Wykład 3 18.10.11
Z czasem pojawiły się poważne zakłócenia w działaniu mechanizmu rynkowego. Pojawiają się kryzysy gosp., a wraz z nimi liczne konflikty społ. Jednym ze źródeł tych konfliktów jest nierówny podział bogactwa. Istnienie grup nędzy i bogactwa. W wyniku turbulencji dochodzi do zasadniczej zmiany doktryn ekonomicznych. Zmienia się koncepcja społ. ekonomiczna. Rodzi się wielka nowa doktryna interwencjonizmu gospodarczego.
Ad.2 Zasadniczej zmianie ulegają poglądy na temat państwa w procesach gosp. Państwo ma aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gosp. Ma interweniować. Głównym zadaniem państwa jest zapewnienie równomiernego rozwoju gosp. To państwo ma zapewnić pokój społ. Głównym instrumentem za pomocą, którego państwo ma pełnić swoje zadania staja się finanse państwa, zwłaszcza budżet. W okresach załamania gosp., w okresach kryzysu państwo winno aktywnie wspierać podmioty gosp. Z jednej strony powinno zmniejszać podatki, aby pozostawić podmiotom więcej środków niezbędnych do przeprowadzenia restrukturyzacji ich działalności, a z drugiej winno je wspierać rożnymi wydatkami publicznymi, pożyczkami publicznymi. Tego typu działania winny doprowadzić do wzrostu gosp., ożywienia gosp. Wówczas państwo winno zachowywać się w sposób przeciwny: powiększyć podatki, zmniejszać wydatki publiczne, znieść pożyczki ze środków publicznych i spłacić długi, które pojawiają się nieuchronnie w okresie ingerencji gosp. Doktryna interwencjonizmu gosp. spowodowała daleko idące zmiany w finansach państwa. W budżetach państwowych obok wydatków adm. pojawiły się wydatki gosp. na interwencje gosp.: na wspomaganie prywatnych podmiotów gosp., budowę infrastruktury czy roboty publiczne. Państwa zaczęły się zadłużać na ogromna skale. Zaczęły rosnąć w większym tempie długi publiczne. W latach powojennych zasadniczo inaczej kształtowała się działalność finansowa państw socjalistycznych.
Dla państwa socjalistycznego charakterystyczne był dwie cechy:
upaństwowienie działalności gosp. i dużej sfery działalności nie gospodarczej
planowanie społeczno- gospodarcze.
W państwach socjalistycznych dokonano nacjonalizacji, upaństwowiono działalność gosp. Do jej prowadzenia powołano przedsiębiorstwa państwowe. Upaństwowiono także banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, ale także szkoły, jednostki kultury, jednostki ochrony zdrowia i wiele innych. W państwach socjalistycznych podstawowym instrumentem zarządzającym przebiegiem procesów gosp. miały być plany, to miała być gospodarka planowa. To w planach wyznaczano w sposób wiążący zadania do wykonania i przydzielano na ich realizacje niezbędne środki. O tych planach mówiono ze są dyrektywne. Przestał działać rynek wraz z jego prawami. Twórcy zakładali ze centralny planista jest w stanie zaplanować przebieg procesów gosp. a nawet społ. Ten system miała być bardziej efektywny niż ten oparty na rynku. System rynkowy prowadził często do ich zdaniem do marnotrawstwa ograniczonych zawsze zasobów; zasobów kapitału, ludzkich i ziemi. W państwach socjalistycznych istniał rozbudowany system planów:
plany rzeczowe w postaci planu gosp., potem społ.-gosp.
plany finansowe- obok budżetu państwa pojawiły się plany finansowe dotyczące działalności kredytowej banków, tzw. plany finansowe? dotyczące przepływów gotówki w państwie. Plany finansowe instytucji ubezpieczeniowych czy palny finansowe przedsiębiorstw państwowych.
W państwach socjalistycznych funkcjonował rozbudowany system finansowy państwa. Obok systemu budżetowego istniał system bankowo- kredytowy, system finansowy ubezpieczeń, system finansowy przedsiębiorstw. W państwach socjalistycznych zasadniczej zmianie uległy dochody publiczne i wydatki publiczne. Dochody płynęły głównie w postaci świadczeń pieniężnych od przedsiębiorstw państwowych. Marginalne znaczenie miały podatki od ludności i tzw. gospodarki nieuspołecznionej. Niektórzy ideolodzy twierdzili wręcz, ze w komunizmie to podatki całkowicie zniosą. Państwo miało czerpać środki głównie z własnej działalności gosp. z przedsiębiorstw państwowych. W czasach socjalistycznych istniały ogromne obciążenia pośrednie. Wynikało ot z tego ze państwo w sposób wiążący ustalało ceny dóbr, a wiec towarów i usług oraz wysokość plac. Zaniżając wysokość plac i zawyżając wysokość cen powodowano, ze w przedsiębiorstwach państwowych pojawiły się ogromne nadwyżki finansowe, a stad były przejmowane w postaci świadczeń od przedsiębiorstw państwowych. W państwach socjalistycznych znacznemu rozszerzeniu uległy wydatki publiczne obok klasycznych wydatków administracyjnych pojawiły się wydatki gospodarcze na przedsiębiorstwa państwowe. Pojawiły się na ogromna skale wydatki edukacyjne, zdrowotne, kulturalne itp. System gospodarki planowej okazał się jednak wysoce nieefektywny. Wbrew założeniom powodował ogromne marnotrawstwo środków. Z powodów przed wszystkim gospodarczych nie wytrzymał konkurencji z państwami kapitalistycznymi. Doprowadziło to do jego upadku. Wycofano się z idei planowania. Regulatorem procesów gosp. miał być rynek. Nastąpił go gospodarki rynkowej. Po drugie państwa zaczęły bardzo ograniczać działalność gospodarcza i w niektórych dziedzinach nie gospodarczych. Na szeroka skale dokonano przekształceń własnościowych, prywatyzacji i komercjalizacji. Sprywatyzowano znaczna część przedsiębiorstw państwowych. Skomercjalizowano, a wiec upodobniono zasady działania przedsiębiorstw państwowych do zasad przedsiębiorstw prywatnych. Sprywatyzowano banki państwowe i instytucje ubezpieczeniowe. Dopuszczono działalność podmiotów prywatnych w sferach, kultury, ochrony zdrowia, edukacja. W Polsce te procesy jeszcze ciągle trwają. Tym zmianom towarzysza daleko idące w dochodach i wydatkach publicznych. W pewnym zakresie pojawił się w państwach postsocjalistycznych system podatkowy. To podatki i inne daniny publiczne staja się zasadniczym źródłem zasilania państwa i samorządu terytorialnego. Wydatki publiczne ulegają natomiast poważnych ograniczeniom. Gwałtownie spadł rozmiar wydatków gosp. Ograniczeniem w poważnym zakresie ulegają wydatki socjalne. Państwa postsocjalistyczne wycofują się z finansowania zadań socjalnych.