżej 12%), co uzyskuje się przez odpowiednie ustawienie wentylatorów oraz jeżeli pogoda na to pozwala przez otwieranie luków w czasie podróży. Ładunek ziarna luzem wentyluje się od góry, po wierzchu (podobnie jak ładunek węgla), celem szybkiego od­prowadzenia wydzielanej wilgoci i gazów (dwutlenku węgla). Natomiast ładunek workowany powinien być wentylowany również od spodu i z bo­ków (wzdłuż burt). Dla ułatwienia takiej wentylacji, na burtach powinny być założone potnice.

Przed załadunkiem ziarna należy oczyścić dokładnie ładownie (i wysuszyć, jeśli były myte). Zęzy i studzienki zęzowe powinny być przejrzane, oczyszczone i sprawdzone, tak samo powinno się sprawdzić działanie ko­szy przy końcówkach rurociągu odwadniającego. Przewody do zęz powin­ny być szczelnie okryte, tak aby ziarno nie mogło się do nich dostać i za­tkać pompy odwadniające, Również ścieki na międzypokładach powinny być zakryte. Wszelkie włazy i rury przechodzące przez ładownię powinny być uszczelnione, aby wykluczyć możliwość przepuszczania wody lub ro­py (paliwo płynne), a ewentualne grodzie (drewniane) pomiędzy ładow­nią i zasobnią węglową (bunkrową) powinny być pyło- szczelne. Nagrzewa­jące się grodzie (kotłowni, maszynowni) należy osłonić drewnianym po­szyciem. Na wierzchu głębokich zasobników napełnionych olejem itp., na­leży położyć grubą podłogę z desek (grubości 50-60 mm). Tam gdzie ma być umieszczone ziarno w workach (albo workowane nasiona lub orzechy), wszelkie metalowe części ładowni powinny być okryte, a na wręgach po­łożone potnice. Przy przewozie ziarna luzem rozkłada się na spodzie ła­downi brezenty, gdyż ułatwia to bardzo zbieranie resztek (zmiotki itp.).

Przy przewozie ziarna luzem grozi niebezpieczeństwo przesypania się ładunku w czasie podróży na jedną burtę, na skutek osiadania ziarn i ko­łysania się statku. Niebezpieczeństwo to jest tym większe, im ziarno jest drobniejsze i lżejsze. Ziarno ładowane luzem jest ładunkiem sypkim, a za­ładowane w dużej masie osiada w ładowniach statku, czyli zbija się i zwal­nia pewne przestrzenie; które początkowo (po załadowaniu) całkowicie wy­pełniało. Powstają w ten sposób puste przestrzenie, przy czym mogą one wynieść do 5-6% kubatury ładowni. Każdy rodzaj ziarna posiada inny "kąt naturalnego usypu" lub "kąt spoczynku" (ang. an.gle ot repose), któ­ry jest większy przy ziarnach ciężkich (około 30° dla żyta, 28° dla kukury­dzy, 20-23° dla pszenicy) i mniejszy przy lekkich (około 6-8° dla owsa).

Aby uniknąć przesypania się ładunku ziarna luzem trymuje się go sta­rannie oraz buduje się w ładowniach wzdłużne grodzie przeciwprzesypowe (ang. shiffting boards) przez całą długość ładowni. Dzielą one ładownie na dwie połowy, tak że ziarno może się przesypywać tylko w granicach każ­dej połówki. Grodzie te nie potrzebują sięgać aż do spodu ładowni (gdyż przesyp może nastąpić tylko w wierzchnich warstwach) i zazwyczaj się­gają jedynie do 1/3 jej głębokości, mierząc od góry, czyli spod pokładu. W celu zapełnienia ziarnem miejsc zwolnionych w ładowni - na sku­tek osiadania ziarna - buduje się (z bali i desek) nad lukami zasobniki (ang. feeders), w formie dużych skrzyń bez dna i pokrywy, które napełnia się ziarnem. Ponieważ zasobniki nie mają dna, więc ziarno z nich sypie się do ładowni, wypełniając wolne miejsca powstające na skutek osiadania ładunku. Mniejsze zasobniki, tzw. zasobniki trymerskie lub sąsieki (ang. bins) buduje się również nad tzw. lukami trymerskimi w kątach ładowni,. jeżeli luki takie znajdują się na międzypokładzie.

Jeżeli ładunek ziarna luzem wypełnia tylko część ładowni - do 1/3 jej pojemności - nie buduje się grodzi przeciwprzesypowej, lecz na ładunku luzem, starannie wyrównanym, kładzie się na ,krzyż dwie warstwy desek, a na deskach worki z ziarnem. Na międzypokład nie ładuje się ziarna lu­zem, lecz tylko w workach.

W niektórych krajach istnieją ustawowe .przepisy odnoszące się do prze­wozu ziarna na statkach morskich, jak np. w W. Brytanii, Kanadzie, Aus­tralii, Nowej Zelandii i Francji. W innych krajach, takie przepisy wydały pewne zrzeszenia lub instytucje, jak np. w Stanach Zjednoczonych "The Board of Underwriters of New York", w Niemczech "Seeberufsgenossen­schaft" itd. Przewóz ziarna na statkach morskich reguluje również Mię­dzynarodowa Konwencja w Sprawie Bezpieczeństwa Życia na Morzu z 1960 r. Ponieważ przepisy tej Konwencji są u nas w praktyce stosowane, podajemy je poniżej według tłumaczenia dokonanego przez Polski Rejestr Statków*.

Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Bezpieczeństwa Życia na Morzu 1960

Rozdział VI.

Przewóz ziarna

Prawidło 1 Zakres stosowania

Rozdział niniejszy, jeżeli nie postanowiono wyraźnie inaczej, ma zastosowanie do

przewozu ziarna na wszelkich statkach, do których stosują się niniejsze prawidła.

Prawidło 2 Określenia

Wyraz "ziarno" oznacza pszenicę, kukurydzę (ziarno), owies, żyto, jęczmień, ryż, rośliny strączkowe i nasiona.

Prawidło 3 Trymowanie

Przy ładowaniu ziarna na statek należy zastosować wszelkie konieczne środki os­trożności w celu zapobieżenia przesypywaniu się ziarna. Jeżeli którakolwiek ładow­nia lub przedział jest całkowicie zapełniony ziarnem w stanie luźnym, ziarno to po­winno być roztrymowane w taki sposób, aby wypełniało wszelkie miejsca pomiędzy pokładnikami i rozpornicami przy burtach oraz w części przedniej i tylnej.

Prawidło 4

Sztauowanie całkowicie napełnionych ładowni i przedziałów

Z zastrzeżeniem postanowień prawidła 6 niniejszego rozdziału, jeżeli którakolwiek ładownia lub przedział są całkowicie zapełnione ziarnem w stanie luźnym, powinno­