psychologia perennis

pionierskie koncepcje transpersonalne

Transpersonalna tożsamość

Czy pojęcie transpersonalnego „ja” i transpersonalnej tożsamości są potrzebne?
Wydają się one wewnętrznie sprzeczne.
Niektóre tradycje duchowe twierdzą, iż „rozwój duchowy” wiąże się właśnie z utratą lub przekroczeniem „ja” (ego).
Inne tradycje, jak buddyzm, odrzucają pojęcie „ja” - zwykłego czy transpersonalnego - jako iluzję.

Czy transpersonalne „ja” (transpersonal self) to:
Metafora lub symbol?
Obiektywna rzeczywistość?
Rodzaj czy też typ doświadczenia?
Przedmiot takiego doświadczenia?
Struktura psychologiczna?
Proces o rozwojowym charakterze?

Czy istnieje jedno transpersonalne „ja” - czy też powinniśmy przyjąć istnienie różnych ich rodzajów?
Co ma wspólnego i czym się różni idea transpersonalnego ja od pokrewnych koncepcji (mistycznych i religijnych) - np. „głębi duszy” czy ducha (pneuma, nous)
Czy można przedstawić koncepcję transpersonalnego „ja” w kategoriach wyłącznie psychologicznych, bez odwołań do metafizyki i filozofii?

Krótka psycho-historia duszy

Wszystko wskazuje na to, że w najwcześniejszych koncepcjach ludzka dusza uznawana była za rodzaj rzeczywistości fizycznej (chociaż subtelnej), jak np.: mgła, oddech, ciepło, ogień, powietrze, cień, „sobowtór”.
Dopiero około 3000 lat temu dusza zaczęła być wiązana z różnego rodzaju właściwościami o psychicznym charakterze:

Najpierw tymi, które podzielamy ze zwierzętami (życie, emocje, pragnienia).
Później dodano ludzkie zdolności myślenia i autorefleksji.
W miarę rozwoju samowiedzy pojęcie duszy obrastało coraz bardziej wyrafinowanymi rysami, cechami i jakościami. Pojawiły się: wolna wola i wyższe poziomy intelektu i świadomości (logika i rozum, kontemplacja, intuicja i doświadczenie mistyczne).
W rezultacie niektóre szkoły zaczęły uznawać duszę za byt mający boską naturę (związek duszy z sacrum).

Faza przed-personalna

Początki refleksji człowieka na samym sobą:
Iliadic man did not have subjectivity as do we; he had no awareness of his awareness of the world, no internal mind-space to introspect upon. In distinction to our own subjective conscious minds, we can call the mentality of the Myceneans a bicameral mind. Volition, planning, initiative is organized with no consciousness whatever and then 'told' to the individual in his familiar language, sometimes with the visual aura of a familiar friend or authority figure or 'god', sometimes as a voice alone. The individual obeyed these hallucinated voices because he could not 'see' what to do by himself. (Jaynes, 1993, p. 75)

Narodziny duszy

Według Jaynesa ludzkość nie posiadała samoświadomości (zarówno w sensie samowiedzy, jak sumienia) aż do czasów, kiedy została napisana Odyseja (około 750 p.n.e). Towarzysze Odysa zamienieni w wieprze już wiedzą, że nie są nimi (Popper).
A od kiedy ludzkość „posiada” transpersonalne pojęcie tożsamości?
Jakie dawne koncepcje psychologiczne możemy określić jako transpersonalne?

Szamanizm: dusza-duch, duchy opiekuńcze (przewodnicy, zwierzęta totemiczne, przodkowie, nauczyciele).
Starożytny Egipt: Khaibit (cień), Ka (sobowtór), Ba (dusza), Akh lub Khu (duch), Sahu (ciało subtelne/duchowe).
Homer: Thymos (poruszyciel), Nous (umysł, myśl), Psyche (cień-dusza).
Pitagoras: dusza -samoporuszająca się, transmigrująca, nieśmiertelna (psyche).
Platon: nieśmiertelna dusza, epithymia (pożądliwa), thymos (gniewliwa, ożywiająca), nous/ logos (rozum).
Biblia: nefesh (dusza), ruach (duch), psyche (dusza), pneuma (duch).

Psychologia

W psychologii, z tezą, iż nasza prawdziwa tożsamość jest (może być) przed nami ukryta – oraz wykracza poza to co znamy z doświadczenia - wystąpiła psychologia nieświadomości.
Dwie postaci:
Odpersonifikowana
Spersonalizowana

Feliks Jezierski (1845): nieosobistość

Trzeba więc innego stanowiska psychologicznego, na którem duch mógłby się pojednać z samym sobą, odpowiedzieć sobie na to, o co siebie zapytywał, przez całe życie - potrzeba takiego stanowiska, na którem by się nasza indywidualność (życie ujęte w formy i momenta) skończyła, i kończąc się przekazała nas wewnętrznej stronie ducha naszego - jednem słowem: potrzeba przejścia w świat inny, od którego ułomkiem jest nasz czasowy, teraźniejszy byt (indywidualny), przeniesienia się po za wszelkie formy osobistości i po za jej momenta.

Duch ludzki indywidualny t.j. taki jaki się nam przedstawia w pojedynczym człowieku, żyjącym i myślącym - będąc tylko momentem wielkiej sfery całego ducha (istniejącej także w człowieku) musi się rozwijać nie inaczej, tylko w kierunku do całości swojej, t.j. jej ruchem i dążeniem ku nieosobistości. Ja żyję, myślę dziś to, jutro to, a nawet za chwilę, myśleć będę co innego, bo skrzydłami ducha na jedno mgnienie utrzymywać się nie mogę na jednem miejscu w ogromnej atmosferze życia. Ale wszystkie te moje zmiany przymocowane są do nieruchomego tła całości. Ta całość (nie osobista - bo ja nie uznaję się w niej, tylko w oddzielnych stanach) nie jest, jak już mówiliśmy, li tylko martwem uogólnieniem, ale rzeczywistą i konkretną stroną.

Wprawdzie ja się uznaję być tym samym co wczoraj - ja to przed rokiem przechadzając się nad spadkiem góry myślałem to, marzyłem, i ja ten sam myślę, marzę i czuję w tem samem miejscu; ale jestże to ten sam moment duszy, to samo uznanie? nie ma ani jednego, ani drugiego - bo ja teraz uznaję się w tem oto, a nie innym stanie duszy.
Coż więc zostało? została tożsamość czegoś takiego, co leży po za sferą mego uznania, co nie wchodzi ani w mój teraźniejszy, czasowy, faktyczny (jednorazowy) stan, ani wchodziło w dawniejszy - więc została nieosobistość.

Carl Gustav Carus: Psyche (1846)

Klucz do zrozumienia świadomego życia duszy znajduje się w obszarze nieświadomości.
Nieświadomość: absolutna i względna/relatywna.
Nieświadomość absolutna: kształtowanie i warunkowanie wzrostu oraz aktywności organów wewnętrznych i uzdrawianie będące przejawem „leczniczych mocy natury”.
Instynkty i biologiczne popędy oraz cenestezja.

Nieświadomość względna (wtórna): uczucia, myśli percepcje i wyobrażenia, które wcześniej były świadome i – teoretycznie – mogą do świadomości powrócić.
Główne cechy nieświadomości:
Posiada „prometejską” i „epimetejską” stronę; kieruje się na przeszłość i przyszłość (świadomość jest domeną teraźniejszości).
Nie zna choroby ani zmęczenia, nie potrzebuje regeneracji czy odpoczynku.
Posiada wrodzoną mądrość, nie zna prób ani błędów (ergo: nie uczy się).
Jest w ciągłym ruchu i transformacji, zawarty w niej materiał podlega ciągłym modyfikacjom i dojrzewaniu.

Spełnia trzy podstawowe funkcje - autonomiczną, kompensującą i kreatywną - które są sterowane odrębnymi, niepoznawalnymi prawami - nie jest też wolna.
Jednostka poprzez nieświadomość jest powiązana z nieświadomością innych ludzi oraz wszystkimi procesami zachodzącymi we wszechświecie (z Duszą Świata).
Faza astralna (fundamentalna część psyche, istnieje poza czasem i kontaktuje się z kosmosem jako całością, wyraża się za pomocą snów i wizji) oraz Adamiczna (ziemska) – przemijająca, zewnętrzna powłoka, mylnie uznawana przez racjonalizm za rzeczywistą osobowość człowieka.

„Zdwojone, podwójne ja”

Max Dessoir - podwójne „ja” (Das Doppel-Ich).
Durand de Gros każdy organ ma swoje własne „ja” (polipsychizm).
Frederic Myers - podprogowe ja (subliminal self).

Ferdynand Karol Gotard Dworzaczek
jawne „ja” i ukryte „ja” (1857)

Istnieje jawna i będąca synonimem powierzchownego "ja" część duszy i ona "jest owym człowiekiem zewnętrznym, śmiertelnym, który personifikuje się jako "ja" nam świadome".
Lecz za nim "jest ukryte, od niego różniące się pełnością wiedzy w jedności czującej się duszy, nasze duchowe "ja" czynne podczas ekstazy (lub we śnie magnetycznym) w takim stopniu duchowej potęgi, w takim stopniu jasnowidzenia i wiedzy poza granicę naszego rozumu sięgającej, po przebudzeniu zupełnie zapomnianej, do jakiej na jawie czujące się "ja" jest niezdolnem.

To nasze jawną wiedzą uświadamiające się "ja", ma się do swej, w jedności całkowicie poczuwającej się duszy: jak się ma kolor kryształem rozłożony, do całkowitego, i w swej jedności świecącego, światła.
Ta też nasza osobistość, którą stanowi poczucie się naszej duszy nie w swej jedności, ale w oddzielnym swych władz rozdziale, nie w swej całkowitej energii, ale w cząstkowem działaniu, nie jako bezpośrednia jej wiedza, ale jako odbiciem do niej wracająca: nie jest ani ostateczną, ani jednostajną, ani niezmienną.
Zmienia się ta osobistość z wiekiem, w miarę jak się zmieniają nasze potrzeby, nasze stosunki ze światem, nasze stosunki w towarzystwie, a zniemi nasze uczucia i myśli, które zmienione, inne osobistości dają zarysy, i inny dla obrazującego się "ja" koloryt".

Transpersonal self i transpersonal identity

William James (1902) stosuje kategorię "wider self" (wyższe, szersze duchowe „ja”), które dodatkowo traktuje, jako źródło doświadczenia religijnego.

Izraelski psycholog - uczeń Junga - Erich Neumann w pracach Ursprungsgeschichte des Bewuβtseins (1949) oraz Die Großmutter (1954) wspomina o transpersonalnych, kolektywnych i ponadosobowych czynnikach (collective supra- or extrapersonal), które stanowią wewnętrzne elementy strukturalne naszej psychiki.

Cechy wspólne różnych ujęć „transpersonalnego ja”:
Transpersonalna tożsamość ma charakter rozwojowy (jest etapem do osiągnięcia).
To osiągnięcie pociąga za sobą (entails) wyjście zarówno poza odczuwanie egoicznej (egoic) jak i egzystencjalnej („autentycznej”) tożsamości.
Transpersonalna tożsamość wiąże się w wyraźny sposób z takim wymiarami funkcjonowania i doświadczanie, które mają jednoznacznie duchowy wymiar, jakość czy charakter.

Różne teorie są także zgodne w szczegółowych charakterystykach transpersonalnej tożsamości:
Frances Vaughan (1985, p. 28) określa ją, jako: compassionate, loving, wise, receptive, allowing, unlimited, intuitive, spontaneous, creative, inspired, peaceful, awake, open, and connected.

Różnią się w tym jak rozumieć ową transpersonalną tożsamość oraz jakie procesy rozwojowe muszą zostać zaangażowane do jej osiągnięcie.
Różnią się też wyjaśnieniami tego co się w trakcie takiego zdobywania, dochodzenia do transpersonalnej tożsamości dzieje czy też staje.

Abraham Maslow

Problematyka transpersonalna pojawia się w kontekście zainteresowań osobami samoaktualizującymi się bądź samourzeczywistniające się – (self-actualising people).
Maslow interesował się naturą i konsekwencjami jakie wynikają z tzw. „doświadczeń szczytowych” (peak experiences):
chwil najwyższego szczęścia i spełnienia, o których donosiły niektóre z takich osób.

Maslow - „doświadczenia szczytowe” wiążą się ze specjalnym rodzajem poznania:
Poznania typu B (Cognition of Being, or B-Cognition)
wyjątkowa koncentracja uwagi
całościowa, holistyczna percepcja
„zapomnieniem o sobie” (self-forgetfulness)
zwiększona receptywność
Świat jest spostrzegany poprzez pryzmat uniwersalnych wartości (Wartości typu B):
prawda, piękno, dobro, jedność, doskonałość, sprawiedliwość, porządek, harmonia, sens czy znaczenie.

W rezultacie tych doświadczeń:
jednostkowe cele i wartości mogą zostać przeformułowane i przekształcone
są wtedy metamotywowane przez te uniwersalne wartości raczej, niż przez interes osobisty.
Zaangażowanie w te uniwersalne wartości może być tak dogłębne, że one staną się cechami definicyjnymi danej osoby.
Utożsamia ona swoje najwyższe „ja” z najważniejszymi wartościami uniwersalnymi (istniejącymi w świecie)
zaczyna zatracać rozróżnienie pomiędzy sobą a światem.

Jeśli B-wartości mają być autentycznie powszechne, a nie tylko relatywne i kulturowe to:
powinny mieć u podstawy predyspozycje o biologicznym – „organizmicznym” – charakterze.
Są one według Maslowa częścią takiego „organizmicznego wewnętrznego rdzenia” (inner core) albo „Rzeczywistego Ja” („Rzeczywistej Jaźni).
Oskarżany o biologiczny redukcjonizm, Maslow uważał, iż żaden istotny aspekt człowieczeństwa nie zostaje w takim utożsamieniu z biologicznością – utracony.

Jedyne co „tracimy” to zbędną wiarę w nieudowadnialne byty metafizyczne, jak Bóg, czy nieśmiertelna dusza.
Daniels (2002): koncepcja Maslowa przystaje do wielu rodzajów doświadczenia transpersonalnego.
Jednak, z racji koncentracji na „jasnych”. „szczytowych”, „pozytywnych” doświadczeniach transpersonalnych, Maslow ma skłonność do niedoceniania mrocznej strony:
nieświadomości, czy relacjonowanych przez mistyków „ciemnych nocy ducha” (św. Jan od Krzyża).

The value-life (spiritual, religious, philosophical, axiological, etc.) is an aspect of human biology and is on the same continuum with the 'lower' animal life (rather than being in separated, dichotomized or mutually exclusive realms). It is probably therefore species-wide, supracultural even though it must be actualized by culture in order to exist.
The spiritual life is then part of the human essence. It is a defining characteristic of human nature.
It is part of the Real Self.
The spiritual life (the contemplative, 'religious', philosophical or value life) is within the jurisdiction of human thought and is attainable in principle by man's own efforts.
Maslow, A.H. (1973). The Farther Reaches of Human Nature. Harmondsworth, Middlesex: Penguin Books.

Wyszukiwarka

l

psychologia perennis

pionierskie koncepcje transpersonalne

Transpersonalna tożsamość

Czy pojęcie transpersonalnego „ja” i transpersonalnej tożsamości są potrzebne?

Wydają się one wewnętrznie sprzeczne.

Niektóre tradycje duchowe twierdzą, iż „rozwój duchowy” wiąże się właśnie z utratą lub przekroczeniem „ja” (ego).

Inne tradycje, jak buddyzm, odrzucają pojęcie „ja” - zwykłego czy transpersonalnego - jako iluzję.

Czy transpersonalne „ja” (transpersonal self) to:

Metafora lub symbol?

Obiektywna rzeczywistość?

Rodzaj czy też typ doświadczenia?

Przedmiot takiego doświadczenia?

Struktura psychologiczna?

Proces o rozwojowym charakterze?

Czy istnieje jedno transpersonalne „ja” - czy też powinniśmy przyjąć istnienie różnych ich rodzajów?

Co ma wspólnego i czym się różni idea transpersonalnego ja od pokrewnych koncepcji (mistycznych i religijnych) - np. „głębi duszy” czy ducha (pneuma, nous)

Czy można przedstawić koncepcję transpersonalnego „ja” w kategoriach wyłącznie psychologicznych, bez odwołań do metafizyki i filozofii?

Krótka psycho-historia duszy

Wszystko wskazuje na to, że w najwcześniejszych koncepcjach ludzka dusza uznawana była za rodzaj rzeczywistości fizycznej (chociaż subtelnej), jak np.: mgła, oddech, ciepło, ogień, powietrze, cień, „sobowtór”.

Dopiero około 3000 lat temu dusza zaczęła być wiązana z różnego rodzaju właściwościami o psychicznym charakterze:

Najpierw tymi, które podzielamy ze zwierzętami (życie, emocje, pragnienia).

Później dodano ludzkie zdolności myślenia i autorefleksji.

W miarę rozwoju samowiedzy pojęcie duszy obrastało coraz bardziej wyrafinowanymi rysami, cechami i jakościami. Pojawiły się: wolna wola i wyższe poziomy intelektu i świadomości (logika i rozum, kontemplacja, intuicja i doświadczenie mistyczne).

W rezultacie niektóre szkoły zaczęły uznawać duszę za byt mający boską naturę (związek duszy z sacrum).

Faza przed-personalna

Początki refleksji człowieka na samym sobą:

Narodziny duszy

Według Jaynesa ludzkość nie posiadała samoświadomości (zarówno w sensie samowiedzy, jak sumienia) aż do czasów, kiedy została napisana Odyseja (około 750 p.n.e). Towarzysze Odysa zamienieni w wieprze już wiedzą, że nie są nimi (Popper).

A od kiedy ludzkość „posiada” transpersonalne pojęcie tożsamości?

Jakie dawne koncepcje psychologiczne możemy określić jako transpersonalne?

Szamanizm: dusza-duch, duchy opiekuńcze (przewodnicy, zwierzęta totemiczne, przodkowie, nauczyciele).

Starożytny Egipt: Khaibit (cień), Ka (sobowtór), Ba (dusza), Akh lub Khu (duch), Sahu (ciało subtelne/duchowe).

Homer: Thymos (poruszyciel), Nous (umysł, myśl), Psyche (cień-dusza).

Pitagoras: dusza -samoporuszająca się, transmigrująca, nieśmiertelna (psyche).

Platon: nieśmiertelna dusza, epithymia (pożądliwa), thymos (gniewliwa, ożywiająca), nous/ logos (rozum).

Biblia: nefesh (dusza), ruach (duch), psyche (dusza), pneuma (duch).

Psychologia

W psychologii, z tezą, iż nasza prawdziwa tożsamość jest (może być) przed nami ukryta – oraz wykracza poza to co znamy z doświadczenia - wystąpiła psychologia nieświadomości.

Dwie postaci:

Odpersonifikowana

Spersonalizowana

Feliks Jezierski (1845): nieosobistość

Coż więc zostało? została tożsamość czegoś takiego, co leży po za sferą mego uznania, co nie wchodzi ani w mój teraźniejszy, czasowy, faktyczny (jednorazowy) stan, ani wchodziło w dawniejszy - więc została nieosobistość.

Carl Gustav Carus: Psyche (1846)

Klucz do zrozumienia świadomego życia duszy znajduje się w obszarze nieświadomości.

Nieświadomość: absolutna i względna/relatywna.

Nieświadomość absolutna: kształtowanie i warunkowanie wzrostu oraz aktywności organów wewnętrznych i uzdrawianie będące przejawem „leczniczych mocy natury”.

Instynkty i biologiczne popędy oraz cenestezja.

Nieświadomość względna (wtórna): uczucia, myśli percepcje i wyobrażenia, które wcześniej były świadome i – teoretycznie – mogą do świadomości powrócić.

Główne cechy nieświadomości:

Posiada „prometejską” i „epimetejską” stronę; kieruje się na przeszłość i przyszłość (świadomość jest domeną teraźniejszości).

Nie zna choroby ani zmęczenia, nie potrzebuje regeneracji czy odpoczynku.

Posiada wrodzoną mądrość, nie zna prób ani błędów (ergo: nie uczy się).

Jest w ciągłym ruchu i transformacji, zawarty w niej materiał podlega ciągłym modyfikacjom i dojrzewaniu.

Spełnia trzy podstawowe funkcje - autonomiczną, kompensującą i kreatywną - które są sterowane odrębnymi, niepoznawalnymi prawami - nie jest też wolna.

Jednostka poprzez nieświadomość jest powiązana z nieświadomością innych ludzi oraz wszystkimi procesami zachodzącymi we wszechświecie (z Duszą Świata).

Faza astralna (fundamentalna część psyche, istnieje poza czasem i kontaktuje się z kosmosem jako całością, wyraża się za pomocą snów i wizji) oraz Adamiczna (ziemska) – przemijająca, zewnętrzna powłoka, mylnie uznawana przez racjonalizm za rzeczywistą osobowość człowieka.

„Zdwojone, podwójne ja”

Max Dessoir - podwójne „ja” (Das Doppel-Ich).

Durand de Gros każdy organ ma swoje własne „ja” (polipsychizm).

Frederic Myers - podprogowe ja (subliminal self).

Ferdynand Karol Gotard Dworzaczek jawne „ja” i ukryte „ja” (1857)

Istnieje jawna i będąca synonimem powierzchownego "ja" część duszy i ona "jest owym człowiekiem zewnętrznym, śmiertelnym, który personifikuje się jako "ja" nam świadome".

To nasze jawną wiedzą uświadamiające się "ja", ma się do swej, w jedności całkowicie poczuwającej się duszy: jak się ma kolor kryształem rozłożony, do całkowitego, i w swej jedności świecącego, światła.

Zmienia się ta osobistość z wiekiem, w miarę jak się zmieniają nasze potrzeby, nasze stosunki ze światem, nasze stosunki w towarzystwie, a zniemi nasze uczucia i myśli, które zmienione, inne osobistości dają zarysy, i inny dla obrazującego się "ja" koloryt".

Transpersonal self i transpersonal identity

William James (1902) stosuje kategorię "wider self" (wyższe, szersze duchowe „ja”), które dodatkowo traktuje, jako źródło doświadczenia religijnego.

Cechy wspólne różnych ujęć „transpersonalnego ja”:

Transpersonalna tożsamość ma charakter rozwojowy (jest etapem do osiągnięcia).

To osiągnięcie pociąga za sobą (entails) wyjście zarówno poza odczuwanie egoicznej (egoic) jak i egzystencjalnej („autentycznej”) tożsamości.

Transpersonalna tożsamość wiąże się w wyraźny sposób z takim wymiarami funkcjonowania i doświadczanie, które mają jednoznacznie duchowy wymiar, jakość czy charakter.

Różne teorie są także zgodne w szczegółowych charakterystykach transpersonalnej tożsamości:

Frances Vaughan (1985, p. 28) określa ją, jako: compassionate, loving, wise, receptive, allowing, unlimited, intuitive, spontaneous, creative, inspired, peaceful, awake, open, and connected.

Różnią się w tym jak rozumieć ową transpersonalną tożsamość oraz jakie procesy rozwojowe muszą zostać zaangażowane do jej osiągnięcie.

Różnią się też wyjaśnieniami tego co się w trakcie takiego zdobywania, dochodzenia do transpersonalnej tożsamości dzieje czy też staje.

Abraham Maslow

Problematyka transpersonalna pojawia się w kontekście zainteresowań osobami samoaktualizującymi się bądź samourzeczywistniające się – (self-actualising people).

Maslow interesował się naturą i konsekwencjami jakie wynikają z tzw. „doświadczeń szczytowych” (peak experiences):

chwil najwyższego szczęścia i spełnienia, o których donosiły niektóre z takich osób.

Ferdynand Karol Gotard Dworzaczek
jawne „ja” i ukryte „ja” (1857)