7.

25 listopada

Pedagogika Dewey`a.

Eksperyment, który jest metodą badawczą nauk nowożytnych jest ingerencją człowieka w byt. W nauce jest to ingerencja człowieka w przyrodę. Jest to co innego niż badanie praw przyrodniczych. Jest to tworzenie natury. Polega to na tym, że człowiek stwarza nieprzyrodnicze procesy, które bez niego nie zaistniałyby. Czyli uwalniamy z przyrody pewne reakcje. Bez człowieka nie doszłyby do skutku. Np. człowiek nauczył się, jak odtworzyć procesy, które zachodzą na słońcu. Czyli przenosi na ziemię tę energie, które na ziemi nie oddziałują, ale oddziałują we wszechświecie. Powstanie astrofizyki oznacza, że porzuciliśmy ziemski punkt widzenia i patrzymy teraz z kosmicznego punktu, a przecież związani jesteśmy z ziemią. Mamy więc do czynienia z paradoksem: jesteśmy wewnątrz ziemi przyrody, a działamy tak, jakbyśmy byli na zewnątrz. W ten sposób ryzykujemy zagrożenie naszego ziemskiego procesu życiowego. Czyli wystawiamy ziemię na działanie sił kosmicznych, które są obce temu, co nazywamy królestwem przyrody. Jeśli uświadomimy sobie, że patrzymy na ziemię z kosmicznego punktu widzenia, to ani ziemia, ani słońce nie są ośrodkami wszechświata. Równie dobrze możemy przyjąć to, że słońce obraca się wokół ziemi, jak i to, że ziemia obraca się wokół słońca. Wszystko zależy od punktu odniesienia.

Można więc powiedzieć, że wszechświat został ujednolicony. Zniknęła ta dychotomia, która kiedyś była między niebem a ziemią. Mamy do czynienia z relatywizmem. Ten nowożytny relatywizm wcale nie wywodzi się od Eisteina (teoria względności), ale od Galileusza i Newtona. Bo to eksperyment, ingerencja człowieka w naturę powoduje, że wszysjko staje się względne. Zamiast więc starej dychotomii między ziemią a niebem, mamy nową między człowiekiem a wszechświatem. Umysł człowieka stał się zdolny do odkrywania i posługiwania się uniwersalnymi prawdami.

Kolejny paradoks polega na tym, że człowiek może wytwarzać procesy, ingerować w przyrodę, bo wychodzi z astrofizycznego punktu widzenia, ale utracił zdolność myślenia w kategoriach uniwersalnych. Czyli wychodzi z uniwersalnego punktu widzenia w działaniu, ale nie jest zdolny do myślenia w takich kategoriach. Więc można powiedzieć, że dzisiejsza sytuacja człowieka to sytuacja wyobcowana z ziemskiego świata.

Gadamer i Hajdeger wysunęli tezę, że nasza cywilizacja jest cywilizacją planowania techniki. Teza ta prawdziwa jest tylko w części. Nauka, kiedy wywołuje pewne procesy, to planuje przedmiot badania, wszystkie inne czynności, ale nie jest w stanie przewidzieć wyniku. Nauka przekształciła prawdę w pewność, która w zasadzie jest niepewna. Nie można do końca przewidzieć wyniku eksperymentu. Jeżeli coś zaczynamy, to już nie można tego odwrócić. Tak dzieje się nie tylko w nace, ale także w dziedzinie, którą Platon nazwał dziedziną spraw ludzkich. Jeżeli chodzi o działanie w dziedzinie spraw ludzkich, to możemy o nim mówić, obiecywać itd. Nic takiego nie dzieje się w praktyce naukowej. Praktyka naukowa jest pozbawiona mowy. Naukowcy nie pytają o sens tego, co robią. Więc nie myślą, ale rozumują. Bo tylkomówienie o tym, co się robi, nadaje sens działaniu. Bo jeżeli o tym nie mówimy, to działanie to pozostaje pozbawione sensu. Mówienie jest uruchamianiem myślenia. Myślenie jest pewnym dialogiem.

Jeśli naukowiec zadaje pytanie przyrodzie, to odpowiedź jest w postaci wzorów matematycznych. Tym wzorom matematycznym nie odpowiada żaden model ukształtowany w wyniku naszych doświadczeń zmysłowych. Nasze myślenie łączy się z doświadczeniem zmysłowym. Obszarem myśli jest to, co niedostępne zmysłom. Żeby to, co niewidzialne objaśnić zmysłom, trzeba odwołać się do doświadczenia zmysłowego. Homer porównuje gniew i smutek w sercu mężczyzn do wiatru i fal wzburzonego morza. Jest to metafora. Metafora wiąże to, co widzialne z tym co niewidzialne tylko w jedną stronę. Metafora wskazuje na coś niewidzialnego; wskazuje na jakieś ludzkie doświadczenie, które się nie zjawia. Zarazem wskazuje na to, że myśl łączy się z naszym zmysłowym doświadczeniem.

Diałanie nie jest tylko właściwe nauce. Wszyscy jesteśmy istotami działającymi. Coraz rzadziej pytamy o sens tego co robimy, naszego bycia w świecie. Niektórzy stawiają tezę, że bez myślenia ten nasz technicznie uwarunkowany świat nie przetrwa. Zginiemy przywaleni zdobyczami techniki, które pomnażamy. W końcu owa technika obróci się przeciwko nam. Nie dobrze, gdyby człowiek kiedykolwiek przekonał sam siebie, że jest przede wszystkim istotą działającą, praktyczną. Dawniej był prymat kontemplacji nad działaniem, a myślenie było drogą do kontemplacji.

Teraz jest odwrócenie. Odwrócenie wskazuje na to, iż człowiek uważa, że prawdę i wiedzę można zdobyć tylko przez działanie. O nauce można mówić tylko wtedy, kiedy naukowiec posługuje się skonstruowanym przez siebie narzędziem. Świadczy to o tym, że mamy do czynienia z dwoma założeniami, które mają przesądzać, że wiedza jest pewna. 1. Wiedza dotyczy tego, co się samemu zrobiło. Nie wszystko się jednak robi samemu. Nie wszystko jednak człowiek sam wytworzył, a chciałby coś o tym wiedzieć. Panuje więc przekonanie, że można się o tym dowiedzieć, naśladując te procesy, przez które te rzeczy powstały. 2. Wiedzę można sprawdzić tylko przez dalsze robienie czegoś. W ten sposób myślenie stało się podrzędne w stosunku do działania, zarazem straciło swój charakter, bo stało się rozumowaniem.

Dzisiaj najważniejsze jest to, że człowiek działa. W dziejach nauki dokonało się charakterystyczne przesunięcie. Nie pytamy, czym dana rzecz jest, dlaczego jest. Dziś zadaje się pytanie, jak coś powstało. Odpowiedź można uzyskać przez eksperyment. Powtarza on procesy przyrodnicze. W tym sensie wytwarzanie i poznanie zlało się w jedno.

W miejsce pojęcia bytu pojawiło się pojęcie procesu. To oznacza zwycięstwo homofaber (człowiek-wytwórca), nacisk na proces produkcyjny, dlatego, że poprzedza od istnienie każdego przedmiotu. Taki wytwórca jest zainteresowany procesami kosztem zainteresowania rzeczami. Oznacza to, że środek staje się ważniejszy od celu. Bo środek to proces wytwórczy.

To wytwarzanie natury dotyczy tego, co można nazwać kwestiami społecznymi. U starożytnych wytwarzanie był to obszar techne. Nacik był położony na wytworze, pewnym trwałym wzorcu, który przewodził procesowi wytwarzania.Starożytni Grecy cenili wytwory sztuki, natomiast artystów uważali za miezdolnych do zajmowania się sprawami publicznymi. Działo się tak dlatego, że artyści uważali każdą rzecz za środek potrzebne do wykonania dzieła. Czyli instrumentalizowali świat. To oznacza degradację rzeczy. Teraz nacisk położony jest na środku. Istotne jest za pomocą jakich środków rzecz powstaje i może być powielana.

W pedagogice jest teoria, która kładzie nacisk na działanie i na uczenie się przez działanie. U Dewey`a nie ma rozdzielenia między myśleniem i działaniem. Dewey operuje pojęciem doświadczenia w dwojakim sensie, które zresztą się łączą. W szerokim sensie jest to uczestnictwo w świecie. W wąskim sensie jest to wytwarzanie, eksperymentowanie pojęte jako powtórne wytwarzanie rzeczy zgodnie z założeniem, że wiedza dotyczy tego, co się samemu zrobiło. Właściwie nie ma różnicy między pierwszym pojęciem doświadczenia a drugim. Uczestniczyć w świecie to poznawać świat, a to z kolei znaczy działać. Więc myśl jest zawsze podporządkowana działaniu. Myślenie u Dewey`a ma charakter instrumentalny. Tzn., że myśl jest narzędziem prowadzącym do działania.

Według niego myśl powstała w toku ewolucji jako jeden z rodzajów działania. Myśl jest przejawem aktywności organizmu. Ma zmierzać do utrzymania stanu równowagi z otoczeniem. Wszystkie kwestie u Dewey`a, także teoretyczne mają jednakową strukturę. Wszystkie kwestie są różnymi odmianami sytuacji praktycznych. W poznaniu Dewey`a jest to rozwiązywanie praktycznych życiowych problemów. Życie to naturalna reakcja organizmu na otaczający go świat. Człowiek musi rozwiązywać problemy, żeby dopasować się do świata, żeby równowaga była zachowana. U Dewey`a jeżeli mówimy o celu i środku, to ważniejszy jest środek, bo to jest działanie. Cel jest tylko chwilowy, bo on później staje się środkiem do osiągnięcia kolejnego celu. Nazywamy coś celem co oznacza obecny kierunek czynności, środek oznacza zaś przyszły kierunek czynności. Celem jest zawsze dokonanie pewnej czynności na rzeczy. Sama rzecz znaczy niewiele. Ponieważ okoliczności są zmienne, cel musi być plastyczny.

Dewey twierdzi, że cele wychowawcze są takie same, jak każdy inny cel. Według Dewey`a cele wychowawcze oznaczają uczenie się inteligentnego działania,... Inteligentne działanie to takie, tóre może przewidzieć konsekwencje tego działania.

Problem to przekształcenie sytuacji nieokreślonej w sytuację określoną. Sytuacja nieokreślona to sytuacja wstępna, prebadawcza. Chodzi o przekształcenie jej w taką sytuację, w której będziemy wiedzieć, co należy czynić i za pomocą jakich środków. I to już jest sytuacja określona. W ten sposób poznanie, czyli badanie staje się źródłem powstania nowej sytuacji. Mamy więc do czynienia z jednolitym ciągiem problemów, a więc procesów i ich rozwiązań. Nie da się w ciągu tych procesów wydzielić czystego myślenia. Myśl jest zredukowana do praktycznego działania. To oznacza, że myśląc - rozumując pozostajemy w takim samym świecie, w jakim żyjemy i działamy.

Wychowanie według Dewey`a to kształtowanie charakteru. Kształtowanie charakteru ma zaprawiać dziecko do życia. Z kolei zaprawiać dziecko do życia to zaprawiać do rozwiązywania problemów. Szkoła to pewna postać życia społecznego. To taka postać, która projektuje taki typ społeczeństwa, który chcielibyśmy ukształtować. Dzięki wychowaniu będzie można stopniowo modyfikować pewne złe cechy społeczeństwa. W konsekwencji dziecko staje się narzędziem w planowaniu lepszego społeczeństwa przez dorosłych. Zarazem to kształtowanie charakteru polega na ciągłym dostosowywaniu się do społecznego życia. Chodzi o wyrobienie zdolności skutecznego czynienia tego, co jest potrzebne społecznie.

Punktem centralnym pedagogiki Dewey`a jest dziecko jako istota praktycznie działająca. Ta aktywność dziecka ma się przejawiać w wychowaniu i kształceniu. Dewey uważał, że postawa słuchania oznacza biegłe wchłanianie gotowego materiału. Dzieci to niezróżnicowana całość. Dzieci dopiero wtedy się indywidualizują, kiedy działają. Dewey nie doceniał też tego, że słuchanie jest wstępem do samodzielnego myślenia. Uważał, że kształcenie przez działanie jest sposobem na rozwijanie myślenia, czyli sił umysłowych dziecka. To znaczy, że jeżeli będziemy kształcić przez działanie, to siły umysłowe dziecka się rozwiną.