RYZYKO
Działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem każdej gospodarki. Także działalność ubezpieczeniowa nie jest wolna od ryzyka. Rozróżniamy różne definicje ryzyka ubezpieczeniowego. Najważniejszymi są:
1. Ryzyko jako szansa nastąpienia straty.
Definicję tę rozumiemy jako prawdopodobieństwo, że coś się wydarzy (szansa straty niemierzalna) lub jako stopień tego prawdopodobieństwa (szansa straty mierzalna). Druga definicja jest zwykle odrzucana gdyż nie możemy utożsamiać prawdopodobieństwa ze stopniem prawdopodobieństwa.
2.Ryzyko jako możliwość nastąpienia straty.
Możliwość to prawdopodobieństwo określonego zdarzenia zawarte między 0 a 1.
3.Ryzyko jako stan, w którym istnieje możliwość straty.
Ryzyko ujęte jest jako stan realnej rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego w stosunku do wyniku założonego lub oczekiwanego w danej sytuacji.
4.Ryzyko jako zróżnicowanie rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych.
Jest to definicja statystyczna. Wykorzystuje teorię prawdopodobieństwa odchyleń. Ubezpieczyciel oblicza przewidywaną w danej grupie liczbę wypadków (prognozę) oraz zakłada zakres możliwych odchyleń (granicę błędu).
5.Ryzyko jako prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany.
Punktem wyjścia jest prawdopodobieństwo tego, że faktyczny rezultat będzie różny od zakładanego. Stopień tego prawdopodobieństwa to miernik relatywnej częstości oparty na podstawach naukowych.
6.Ryzyko jako niebezpieczeństwo.
To ujęcie ma niewielką wartość teoretyczną
7.Ryzyko jako niepewność.
Niepewność jest traktowana jako element skorelowany z ryzykiem. Niejednoznaczność pojęcia niepewności sprawia, Ze nie ma ona większego zastosowania w praktyce ubezpieczeniowej.
8.Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia.
Definicja ta nie jest poddawana analizie naukowej. Stanowi jedynie ujęcie charakterystyczne dla języka techniczno-ubezpieczeniowego.
Kategorie ryzyka ubezpieczeniowego
1.Ze względu na charakter strat rozróżniamy:
-ryzyka finansowe - straty dają się ująć finansowo
-ryzyka niefinansowe - straty nie dają się ująć finansowo
Oba rodzaje są ubezpieczalne.
2.Kryterium podziału jest wpływ czasu na dane ryzyko:
-ryzyko statyczne - występuje niezależnie od czasu
-ryzyko dynamiczne - jest pochodną zmian ekonomicznych, technologicznych i organizacyjnych /powstaje przez zmianę cen, gustów konsumentów, kryzysy gospodarcze, modę, inflację.
3.Podstawą podziału są trzy kryteria - źródło ryzyka, kryterium ilościowe, kryterium jakościowe. Rozróżniamy:
-ryzyka fundamentalne - ryzyka bezosobowe, mające wpływ na dużą liczbę jednostek lub całe społeczeństwa /np. trzęsienia ziemi, huragany, powodzie, wojny, inflacja, recesja z wysokim bezrobociem.
-ryzyka partykularne - stwarzają zagrożenia (powodują straty) w skali interesów indywidualnych /np. rabunek, podpalenie, zatonięcie statku, uderzenie pioruna/.
4.Ze względu na konsekwencje ryzyka :
-ryzyko czyste - jego zrealizowanie się powoduje stratę, a niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści.
-ryzyko spekulatywne - jego zrealizowanie się uzasadnia oczekiwanie korzyści (zysku) albo poniesienie straty. Niezrealizowanie się tego ryzyka to brak straty lub zysku. Przykładem jest ryzyko inwestycyjne. Przystępujemy do inwestycji - możliwa jest korzyść lub strata, nie przystępujemy - nie będzie ani korzyści ani straty.
Tylko ryzyka czyste z nielicznymi wyjątkami są ubezpieczalne.
5.Kryteria podziału to możliwości i różne metody kwantyfikacji ryzyka:
-ryzyko probabilistyczne - daje się obliczać metodami matematycznymi (ryzyko aprioryczne) lub dające się obliczyć tylko na podstawie danych statystycznych (ryzyko statystyczne).
-ryzyko estymacyjne - przy jego ocenie można teoretycznie zastosować rachunkowe określenie prawdopodobieństwa.
Tylko ryzyka statystyczne są ryzykami ubezpieczalnymi.
6.Biorąc pod uwagę źródła niebezpieczeństwa rozróżniamy:
-ryzyko przyrodnicze - kreowane przez samą przyrodę (tzw. ryzyko elementarne), np. ryzyko powodzi, huraganu.
-ryzyko społeczne - jest kreowane przez człowieka jako jednostkę lub społeczeństwa.
7.Ze względu na charakter przedmiotu ubezpieczenia mamy:
-ryzyko osobowe - ryzyko powodujące uszczerbek w dobrach osobistych takich jak życie, zdrowie, zdolność do pracy.
-ryzyko majątkowe - zaliczamy je do tzw. ryzyk pozostałych, tzn. zagrażających dobrom majątkowym.
8.Klasyfikacja rodzajowa dzieli ryzyka na:
-ogniowe
-kradzieży
-cywilizacyjne
-atomowe
-ekologiczne
-kosmiczne itp.
9.Klasyfikacja wynikająca z różnych aspektów niepewności dotyczącej procesu realizacji poszczególnych ryzyk wyróżniamy:
-grupę I - ryzyka charakteryzują się tym, że mamy do czynienia z niepewnością dotyczącą samego faktu realizacji danego ryzyka /np. wypadek samochodowy/.
-grupę II - realizacja ryzyka jest pewna, ale istnieje niepewność dotycząca czasu realizacji /np. śmierć człowieka/.
-grupę III - realizacja ryzyka oraz jego czas mogą być pewne, niepewność dotyczy skutków /np. huragan/.
Warunki ubezpieczalności ryzyka:
-odpowiednio duża liczba narażonych jednostek
-strata definitywna i mierzalna
-następstwo ma charakter nadzwyczajny albo przypadkowy
-strata nie może mieć charakteru katastrofalnego
Ryzyko jako pojęcie stadialne, dzieli się na elementy:
-niebezpieczeństwo - czynnik ten identyfikujemy z przyczyną lub źródłem straty. Jego cechą charakterystyczną jest określona sekwencja czasowa /uporządkowana w czasie realizacja kolejnych faz/. W pierwszej fazie pojawiają się zagrożenia stwarzające dane niebezpieczeństwo, w fazie drugiej następuje realizacja wspomnianego niebezpieczeństwa, a w fazie trzeciej mamy do czynienia za skutkami realizacji danego niebezpieczeństwa.
-hazard - zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo realizuje się, tzn. tych, które mają wpływ na jego rozmiar i nasilenie.
Wyróżniamy trzy podstawowe kategorie hazardu:
1. hazard fizyczny - warunki zewnętrzne lub cechy fizyczne, które mają bezpośredni wpływ na nasilenie przyczyn strat;
2. hazard moralny - zespół warunków popdmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych, czy osobowościowych, takich jak nieuczciwość, skłonność do defraudacji i inne ujemne cechy charakteru;
3. hazard duchowy - subiektywna reakcja ubezpieczonego, wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej. Efektem hazardu duchowego są wtórne postawy motywacyjne wywołane samym faktem istnienia ubezpieczenia.
Zarządzanie ryzykiem
Proces optymalizacji działalności gospodarczej oraz społecznej (głównie dążenie do maksymalizacji zysku) wymusił potrzebę zajęcia się profesjonalnym, planowym i zorganizowanym diagnozowaniem i przeciwdziałaniem stratom powstającym w wyniku realizacji różnych ryzyk. Tu właśnie powstaje proces zarządzania ryzykiem.
Proces zarządzania ryzykiem to proces opanowywania ryzyka obejmujący ogół działań związanych z analizą, eliminowaniem, ograniczaniem oraz zarządzaniem ryzykiem w konkretnym przypadku.
Kolejne etapy procesu zarządzania ryzykiem to:
1.identyfikacja ryzyka;
2.ocena ryzyka (jakościowa i ilościowa);
3.selekcja ryzyk;
4.wybór metody kontroli;
5.wdrożenie wybranej metody kontroli;
6.ocena efektywności zastosowanej metody.
Wyróżnia się trzy etapy lub dwie główne fazy procesu zarządzania ryzykiem:
Etapy zarządzania ryzykiem:
1. Analiza ryzyka - elementy 1, 2 i 3
2. Aktywne podejście do ryzyka - element 4 i część 5
3. Finansowanie ryzyka - część elementu 5 i element 6
Fazy procedury zarządzania ryzykiem:
A. Diagnozowanie ryzyka - etap I
A. Kontrola ryzyka - etap II i III
Metody manipulacji ryzykiem
Manipulowanie ryzykiem są to metody obchodzenia się z ryzykiem, będące sumą doświadczeń człowieka w tej dziedzinie zdobytych w przeszłości.
Wyróżniamy metody:
1.Unikanie ryzyka - jest to indywidualna i świadoma odmowa akceptacji nawet chwilowego ryzyka; jest to metoda negatywna.
2. Zatrzymanie ryzyka:
A/ aktywne zatrzymanie ryzyka - świadoma decyzja o zatrzymaniu ryzyka w części lub w całości; przyczyny są albo finansowe (zaoszczędzenie na składce) albo pozafinansowe (niedostępność).
Odmianą aktywnego zatrzymania ryzyka jest samoubezpieczenie czyli gromadzenie rezerw pieniężnych na okoliczność zmaterializowania się ryzyka w postaci strat.
B/ pasywne zatrzymanie ryzyka - bezwiedne zatrzymanie ryzyka wskutek ignorancji, obojętności, lenistwa lub arogancji.
Jest to jedna z najczęściej spotykanych metod manipulacji ryzykiem.
3. Kontrola ryzyka - są to działania podejmowane w celu obniżenia częstości występowania strat, jak i ich potencjalnych następstw. Ogranicza się do dwóch aspektów: zapobiegania stratom /działania ukierunkowane na obniżenie częstości występowania strat/ i redukcji strat /działania podejmowane w celu zmniejszenia wielkości potencjalnych strat/.
4.Transfer ryzyka - przeniesienie ryzyka na inny podmiot przy wykorzystaniu mechanizmów prawnych (umowa ubezpieczenia, umowa przechowania, umowa o dozór obiektu) oraz działań o charakterze organizacyjnym czy zabezpieczającym.
Mamy trzy podstawowe sposoby transferu ryzyka:
A/ przez umowę
B/ przez zastosowanie pewnych określonych klauzul cenowych lub walutowych
C/ przez łączenie lub fuzję firm
5. Dystrybucja ryzyka - polega na podzieleniu skutków finansowych realizacji danego ryzyka na grupę między uczestników wspólnego konsorcjum, funduszu czy też przedsięwzięcia.
6. UBEZPIECZENIE
Jest to jedna z najbardziej popularnych i praktycznych metod manipulacji ryzykiem. Stanowi ja kombinacja metod prezentowanych wcześniej. Polega na transferze ryzyka, jego dystrybucji oraz kontroli ryzyka rozumianej jako oddziaływanie prewencyjne ubezpieczenia na postawę ubezpieczonego.
Metoda ta posiada wiele zalet, które decydują o jej zastosowaniu w zarządzaniu ryzykiem. Zaliczamy do nich:
1. nieograniczoną podaż usług ubezpieczeniowych
2. powszechną dostępność ubezpieczenia dla wszystkich zainteresowanych
3. szybkość i względna pewność kompensacji
4. bezkonfliktowy charakter procedur odszkodowawczych
5. względna taniość ubezpieczenia
Niejednokrotnie jednak obserwujemy wstrzymywanie się od wykorzystania metody ubezpieczenia. Jest to spowodowane tym, że obok zalet ma także swoje wady. Są to:
6. nieubezpieczalność pewnych ryzyk
7. ograniczona pojemność finansowa ubezpieczyciela
8. zasada ograniczonej kompensacji
9. możliwość odmowy ochrony ubezpieczeniowej.
MECHANIZM I KORZYŚCI UBEZPIECZENIA
RODZAJE UBEZPIECZEŃ
Ubezpieczenia dzielą się na ubezpieczenia publiczne i ubezpieczenia prywatne. Ubezpieczenia publiczne są to ubezpieczenia, których realizacja jest produktem woli państwa. Są to ubezpieczenia obowiązkowe prowadzone przez publiczną osobę prawną, państwową jednostkę nie posiadającą osobowości prawnej lub prywatną osobę prawną z dominującym udziałem środków publicznych, posiadającą pełną gwarancję ubezpieczeniową państwa. Podstawową formą ubezpieczeń publicznych są ubezpieczenia społeczne. Ubezpieczenia prywatne są to ubezpieczenia, które może prowadzić prywatna osoba prawna, będąca zakładem ubezpieczeń działającym na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej.
Ubezpieczenia prywatne dzielą się na: ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Przedmiotem ubezpieczenia majątkowego jest interes ubezpieczeniowy związany z dobrami materialnymi- przykładem może być ubezpieczenie budynku, pojazdu oraz prawami lub zobowiązaniami majątkowymi- przykładem jest ubezpieczenie kredytu lub należności. Ubezpieczenia te dzielą się na: ubezpieczenie rzeczowe (ubezpieczenie obiektów materialnych) i ubezpieczenie dotyczące praw i zobowiązań (OC).
Przedmiotem ubezpieczeń osobowych jest interes ubezpieczeniowy związany z życiem- ubezpieczenie na życie, zdrowiem- kosztów leczenia i zdolnością zarobkowania- u. Od utraty zdolności do pracy na skutek wypadku, ubezpieczenie emerytalne. Ubezpieczenia osobowe dzielą się na:
1. ubezpieczenia życiowe dzielą się na:
1. czysto ochronne- terminowe
2. ochronno-oszczędnościowe- na całe życie, na dożycie, uniwersalne, na życie z funduszami inwestycyjnymi, zmienne na życie
3. tradycyjne- terminowe, na życie, na całe życie
4. nowoczesne- na życie z funduszami inwestycyjnymi, uniwersalne, zmienne.
2. ubezpieczenia chorobowe
3. ubezpieczenia zdrowotne
4. ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków.
B. USTAWOWA KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ
Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. wprowadza urzędową klasyfikację ubezpieczeń. Dzielą się one na dwa działy.
Dział I ubezpieczeń to dział ubezpieczeń na życie. Należy do niego podstawową część ubezpieczeń osobowych. Wyodrębniono z niego takie grupy ubezpieczeń:
1. Ubezpieczenia na życie
2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenie dzieci
3. Ubezpieczenia życiowe, jeśli są związane z funduszem inwestycyjnym
4. Ubezpieczenia rentowe
5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4 Działu I.
Dział II ubezpieczeń to dział pozostałych ubezpieczeń osobowych oraz ubezpieczeń majątkowych, wyodrębniono grupy:
1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej (jednorazowe, powtarzające się, kombinowane, przewóz osób),
2. Ubezpieczenia choroby- jednorazowe, powtarzające się, kombino-wane,
3. Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem pojazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach samochodowych i lądowych bez własnego napędu,
4. Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych obejmujące szkody w pojazdach szynowych,
5. Ubezpieczenia casco pojazdów powietrznych obejmujące szkody w pojazdach powietrznych,
6. Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej obejmujące szkody w statkach żeglugi morskiej i śródlądowej,
7. Ubezpieczenia podmiotów w transporcie obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach, niezależnie od każdorazowego stosowanych środków transportu,
8. Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami obejmujące szkody rzeczowe nie ujęte w grupach 3-7, spowodowane przez: ogień, eksplozję, burze, inne żywioły, energię jądrową, obsunięcie lub tąpnięcia ziemi,
9. Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych (jeżeli nie zostały ujęte w grupie 3-7) wywołanych przez grad lub mróz oraz przez inne przyczyny (jak kradzież), jeśli te nie są ujęte w grupie 8,
10.Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z odpowiedzialnością przewoźnika,
11.Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów powietrznych, łącznie z odpowiedzialnością przewoźnika,
12.Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądowa, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z odpowiedzialnością przewoźnika,
13.Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nie ujętej w grupie 10-12,
14.Ubezpieczenia kredytu: w tym: ogólna niewypłacalność, kredyt eksportowy, spłaty, pożyczki hipoteczne, pożyczki rolnicze,
15. Gwarancje ubezpieczeniowe: bezpośrednia, pośrednia,
16.Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym: ryzyka zatrudnienia, niewystarczającego dochodu, złych warunków atmosferycznych, utraty zysków, stałych wydatków ogólnych, nieprzewidzianych wydatków handlowych, utraty wartości rynkowej, utraty stałego źródła dochodów, innych strat finansowych,
17. Ubezpieczenia ochrony prawnej,
18. Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania.
KOASEKURACJA
Koasekuracja (in. współubezpieczenie) jest szczególnym ubezpie-czeniem jednego ryzyka w wielu zakładach ubezpieczeń. W umowie ubezpieczenia po stronie przyjmującej ryzyko, występują co najmniej dwa zakłady ubezpieczeń, które w ściśle określonej części przyjmują na siebie dane ryzyko do ubezpieczenia. Koasekurację przyjmuje się jako podział w poziomie ryzyka między kilka zakładów ubezpieczeń, z którymi ubezpieczającego łączy umowa ubezpieczenia. Koasekuracja dzieli się na: zewnętrzną i wewnętrzną.
W koasekuracji zewnętrznej ubezpieczający podpisuje umowę, w odpowiedniej części ryzyka, z każdym zakładem ubezpieczeń i za tę część ryzyka odpowiada bezpośrednio każdy koasekurator wobec ubezpieczającego. Nie jest to dogodna forma ani dla klientów ani dla zakładów ubezpieczeń.
Koasekuracja wewnętrzna polega na tym, iż jest jeden koasekurator prowadzący, który ma pełnomocnictwo ogólne wszystkich innych koaseruratorów. Tym koasekuratorem prowadzącym jest zazwyczaj ten zakład ubezpieczeń, z którym klient skontaktował się pierwszy. Jego udział nie musi być największy, odpowiada on tylko do wysokości swojej części ryzyka.
Zadaniem koasekuratora prowadzącego jest: określenie gwarancji, ustalenie składki, poszukiwanie partnerów niezbędnych do pokrycia całego ryzyka, wystawienie jednej polisy zbiorowej z aneksem zwanym koasekuracyjnym w tylu egzemplarzach ilu jest koasekuratorów oraz jeden dla ubezpieczającego, dostarczenie polisy do podpisu, inkasowanie składki i jej podział między koasekurantów, bezpośredni kontakt z klientem, wypłacenie całości odszkodowania i jego podział między koasekurantów.
Inny podział koasekuracji to podział na koasekurację: cichą i solidarną. Koasekuracja cicha występuje wtedy, gdy o podziale ryzyka pomiędzy zakładami ubezpieczeń ubezpieczający nie ma informacji. Natomiast solidarna, gdy kilka zakładów odpowiada wobec ubezpieczającego solidarnie za całe ryzyko, zazwyczaj w równym stopniu, zachowując jedynie prawo regresu do innych koasekuratorów. Przy tej formie podział ryzyka nie jest bezwzględnie przeprowadzany, jak w innych koasekuracjach. Jest ona stosowana często wymuszana w interesie ubezpieczającego a nie dla celów podziału ryzyka.
SAMOUBEZPIECZENIE
Samoubezpieczenie jest gromadzeniem rezerw pieniężnych na okoliczność zmaterializowania się ryzyka w postaci strat. Użyteczność tej metody może być duża tylko w przypadku ryzyk o wysokiej częstości i niskiej ostrości, tzn. wówczas, gdy potencjalne straty będą niewielkie. W przypadku ryzyk „ostrych” stosowanie metody samoubezpieczenia jest niebezpieczne, gdyż wzrasta prawdopodobieństwo ruiny finansowej zagrożonej osoby lub firmy. Częstym przykładem nietrafnego stosowania metody samoubezpieczenia w praktyce jest sytuacja lekarzy amerykańskich, którzy nie ubezpieczają swojej odpowiedzialności cywilnej z powodu wysokich składek. W tym przypadku mamy do czynienia z ryzykiem „ostrym”, którego realizacja bardzo często prowadzi do procesu sądowego, a w konsekwencji do wysokich wydatków czy wręcz ruiny finansowej lekarza.
UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE
Ubezpieczenia obowiązkowe charakteryzują się istnieniem prawnego obowiązku (nakazu) zawarcia umowy ubezpieczenia. Można w odniesieniu do nich mówić o charakterystycznym przymusie ubezpieczeniowym, jako formie przymusu kontraktowego. Przymus ten uzasadnia się specjalnymi okolicznościami społecznymi i gospodarczymi. Współcześnie dominuje tendencja do realizacji dobrowolnej ochrony ubezpieczeniowej, a jedynie w odniesieniu do sytuacji, w których przemawia za tym interes ogólnospołeczny wprowadza się ubezpieczenia obowiązkowe.
Charakterystyczne dla ubezpieczeń obowiązkowych jest to, że zakład ubezpieczeń prowadzący działalność w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego nie może odmówić zawarcia umowy. Przyjęcie oferty - wniosku ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego jest dla zakładu obowiązkowe. Źródłem tego nakazu jest ustawa o działalności ubezpieczeniowej lub inna ustawa lub inna ustawa ratyfikowana przez Polskę umowa międzynarodowa.
Kategoria ubezpieczeń obowiązkowych nie jest jednorodna. W ramach ubezpieczeń obowiązkowych należy wskazać na różnicowanie przymusu ubezpieczenia. Niejednorodność wyodrębnionych normatyw-nie ubezpieczeń obowiązkowych pozwala wyróżnić ich rodzaje:
1. 1- Ubezpieczenia obowiązkowe sensu stricto
2. 2- Ubezpieczenia obowiązkowe sensu largo..
Spotyka się określenia „powszechne ubezpieczenia obowiązkowe”(1) i „szczególne ubezpieczenia obowiązkowe”(2).
Do powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych zalicza się OC kierowców, ubezpieczenie budynków i OC rolników oraz OC doradców podatkowych. Do szczególnych ubezpieczeń obowiązkowych zaliczamy pozostałe ubezpieczenia, z którymi wiąże się przymus ubezpieczeniowy.
Do powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych ogólne warunki wydaje w drodze aktu normatywnego Minister Finansów. Są to przepisy prawne, które wpływają na prawa i obowiązki stron. Ustawa określa przedmiot rozporządzenia zawierającego ogólne warunki ubezpieczenia obowiązkowego: data powstania obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, podstawowy zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia, zakres praw i obowiązków ubezpiczającego i zakładu ubezpieczeń, wynikających z umowy ubezpieczenia. Rozporządzenie określa również podstawowy system taryf, uzależniający stosowaną taryfę od długości okresu bezszkodowego i zapewniający porównywalność taryf różnych zakładów ubezpieczeń. Składkę ubezpieczeniową należną z tytułu zawarcia umowy określa zawsze zakład ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń nie może ustalić stawek ubezpieczeniowych poniżej kosztów świadczenia ochrony ubezpieczeniowej w cenie eliminacji konkurencji. Ubezpieczenia powszechne nie są jednolite, niektóre z nich cechują się charakterystycznym systemem kontroli spełniania nakazu ubezpieczenia oraz powiązanie z Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym (OC kierowców i OC rolników). W umowach powszechnych zasady ubezpieczenia (wzajemne prawa i obowiązki stron) nie mogą być zmieniane ani uzupełniane, chyba że przepis prawny stanowi inaczej.
Kolejną cechą ubezpieczeń powszechnych jest sankcja za naruszenie prawnego zakazu zawarcia umowy. Osoba (fizyczna czy prawna), która nie dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia jest obowiązana wnieść opłatę tzw. karna opłatę w wysokości trzykrotnej średniej podstawowej rocznej składki ubezpieczeniowej w danym ubezpieczeniu, obowiązującej w dniu 30 września roku poprzedzającego rok kontroli, w zakładach ubezpieczeń, których udział w rynku ubezpieczeń obowiązkowych przekracza 5%. Udział ten ustala PUNU na podstawie składki przypisanej w pierwszym półroczu roku poprzedzającego rok kontroli. Wniesienie opłaty karnej nie zwalnia osoby, która nie spełniła obowiązku ubezpieczenia od zawarcia obowiązkowej umowy ubezpieczenia. Wskazaną opłatę karną wnosi się na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, z wyjątkiem opłaty karnej za nie ubezpieczenie budynków, która stanowi dochód gminy właściwej ze względu na położenie budynków.
Szczególne ubezpieczenia obowiązkowe związane są z obowiązkiem zawarcia umowy, wynikającej ze szczególnych przepisów prawnych. Wpływ ogólnych warunków ubezpieczenia na prawa i obowiązki stron nie jest tak sztywny, jak w ubezpieczeniach powszechnych mających postać aktu normatywnego.
Obowiązkowe ubezpieczenia obowiązujące w Polsce to:
1. Obowiązkowe ubezpieczenie OC dla kierowców
Ubezpieczenie OC kierowców regulują przepisy rozporządzenia z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Rozporządzenie zawiera przepisy regulujące w szczególności: składkę ubezpieczeniową, prawa i obowiązki stron, dochodzenie roszczeń i wypłatę odszkodowania, roszczenia o zwrot wypłacanego odszkodowania, system taryf.
ISTOTA I ZAKRES UBEZPIECZENIA: obejmuje odpowiedzialność cywilną posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe na terytorium Polski w związku z ruchem pojazdów, również przy wsiadaniu i wysiadaniu, bezpośrednio przy załadowaniu i rozładowaniu pojazdu, podczas postoju lub naprawy pojazdu na trasie jazdy, podczas garażowania.
Z ubezpieczenia wypłaca się odszkodowanie, jeżeli posiadacz pojazdu lub kierowca pojazdu są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną szkodę. Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierowcy, najwyżej jednak do ustalonej w umowie sumy gwarantowanej, która nie może być niższa niż równowartość w złotych 600000 Euro. Kwota ta odnosi się do jednego zdarzenia, którego skutki objęte są ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych osób.
Obowiązek ubezpieczenia musi być dokonany najpóźniej w dniu rejestracji pojazdu. Umowa zawarta jest zazwyczaj na 12 miesięcy. Umowa jest krótsza, gdy samochód zarejestrowany jest czasowo lub pojazd zarejestrowany jest za granicą. Umowa 12-miesięczna przedłużana jest na następne 12 miesięcy, chyba że posiadacz pojazdu nie później niż na 1 dzień przed terminem, na który ta umowa została zawarta, powiadomi zakład ubezpieczeń o jej wymówieniu. Osoby wjeżdżające do Polski muszą mieć dowód ubezpieczenia OC na cały okres pobytu, nie krótszy niż 15 dni.
Odpowiedzialność ubezpieczeniowa rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej, chyba że umowa stanowi inaczej. Odpowiedzialność zakładu trwa przez okres zawarty w umowie i kończy się z upływem ostatniego dnia tego okresu, chyba że ubezpieczony nie wypowie umowy i tym samym doprowadzi do automatycznego jej przedłużenia na następne 12 miesięcy. Gdy płacimy składki w ratach niezapłacenie przez posiadacza pojazdu raty składki w oznaczonym terminie nie powoduje ustania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
2. Obowiązkowe ubezpieczenie budynków
Obowiązkowe ubezpieczenie budynków regulują przede wszystkim przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 3 kwietnia 1997r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia obowiązkowego budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych. Rozporządzenie zawiera regulacje dotyczące spełnienia obowiązku ubezpieczenia, zakresu ochrony ubezpieczeniowej, zawarcia umowy, powstania i czasu trwania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, dochodzenia roszczeń i wypłaty odszkodowania, składki ubezpieczeniowej i systemu taryf.
Obowiązek ubezpieczenia budynku w gospodarstwie rolnym następuje z dniem pokrycia budynku dachem. Odpowiedzialność zakładu zaczyna się od dnia następnego od zgłoszenia budynku do ubezpieczenia a kończy się w dniu, kiedy budynek przestał spełniać warunki do objęcia ubezpieczeniem. Zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe w budynku spowodowane zdarzeniami losowymi. Mogą to być: ogień, huragan, powódź, grad, uderzenia piorunem, eksplozja, obsunięcia ziemi lub tąpnięcia lub innych żywiołów. Minimalna suma ubezpieczenia budynku odpowiada wartości rzeczywistej budynku lub wartości nowej, gdy przedmiotem ubezpieczenia będzie budynek nowy lub taki, którego stopień zużycia w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia nie będzie przekraczał 10%.
3. Obowiązkowe ubezpieczenie OC rolników
Obowiązkowe ubezpieczenie OC rolników regulują przepisy rozporządzenia z dnia 30 grudnia 1993 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Obejmuje ono: składkę ubezpieczeniową, prawa i obowiązki stron, dochodzenie roszczeń i wypłaty odszkodowania, roszczenia o zwrot wypłaconego przez zakład odszkodowania, system taryf ubezpieczeniowych.
Ubezpieczenie obejmuje odpowiedzialność cywilną rolników za szkody powstałe na terenie Polski z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Odszkodowanie przysługuje, jeśli rolnik lub osoba pracująca w jego gospodarstwie, jest zobowiązany do odszkodowania za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialnej, najwyżej jednak do ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej, która nie może być niższa niż 1150000 złotych. W odniesieniu do jednego zdarzenia i niezależnie od ilości osób poszkodowanych.
Obowiązek spełnia się przez podpisanie umowy ubezpieczeniowej z reguły na rok kalendarzowy. Jeśli umowę zawiera się w czasie trwania roku to tylko do końca tego roku kalendarzowego. Umowa ta zostaje przedłużona na następny rok, chyba że rolnik wypowie ją na miesiąc wcześniej niż koniec roku kalendarzowego.
Odpowiedzialność zakładu zaczyna się od dnia następnego od podpisania umowy i trwa przez okres wskazany w umowie. Nie kończy się z upływem ostatniego dnia tego okresu, gdy rolnik nie wypowie umowy i zostanie ona przedłużona automatycznie na następny rok.
4. Obowiązkowe ubezpieczenie OC doradców podatkowych
Ubezpieczenie OC doradców finansowych regulują przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z 18 lutego 1997 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego. Reguluje składkę ubezpieczeniową i system tary ubezpieczeniowych, prawa i obowiązki stron, dochodzenie roszczeń i wypłatę odszkodowania.
Obowiązkiem zawarcia umowy ubezpieczeniowej są:
5. Doradcy podatkowi prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek działalność, bądź wspólnicy w spółce jawnej i cywilnej
6. Adwokaci, radcowie prawni oraz biegli rewidenci, jeżeli są wspólnikami w spółce jawnej i cywilnej z udziałem doradców podatkowych albo zatrudniają doradców i nie ubezpieczyli się w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu doradztwa podatkowego
7. Osoby prawne uprawnione do wykonywania doradztwa podatkowego
8. Inne podmioty zatrudniające doradców podatkowych.
Ubezpieczenie obejmuje odpowiedzialnością cywilną doradców podatkowych za szkody powstałe przy wykonywaniu czynności doradztwa osobom korzystających z usług podmiotów ubezpieczeniowych. Czynności objęte ubezpieczeniem:
9. Udzielanie podatnikom, płatnikom, inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad, opinii i wyjaśnień z zakresu ich zobowiązań podatkowych
10. Prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielenie im pomocy w tym zakresie,
11. Sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielenie im pomocy w tym zakresie,
12. Występowanie w postępowaniu w zakresie sądowej kontroli decyzji administracyjnej.
Odszkodowanie wypłaca się w granicach ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej, zależna jest ona od wysokości przychodów z tytułu wykonywania czynności doradztwa podatkowego w okresie ostatnich 12 miesięcy przed dniem zawarcia umowy lub przed dniem jej przedłużenia - wynosi od 5000 do 35000 zł. Odpowiedzialność zakładu jest wyłączona, gdy wartość szkody nie przekracza 500 zł. Zakładowi przysługuje roszczenie regresowe, jeżeli ubezpieczony wyrządził szkodę umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Umowa zawierana jest na 12 miesięcy. W zasadzie w dniu rozpoczęcia doradztwa podatkowego. Odpowiedzialność zakładu zaczyna się dnia następnego od daty podpisania umowy, ale nie wcześniej niż opłacona składka lub pierwszej raty. Trwa do ostatniego dnia okresu, chyba że ubezpieczony umowę wypowie wcześniej. Odpowiedzialność zakładu ustaje przez rozwiązanie umowy :
13. Wskutek skreślenia z listy doradców podatkowych
14. Skreślenia z rejestru osób prawnych uprawnionych do wykonywania czynności doradztwa podatkowego
15. Zawieszenia wykonywania czynności doradztwa podatkowego powyżej 2 miesięcy.
16. Inne ubezpieczenia obowiązkowe
Przykłady ubezpieczeń obowiązkowych:
1. Odpowiedzialność cywilna za szkody jądrowe - podmiot eksploatujący obiekt jądrowy
2. Odpowiedzialność cywilna za wykonywanie zawodu - podmioty uprawnione do badania sprawozdań finansowych
3. Odpowiedzialność cywilna za prowadzenie działalności brokerskiej
4. Ubezpieczenie zawodników od następstw nieszczęśliwych wypadków wynikłych na skutek uprawiania sportu, obowiązek spoczywa na klubie zawodnika
5. Ubezpieczenie wynikające z usług turystycznych - obowiązek powrotu klientów oraz pokrycie zwrotu wpłat wniesionych przez klientów
6. Odpowiedzialność cywilna komorników sądowych i egzekucji
7. Odpowiedzialność cywilna podmiotów przyjmujących zamówienia na świadczenia zdrowotne z tytułu szkód wyrządzonych przy wykonywaniu tych świadczeń
8. Odpowiedzialność cywilna właścicieli statków morskich za szkody spowodowane zanieczyszczeniami olejami.
UMOWA UBEZPIECZENIA -ZAWARCIE, PODMIOTY, ELEMENTY.
USTALENIA SUMY UBEZPIECZENIA.
Obowiązek stron umowy ubezpieczenia. Obowiązki każdej ze stron umowy i odpowiadające im uprawnienia drugiej strony to tzw. Treść zobowiązaniowego stosunku prawnego. Niezależnie od tego, czy umowa ubezpieczenia uznana zostanie za umowę wzajemną, czy też przymiotu wzajemności odmówi się tej umowie, nie ulega wątpliwości, że umowa ubezpieczenia jest umową dwustronnie zobowiązującą. Zarówno zakład ubezpieczeń, jak i ubezpieczający są jednocześnie i dłużnikiem i wierzycielem. Każda ze stron obciążona jest bowiem obowiązkami. Uprawnienia odpowiadające tym obowiązkom mogą być realizowane w drodze przymusu. W przypadkach, gdy dłużnik bezpodstawnie nie spełnia świadczenia, wierzyciel może dochodzić swych uprawnień przed sądem. Ostatecznym środkiem przymusu jest zaś egzekucja sądowa. Najłatwiej oczywiście wyegzekwować świadczenie pieniężne. Jednakże w tym ostatnim przypadku niemożność zaspokojenia z reguły upoważnia wierzyciela do tzw. Wykonania zastępczego bądź dochodzenia odszkodowania w pieniądzu.
Niektórych obowiązków, ściślej mówiąc - powinności, wyegzekwować nie można. Ich nie wykonanie będzie jednak skutkowało ujemnymi dla uchybiającego konsekwencjami.
Tryb zawarcia umowy ubezpieczenia. Wydaję się, że wolą ustawodawcy jest, aby do zawarcia umowy ubezpieczenia dochodziło przez złożenie i przyjęcie oferty. Pośrednio wynika to z treści art.810 i 811 kodeksu cywilnego, gdzie mówi się o trybie ofertowym. Niestety, powołane przepisy nie przesądzają obowiązku zachowania takiego trybu. Normują jedynie określone przypadki, które mogą zachodzić przy stosowaniu trybu złożenia i przyjęcia oferty. W tej mierze daleko donioślejsze są konsekwencje przepisu art.809 k.c., który stanowi, że w zasadzie chwilą zawarcia umowy jest moment doręczenia przez zakład ubezpieczeń ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia. Korelacja pomiędzy treścią art. 809 par. 2 i art. 70 por. 1 k.c. jest oczywista i nieprzypadkowa - w omawianym zakresie doręczenie polisy jest równoznaczne z doręczeniem oświadczenia o przyjęciu oferty. Szczególnego podkreślenia wymaga ta okoliczność, że - wbrew powszechnemu mniemaniu - z reguły oferentem nie jest zakład ubezpieczeń, lecz ubezpieczający. Jedyny wyjątek zachodzi, gdy treść dokumentu ubezpieczenia odbiega na niekorzyść ubezpieczającego od złożonej przezeń oferty lub od ogólnych warunków ubezpieczenia.
Do doręczeni polisy (zawarcia umowy) może dojść po długiej i skomplikowanej procedurze pod każdym względem bliższej negocjacjom niż okolicznościom związanym z powtarzającym się przyjmowaniem kolejnych ofert z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia treści. Jednakże, poprzedzenie czynności złożenia i przyjęcia oferty nawet najbardziej zawiłą procedurą nieformalnych ustaleń w niczym nie umniejsza znaczenie faktu, iż do zawarcia umowy ubezpieczenia nie dojdzie (nawet przy złożeniu, że sama wola zawarcia umowy została zgodnie wyrażona przed przystąpieniem do negocjacji) w chwili ustalenia wszystkich objętych rokowaniami postanowień. Umowa ubezpieczenia zawarta jest z chwilą złożenia oświadczenia woli przez zakład ubezpieczeń. Pewny i niezależny od teoretycznej koncepcji jest także moment zawarcia umowy. A z praktycznego punktu widzenia obie te okoliczności mają znaczenie decydujące.
Tryb zawarcia umowy w przypadku, gdy dokument ubezpieczenia odbiega od treści złożonej przez ubezpieczającego oferty lub od ogólnych warunków ubezpieczeń. Jeżeli dokument ubezpieczenia zawiera postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty lub od ogólnych warunków ubezpieczenia, zakład ubezpieczeń obowiązany jest zwrócić na to uwagę ubezpieczającemu na piśmie przy doręczeniu tego dokumentu. Jednocześnie zakład ubezpieczeń obowiązany jest wyznaczyć ubezpieczającemu co najmniej siedmiodniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu. Niewykonanie któregokolwiek z tych obowiązków skutkuje nieważnością zmian dokonanych na niekorzyść ubezpieczającego. Ostateczny efekt wywiązania się zakładu z nałożonych nań powinności zależy natomiast od rodzaju reakcji ubezpieczającego. W braku sprzeciwu uważa się, że umowa doszła do skutku zgodnie z treścią dokumentu ubezpieczenia następnego dnia po upływie terminu wyznaczonego do złożenia sprzeciwu. Złożenie sprzeciwu musi oznaczać więc nie dojście umowy do skutku. Sprzeciw jest odrzuceniem oferty (przejęcie przez zakład ubezpieczeń oferty ubezpieczającego z zastrzeżeniem zmian jest nową ofertą). Zatem, chwilowe nie dojście umowy do skutku nie uniemożliwia powtórzenia procedury zawarcia umowy.
Milczenie zakładów ubezpieczeń. Dla trybu zawarcia umowy istotne znaczenie ma jeszcze jedna okoliczność. Otóż, gdy przed upływem czternastu dni od daty otrzymania oferty na piśmie zakład ubezpieczeń nie doręczy ubezpieczającemu polisy, umowę ubezpieczenia uważa się za zawartą z piętnastym dniem od otrzymania oferty.
Wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia - treść. Wniosek nie musi określać wszystkich istotnych elementów umowy. Związany jest bowiem ściśle z ogólnymi warunkami ubezpieczenia, którego dotyczy. Jeśli zatem warunki te precyzują w sposób wystarczający wybrane istotne elementy umowy lub zawierają postanowienia umożliwiające ich konkretyzację (np. przez odesłanie do taryf), trzeba uznać, że wniosek w sposób co najmniej dorozumiany odwołuje się, do tych regulacji i nie musi samodzielnie określać istotnych postanowień umowy.
Skutki podania fałszywych danych we wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia i skutki braku odpowiedzi. Ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości zakładu ubezpieczeń wszystkie znane sobie okoliczności, o które zakład ubezpieczeń zapytywał w formularzu oferty (wniosku o zawarciu umowy) albo przed zawarciem umowy w innych pismach (np. w ankiecie medycznej). Jeżeli zakład ubezpieczeń zawarł umowę ubezpieczenia mimo braku odpowiedzi ubezpieczającego na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nie istotne.
Jeżeli ubezpieczający podał we wniosku (lub innych pismach) niezgodne z prawdą okoliczności o które pytał zakład ubezpieczeń, zakład ubezpieczeń wolny jest od odpowiedzialności, chyba że okoliczności te nie mają wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku objętego umową.
Z reguły zakład ubezpieczeń może uwolnić się od odpowiedzialności bez względu na czas, jaki upłynął od zawarcia umowy (istotny jest natomiast termin liczony od wykrycia okoliczności polegającej na podaniu fałszywych danych).
Odrzucenie oferty ubezpieczającego przez zakład ubezpieczeń. Zakładowi ubezpieczeń przysługuje (z reguły) uprawnienie do odrzucenia oferty ubezpieczającego. Zakład ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia umowy jedynie w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych.
Forma zawarcia umowy ubezpieczenia. Dla ważności umowy ubezpieczenia forma pisemna nie jest wymagana ani od wniosku o zawarcie umowy, ani od polisy. Niezachowanie tej formy może jednak rodzić niekorzystne skutki - tak natury prawnej, jak faktycznej. Formy pisemnej kodeks wymaga natomiast dla oświadczenia woli składanego przez zakład ubezpieczeń. Nakłada bowiem na zakład ubezpieczeń obowiązek stwierdzenia umowy dokumentem ubezpieczenia.
Ustalenie zasadności i wysokości świadczenia. Ogólną regułą obowiązującą w polskim prawie cywilnym jest, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Dochodząc roszczenia o zapłatę świadczenia ubezpieczeniowego, uprawniony obowiązany jest udowodnić wystąpienie wypadku ubezpieczeniowego, a w razie takiej potrzeby - także wysokość szkody. Zasada powyższa obowiązuje tak w postępowaniu przed sądowym, jak i podczas ewentualnego sporu toczonego przed sądem. W praktyce wysokość szkody z reguły oceniają jednak zakłady ubezpieczeń. Trzeba wyraźnie podkreślić, że wszelkie ustalenia dokonane w tej mierze przez zakłady ubezpieczeń nie są wiążące dla uprawnionego do świadczenia. W każdym przypadku może on kwestionować te ustalenia, a słusznej jego zdaniem zapłaty dochodzić na drodze postępowania sądowego. Z ustawowej zasady wynika ta konsekwencja, że do czasu udowodnienia faktu wypadku ubezpieczeniowego i rozmiaru szkody roszczenia uprawnionego nie można uznać za udowodnione. Zakład ubezpieczeń nie musi bowiem dowodzić braku swej odpowiedzialności.
Zasady ustalenia składek ubezpieczenia. Składką ubezpieczeniową nazywamy zobowiązanie ubezpieczającego wobec ubezpieczyciela za udzieloną ochronę ubezpieczeniową w ciągu umownego okresu zwanego okresem ubezpieczenia. Stanowi ona więc dla ubezpieczającego cenę usługi ubezpieczeniowej, którą nabywa on na rynku, a tym samym jeden z parametrów decydujących o wyborze przezeń oferty ubezpieczeniowej. Na rynkach słabiej rozwiniętych, charakteryzujących się niższą świadomością ubezpieczeniową wysokość składki staje się często jednym kryterium wyboru ubezpieczyciela, co może grozić nieobliczalnymi konsekwencjami społecznymi w przypadku, gdy jes on skalkulowana zbyt nisko. Nakładać to powinno szczególne zadania na instytucje nadzorujące działalność przedsiębiorstw ubezpieczeniowych.
Z punktu widzenia gospodarki finansowej zakład ubezpieczeń składka reprezentuje udział ubezpieczającego w pokrywaniu przyszłych świadczeń i odszkodowań. Wysokość składki ustalana jest na podstawie stopy składki (premium rate), stanowiącej cenę ochrony ubezpieczeniowej jednostki wartości ubezpieczenia (sumy ubezpieczenia). Uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim klasom ryzyka wraz z rabatami (bonusami) odliczanymi od składki oraz z dodatkami (malusami) doliczanymi do składki stanowi taryfę składek zakładu ubezpieczeń.
Przyjęcie określonej taryfy składek rostrzyga w efekcie o dwóch podstawowych kwestiach:
1) rozmiarach funduszu ubezpieczeniowego, który zostanie zgromadzony przez ubezpieczyciela dla wywiązania się z jego umownych zobowiązań ubezpieczeniowych,
2) repartycji obciążeń ubezpieczeniowych między członków wspólnoty ryzyka (ubezpieczających).
ZAKRES OCHRONY I ODSZKODOWANIA
I. Funkcja ochrony ubezpieczeniowej.
Ochrona ubezpieczeniowa oznacza gotowość przejęcia przez zakład ubezpieczeń materialnych i niematerialnych skutków realizacji ryzyk, będących przedmiotem prawnego stosunku ubezpieczenia, na warunkach i w wysokości określonej w umowie ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń przejmuje na siebie - oczywiście za ustaloną cenę (składka ubezpieczeniowa) - ciężar finansowego pokrycia ewentualnych szkód losowych w majątku ubezpieczonego.
Z ochrony ubezpieczeniowej korzystają również ci spośród ubezpieczonych, których nie dotkną szkody losowe ponieważ oni nie tylko korzystają z uzasadnionego poczucia bezpieczeństwa finansowego, stwarzanego i gwarantowanego przez ubezpieczenia, ale również - podobnie jak ci, którym odszkodowanie zostało wypłacone zmuszają zakład ubezpieczeń do poczynienia określonych zabiegów niezbędnych do tego, aby usługi ubezpieczeniowe mogły być przedmiotem transakcji gospodarczych .
II. Powstanie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu umowy ubezpieczenia powstaje z dniem (momentem) określonym przez strony w umowie. Strony mogą więc wskazać w umowie konkretny dzień, z nastaniem którego zakład ubezpieczeń będzie ponosił odpowiedzialność gwarancyjną, jak również mogą postanowić, że odpowiedzialność gwarancyjna zakładu ubezpieczeń powstaje z chwilą zawarcia umowy ubezpieczenia i opłacenia składki (w takim wypadku w umowie winno się wskazać dokładną godzinę spełnienia obu tych czynności). Odpowiedzialnością zakładu ubezpieczeń może zostać umownie objęty okres poprzedzający zawarcie umowy ubezpieczenia, jednakże warunkiem skuteczności takiego postanowienia jest to, że żadna ze stron nie wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że wypadek ubezpieczeniowy zaszedł lub że odpadła możliwość jego zajścia w tym okresie.
Gdy natomiast umowa ubezpieczenia nie zawiera w kwestii początku powstania odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń żadnych uregulowań, wtedy znajdują zastosowanie dyspozytywne przepisy kodeksu cywilnego, względnie przepisy szczególne (tak w odniesieniu do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych).
Zgodnie z ogólną (ale dyspozytywną) zasadą wyrażoną w kodeksie cywilnym odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się od dnia następnego po zawarciu umowy ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż dnia następnego po zapłaceniu składki ubezpieczeniowej. Gdy zaś umowa ubezpieczenia doszła do skutku przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się i to bez względu na ewentualne nieopłacenie składki - od dnia, w którym umowa ubezpieczenia uważana jest za zawartą (z piętnastym dniem od daty otrzymania przez zakład ubezpieczeń pisemnej oferty ubezpieczającego).
Składka ubezpieczeniowa winna być w zasadzie zapłacona jednocześnie z zawarciem umowy ubezpieczenia. Jeżeli jednak umowa ubezpieczenia doszła do skutku przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia - składka powinna być zapłacona w ciągu czternastu dni od jego doręczenia, chyba, że uzgodniono inny termin opłacania składki.
III. Zakres ochrony.
Ochroną ubezpieczeniową objęte są szkody powstałe w wyniku nieprzewidzianych zdarzeń losowych. W zależności od rodzaju ubezpieczenia i zakładu ubezpieczeń różnoraki jest zakres ubezpieczenia. Do każdego ubezpieczenia zakład ubezpieczeń ustala ogólne warunki ubezpieczenia, w których sformułowane są wszystkie przesłanki ubezpieczenia, zasady jego funkcjonowania, podstawy prawne. Tam też można znaleźć zakres ubezpieczenia.
W przypadku PZU ogólne warunki ubezpieczenia autocasco ochroną ubezpieczeniową objęte są szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie pojazdu bądź jego wyposażenia wskutek:
1. zderzenia pojazdów,
2. nagłego działania siły mechanicznej w chwili zetknięcia pojazdu z osobami, zwierzętami lub przedmiotami - pochodzącymi z zewnątrz pojazdu,
3. powodzi, zatopienia, piorunu, pożaru, wybuchu, opadu atmosferycznego, huraganu, osuwania lub zapadania się ziemi,
4. nagłego działania czynnika termicznego lub chemicznego pochodzącego z zewnątrz pojazdu,
5. uszkodzenia przez osoby trzecie,
6. kradzieży pojazdu, jego części lub wyposażenia albo zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użycia.
W ubezpieczeniu od kradzieży z włamaniem i rabunku mienia jednostek prowadzących działalność gospodarczą PZU S.A. odpowiada za szkody w ubezpieczonym mieniu powstałe w wyniku:
1)kradzieży z włamaniem - dokonanej lub usiłowanej,
2)dokonanego lub usiłowanego rabunku.
W ogólnych warunkach ubezpieczenia od ognia i innych żywiołów mienia jednostek prowadzących działalność gospodarczą zakres ubezpieczenia został ustalony jako szkody powstałe w ubezpieczonym mieniu powstałe w wyniku:
1. ognia,
2. uderzenia pioruna,
3. eksplozji,
4. upadku statku powietrznego,
5. akcji ratowniczej prowadzonej w związku ze zdarzeniami wymienionymi powyżej oraz innymi, umową ubezpieczenia.
IV. Szkoda - pojęcie i rodzaje.
Przez pojęcie szkody w prawie cywilnym rozumie się wszelki uszczerbek jakiego doznaje majątek poszkodowanego, przy czym uszczerbek ten może wystąpić w postaci straty, to jest rzeczywistego uszczuplenia majątku poszkodowanego oraz w postaci utraty korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby szkoda nie nastąpiła. Pojęcie strat obejmuje także koszty jakie poszkodowany musiał ponieść w związku z doznaną szkodą.
Szkoda może mieć charakter:
1) niemajątkowy, kiedy jest konsekwencją naruszenia dóbr osobistych (szkodę określa się wówczas jako krzywdę)
2) majątkowy, który dzielimy na dwa rodzaje:
a) stratę, polega ona na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność (np. zniszczenie lub uszkodzenie czyjegoś samochodu)
b) utracone korzyści, w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (np. uszkodzenie taksówki nie tylko powoduje stratę, ale i pozbawia taksówkarza możliwości zarobkowania w okresie remontu samochodu).Na utracone korzyści składają się: tzw. szkody przyszłe, utraty osiągniętego dotychczas dochodu, oraz utrata spodziewanego zysku, dającego się w dostatecznym stopniu uprawdopodobnić.
Oba rodzaje szkód majątkowych należy uwzględnić tam, gdzie pojawi się odpowiedzialność odszkodowawcza. Dla ustalenia istnienia oraz wielkości szkody majątkowej trzeba więc porównać rzeczywisty stan majątku poszkodowanego po zdarzeniu sprawczym ze stanem hipotetycznym, a mianowicie tym jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło rozpatrywane zdarzenie sprawcze.
Odwołując się od podziału szkód na bezpośrednie i pośrednie można stwierdzić, że szkody:
1) bezpośrednie to straty,
2) pośrednie to utracone korzyści.
Z interesującego nas punktu widzenia ważne jest to, że prawo ubezpieczeniowe przyjmuje w całej rozciągłości powyższe określenie treści pojęcia „szkoda”, czego najlepszym dowodem jest możliwość ubezpieczenia utraty zysku, ubezpieczenie wartości nowej, czy wreszcie istnienie ubezpieczeń na życie, które mają na celu pokrycie uszczerbku pośredniego.
Swoistym rodzajem szkody jest tzw. szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umownego. Termin ten określa przypadki powstania szkody w następstwie tego, że poszkodowany w celu zawarcia umowy podjął wprawdzie określone działania zmierzające do jej zawarcia, ale umowa nie została zawarta z przyczyn obciążających druga stronę. Jest to więc szkoda wynikła z nie dojścia do skutku umowy. Należy ja przeciwstawić szkodzie jaka jest następstwem nie wykonania zawartej umowy.
Ciężar udowodnienia szkody spoczywa na osobie która z faktu tego wynosi skutki prawne, mianowicie na poszkodowanym.
V. Wypadek ubezpieczeniowy.
Zdarzenie losowe jest pojęciem wieloznacznym. W odniesieniu do ubezpieczeń gospodarczych pojęcie to oznacza zdarzenie charakteryzujące się następującymi cechami:
1. występuje ze statystyczną prawidłowością (podlega prawu wielkich liczb),
2. jest nadzwyczajne (grozi wielu podmiotom, a następuje jedynie w stosunku do niektórych z nich),
3. jest losowe (w tym znaczeniu, że zagraża różnym podmiotom, ale nie jest możliwe wskazanie podmiotu, który zostanie nim dotknięty),
4. nastąpiło wbrew woli ubezpieczającego lub nie jest zależne od woli osoby nim dotkniętej.
Pojęcie zdarzenia losowego abstrahuje od tego, czy jego skutki mają dla określonej osoby (oceniającego) charakter pozytywny, czy negatywny. W tym ostatnim przypadku zdarzenie losowe bywa często określane mianem wypadku losowego.
W pojęciu wypadku losowego mieszczą się:
1. wypadki losowe sensu stricto (powodujące w sposób bezpośredni lub pośredni konkretny uszczerbek w mieniu) oraz
2. nieszczęśliwe wypadki (powodujące utratę zdrowia lub życia).
Wypadkiem ubezpieczeniowym jest zdarzenie losowe objęte działalnością ubezpieczeniową, z nastąpieniem którego zakład ubezpieczeń jest zobowiązany spełnić określone, w nawiązanym stosunku ubezpieczeniowym, świadczenie ubezpieczeniowe. O tym jakie zdarzenie losowe jest jednocześnie wypadkiem ubezpieczeniowym decyduje zakres ochrony ubezpieczeniowej.
Z chwilą powstania prawnego stosunku ubezpieczenia ubezpieczający (ubezpieczony) otrzymuje jedynie potencjalne prawo do uzyskania świadczenia ubezpieczeniowego. Prawo do uzyskania świadczenia ubezpieczeniowego (prawo podmiotowe) otrzyma ubezpieczający (ubezpieczony) dopiero z momentem zajściu wypadku ubezpieczeniowego.
VI. Dochodzenie roszczeń od zakładu ubezpieczeń.
W razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego osoba uprawniona ma interes w tym, by otrzymać odszkodowanie ubezpieczeniowe lub należne świadczenie.
Osoba uprawniona obowiązana jest zgłosić zakładowi ubezpieczeń wypadek ubezpieczeniowy. Następną czynnością uprawnionego jest wystąpienie z roszczeniem do zakładu ubezpieczeń (konkretnym żądaniem, które ma swoje oparcie w treści nawiązanego stosunku ubezpieczeniowego). Przepisy prawne nie określają szczegółowych terminów spełnienia tych czynności; czynią to niekiedy postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia. Należy, że każde roszczenie ulega przedawnieniu. Dlatego też uprawniony winien podjąć stosowne czynności przed terminem przedawnienia zgłaszanego roszczenia ubezpieczeniowego.
W konsekwencji dokonania powyższych czynności zakład ubezpieczeń przeprowadza stosowne postępowanie (zwane powszechnie postępowaniem likwidacyjnym). W jego wyniku zakład ubezpieczeń podejmuje decyzję o wypłacie odszkodowania (świadczenia) lub o odmowie wypłaty. Gdy zgłaszający roszczenie nie jest zadowolony z podjętej decyzji może się odwołać, bądź to do jednostki nadrzędnej zakładu ubezpieczeń (wywołując procedurę wewnętrznego postępowania o charakterze reklamacyjnym), bądź to do sądu.
Wypłata odszkodowania (świadczenia) ubezpieczeniowego następuje na podstawie uznania, ugody lub prawomocnego wyroku sądowego. W odniesieniu do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody ma zastosowanie polegająca na tym, że uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.
VII. Odszkodowanie ubezpieczeniowe.
Odszkodowanie ubezpieczeniowe wiąże się ze szczególną postacią odpowiedzialności cywilnej, jaką jest odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Występuje ono przy ubezpieczeniach majątkowych. Odszkodowanie ubezpieczeniowe wiąże się nierozłącznie z powstałym wypadkiem ubezpieczeniowym a polega na spełnieniu świadczenia przez zakład ubezpieczeń.
Odszkodowanie ubezpieczeniowe przybiera ze swej natury postać pieniężną (tzw. restytucja pieniężną), co wynika z samych uregulowań kodeksu cywilnego (art. 805 i 822). Nie ma jednak przeszkód, aby korzystając z zasady wolności umów strony przyjęły inną formę odszkodowaniu (tzw. restytucją naturalną), co jest często spotykaną praktyką zwłaszcza przy ubezpieczaniu ryzyk związanych z ruchem pojazdów mechanicznych (w ramach ubezpieczenia auto-casco likwidacja szkody może następować przez naprawę samochodu w zakładzie usługowym powiązanym z zakładem ubezpieczeń stosowną umowę; ubezpieczony nie otrzymuje wtedy odszkodowania w formie pieniężnej, a w formie rzeczowej). Nie ma przeszkód aby umowa ubezpieczenia w miejsce restytucji pieniężnej restytucję naturalną.
Odszkodowanie ubezpieczeniowe wiąże się ściśle z wysokością szkody; jego wysokość obejmuje rzeczywiste straty, natomiast nie obejmuje utraconych korzyści. Tak jest również przy wypłacie odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej: poszkodowany utrzymuje odszkodowanie, które pokrywa w odniesieniu do niego tak rzeczywiste straty jak i utracone korzyści, ale z pozycji ubezpieczonego spełniane przez zakład ubezpieczeń świadczenie jest naprawienie szkody w granicach jego rzeczywistych strat.
Cechą odszkodowania ubezpieczeniowego jest to, że nie może ono przewyższać szkody, chyba że umowa stanowi inaczej, W niektórych ubezpieczeniach odszkodowanie może obejmować utracone korzyści (np. ubezpieczenie tzw. utraty zysku; jest to jednak wyjątek od reguły), czy też obejmować wielkość odszkodowania według wartości nowej lub wartości odbudowy.
W ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej górną granicę odpowiedzialności stanowi tzw. suma gwarancyjna; w odniesieniu do obowiązkowych (sensu stricto) ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej suma gwarancyjna jest minimalną sumą ubezpieczenia (nie można jej ustalić na niższym poziomie, natomiast umownie można ją zwiększyć). Suma ubezpieczenia może być równa wartości ubezpieczonego mienia (stanowi wtedy tzw. wartość ubezpieczeniową), ale może też być od niego wyższa (tzw. nadubezpieczenie) lub niższa (niedoubezpieczenie).
VII. Wyłączenie odpowiedzialności.
1. Okoliczności niezgodne z prawdą.
Jeżeli ubezpieczający podał niezgodnie z prawdą do wiadomości zakładu ubezpieczeń okoliczności, o które ten zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach, zakład wolny jest od odpowiedzialności, chyba że okoliczności te nie mają wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku objętego umową.
2. Okoliczności zwiększające prawdopodobieństwo wypadku.
W razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku, zakład ubezpieczeń może odpowiednio zwiększyć składkę, poczynając od chwili gdy zaszła ta okoliczność, nie wcześniej jednak niż na początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W wypadku takim zakład wezwie ubezpieczającego do zapłaty podwyższonej składki, a ubezpieczony może w ciągu czternastu dni od otrzymania wezwania od umowy odstąpić. Jeżeli ujawnienie okoliczności nastąpiło po wypadku, zakład ubezpieczeń może odpowiednio zmniejszyć swoje świadczenie.
3. Okoliczności zwiększające prawdopodobieństwo wypadku w dużym stopniu.
Jeżeli ujawniona okoliczność pociąga za sobą takie zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku, że zakład ubezpieczeń nie zawarłby umowy, gdyby o tej okoliczności wiedział, może on w ciągu miesiąca od ujawnienia rzeczonej okoliczności odstąpić od umowy. W razie odstąpienia od umowy należy się zakładowi ubezpieczeń tylko składka za czas trwania umowy. Jeżeli ujawnienie okoliczności nastąpiło po wypadku lub w ciągu ostatniego miesiąca przed wypadkiem, a przyczyną wypadku była wyłącznie ujawniona okoliczność zakład ubezpieczeń może odmówić spełnienia świadczenia.
4. Umyślne wyrządzenie szkody i niedbalstwo.
Zakład ubezpieczeń jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający albo osoba z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub za którą ponosi odpowiedzialność, wyrządziła szkodę umyślnie. W razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej.
IX. Ograniczenia odpowiedzialności.
Jeżeli przedmiotem ubezpieczenia jest mienie, wtedy na wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego wywiera wpływ tzw. suma ubezpieczenia (to jest kwota na jaką zawarto ubezpieczenie; stanowi ona co najwyżej górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń). Należy zwrócić uwagę na to, że w ubezpieczeniach majątkowych stosowane są dwa podstawowe systemy określania wysokości odszkodowania ubezpieczeniowego, a mianowicie:
1. System proporcjonalny odpowiedzialności;
System odpowiedzialności proporcjonalnej polega na tym, że odszkodowanie wypłacone przez zakład ubezpieczeń pozostaje w takim stosunku do wielkości szkody, jak suma ubezpieczenia do wartości ubezpieczonego przedmiotu. Oznacza to, że szkoda nie będzie wyrównana w pełni, nawet wówczas, gdy jej wielkość jest niższa od sumy ubezpieczenia. Ten system odpowiedzia1ności zakładu ubezpieczeń nierozerwalnie wiąże się z instytucją tzw. udziału własnego. Udział własny polega na tym, że ubezpieczający (ubezpieczony) w każdym przypadku partycypuje w części powstałej szkody. Określona w umowie ubezpieczenia (kwotowo lub procentowo) część ryzyka w całości obciąża środki własne poszkodowanego (ubezpieczonego). Innymi słowy, stosowanie udziału własnego powoduje podział każdej szkody na dwie części, z której jedna kompensowana jest odszkodowaniem ubezpieczeniowym, natomiast druga pokrywana jest przez poszkodowanego. Wielkość więc udziału własnego określa stopień nieodpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. W praktyce zakład ubezpieczeń stosuje udział własny wtedy, gdy chce skłonić ubezpieczającego do maksymalnej staranności i dbałości o ubezpieczone mienie. Ma on więc prewencyjny charakter. Z kolei ubezpieczający często bywa zainteresowany udziałem własnym, ze względu na chęć opłacenia niższej składki ubezpieczeniowej.
2. Ubezpieczenie „na pierwsze ryzyko”
System odpowiedzialności za pierwsze ryzyko polega na tym, że każda szkoda jest wyrównana w pełni. przy czym granicą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest suma ubezpieczenia określona przez ubezpieczającego Inaczej można powiedzieć, iż ryzyko będące przedmiotem ubezpieczenia podzielone zostaje na dwie części, przy czym pierwsza z nich (stąd nazwa) ubezpieczona jest w całości, a druga nie jest w ogóle ubezpieczona
Innym ograniczeniem odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest franszyza.
Franszyza integralna (zwana również warunkową) oznacza granicę szkody, poniżej której zakład ubezpieczeń nie jest obowiązany do wypłaty odszkodowania. Może ona być określona kwotowo lub procentowo. Jeżeli wysokość szkody przekroczy wielkość franszyzy integralnej, wówczas zakład ubezpieczeń pokrywa całą szkodę, tak jakby franszyzy w ogóle nie było. Celem franszyzy integralnej jest zwolnienie zakładu ubezpieczeń od szkód drobnych, które nie uzasadniają nakładów związanych z postępowaniem likwidacyjnym.
W przypadku franszyzy redukcyjnęj odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony procent lub określoną sumę. Uzasadnieniem franszyzy redukcyjnej jest potrzeba wyłączenia drobnych szkód, które praktycznie nie są szkodami losowymi, ale wynikają np. z ubytków naturalnych, jak wysychanie lub parowanie ubezpieczonych towarów, a także ewentualnych różnic wagowych, które mogą występować przy ładunkach masowych. Chodzi o uwolnienie zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności za szkody drobne, których losowy charakter jest wątpliwy.
X. Regresy.
Podstawowym założeniem ubezpieczenia majątkowego jest zasada stanowiąca, że w przypadku zajścia określonego w umowie wypadku losowego (ubezpieczeniowego) zakład ubezpieczeń wypłaci ubezpieczonemu określone odszkodowanie. Zasada ta zwana jest zasadą odszkodowania.
Konsekwencją tej zasady jest pozbawienie ubezpieczającego, który otrzymał odszkodowanie ubezpieczeniowe, prawa do dochodzenia odszkodowania od sprawcy szkody (osoby trzeciej). Stąd też z dniem zapłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na zakład ubezpieczeń do wysokości zapłaconego odszkodowania. Przejście roszczenia następuje z mocy prawa; nie ma tu więc zastosowania instytucja przelewu wierzytelności (o której stanowi art. 509 k.c.) lecz nabycie przez zakład ubezpieczeń wierzytelności do wysokości dokonanej zapłaty odszkodowania ubezpieczeniowego. W ten sposób zakład ubezpieczeń uzyskuje tytuł prawny do kierowania roszczenia do sprawy szkody. W praktyce określa się go powszechnie mianem regresu ubezpieczeniowego.
Zakład ubezpieczeń nabywa wierzytelność pod warunkiem wystąpienia dwóch przesłanek:
1. istnienia odpowiedzialności osoby trzeciej (sprawcy szkody),
2. spełnienia (zapłaty) odszkodowania ubezpieczeniowego.
Jeżeli nakład ubezpieczeń pokrył tylko część szkody, ubezpieczającemu przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem zakładu ubezpieczeń.
Pozbawienie ubezpieczającego, który otrzymał odszkodowanie ubezpieczeniowe, prawa do odszkodowania od osoby trzeciej odpowiadającej za szkodę, ma swoje merytoryczne uzasadnienie. W sytuacji braku pozbawienia ubezpieczającego przedstawionego prawa powstałaby: sytuacja, która mogłaby prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia.
Przyznanie zakładowi ubezpieczeń prawa regresu jest natomiast uzasadnione względami społeczno-gospodarczymi. Wysoce niesłuszne byłoby, bowiem zwolnienie sprawcy szkody od ponoszenia odpowiedzialności majątkowej z uwagi na to, że poszkodowany otrzymał odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń.
Zakład ubezpieczeń uzyskuje roszczenie z mocy prawa. Należy jednak zwrócić uwagę, że kształtując treść prawnego stosunku ubezpieczenia można postanowić inaczej. Regulacja prawna dopuszcza możliwość umownego wyłączenia przedstawionego regresu, albo zastąpienia go przez zwykłą cesję stanowiącą przelew wierzytelności odszkodowawczej (na mocy ogólnej zasady wyrażonej w art. 509 k.c.).
W dwóch przypadkach (w odniesieniu do dwóch grup osób) zachodzą wyłączenia podmiotowe regresu ubezpieczeniowego. Na zakład ubezpieczeń nie przechodzą bowiem roszczenia ubezpieczającego przeciwko następującym osobom:
1) z którymi ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub
2) za które ponosi odpowiedzialność (przede wszystkim: za małoletnie dzieci, osoby zatrudnione przez ubezpieczającego, osoby, którym ubezpieczający zlecił wykonanie określonych czynności).
Należy jednak podkreślić, że postanowienie umowy ubezpieczenia, jak i ogólne warunki ubezpieczenia mogą odmiennie określić krąg wskazanych wyżej osób.
W odniesieniu do obu wskazanych grup regres ubezpieczeniowy byłby równoznaczny z odebraniem ubezpieczającemu wypłaconego mu odszkodowanie.
XI. Zakończenie stosunku ubezpieczenia.
Stosunek ubezpieczenia wygasa w przypadku:
1. upływu czasu, na jaki została zawarta umowa, jeżeli nie doszło do wyraźnego lub milczącego przedłużenia umowy;
2. rozwiązania umowy, na drodze porozumienia stron lub jednostronnego wypowiedzenia lub też może zostać rozwiązana na mocy prawa;
3. odstąpienia od umowy przez jedną ze stron
4. uwolnienia zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności,
5. odpadnięcie przyczyny, dla której zawarto umowę,
6. spełnienia świadczenia,
XI. Przedawnienie roszczeń ubezpieczeniowych.
1.Roszczenia do zakładu ubezpieczeń ,
Podstawowa zasada związana z przedawnienie roszczeń do zakładu ubezpieczeń stanowi, że roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem.
Odmienne reguły dotyczą przedawnienia roszczeń w wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Roszczenie poszkodowanego do zakładu ubezpieczeń o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku roszczenie ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Bieg terminu przedawnienia roszczenia do zakładu ubezpieczeń przerywa się, poza obowiązującymi w tym względzie zasadami ogólnymi (dotyczącymi wszystkich roszczeń majątkowych), przez zgłoszenie zakładowi ubezpieczeń tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Przerwany bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzyma na piśmie oświadczenie zakładu ubezpieczeń o przyznaniu lub odmowie spełnienia świadczenia
2. Roszczenia zakładu ubezpieczeń
Kierowane do ubezpieczonych ubezpieczających i innych osób, które mają związek ze stosunkiem ubezpieczeniowym podlegają ogólnym zasadom kodeksu cywilnego.
UBEZPIECZENIA OD ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ
W Polsce ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, na początku swej kariery, były przedmiotem ubezpieczeń dobrowolnych prowadzone przez niektóre tylko zakłady ubezpieczeń już w latach 20-tych. Jednak dopiero po II wojnie światowej, dokładnie w połowie lat pięćdziesiątych zakres i przedmiot został bardziej rozszerzony. Sytuacja ta zaistniała dosyć późno, gdyż o wiele istotniejsze było znaczenie w tym okresie polityki partii rządzącej i planowanie centralne.
Obecnie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nabierają coraz większą rolę na rynku ubezpieczeniowym, szczególnie, jeśli chodzi o ubezpieczenia dobrowolne. Jest to bardzo ściśle związane z rozszerzającą się świadomością konieczności ubezpieczenia. Wynika to również z faktu, że prowadzenie działalności gospodarczej, usługowej oraz własnej praktyki zawodowej (lekarz, biegły rewident, adwokat) wiąże się z ryzykiem wyrządzenia szkody osobie trzeciej. I właśnie z tego względu istnieje potrzeba ubezpieczenia się przed finansowymi skutkami tych szkód, które w niektórych przypadkach mogą okazać się bardzo dotkliwe.
Zainteresowanie różnymi rodzajami ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej ciągle rośnie w różnych podmiotach gospodarczych i grupach zawodowych-adwokaci.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jest przedmiotem wymagającym wiedzy z zakresu ubezpieczeń, ale nieodzowna jest tutaj znajomość prawa cywilnego. Zgodnie z art. 821 k.c. ubezpieczenie majątkowe może dotyczyć mienia albo odpowiedzialności cywilnej. Dostrzegamy tutaj różnicę pomiędzy wyżej wymienionymi formami ubezpieczeń. I tak, przedmiotem ubezpieczenia mienia są między innymi: budynki, pojazdy mechaniczne i inne ruchomości domowe. Odpowiedzialność w tym przypadku jest zawsze ograniczona określoną sumą ubezpieczenia, która odpowiada zazwyczaj odpowiada wartości przedmiotu, objętego tym ubezpieczeniem. Istnieje tutaj możliwość wystąpienia pewnego rodzaju wyrównania z tytułu uszczerbku w ubezpieczonym mieniu. Jednak głównie jest to wyrównanie rzeczywistej szkody, jaka powstała.
Natomiast, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialnością sprawcę szkody na mieniu lub osobie. To ubezpieczenie obejmuje nie tylko rzeczywistą stratę (damnume mergens), ale przede wszystkim korzyści, jakie poszkodowany mógł osiągnąć w przypadku nie popełnienia danej szkody (lucrum cessans) ( podpalenie sklepu, hurtowni, gospodarstwo rolne). Z tego względu odszkodowanie może być znacznie wyższe niż wartość majątku osoby ubezpieczającej. Zakres ubezpieczenia OC jest bardzo szerokie, ponieważ szkoda dotyczy osoby, czyli: uszkodzenia ciała smierć lub rozstrój nerwowy. Osoba poszkodowana dochodzi swoich roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń, co potwierdza art. 882 k.c. mówiący iż: „zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem, których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz zostaje zawarta umowa ubezpieczenia”.
Ważne jest precyzyjne określenie początku odpowiedzialności - art.814 §1. Artykuł ten mówi, iż: odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, jednak nie wcześniej niż dnia następnego po zapłaceniu składki. Jeśli składka zostanie zapłacona po zajściu zdarzenia objętym ubezpieczeniem, to zakład nie wypłaci świadczenia, gdyż nie powstała jeszcze odpowiedzialność ubezpieczeniowa tego zakładu.
Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej można podzielić głównie na ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne. Ubezpieczenia obowiązkowe wg A. Wąsiewicza były wprowadzane tam gdzie istniało społeczne zainteresowanie danym obszarem. Wprowadzenie takich ubezpieczeń w niektórych sferach naszego życia jest niezmiernie ważne ze względu nie tylko na ochronę osób objętych danym ubezpieczeniem, ale i ochronę osób trzecich. Za przykład może tutaj posłużyć ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych czy ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego i inne.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej obowiązkowe charakteryzuje się następującymi cechami:
1. Przymusem ubezpieczeniowym - obowiązek podpisania umowy jest ustalony ustawowo;
2. Zakład ubezpieczeniowy, który prowadzi działalność w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczeniowej, art.5 §5 ustawy o działalności ubezpieczeń;
3. Sankcja za naruszenie prawnego nakazu zawarcia umowy ubezpieczenia. W przypadku nie dopełnienia tego obowiązku osoba fizyczna lub prawna jest zobowiązania do zapłacenia opłaty, jest to tzw. opłata karna. Opłata jest równa trzykrotnej średniej podstawowej rocznej składki ubezpieczeniowej określonej przez dane ubezpieczenie. Opłata ta nie zwalnia jednak z obowiązku zawarcia danej umowy. Opłatę karną wnosi się na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, jako jedno z podstawowych źródeł dochodu. Wyjątkiem są ubezpieczenia budynków, gdzie opłata ta zasila gminę.
Rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych:
4. Ubezpieczenie obowiązkowe sensu stricto = powszechne ubezpieczenie obowiązkowe:
1. ubezpieczenie OC kierowców,
2. ubezpieczenie OC rolników,
3. ubezpieczenie OC doradców podatkowych,
4. ubezpieczenie OC adwokatów,
5. ubezpieczenie OC radców prawnych,
6. ubezpieczenie OC notariuszy.
Ubezpieczenia tej grupy są regulowane poprzez akty normatywne Ministerstwa Finansów. Zgodnie z art. 5 ustawy o działalności ubezpieczeń, „minister właściwy do spraw instytucji finansowych w drodze rozporządzenia, określa ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych.” Rozporządzenie uwzględnia miedzy innymi: datę powstania obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, podstawowy zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, minimalną sumę gwarancyjną ubezpieczenia, zakres praw i obowiązków ubezpieczającego i zakładu ubezpieczeń, wynikających z umowy ubezpieczenia. Również minister poprzez rozporządzenie uwzględnia podstawowy system taryf, który jest uzależniony od długości okresu bezszkodowego i zapewnia porównywalność taryf różnych zakładów ubezpieczeń.
Natomiast składka ubezpieczeniowa jest ustalana przez zakład ubezpieczeniowy zgodnie z art. 5 § 3. Stawka ta jednak nie może być ustalona poniżej kosztów świadczenia ochrony ubezpieczeniowej w celu eliminacji konkurencji.
Ubezpieczenia sensu stricto nie mogą być zmieniane ani uzupełniane, wyjątek może stanowić przepis prawny, który by to wskazywał.
Ubezpieczenia te mają charakter bezwzględnie obowiązujących oraz charakteryzują się specyficznym systemem kontroli oraz ścisłym powiązaniem z Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym (OC kierowców, OC rolników). Jednak nie wszystkie wyżej wymienione cechy odnoszą się do pozostałych ubezpieczeń
5. Ubezpieczenie obowiązkowe sensu largo. W tym przypadku istnieje obowiązek zawarcia umowy jak wynika to w szczególności z przepisów kodeksu cywilnego. Ubezpieczenia te charakteryzują się ustawowym obowiązkiem ubezpieczenia, ale w tym przypadku występuje brak systemu kontroli i karnych opłat z tytułu nie spełnienia powinności ubezpieczeniowej (OC biegłych rewidentów, OC za szkody jądrowe). Obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w takich przypadkach jak działalność brokerska, przewoźników lotniczych, jest wstępnym warunkiem podjęcia działalności gospodarczej w tej dziedzinie.
6. Szczególne ubezpieczenia obowiązkowe.
Obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
1).Ubezpieczenie OC rolników (zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej), obejmuje odpowiedzialność cywilną rolników za szkody powstałe na terytorium Polski z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Obowiązek ubezpieczenia spełnia się przez zawarcie umowy, która zawierana jest zwykle na okres roku kalendarzowego. Po tym okresie umowa może być przedłużona chyba, że osoba miesiąc przed wygaśnięciem umowy powiadomi zakład ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy.
W przypadku wypadku, zdarzenia ubezpieczeniowego, zakład ubezpieczeniowy jest zobowiązany do wypłacenie odszkodowania za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Odszkodowanie to przysługuje rolnikowi oraz osobie, która pracuje w danym gospodarstwie.
Odszkodowanie ustala się w granicach odpowiedzialności cywilnej osoby odpowiedzialnej. Granicę ta wyznacza suma gwarancyjna, która nie może być niższa niż 1 150 000 złotych, bez względu na liczbę osób poszkodowanych.
Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się od dnia następnego po zawarciu umowy i zapłaceniu składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej składki. Umowa może stanowić o tej regulacji płatności inne warunki. Odpowiedzialność zakładu trwa przez cały okres wskazany w umowie a kończy się z upływem ostatniego dnia. Wyjątek może stanowić jedynie sytuacje kiedy to osoba przedłuży okres ubezpieczenia na rok kolejny.
2). Ubezpieczenie OC radców prawnych. Ubezpieczenie OC adwokatów.
Zawody te zostały obwarowane obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, które szczegółowo zostało określone na podstawie ustawy: z dnia 6 lipca 1982 r. wraz z późniejszymi poprawkami o radcach prawnych; z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze plus poprawki.
Umowę ubezpieczenia ubezpieczający, czyli radca prawny bądź adwokat podpisuje z wybranym zakładem ubezpieczeń prowadzących działalność ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczenia OC.
W przypadku adwokatów umowę OC zawiera się w ciągu 30 dni od dnia wpisu na listę adwokatów i nie później niż przed rozpoczęciem wykonania przez ubezpieczonego czynności objęte jego działalnością zawodową. Jeśli chodzi o radców prawnych, umowę zawiera się najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonania zawodu przez radcę prawnego.
Umowa OC zawiera się na okres 12 miesięcy ( dotyczy podanych wyżej zawodów). Umowa ta jest przedłużona chyba, że nie później niż 30 dni przed upływem okresu wypowie umowę. Przedłużenie takie nie nastąpi, gdy ubezpieczony nie zapłaci składki lub część jej raty. Umowa OC ulega rozwiązaniu na skutek:
i). skreślenia adwokata z listy adwokatów ( po uprawomocnieniu się uchwały o skreśleniu z listy adwokatów),
ii) skreślenie radcy prawnego z listy radców prawnych,
i) niewykonywania zawodu adwokata,
ii) zawieszenia prawa do wykonywania zawodu.
Odpowiedzialność zakładu obejmuje również działanie aplikanta oraz personelu zatrudnionego przez radcę prawnego, adwokata, który wykonuje czynności pod kierunkiem radcy bądź adwokata.
Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach w granicach odpowiedzialności ubezpieczeń OC, lecz nie więcej niż do wysokości sumy gwarancyjnej, jaka została zawarta w danej umowie. Minimalna suma gwarancyjna w przypadku OC radców prawnych wynosi 50 000 euro, w odniesieniu do jednego zdarzenia jakie jest objęte umowa ubezpieczeniową. Dla adwokata minimalna wartość OC jest równa 15 000 euro.
Przez zdarzenie, w myśl rozporządzenia, rozumie się działanie lub zaniechanie ubezpieczonego przy wykonaniu czynności, w których następstwie została wyrządzona szkoda uprawniająca poszkodowanego do dochodzenia roszczenia z tytułu odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego.
Zakład jest obowiązany zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów § 10.1 do:
1. pokrycia kosztów wynagrodzeń rzeczoznawców powołanych przez ubezpieczonego, za zgodą zakładu ubezpieczeń, w celu ustalenia okoliczności i rozmiarów szkody;
2. zwrotu niezbędnych kosztów mających na celu zapobieżenie zwiększeniu szkody i roszczeń finansowych, jeżeli uzasadnione są okoliczności danego zdarzenia,
3. pokrycia kosztów procesu w sporze toczonym za zgodą zakładu ubezpieczeń,
4. pokrycia kosztów postępowania ugodowego poniesionych przez ubezpieczonego, prowadzonego za zgodą zakładu ubezpieczeń.
Umowa OC nie może zawierać więcej postanowień niż te, które są określone w powyższym paragrafie.
Natomiast zgodnie z § 11 1. tego rozporządzenia wymienia pozycje za które zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności za powstałe szkody:
1. wyrządzone z winy umyślnej i potwierdzone skazującym prawomocnym orzeczeniem sądu lub sądu dyscyplinarnego,
2. wyrządzone osobie najbliższej lub innemu ubezpieczonemu będącemu wspólnikiem,
3. wyrządzone po skreśleniu z listy radców prawnych, a także po okresie zawieszenia prawa do wykonywania zawodu, chyba że szkoda jest następstwem wykonywania zawodu przed skreśleniem lub zawieszeniem,
4. wyrządzone osobom, o których mowa w § 8 ( działanie aplikanta, personelu zatrudnionego wykonującego czynności pod kierunkiem ),
5. wyrządzone przez ubezpieczonego wskutek jego działania w stanie nietrzeźwym, pod działaniem narkotyków lub innego środka odurzającego,
6. powstałe wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek.
Również ubezpieczony jest zobowiązany do spełnienia pewnych czynności, § 12:
1. zawiadomić niezwłocznie zakład ubezpieczeń o zgłoszeniu roszczenia, chyba że byłoby to możliwe z uwagi na istniejącą przeszkodę,
2. udzielić zakładowi ubezpieczeń pomocy w dokonaniu czynności niezbędnych do ustalenia okoliczności powstania szkody i wysokości odszkodowania,
3. udzielić zakładowi ubezpieczeń wyjaśnień i dowodów co do przyczyny powstania szkody, żądanych przez zakład ubezpieczeń.
Wszystkie wyżej wymienione czynności są niezmiernie ważne dla zakładu ubezpieczeń, ponieważ to on po zgłoszeniu roszczenia, przeprowadza postępowanie. Postępowanie to ma na celu ustalenie stanu faktycznego oraz rozmiarów szkody, zasadności roszczeń i wysokości odszkodowania. Do ustalenia odszkodowania niezbędne są dokumenty ubezpieczonego w danym zakładzie ( § 13 Rozporządzenia Ministra Finansów).
Kodeks cywilny przewiduje dwie podstawy prawne odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę:
1. deliktowa (ex delicto) - z czynów niedozwolonych, art. 415-437 kodeksu cywilnego.
2. kontraktowa lub nienależytego wykonania zobowiązania, art. 471- 476 kodeksu cywilnego.
I. Odpowiedzialność deliktowa z tytułu czynów niedozwolonych. Odpowiedzialność ta pełni dwie funkcje:
1)kompensacyjna - polega na obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody;
2)prewencyjno-wychowawcza - zapobiega wyrządzeniu szkód przy pomocy presji cywilnoprawnej.
Cechy charakterystyczne odpowiedzialności prywatnej.
A). Odpowiedzialność za własne czyny. Odpowiedzialność ta jest ściśle związana z zasadą winy - odpowiedzialnością podmiotową. Art. 415 k.c. głosi, „że kto z winny swej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia”. Nie tylko osoba fizyczna jest odpowiedzialna za swoje czynny, ale również osoba prawna, która zgodnie z art. 416 k.c., „jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winny jej organu” Wina organu jest równa winie samego podmiotu prawnego.
a).Art. 422 mówi o braku odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Dzieję się tak w przypadku, gdy osoba odpiera bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, przez napastnika. Obronna konieczna
aa).Osoba, która uszkodziła cudzą rzecz albo zraniła cudze zwierze w celu odwrócenia uwagi niebezpieczeństwa od siebie lub innych osób nie jest odpowiedzialna za wyrządzona szkodę. Jednak w przypadku, gdy okoliczność ta była spowodowana przez daną osobę lub gdy mogła być zaniechana wtedy osoba ponosi odpowiedzialność - art.424 k.c.
aaa). W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju nerwowego odszkodowanie obejmuje wszelkie szkody. Sprawca jest zobowiązany do naprawienia szkody poprzez wyłożenie z góry sumy potrzebnej na koszty leczenia. W przypadku inwalidztwa koszty przygotowania do innego zawodu.
aaa’).Gdy poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, może zażądać przyznania renty. Sąd może przyznać rentę tymczasowa w przypadku, kiedy nie ma możliwości ustalenia szkody.
aaa’’) Art. 448 mówi o naruszeniu dóbr osobistych. Przez dobra rozumiemy: art.23 k.c. zdrowie, wolność cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza dobra te pozostają pod ochronną prawa cywilnego. W przypadku naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznane krzywdy. Sąd może na żądanie poszkodowanego zarządzić sumę na cel społeczny wskazany przez poszkodowanego.
B). Odpowiedzialność za cudze czynny.
b). Osoba (fizyczna bądź prawna), która na mocy ustawy lub umowy jest zobowiązana do nadzoru nad osobą, zobowiązana jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez te osobę. Art. ( 427 k.c.) ten dotyczy osób które z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie są w stanie opowiadać za własne czynny. Przepis tan również dotyczy osób stanowiących stałą pieczę bez obowiązku ustawowego lub umownego.
Osoba, która nie dopełniła swojego obowiązku ponosi winne za daną szkodę, chyba, że szkoda powstałby przy starannym wykonaniu tej czynności lub, gdy „uczynił zadość obowiązkowi nadzoru”. (nadzór nad dzieckiem)
bb). Zgodnie z art. 429 k.c. ten kto zlecił realizacje pewnej czynności ponosi odpowiedzialność za powstała szkodę. Jednak odpowiedzialność taka może być wykluczona, gdy osoba (przedsiębiorstwo, zakład), której powierzone realizację zadania trudni się wykonywaniem takich czynności. Oraz gdy nie ponosi winny w wyborze.
bbb). Kto na własny rachunek powierza realizację zadania jest za nie odpowiedzialne. Odpowiedzialność ta dotyczy szkody, jaka jest wyrządzona przez osobę bezpośrednio wykonującą daną czynność. Osoba wykonująca zlecone zadanie wykonuje wskazówki przełożonego, kierownictwa oraz ma obowiązek stosowania się do nich.
C). Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy.
c). Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta. Zgodnie z art. 431 § 1 k.c. osoba, która „ chowa albo się nim posługuje obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego czy była pod jego nadzorem, czy nie (zabłąkało się lub uciekło), chyba, że ani on ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winny. Jednak w § 2 tegoż samego artykułu osoba poszkodowana może rościć sobie prawo do pełnego lub częściowego zadość uczynienia (wynikającego z zasady współżycia społecznego) na podstawie porównania stanu faktycznego z pożądanym - nawet wtedy, gdy osoba, która chowa zwierze lub się nim posługuje w świetle § 1 nie była odpowiedzialna za czyn.
Art.. 432 § 1 stanowi, że osoba może zająć cudze zwierzę, gdy te wyrządzi na jego gruncie szkodę. Zajęcie to jest dopuszczalne, gdy chodzi o zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Konfiskata ta otrzymuje prawo zastawu dla zabezpieczenia należnemu mu odszkodowania.
cc). Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez rzeczy.
1. Pierwszym rodzajem odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez rzeczy jest odpowiedzialność „za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia”. Za tę szkodę odpowiada osoba, która zajmuje dane pomieszczenie. Osoba ta jest zwolniona z odpowiedzialności, gdy szkoda została spowodowana działaniem siły wyższej; winny jest sam poszkodowany; z winny osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i temu działaniu nie mógł zapobiec.
2. W art.434 k.c. ustawodawca wymienia również kolejny rodzaj szkody jakim jest szkoda wyrządzona przez zawalenie się budowli lub oderwanie jej części. Osobą odpowiedzialną jest posiadacz budowli, chyba że szkoda ta nie była wynikiem złego utrzymania budowli, a nie z wady w budowie. Zwolnienie z odpowiedzialność może również nastąpić, gdy przyczynami danej szkody były: siła wyższa, wyłączna winna poszkodowanego lub osoby trzeciej, za która samoistny posiadacz budowli nie ponosi odpowiedzialności.
D). Odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z używaniem sił przyrody.
d). Odpowiedzialność za tego rodzaju szkodę jest uregulowana w art.435 k.c.. Osoba prowadząca na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład, który wykorzystuje siły przyrody ( pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na osobie lub na jego mieniu. Odpowiedzialność ta jest wykluczona, gdy szkoda jest spowodowana siłą wyższą, winną samego poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
E). Odpowiedzialność Skarbu Państwa za funkcjonariuszy.
„Skarb państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzona przez funkcjonariuszy państwowego przy wykonaniu powierzonej mu czynności”- art. 417 § 1 k.c. Funkcjonariuszami w rozumieniu kodeksu są nie tylko pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej, ale również osoby działające na zlecenie państwowych organów, sędziowie, prokuratorzy, żołnierze sił zbrojnych oraz osoby z wyboru § 2.
Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariuszy państwowych przy powierzonych mu do realizacji zadań. Zadanie te jest ściśle związane z czynnością urzędową, wchodzącą w zakres funkcji danej osoby, a nie tylko konkretnie zlecone zadanie.
II. Odpowiedzialność kontraktowa z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Przepisy szczególne warunkujące odpowiedzialność kontraktową są zawarte w Księdze Trzeciej - Zobowiązania, kodeksu cywilnego. Art. 353 § 1 k.c. definiuje zobowiązanie: „zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić”. Świadczenie, o którym mowa w powyższym paragrafie może dotyczyć pewnego działania albo jego zaprzestania § 2.
Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie, na jakie została zawarta umowa, zgodnie z jej treścią, celami społeczno-gospodarczymi oraz zasadą współżycia społecznego. W niektórych nawet przypadkach ważne są ustalone zwyczaje.
„Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność)” - art.355 k.c.
Dłużnik jest również zobowiązany do naprawienia szkody, jaka wynikła z niewykonania lub nienależytego wykonania. Z odpowiedzialności dłużnik jest zwolniony, gdy wina nie jest następstwem jego działań. W umowie między dłużnikiem a wierzycielem, mogą być zawarte klauzule określające czynności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność mimo tego na mocy ustawy ich nie ponosi. W umowie może być zawarty punkt oddalający odpowiedzialność za wyrządzenie szkody wierzycielowi umyślnie.
Wierzyciel, aby dochodzić swych roszczeń musi udowodnić istnienie zobowiązania, poniesienie szkody wynikłej zaistniałej sytuacji oraz związek przyczynowo - skutkowy zaistniałej sytuacji. Wierzyciel nie musi udowadniać winy dłużnika, ponieważ art. 471 k.c. zakłada jej domniemanie w każdym przypadku niewykonania zobowiązania.
Ciężar dowodu leży na barkach dłużnika, który chcąc uwolnić się od odpowiedzialności musi uwodnić, że szkoda nie wynika z jego winy. Dowód polega na udowodnieniu, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada lub, gdy szkoda jest spowodowana zachowaniem osoby trzeciej, za które dłużnik nie jest odpowiedzialny.
Odpowiedzialność za produkt.
Sprzedawca jest odpowiedzialny za produkt, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność - jaka wynika z umowy, z okoliczności, lub przeznaczenia rzeczy. Sprzedawca jest odpowiedzialny, gdy dany produkt nie posiada cech, o jakich zapewniał kupującego oraz gdy dana rzecz została wydana w stanie niepełnym.
Sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialność, gdy kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.
Odpowiedzialność za produkt.
Art.471 k.c. mówi o odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Dłużnik jest z zwolniony z naprawy szkody, gdy wynikła była następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. W przypadku, zobowiązania wykonanego za pomocą innych osób, dłużnik jest również odpowiedzialny za wykonanie jak za własne- art.474.
Jeśli rzecz, która jest przedmiotem umowy, została zbyta, utracona lub uszkodzona to w takim przypadku odpowiedzialność spada na dłużnika. Który jest zobowiązany rzecz naprawić lub wydać wszystkie korzyści jakie uzyskał z tytułu sprzedaży. W wypadkach nagłych wierzyciel może naprawić rzecz bez upoważnienia sądu a kosztami obciążyć dłużnika- art. 480 §3.
UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE
w ruchu krajowym.
Obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC)
Ubezpieczenie auto - casco (AC)
Ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków kierowców i pasażerów pojazdów mechanicznych (NW)
w ruchu zagranicznym
obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w ruchu zagranicznym („ZIELONA KARTA”)
Ubezpieczenie auto - casco w ruchu zagranicznym
Ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków kierowców i pasażerów pojazdów mechanicznych w ruchu zagranicznym
Ubezpieczenie ASSISTANCE
Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych - OC
Jego ogólne warunki określa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Ubezpieczenie to obejmuje odpowiedzialność cywilną posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe na terytorium Polski w związku z ruchem tych pojazdów.
Obowiązek ubezpieczenia winien być spełniony najpóźniej w dniu rejestracji pojazdu. Umowę ubezpieczenia zawiera się z reguły na okres 12 miesięcy. Umowę zawiera się na okres krótszy jeżeli pojazd zarejestrowany jest czasowo oraz gdy pojazd zarejestrowany jest zagranicą. Umowa zawarta na okres 12 miesięcy ulega przedłużeniu na następny 12 miesięczny okres, chyba że posiadacz pojazdu nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu, na jaki umowa była zawarta, powiadomi zakład ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu. Posiadacz lub inna osoba kierująca pojazdem mechanicznym zarejestrowanym za granicą obowiązani są posiadać przy wyjeżdżaniu na terytorium Polski dowód ubezpieczenia OC na cały okres pobytu w Polsce, nie krótszym jednak niż 15 dni. W razie braku dowodu ubezpieczenia przy przekraczaniu granicy posiadacz lub kierowca są zobowiązani zawrzeć umowę ubezpieczenia OC na cały okres przebywania pojazdu na terenie RP, nie krótszy jednak niż 15 dni.
Z ubezpieczenia tego wypłaca się odszkodowania, jeżeli posiadacz lub kierowca pojazdu są zobowiązani - na podstawie prawa - do odszkodowania za wyrządzoną (w związku z ruchem tego pojazdu) szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Szkoda powstała w związku z ruchem to także szkoda powstała podczas wsiadania i wysiadania z pojazdu, bezpośrednio przy załadowywaniu i rozładowywaniu pojazdu, podczas postoju lub naprawy pojazdu na trasie jazdy, podczas garażowania.
Ubezpieczeniem jest objęta każda osoba która kieruje pojazdem w okresie ubezpieczenia. Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierowcy, najwyżej jednak do ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej, która nie może być niższa niż równowartość w złotych 600 000 ECU. Kwota ta odnosi się do jednego zdarzenia, którego skutki objęte są ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych osób.
Gdy sprawca szkody nie jest zidentyfikowany na osobie lub nie miał obowiązkowego ubezpieczenia OC, to odszkodowanie z ubezpieczenia OC jest wypłacane przez ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
Ubezpieczyciel zobowiązany jest do zwrotu uzasadnionych okolicznościami zdarzenia kosztów mających na celu zapobieżenie zwiększeniu szkody, oraz pokrycia niezbędnych kosztów obrony sądowej przeciw roszczeniom osoby trzeciej w sporze prowadzonym na polecenie ubezpieczyciela lub za jego zgodą.
Ubezpieczyciel nie odpowiada za szkody:
które dotyczą uszkodzenia, zniszczenia lub utraty mienia wyrządzone przez kierowcę posiadaczowi pojazdu,
które powstały w przewożonych za opłatą ładunkach przesyłkach, chyba że odpowiedzialność za szkodę ponosi kierowca innego pojazdu,
polegające na utracie gotówki biżuterii, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych numizmatycznych i podobnych,
w których następstwie uległo zanieczyszczeniu lub skażeniu środowisko naturalne,
za szkody które nie przekraczają 50% najniższego wynagrodzenia pracowników, ustalanego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Umowę ubezpieczenia OC zawiera się na wniosek posiadacza pojazdu mechanicznego lub osoby przez niego upoważnionej, złożony ubezpieczycielowi.
Zawarcie umowy ubezpieczenia OC ubezpieczyciel potwierdza wydaniem polisy.
Odpowiedzialność ubezpieczeniowa rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej (lub jej pierwszej raty), chyba że umowa mówi inaczej. Odpowiedzialność trwa przez okres wskazany w umowie i kończy się z upływem ostatniego dnia tego okresu, chyba że ubezpieczony nie wypowie umowy i tym samym doprowadzi do automatycznego jej przedłużenia na następne 12 miesięcy. W razie opłacania składki ubezpieczeniowej w ratach. Niezapłacenie przez posiadacza pojazdu mechanicznego raty składki w oznaczonym terminie nie powoduje ustania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Składka ubezpieczeniowa ustalana jest według taryfy obowiązującej w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia lub jej przedłużenia. Przy ustalaniu składki należnej od posiadacza pojazdu uwzględnia się jej obniżki lub podwyżki w zależności od dotychczasowego bezszkodowego lub szkodowego przebiegu ubezpieczenia OC, nie dotyczy to ubezpieczenia OC krótkoterminowego.
Składka określona na 12-miesięczny okres może zostać podwyższona jeżeli w ciągu jednego kwartału średni wzrost cen w gospodarce narodowej przekroczy 10% w stosunku do analogicznych wskaźników kwartału poprzedzającego. Ustaleń tych dokonuje ubezpieczyciel na podstawie obwieszczeń PGUS w sprawie wskaźnika cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych. Składkę opłaca się z góry za cały okres ubezpieczenia lub w ratach ustalonych w umowie.
Ubezpieczyciel może podwyższać składkę lub obniżać ją w zależności od dotychczasowego przebiegu ubezpieczenia bez względu na zmianę ubezpieczyciela oraz inne rodzaje ryzyka na przykład: wiek ubezpieczonego, okres posiadania prawa jazdy.
Za każde 24 miesiące zniżka nie może być niższa niż 10% podstawowej składki, a stopa zniżek nie może przekroczyć 60% podstawowej składki. Podwyżka składki zależna jod przebiegu ubezpieczenia nie może przekroczyć 160% podstawowej składki ubezpieczeniowej. Posiadacz pojazdu traci uprawnienie do zniżki składki ubezpieczeniowej, jeżeli okres przerwy w posiadaniu pojazdu przekroczył 24 miesiące.
Posiadaczowi przysługuje zwrot składki za niewykorzystany okres gdy posiadacz wyrejestruje pojazd lub gdy go sprzeda i potrafi ten fakt udokumentować. Natomiast jeśli ubezpieczyciel wypłacił odszkodowanie za szkodę która wystąpiła w okresie przed wyrejestrowaniem pojazdu lub jest do tego zobowiązany, to zwrot składki nie przysługuje.
W razie wypadku kierujący pojazdem mechanicznym powinien:
przedsięwziąć odpowiednie środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w miejscu wypadku, starać się o złagodzenie skutków wypadku oraz zapewnieniu pomocy lekarskiej osobom poszkodowanym, jak również w miarę możliwości zabezpieczyć mienie osób poszkodowanych ,
zapobiec w miarę możliwości, zwiększeniu się szkody,
udzielić poszkodowanym niezbędnych informacji, koniecznych do identyfikacji ubezpieczyciela, łącznie z podaniem danych dotyczących zawartej umowy ubezpieczenia OC,
w razie kolizji z innym pojazdem mechanicznym ustalić w miarę możliwości ubezpieczyciela, u którego posiadacz tego pojazdu jest ubezpieczony w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC.
Należy powiadomić policję o wypadku jeżeli są ofiary w ludziach lub okoliczności które nasuwają przypuszczenie, że popełniono przestępstwo.
Ubezpieczyciel może domagać się zwrotu wypłaconego odszkodowania od posiadacza lub kierowcy pojazdu jeżeli z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa nie dopełnił obowiązków.
Uprawniony do odszkodowania za szkodę może się jego domagać bezpośrednio od ubezpieczyciela, a jeżeli wystąpi do posiadacza pojazdu lub kierującego pojazdem którego ruchem została spowodowana szkoda to kierujący lub posiadacz powiadamia o tym ubezpieczyciela.
Odszkodowanie jest wypłacane bezpośrednio osobie uprawnionej zawiadamiając o tym posiadacza pojazdu mechanicznego. Ubezpieczenie jest wypłacane na podstawie uznania roszczenia uprawnionego do odszkodowania, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądu.
Odszkodowanie jest wypłacana w terminie 30 dni licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku. Natomiast jeśli wyjaśnienie okoliczności wymaga dłuższego terminu niż 30 dni to odszkodowanie jest wypłacane w ciągu 14 dni od wyjaśnienia. Gdy odszkodowanie nie przysługuje lub przysługuje w innej wysokości niż określona w zgłoszonym roszczeniu ubezpieczyciel informuje osobę zgłaszającą roszczenie i posiadacza pojazdu na piśmie wskazując podstawę prawną uzasadniającą decyzję.
Ubezpieczyciel może domagać się zwrotu wypłaconego odszkodowania od posiadacza lub kierującego pojazdem jeżeli:
wyrządził szkodę umyślnie lub w stanie nietrzeźwości,
wszedł w posiadanie pojazdu w skutek popełnienia przestępstwa,
nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem, wyjątkiem jest przypadek gdy chodziło o ratowanie ludzkiego życia albo ściganie przestępcy.
Jeżeli sprawca szkody na osobie nie mógł być zidentyfikowany czyli nie można buło ustalić tożsamości kierującego ani danych dotyczących pojazdu wtedy Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wypłaca z tytułu ubezpieczenia OC odszkodowanie za szkodę na osobie. Natomiast gdy sprawca nie posiadał ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z OC to UFG wypłaca odszkodowanie osobie uprawnionej za szkody na mieniu i osobie.
System zielonej karty
„Zielona karta zapewnia posiadaczowi pojazdu ochronę w zakresie odpowiedzilaności cywilnej za szkody wyrządzone osobom trzecim, w związku z ruchem pojazdów za granica.
Rozwiązanie kwestii ochrony ubezpieczeniowej świadczonej w ruchu zagranicznym przez poszczególne krajowe systemy ubezpieczeniowe nie rozwiązuje wszystkich podstawowych problemów związanych z ułatwieniem ruchu międzynarodowego. Przede wszystkim chodzi o sprawę uznawania danej ochrony ubezpieczeniowej w zakresie odpowiedzialności cywilnej na terenie obcego kraju oraz udzielania pomocy w likwidacji szkód i wypłacaniu odszkodowań ubezpieczeniowych poszkodowanym. Zagadnienia te wymagają umów międzynarodowych (porozumień) regulujących te sprawy. Już w 1946 r. z inicjatywy Szwajcarii, Podkomitet Transportu Drogowego Europejskiej Komisji Gospodarczej do spraw Europy ONZ w Genewie rozpoczął prace nad rozwiązaniem tego zagadnienia. Podkomitet ten z udziałem fachowców ubezpieczeniowych z różnych państw opracował zasady systemu „zielonej karty", który wszedł w życie w 1953 r.
System „zielonej karty" polega na tym, że kraje należące do międzynarodowej organizacji mogą zawierać między sobą dwustronne umowy lub wielostronne porozumienia gwarancyjne (dotyczące państw UE) - za pośrednictwem przedstawicieli zakładów ubezpieczeń swych krajów (Biur Krajowych Zielonej Karty) - w których kraje zobowiązują się do wzajemnego honorowania na swoim obszarze umów ubezpieczenia zawartych w kraju jednego z kontrahentów. Na podstawie tych porozumień ubezpieczyciel wyjeżdżającego za granicę użytkownika pojazdu mechanicznego (tzw. biuro wystawiające) wydaje dokument - ,,zieloną kartę" (polisa ubezpieczeniowa wydrukowana na zielonym papierze, zawierająca podstawowe dane pojazdu ubezpieczającego, termin oraz terytorialny obszar ważności), stanowiąca poświadczenie, iż wymieniona osoba posiada, na okres pobytu w odwiedzanym kraju, ubezpieczenie odpowiadające przepisom o obowiązkowym ubezpieczeniu pojazdów mechanicznych obowiązującym w kraju, w którym miał miejsce wypadek. „Zielona karta" jest więc międzynarodowym certyfikatem ubezpieczenia wydanym w imieniu danego Biura Krajowego Zielonej Karty zgodnie z Rekomendacją nr 5 przyjętą 25 stycznia 1949 r. przez Podkomitet Transportu Drogowego Komitetu Transportu Lądowego Europejskich Komisji Ekonomicznych oraz innymi umowami i uzgodnieniami międzynarodowymi.
Z drugiej strony, ubezpieczyciel kraju odwiedzanego (tzw. biuro gestyjne) zobowiązuje się traktować posiadacza „zielonej karty", który wyrządził szkodę, tak jakby polisa ubezpieczeniowa była przez niego wystawiona, a więc zobowiązuje się zajmować likwidacją szkody i wypłaceniem odszkodowania ubezpieczeniowego poszkodowanemu.
System ten ułatwia obywatelom państw wystawiających „zieloną kartę" podróżowanie pojazdem mechanicznym za granicą, a poszkodowanym osobom daje gwarancję odpowiedniego odszkodowaniu w walucie miejscowej.
Gdy ubezpieczyciel, na terenie którego nastąpił wypadek, zaspokoi roszczenia osób poszkodowanych, to ubezpieczyciel, który wystawił „zieloną kartę" zobowiązany jest do zwrotu wypłaconych odszkodowań oraz wydatków poniesionych przez zakład (biuro) z tytułu dochodzenia i uregulowania roszczeń (m.in. roszczeń regresowych).
„Zielona karta" zawiera również informacje praktyczne. Niezależnie od tego, osoba krajowa otrzymuje specjalną instrukcję dotyczącą zachowania się w razie powstania szkody za granicą oraz likwidacji szkód z tytułu ubezpieczeń również nie objętych tym systemem.
Obecnie z systemu zielonej karty korzystają posiadacze pojazdów mechanicznych prawie wszystkich krajów europy (ostatnio zostały przyjęte Albania, Chorwacja, Słowenia, Estonia i Łotwa, a oczekują na przyjęcie wnioski Bośni i Hercegowiny, Rosji i Ukrainy) oraz Iranu, Maroka i Tunezji (wniosek zgłosiły również Zjednoczone Emiraty Arabskie).
Polska przystąpiła do tego systemu w 1958 r. jako członek afiliowany bez formalnego prawa głosu. Brak członkostwa wynikał z faktu, że w tym czasie w Polsce istniał tylko jeden monopolistyczny ubezpieczyciel PZU, który odgrywał rolę jedynego polskiego ubezpieczyciela i polskiego Biura Zielonej Karty. W roku 1960 w miejsce PZU do systemu w tym samym charakterze weszła „Warta". Po wejściu ustawy ubezpieczeniowej w 1990 r. już w grudniu tego roku na posiedzeniu Polskiej Izby Ubezpieczeń powstało Polskie Biuro Zielonej Karty, w skład którego weszły wszystkie firmy ubezpieczeniowe posiadające koncesję na prowadzenie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Każde biuro musi uzyskać aprobatę rządową (Polskie Biuro uzyskało 31 grudnia 1990 r.). Skutkiem tego jest odpowiedzialność Biura Krajowego za zobowiązania rynku polskiego, wynikające z jednolitej umowy między biurami („zielonej karty").
Każde biuro krajowe pełni funkcję „Biura Gestyjnego" i „Biura Płacącego" oraz „Biura Obsługującego". Biuro Gestyjne - oznacza Biuro, które na terenie swego kraju odpowiada za załatwianie i likwidację roszczeń zgodnie z umową zielonej karty. Biuro Płacące - oznacza Biuro, z upoważnienia którego został wydany certyfikat ubezpieczeniowy (polisa) i które odpowiada za wypełnienie zobowiązań wobec Biura Gestyjnego zgodnie z postanowieniami „zielone; karty". Biuro Obsługujące - oznacza Biuro, które jest upoważnione do załatwiania i likwidacji roszczeń zgodnie z postanowieniami „zielonej karty", załatwia sprawy związane z wypadkami za granicą, spowodowane przez pojazdy dla których ubezpieczenie nie jest obowiązkowe.
Spory między Biurami Krajowymi Zielonej Karty są poddawane sądom arbitrażowym (polubownym) i rozpatrywane przez arbitrów ustanowionych zgodnie z procedurą ustaloną przez Radę Biur. Decyzja arbitrów jest ostateczną i wiążącą dla Biur. Każda decyzja arbitrów podawana jest do wiadomości wszystkich Biur. Arbitrzy są uprawnieni do ustalania kosztów arbitrażu i strony zobowiązanej do ich pokrycia.
Jednolita umowa między Biurami Krajowymi („zielona karta") przewiduje konsekwencje związane z nieopłaceniem przez członka Biura Płacącego należności dla Biura Gestyjnego. Ustala terminy tych należności (dwa miesiące od daty obciążenia), odsetki za zwłokę oraz przewiduje możliwość wypowiedzenia umowy. Konsekwencją wypowiedzenia umowy „zielonej karty", jest automatyczne wyłączenie danego Biura Krajowego z systemu i zaprzestanie honorowania wszystkich certyfikatów (polis) wystawianych przez takie biuro. Polskie Biuro Zielonej Karty wykonuje następujące zadania:
dostarcza członkom certyfikaty „zielonej karty",
pełni funkcję Biura Gestyjnego;
pełni funkcję Biura Płacącego;
reprezentuje członków Polskiego Biura wobec władz polskich oraz uczestniczy w Radzie Biur;
określa w porozumieniu z Ministerstwem Finansów dokumenty ubezpieczeniowe, które spełniają wymagania polskich przepisów prawnych i zwalniają posiadacza pojazdu zarejestrowanego za granicą z obowiązku wykupienia ubezpieczenia u polskiego ubezpieczyciela;
wystawia ubezpieczenia graniczne dla posiadaczy pojazdów zarejestrowanych za granicą, a nie posiadających „zielonych kart" ważnych na terenie Polski.
Dochodami Polskiego Biura są: honoraria przysługujące za likwidację szkód, które powstały na terenie Polski, składki za ubezpieczenia graniczne, składki członków na pokrycie kosztów utrzymania Biura (0,5% składki rocznej za ubezpieczenie OC w ruchu zagranicznym - „zielonej karty").
Członkowie Polskiego Biura są zobowiązani:
wystawić „zieloną kartę",
przestrzegać postanowień „zielonej karty",
uczestniczyć w ramach Polskiego Biura w kosztach utrzymania Sekretariatu Rady Biur,
uczestniczyć w kosztach utrzymania Polskiego Biura. Polska ustawa o działalności ubezpieczeniowej % 1990 r. nie przewidziała instytucji Polskiego Biura Zielonej Karty, co spowodowało wiele trudności w prawidłowym funkcjonowaniu tego biura, wynikających przede wszystkim z braku osobowości prawnej (projekt zmiany wyżej wymienionej ustawy sprawę tę reguluje już właściwie).
C. Dobrowolne ubezpieczenia komunikacyjne
D. Ubezpieczenie auto - casco
Obowiązkowe ubezpieczenia komunikacyjne OC z natury rzeczy nie mogą obejmować ochroną ubezpieczeniową wszystkich negatywnych skutków wypadków drogowych. Przede wszystkim nie chronią samego pojazdu od skutków jego uszkodzenia, zniszczenia lub utraty. Dotyczy to takich wypadków, jak np. zawinionych przez samego kierowcę, wywołanych innymi przyczynami niż kolizja z drugim pojazdem, uszkodzenia, zniszczenia lub utraty pojazdu przez działanie osób trzecich (np. kradzież). Powstałe w tego rodzaju przypadkach szkody są niekiedy bardzo poważne i dlatego dużą wagę przypisuje się do tzw. ubezpieczenia autocasco (AC), obejmującego swym zakresem ochrony skutki uszkodzenia, zniszczenia lub utraty pojazdu mechanicznego.
Ubezpieczenia AC w Polsce zarówno w ruchu krajowym, jak i międzynarodowym są dobrowolne. Chronią one wyłącznie interes posiadacza lub właściciela pojazdu (w OC również interes poszkodowanej osoby trzeciej).
Ogólne warunki ubezpieczenia AC (OWU AC), zakres ochrony ubezpieczeniowej z nich wynikający oraz zasady określania składki ubezpieczeniowej są ustalane przez poszczególnych ubezpieczycieli prowadzących te ubezpieczenia. Z ubezpieczenia tego mogą korzystać zarówno osoby krajowe, jak i osoby zagraniczne (przede wszystkim na terenie Polski).
Na polskim rynku ubezpieczeniowym istnieje bardzo różnorodna oferta (OWU) ubezpieczycieli w zakresie ubezpieczenia AC. Z jednej strony wychodzą one naprzeciw zapotrzebowaniu na tę ochronę ich potencjalnych klientów (posiadaczy pojazdów), z drugiej strony są wyrazem istniejących tendencji na tym rynku, związanych przede wszystkim z przebiegiem tego ubezpieczenia (tzn. występującą w ostatnich latach dużą szkodowością tego ubezpieczenia).
Dlatego poniżej będą przedstawione jedynie główne zasady tego ubezpieczenia, z uwzględnieniem najbardziej charakterystycznych tendencji i kierunków występujących w tym ubezpieczeniu na polskim rynku ubezpieczeniowym, z uwzględnieniem rozwiązań przyjętych dla ubezpieczenia AC w obrocie międzynarodowym.
Przedmiotem ubezpieczenia są pojazdy wraz z wyposażeniem: podlegające rejestracji w Rzeczpospolitej Polskiej stosownie do przepisów ustawy prawo o ruchu drogowym oraz pojazdy zarejestrowane za granicą, oraz inne pojazdy napędzane umieszczone na nich silnikiem, zasilanym z własnego źródła energii, trolejbusy i tramwaje. Ubezpieczeniem mogą być objęte także inne pojazdy jeżeli zakład ubezpieczeń dojdzie do porozumienia z właścicielem pojazdu.
Ochroną ubezpieczeniową mogą być objęte szkody w pojeździe mechanicznym (uszkodzenie, zniszczenie i utrata pojazdu) powstałe wskutek:
nagłego zderzenia się pojazdu z osobami, przedmiotami lub zwierzętami;
powodzi, zatopienia, piorunu, pożaru, wybuchu lub działania innych sił przyrody;
nagłego działania czynnika termicznego lub chemicznego pochodzącego z zewnątrz pojazdu;
użycia pojazdu bez zgody ubezpieczającego bądź kradzieży pojazdu lub jego części, pod warunkiem zabezpieczenia ich przed kradzieżą w sposób przewidziany konstrukcją pojazdu;
uszkodzenia przez osoby trzecie;
kradzieży pojazdu, jego części lub wyposażenia albo zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użycia.
Najczęściej odpowiedzialność ubezpieczyciela jest wyłączona za szkody:
których wartość nie przekracza 50% najniższego wynagrodzenia pracowników, ustalonego przez Ministra pracy i Polityki Społecznej , chyba że w polisie odnotowano inne wartości ograniczeń,
spowodowane umyślnie lub w skutek rażącego niedbalstwa przez właściciela pojazdu albo osobę która pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub osobę za którą właściciel bierze odpowiedzialność,
powstałe gdy kierowca był w stanie nietrzeźwym lub stanie wskazującym na spożycie alkoholu lub gdy jest pod wpływem narkotyków lub innych środków odurzających,
gdy kierowca zbiegł z miejsca wypadku,
powstałe działaniami wojennymi lub powstałe przy obowiązkowych świadczeniach na rzecz wojska, a także w pojazdach które czynnie uczestniczyły w blokadach dróg akcjach demonstracyjnych,
powstałe podczas używania pojazdu jako narzędzia przestępstwa,
wynikłe gdy pojazd był użytkowany nie zgodnie z przeznaczeniem lub gdy przewożone były ładunki niewłaściwie załadowane a wskutek tego powstała szkoda,
w pojeździe będącym własnością osoby, która pojazd wprowadziła nielegalnie w polski obszar celny,
które powstały w skutek kradzieży albo zabrania pojazdu w celu krótkotrwałego użycia w przypadku gdy nie gdy popuszczeniu pojazdu pozostawimy kluczyki lub dokumenty w pojeździe lub nie zostaną starannie zabezpieczone lub jeśli nie zabezpieczymy pojazdu w sposób przewidziany w jego konstrukcji i uruchomienia urządzeń zabezpieczających pojazd przed kradzieżą, chyba że kradzieży dokonano z pomieszczenia zamkniętego.
Powyższy pełny zakres ochrony jest rzadko oferowany przez ubezpieczycieli. Stanowi on wtedy najczęściej wariant rozszerzony (za dodatkową składką), ponadto oferowane są również warianty podstawowe (niektóre tylko ryzyka) oraz warianty ograniczone. Zdarza się nawet, że ubezpieczyciele w ogóle nie włączają danego ryzyka do swego zakresu (np. ryzyko kradzieży) lub przyjmują tylko do ubezpieczenia pojazdy do z góry określonej wartości (górne limity odpowiedzialności są często ustalane również w przypadku wyposażenie dodatkowego).
Ponadto występują poważne różnice w zakresie ochrony terytorialnej poza granicami Polski. Najszerszy zakres terytorialny obejmuje szkody powstałe na terytorium Europy oraz krajów europejskich wyłonionych z byłego ZSRR, a także Maroka, Turcji, Izraela i Iranu. Najczęściej wyłączenia dotyczą państw byłego ZSRR oraz Albanii, Rumunii, a ostatnio niektórych państw byłej Jugosławii.
Za opłatą dodatkowej składki ubezpieczeniem mogą być objęte szkody powstałe w wyniku:
podczas jazd wyścigowych i konkursowych oraz treningów do tych jazd,
podczas używania pojazdu jako rekwizytu,
w pojazdach prototypowych oraz używanych do jazd próbnych,
podczas wykorzystywania pojazdu do nauki jazdy,
w pojazdach wynajmowanych zarobkowo.
Umowa ubezpieczenia AC może dotyczyć zarówno szkód wynikłych na terytorium Polski, jak i za granicą (z określeniem państw) lub musi być złożony odrębny wniosek i zapłacona dodatkowa składka za ochronę szkód w pojazdach powstałych poza granicami Polski.
Ubezpieczenie zawierane jest na wniosek właściciela pojazdu. W porozumieniu z osobą wnioskującą zawarcie umowy ubezpieczenia ustalana jest suma ubezpieczenia która stanowi górna granicę odpowiedzialności i jest podstawą do ustalania składki, suma jest pomniejszona o wypłacane odszkodowania. Suma nie może być kreślona niżej niż 50% wartości rynkowej pojazdu w dniu zawierania umowy ubezpieczenia. W polisie określa się także zakres ubezpieczenia a także udział własny. Umowa zawierana jest na rok lub krótszy okres, a umowę uważa się za zawartą z chwilą dostarczenia dokumentu ubezpieczenia właścicielowi pojazdu lub osobie zawierającej umowę na jego rzecz.
Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń kończy się w skutek rozwiązania umowy ubezpieczenia. Następuje to w sytuacji gdy kończy się okres ubezpieczenia, zostaje wypłacone odszkodowanie całkowite lub przy wyczerpaniu sumy określonej w ubezpieczeniu, gdy nie zostanie opłacona rata składki - z upływem terminu płatności, gdy pojazd zostanie zbyty, lub gdy posiadacz odstąpi od ubezpieczenia.
Zasady ustalania wypłacania odszkodowań.
W razie utraty pojazdu odszkodowanie jest ustalane w kwocie odpowiadającej wartości pojazdu w dniu ustalania odszkodowania, gdy pojazd został uszkodzony uwzględniane są koszty naprawy i materiały w ocenie technicznej.
Gdy pojazd jest uszkodzony w takim stopniu, że koszty naprawy przekraczają 80% wartości pojazdu wówczas ustalane jest odszkodowanie w kwocie odpowiadającej wartości pojazdu pomniejszonej o wartość pozostałości.
Niektóre zakłady ubezpieczeń określają warunki które pomniejszają wartość wypłacanego odszkodowania np.: gdy kierujący pojazdem przekroczył dozwoloną prędkość o 30 km/h to odszkodowanie ulega zmniejszeniu o 25%.
Podczas ustalania odszkodowania jest brane jest pod uwagę zużycie eksploatacyjne czyli wiek auta i przebieg.
Niezależnie od ustalonego odszkodowania, ubezpieczyciel zwraca poniesione przez ubezpieczającego i udokumentowane rachunkami i uzasadnione okolicznościami wypadku koszty:
* zabezpieczenia uszkodzonego pojazdu w okresie nie dłuższym niż do dnia dokonania oględzin i sporządzenia powypadkowej oceny technicznej,
* transportu uszkodzonego pojazdu do zakładu naprawczego lub miejsca zamieszkania (z częstym wyłączeniem pokrycia kosztów holowania uszkodzonego pojazdu z zagranicy do kraju),
* wynikłe z zastosowania środków w celu zapobieżenia zwiększenia szkody.
Wysokość powyższych kosztów nie może łącznie przekroczyć ustalonego procentu sumy ubezpieczenia (najczęściej 10%).
Odszkodowanie i zwrot innych kosztów ubezpieczyciele wypłacają w złotych niezależnie od miejsca powstałej szkody. Jeżeli w związku ze szkodą powstałą poza granicami Polski zostały poniesione wydatki w walucie obcej, ubezpieczyciel określa odszkodowanie w złotych, według kursu ustalonego przez NBP z dnia ustalenia odszkodowania.
W przypadku powstania szkody poza granicami Polski naprawa pojazdu powinna być w zasadzie dokonana w Polsce, chyba że dany ubezpieczyciel lub jego zagraniczny przedstawiciel wyrazi zgodę na przeprowadzenie naprawy za granicą bądź zachodzą następujące warunki związane z przeprowadzeniem koniecznej naprawy częściowej dla kontynuowania bezpiecznej jazdy:
* ubezpieczający (kierowca pojazdu) ma prawo bez porozumienia się z zagranicznym przedstawicielem swego ubezpieczyciela zlecić za granicą naprawę konieczną, o ile koszt nie przekracza w walutach obcych równowartości określonej w OWU kwoty;
* jeżeli przeprowadzona za granicą bez zgody ubezpieczyciela lub jego zagranicznego przedstawiciela naprawa pojazdu nie dotyczy zakresu niezbędnego do kontynuowania bezpiecznej jazdy, a jej koszty są wyższe od kosztów podobnej naprawy w Polsce, to odszkodowanie za tę naprawę zostaje ustalone, a następnie wypłacone w kwocie odpowiadającej kosztom naprawy na terytorium Polski.
Koszty naprawy poniesione przez ubezpieczającego za granicą są zwracane na podstawie oryginalnych imiennych rachunków, zawierających wyszczególnienie części zamiennych oraz specyfikację kosztów robocizny. Decyzję o ewentualnym sprowadzeniu do kraju pojazdu, który nie mógł być naprawiony częściowo podejmuje ubezpieczyciel w porozumieniu z ubezpieczającym.
Wysokość składki za ubezpieczenie AC (wraz z ewentualną dodatkową składką za ochronę za granicą) jest bardzo różnorodna. Jej wysokość zależy przede wszystkim od:
1) okresu, na jaki została zawarta umowa ubezpieczeniowa,
2) strefy taryfy składek,
3) kategorii, rodzaju i wartości pojazdu,
4) miejsca produkcji pojazdu,
5) wieku pojazdu,
6) wariantu ubezpieczenia (zakresu ochrony ubezpieczeniowej),
7) ryzyk dodatkowych,
8) poziomu szkodowości (zniżka lub zwyżka składek),
9) państwa lub państw, do których udaje się pojazd (jeżeli składka nie obejmuje ruchu krajowego i zagranicznego).
W razie powstania szkody właściciel pojazdu lub upoważniony kierowca powinien:
zapobiec zwiększeniu się szkody,
nie dokonywać w uszkodzonym pojeździe żadnych zmian jeżeli ni są one uzasadnione koniecznością bezpiecznej jazdy i nie podejmować naprawy bez uprzedniego przeprowadzenia oględzin przez zakład ubezpieczeń,
w razie kolizji z innym pojazdem odnotować dane dotyczące pojazdu, osoby kierującej tym pojazdem z także numer polisy i adres ubezpieczyciela w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC,
gdy szkoda powstała na terytorium RP powinien powiadomić zakład niezwłocznie o szkodzie ale nie później niż 7 dni, a gdy pojazd zostanie skradziony w ciągu 3 dni. Gdy za granica powstała szkoda to należy poinformować zakład do 7 dni po powrotnym przekroczeniu granicy, a jeśli korzystamy z zagranicznego przedstawiciela zakładu mamy na to 3 dni.
Na polskim rynku uruchomieniem oferty w zakresie ubezpieczenia AC w ruchu zagranicznym stanowi dodatkowa ochrona ubezpieczeniowa świadczona w postaci assistance - pokrycia kosztów awarii pojazdu i jego sprowadzenia do kraju. Jest ona często świadczeniem dodatkowym, a zarazem bezpłatnym - w ramach ubezpieczenia AC.
Ubezpieczenie assistance
Ubezpieczenie to zapewnia kompleksową ochronę kierowcy i pasażerom pojazdu w zakresie pomocy technicznej i medycznej w razie wypadku drogowego, awarii bądź utraty pojazdu w czasie podróży poza granicami Polski, ubezpieczenia assistance gwarantuje również świadczenia w razie utraty zdrowia spowodowane wypadkiem. Istnieje także produkt ubezpieczeniowy assistance polska który gwarantuje pomoc techniczną i medyczna dla kierowcy i pasażerów pojazdu w razie wypadku drogowego lub awarii samochodu w czasie podróży po kraju.
Ubezpieczenie assistance ważne jest w krajach poza granicami Polski, na terytorium państw objętych systemem „Zielonej Karty”
Ubezpieczeniem objęte są samochody osobowe, samochody kempingowe, mikrobusy, przyczepy kempingowe, motocykle. Przedmiotem ubezpieczenia jest pomoc techniczna i medyczna udzielana kierowcy i pasażerom ubezpieczonego pojazdu - w związku z awarią, wypadkiem drogowym, kradzieżą bądź też unieruchomieniem pojazdu. Przedmiotem ubezpieczenia są trwałe następstwa nieszczęśliwych wypadków, polegające na uszkodzeniu ciała powodujące trwałe inwalidztwo lub śmierć ubezpieczonego - kierowcy lub pasażerów. Szczegółowo zakres świadczeń zakłady ubezpieczeń ustalają same w ogólnych warunkach ubezpieczenia assistance.
Ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków
Innym rodzajem ubezpieczenia związanego z użytkowaniem pojazdu mechanicznego w ruchu krajowym i zagranicznym jest dobrowolne ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (NW) powstałych w związku z użytkowaniem pojazdu mechanicznego.
Przedmiotem ubezpieczenia są następstwa nieszczęśliwych wypadków, powstałych w związku z użytkowaniem pojazdu, powodujące u właściciela (kierowcy) pojazdu mechanicznego oraz pasażerów tego pojazdu trwały uszczerbek na zdrowiu lub śmierć ubezpieczonego. Za nieszczęśliwy wypadek objęty ochrona ubezpieczeniową uważa się nagłe zderzenie wywołane przyczyną zewnętrzną w trakcie: wsiadania do pojazdu, jazdy pojazdem, przebywania w pojeździe, w następstwie którego ubezpieczony niezależnie od swojej woli doznał trwałego uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub zmarł. Ubezpieczenie obejmuje wypadek, jakiemu może ulec zarówno na terytorium Polski, jak i poza jej granicami. Świadczenie, bez względu na miejsce wypadku, wypłacane jest w Polsce w złotych.
Sumę ubezpieczenia ustala ubezpieczający w porozumieniu z ubezpieczycielem (suma ta stanowi najczęściej określoną wielokrotność 10 min zł). Z tytułu ubezpieczenia NW przysługują następujące świadczenia:
1) na wypadek trwałego uszczerbku na zdrowiu, przy czym jeżeli ubezpieczony wskutek wypadku doznał 100-procentowego trwałego uszczerbku, ubezpieczyciel wypłaca świadczenie w wysokości pełnej sumy ubezpieczenia, a w razie częściowego uszczerbku - laki procent sumy ubezpieczenia, w jakim doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu;
2) na wypadek śmierci zaistniałej w następstwie nieszczęśliwego wypadku, wypłaca się świadczenie w wysokości 50% lub 100% sumy ubezpieczenia (w zależności od OWU ubezpieczyciela);
3) ewentualnie inne świadczenia (np. zwrot kosztów leczenia do określonego procentu sumy ubezpieczenia), jeżeli przewidują je odpowiednie OWU NW.
.Jeżeli osoba, która uległa wypadkowi była ubezpieczona na podstawie kilku umów ubezpieczenia osobowego (w tym NW), świadczenia powyższe przysługują z każdej umowy.
Biorąc pod uwagę nieduży zakres ochrony ubezpieczeniowej świadczonej z tytułu dobrowolnego ubezpieczenia komunikacyjnego NW, kierowcy oraz pasażerowie pojazdu mechanicznego powinni korzystać ze specjalistycznych ubezpieczeń turystycznych (szczególnie kosztów leczenia) w ruchu międzynarodowym.
W 1999 r. zawartych zostało 13,76 mln polis w ubezpieczeniach OC posiadaczy pojazdów mechanicznych czyli 80,93 % wszystkich umów ubezpieczeń obowiązkowych.
Tab. 1.
Struktura portfela w dziale ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych
Pomimo istotnych zmian, które nastąpiły na polskim rynku ubezpieczeń począwszy od 1995 r., nadal w strukturze składki przypisanej brutto ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych dominują tradycyjne formy ubezpieczeń: ubezpieczenia komunikacyjne oraz majątkowe. Jest to rezultat poprzedniego systemu gospodarczego Polski, w którym najważniejsze były ubezpieczenia obowiązkowe oraz ogólnej niskiej zamożności oraz świadomości ubezpieczeniowej Polaków.
Ubezpieczenia komunikacyjne tj. ubezpieczenie auto-casco pojazdów lądowych oraz ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych, stanowiły w 1999 r. 68,41% portfela ubezpieczeń działu II.
Wraz z rozwojem rynku ubezpieczeń w Polsce i wzrostem świadomości ubezpieczeniowej Polaków należy spodziewać się jednak wprowadzenia przez zakłady ubezpieczeń nowoczesnej oferty produktowej, zwiększający udział w rynku innych kategorii ubezpieczeń kosztem ubezpieczeń komunikacyjnych. Jest to szczególnie widoczne przy analizie struktury działalności technicznej zakładów ubezpieczeń z przewagą kapitału zagranicznego, prywatnych, czy nowych zakładów ubezpieczeń. Już dziś ich struktura ubezpieczeń, mimo że nadal dominują w nich ubezpieczenia komunikacyjne i majątkowe, nastawiona jest bardziej niż innych zakładów ubezpieczeń na ubezpieczenia finansowe, osobowe czy OC. Można więc przypuszczać, że w najbliższej przyszłości zakłady te, przez swoją coraz bardziej dynamiczną działalność na Polskim rynku, zmienią strukturę całego rynku.
ZAWODY UBEZPIECZNIOWE -
JEDNOLITY RYNEK UBEZPIECZEŃ W UNII EUROPEJSKIEJ -
Działalność firm ubezpieczeniowych opiera się jak w każdym przedsiębiorstwie na grupie pracowników, którzy poprzez swoją wiedzę pozwalają firmie egzystować na rynku i rozwijać się. W firmach ubezpieczeniowych, jak i w firmach związanych z rynkiem ubezpieczeń, można wyróżnić profesje, które wydają się być kluczowe dla tej branży, są to:
aktuariusz
agent ubezpieczeniowy
broker
broker reasekuracyjny
risk manager
rzeczoznawca
likwidator szkód
AKTUARIUSZ
Aktuariusz nie jest w Polsce zawodem zupełnie nowym, lecz jedynie wyciągniętym z lamusa po pięćdziesięciu latach zapomnienia. Już na początku lat dwudziestych, tuż po odzyskaniu niepodległości, utworzono Polski Instytut Aktuarialny. Po wojnie nie został on jednak reaktywowany. Po nacjonalizacji prawie całej gospodarki wyłączny monopol na prowadzenie ubezpieczeń uzyskały PZU i Warta SA. Kształciły one wąskie grono specjalistów w zależności od swych potrzeb. Sytuacja zmieniła się po 1989 r. Powstające prywatne towarzystwa ubezpieczeniowe potrzebowały osób mogących we właściwy sposób obliczać wysokość składek i rezerw. Istniejące w tym czasie prawo nie nakładało na towarzystwa obowiązku zatrudniania specjalistów od matematyki ubezpieczeniowej. Do 1995 roku zbankrutowało kilka towarzystw. Kilka innych popadło w poważne kłopoty finansowe. Z tego powodu ustawą z 1995 roku (Dz.U. nr 96, poz. 478) powołano oficjalnie do życia nowy zawód. Mnisterstwo Finansów poprzez licencjonowanie matematyków ubezpieczeniowych nazywanych oficjalnie aktuariuszami - kontroluje ich fachowość i wiedzę. Od tej pory sprawozdania finansowe ubezpieczycieli muszą być opatrzone opinią któregoś z licencjonowanych aktuariuszy. Aby uzyskać licencję, należy zdać bardzo trudne egzaminy. W ciągu czterech lat zdało je zaledwie 55 osób. Z tego w ostatnim roku mniej niż 10
Wraz z rozwojem współczesnych ubezpieczeń, które jako dział sektora finansowego gospodarki odgrywają znaczącą rolę zarówno w skali poszczególnych gospodarek narodowych, jak i w skali międzynarodowej, obserwujemy wzrost znaczenia metod matematycznych w działalności ubezpieczeniowej. Większość problemów istotnych dla wyników finansowych tej działalności to zagadnienia tzw. matematyki aktuarialnej, której elementami składowymi są matematyka finansowa (rachunek odsetek prostych i składanych) i ubezpieczeniowa (kalkulacja składek i rezerw, modele ryzyka ubezpieczeniowego), rachunek prawdopodobieństwa i statystyka (przyczyny, prawdopodobieństwo i natężenie wypadków losowych). W dużej mierze problemy te sprowadzają się do zagadnień optymalnej kalkulacji wielkości istotnych dla finansów firmy ubezpieczeniowej, przy uwzględnieniu losowego charakteru wypadków ubezpieczeniowych oraz zmian wartości pieniądza w czasie.
Problemy związane z kalkulacją składki, szacunek zobowiązań czy dochodów z lokat nie należą do problemów prostych i prawidłowe ich oszacowanie wymaga odpowiedniego zasobu wiedzy fachowej.
Takimi osobami są aktuariusze którzy w myśl ustawy o dz. Ubezp. są integralnym składnikiem firmy ubezpieczeniowej, bez których nie może ona funkcjonować.
Obliczenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w zakładzie ubezpieczeń prowadzącym działalność w dziale I (ubezpieczenia na życie) mogą być dokonywane wyłącznie przez aktuariusza. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe w zakładzie ubezpieczeń prowadzącym działalność w dziale II (pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe), które są ustalane metodami matematyki ubezpieczeniowej, muszą być potwierdzone opinią aktuariusza o ich prawidłowości. Opinia ta stanowi załącznik do sprawozdania finansowego.
Aktuariuszem może być osoba, która:
ma pełną zdolność do czynności prawnych,
ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub za przestępstwo karno-skarbowe,
posiada wykształcenie wyższe,
zdała egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Aktuariuszy,
została wpisana na listę aktuariuszy.
Listę , prowadzi organ nadzoru. Wpis na listę zostaje dokonany z urzędu po zdaniu egzaminu przed Komisją Egzaminacyjną dla Aktuariuszy. Wpis na listę obejmuje imię i nazwisko, imię ojca, datę i miejsce urodzenia, datę zdania egzaminu dla aktuariuszy, datę wpisania na listę oraz numer decyzji o wpisie na liste.
aktuariusz, który prawo do wykonywania zawodu uzyskał za granicą , ma prawo do wpisania na listę aktuariuszy na zasadzie wzajemności.
Skreślenie aktuariusza z listy następuje w razie:
złożenia wniosku przez aktuariusza o skreślenie z listy,
niewykonywania zawodu aktuariusza przez okres pięciu kolejnych lat,
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przesęępstwa, o których mowa wcześniej
utraty pełnej zdolności do czynności prawnych,
śmierci.
Aktuariusze w firmie spełniają trzy podstawowe funkcje:
funkcję techniczną - odpowiedzialny jest za przeprowadzenie obliczeń związanych z kalkulacją wysokości zobowiązań firmy i rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, poza tym zajmuje się taryfikacją ubezpieczeń, oraz przeprowadza analizy portfela ubezpieczeń firmy.
funkcję doradczą - z uwagi na charakter pracy (dysponując odpowiednią bazą danych oraz rozwiniętym aparatem matematycznym i statystycznym) aktuariusz poprzez stosowanie odpowiednich metod prognozowania oraz systemu ocen konstruowanych prognoz potrafi przewidzieć, jaki wpływ na przyszłość firmy będzie miało podjęcie określonych decyzji.
Reprezentowanie interesu ubezpieczonego (klienta) - podstawową funkcją aktuariusza jest prawidłowe wyznaczenie zobowiązań firmy ubezpieczeniowej, określa jaka część aktywów firmy należy do ubezpieczonych, a jaka stanowi środki zakładu ubezpieczeń
Agent ubezpieczeniowy
Agent ubezpieczeniowy jest jedną z dwóch profesji zajmujących się pośrednictwem ubezpieczeniowym, drugą jest broker, ale działa na trochę innych zasadach. Zgodnie z przepisami ustawy agentem ubezpieczeniowym jest osoba fizyczna lub podmiot gospodarczy, upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Należy podkreślić, że w przypadku prowadzenia przez podmioty gospodarcze działalności agencyjnej musi być ona wykonywana przez osoby fizyczne, które posiadają przewidziane w przepisach uprawnienia. Uprawnienia w zakresie wykonywania czynności agenta nadaje Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń. Pozwolenie takie jest wydawane na wniosek zakładu ubezpieczeń. Przepisy stawiają przed osobą starającą się o uprawnienia agenta wiele wymagań, takich jak, osoba:
- ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu,
dokumentom lub przesępstwo karno-skarbowe,
- ukończyła zorganizowane przez zakład ubezpieczeń szkolenie zakończone
egzaminem,
- ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Kolejną kwestią istotną dla wykonywania czynności agenta ubezpieczeniowego jest to, że działa on jako reprezentant ubezpieczyciela. Agent jest związany z zakładem ubezpieczeń umową agencyjną, zawieraną z reguły na czas nieokreślony. Istotne jest również to, że reprezentuje on interesy zakładu. Występuje zatem jako pełnomocnik w zakresie zawierania umów ubezpieczenia, a podstawą tego jest zawarta umowa agencyjna. Wszelkie skutki czynności prawnych dokonanych przez agenta w tym zakresie przejmuje na siebie zakład. Dodatkowym dokumentem, którym powinien się legitymować każdy agent ubezpieczeniowy - oprócz zezwolenia organu nadzoru - jest odpowiedni dokument pełnomocnictwa.
Należy wspomnieć, że działalność w zakresie sprzedaży polis ubezpieczeniowych może być bezpośrednio wykonywana przez zakłady ubezpieczeń. W tym przypadku etatowi pracownicy, działający na podstawie umowy o pracę, zajmujący się w ramach swoich obowiązków służbowych zawieraniem umów ubezpieczenia zwolnieni są z obowiązku posiadania pozwolenia organu nadzoru na zawieranie umów ubezpieczenia, gdyż nie są oni pośrednikami ubezpieczeniowymi.
Cofnięcie zezwolenia na wykonywanie czynności pośrednika ubezpieczeniowego następuje bezpośrednio na wniosek agenta lub zakładu ubezpieczeń, gdy np. dana osoba przestała spełniać wymagania określone w ustawie.
BROKER UBEZPIECZENIOWY
Działalność brokerska polega na zawieraniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub na pośrednictwu przy zawieraniu umów na rzecz ubezpieczonego. Broker ubezpieczeniowy jest więc niezależnym pośrednikiem ubezpieczeniowym, działającym nieodpłatnie w imieniu i na zlecenie ubezpieczającego się, a nie zakładu ubezpieczeń. Broker ubezpieczeniowy nie może zatem pozostawać w stosunku pracy z jakimkolwiek zakładem ubezpieczeniowym, nie może też być stroną umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, których przedmiotem jest pośredniczenie w zawieraniu umów ubezpieczenia w imieniu zakładu ubezpieczeń. W ramach świadczonych usług broker ma obowiązek służyć ubezpieczającemu fachową radą, co do wyboru najlepszych warunkach ubezpieczenia w konkretnym przypadku, zakresu ochrony ubezpieczeniowej i wyboru ubezpieczyciela.
W ramach działań podejmowanych przez brokera należy wyszczególnić:
pośredniczenie przy zawieraniu umów na zlecenie i w imieniu ubezpieczającego,
uzgadnianie z ubezpieczającym kwestii wyboru ubezpieczyciela,
pozostawanie w stałym kontakcie z ubezpieczającym, a zwłaszcza informowanie go na bieżąco o podejmowanych czynnościach w sprawie dotyczącej ubezpieczenia, w tym np. o terminie zapłacenia składki, dacie zawarcia umowy,
reprezentowanie ubezpieczonego przy likwidacji szkód,
przekazywanie zakładowi ubezpieczeń składek od ubezpieczającego, o ile taka czynność została zlecona.
Broker może w szczególności prowadzić lub doradzać w następujących procesach:
1. analiza ryzyk występujących u klienta,
identyfikacja ryzyka (jakie ryzyk są związane lub występują w prowadzonej działalności?)
ocena ryzyka (jak wielkie są ryzyka, które zidentyfikowaliśmy i jak często mogą występować?)
2. analiza dotychczasowego stanu ubezpieczeń,
3. ocena możliwości zatrzymania ryzyka (popularnie: samoubezpieczenia)
4. budowa programu ubezpieczeniowego,
określenie zakresu ryzyk, które mają być ubezpieczone,
wybór formy i systemu ubezpieczenia,
określenie sum bądź limitów ubezpieczenia, franszyz itp.,
propozycja dogodnych procedur związanych z obsługą programu (np. doubezpieczenia) oraz likwidacją szkód,
5. plasowanie programu ubezpieczeniowego,
skonstruowanie zapytania ofertowego do towarzystw ubezpieczeniowych,
zbieranie i dodatkowa negocjacja ofert ubezpieczycieli,
wybór zakładu ubezpieczeń,
podpisanie polis lub umów ubezpieczenia,
6. bieżące czynności związane z wprowadzonym programem ubezpieczeniowym,
konieczne doubezpieczenia lub zmiany w umowach związane ze zmianami stanu majątku, ryzyka w okresie polisowym (najczęściej rocznym),
nadzór lub aktywna pomoc w likwidacji szkód,
7. nadzór nad programem ubezpieczeniowym,
ocena stopnia realizacji zakładanego poziomu ochrony,
finansowe osiągnięcia programu ubezpieczeniowego,
ogólna ocena działania programu,
8. analiza całości działań związanych z ryzykami w organizacji,
9. ocena dotychczasowego podejścia do problemu ryzyka.
Działania brokera i jego wiedza mogą pozwolić przedsiębiorstwu wybrać najlepszą ofertę ubezpieczeniową, bez ponoszenia dużych kosztów.
Oczywistym jest przy tym, iż pomimo stosunkowo ostrych wymogów związanych z otrzymaniem pozwolenia na prowadzenie działalności brokerskiej, a przede wszystkim wymogu zdania specjalnego egzaminu przed państwową komisją oraz wykupienia polisy odpowiedzialności cywilnej zawodowej, sama licencja nie jest gwarancją usług na najwyższym możliwym poziomie. Wybierając brokera należy zwrócić przede wszystkim uwagę na następujące elementy:
10. wysokość sumy gwarancyjnej obowiązkowej polisy OC brokera - dla małych i średnich firm odpowiednią minimalną tutaj wielkością będzie 100 tysięcy dolarów, dla dużych podmiotów - raczej nie mniej niż milion dolarów,
11. doświadczenie w branży, w której działa przedsiębiorstwo - nawet jeśli broker obsługuje bezpośredniego konkurenta może być to jego zaleta a nie wada: znać będzie doskonale problemy związane z daną dziedziną oraz jeszcze lepiej będzie mógł wykorzystać element skali,
12. ilość osób, które broker jest skłonny skierować do obsługi firmy w tym przede wszystkim osób posiadających odpowiednie uprawnienia.
I wreszcie niezbędnym elementem jest oczywiście zasięgnięcie opinii o potencjalnym partnerze u jego klientów w tym - jeśli to tylko możliwe - byłych klientów. Taka ocena jest z reguły i najlepszą reklamą firmy brokerskiej i najlepszym sprawdzeniem jej możliwości.
Działalność brokerska może być prowadzona jedynie przez osoby fizyczne bądź prawne na podstawie zezwolenia wydanego przez organ nadzoru. Podstawą prawną stosunku łączącego brokera ubezpieczeniowego z ubezpieczającym jest umowa zlecenia lub umowa oświadczenie usług, zawarta na podstawie przepisów kodeksu handlowego. W uzasadnionych przypadkach podstawą prawną umowy pośrednictwa może być również umowa agencyjna, jeżeli jej przedmiotem jest stałe pośredniczenie.
W przypadku osoby fizycznej Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń wydaje zezwolenie na prowadzeni działalności brokerskiej wyłącznie po spełnieniu przez nią następujących warunków:
oprócz złożenia wniosku osoba ta musi spełniać wymagania przewidziane w ustawie dla agenta ubezpieczeniowego w zakresie zamieszkania, zdolności do czynności prawnych i niekaralności,
zdała egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych,
daje rękojmie należytego prowadzenia działalności brokerskiej.
W przypadku osoby prawnej, ubiegającej się o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności brokerskiej, musi ona spełniać następujące warunki:
złożyć stosowny wniosek,
posiadać siedzibę na terytorium RP,
członkowie zarządu muszą dawać rękojmię należytego prowadzenia działalności brokerskiej, a co najmniej połowa z nich musi spełniać warunki określone dla osób fizycznych.
Z konieczności zdawania egzaminu zwolnione są osoby posiadające stopień naukowy w dziedzinie nauk prawnych i ekonomicznych.
Brokera obowiązuje tajemnica zawodowa obejmująca wszelkie informacje, jakie uzyskał w związku z prowadzeniem działalności.
Niezależnie od formy prawnej, w jakiej jest prowadzona działalność brokerska wymagane jest zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej.
Wynagrodzenie brokera stanowi prowizja - kurtaż, której na ogół podstawą naliczenia jest należna składka ubezpieczeniowa. Prowizję wypłaca zakład ubezpieczeń, a podstawą wypłaty są porozumienia między brokerami a zakładami. Formalne zakończenie działalności brokerskiej może nastąpić poprzez cofnięcie zezwolenia przez organ nadzoru bądź poprzez skreślenie z listy brokerów.
BROKER REASEKURACYJNY
W ramach działań podejmowanych przez brokera reasekuracyjnego należy wymienić:
pośredniczenie w zawieraniu i zawieranie umów reasekuracyjnych między cedentem (tzn. zakładem ubezpieczeń zamierzającym się reasekurować) a reasekuratorem, na zlecenie i w imieniu cedenta,
bieżące informowanie cedenta o podejmowanych przez brokera czynnościach.
W przypadku brokera reasekuracyjnego przepisy dopuszczają możliwość jednoczesnego prowadzenia przez tę samą osobę działalności brokera ubezpieczeniowego, pod warunkiem posiadania odrębnych zezwoleń od organu nadzoru.
RISK MANAGER
Na świecie istnieje odrębna profesja, której przedstawiciele zajmują się identyfikacją ryzyk. Wyspecjalizowane firmy, bądź wyodrębnione komórki w dużych organizacjach gospodarczych, zastanawiają się jakiego rodzaju roszczenia mogą pojawić się w związku z podpisaną umową, prowadzoną działalnością, produktem. Mogą to być roszczenia związane z wadą produktu lub zaniedbaniem ze strony odpowiedzialnej. Całokształt przedsięwzięć związanych z rozpoznaniem i oceną zagrożenień nazywa się “risk managment” a ludzie zajmujący się tym problemem to “risk managers”. Proces zarządzania ryzykiem w firmie skierowany jest na:
zabezpieczenie wartości majątkowych
bezpieczną pracę zatrudnionych osób
jakość i bezpieczeństwo produktu
zabezpieczenie środowiska
przygotowanie środków materialnych i finansowych dla pokrycia ewentualnie zaistniałej szkody.
Każdy zakład ubezpieczeń powinien posiadać profesjonalną komórkę odpowiedzialną za identyfikację i zarządzanie ryzykiem. Podstawowym zadaniem takiej komórki jest stałe śledzenie każdego etapu planowania prac (sfera inwestycji, produkcji, usług) wskazywanie optymalnych metod i środków zabezpieczających, pomaganie w formułowaniu trafnych koncepcji, a następnie ich ciągła obserwacja i weryfikacja.
Dalszymi zadaniami jest dbanie o zachowanie bezawaryjnego toku działalności firmy, a w razie wystąpienia zdarzeń szkodowych, starania o uruchomienie metod i środków wyrównujących powstałe szkody materialne i osobowe.
W poszczególnym towarzystwie ubezpieczeniowym, jak w każdym przedsiębiorstwie prowadzącym działalność gospodarczą, proces zarządzania ryzykiem powinien obejmować zagadnienia makroskali prowadzonej działalności. Zawierać musi strategię rozwoju towarzystwa, politykę reasekuracyjną i inne strategiczne przedsięwzięcia, wynikające z rocznych i wieloletnich programów działania i rozwoju.
Ze względu jednak na specyfikę prowadzonej działalności, zarządzanie ryzykiem w towarzystwie ubezpieczeniowym musi obejmować również, a może przede wszystkim, analizę wszystkich bez wyjątku umów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych. Firmy muszą dokonywać we własnym zakresie należnej oceny przejmowanych do ubezpieczenia ryzyk, podejmować przedsięwzięcia zmierzające do ich ograniczania podczas trwania umów ubezpieczeniowych, prowadzić we własnym zakresie i żądać podejmowania działań prewencyjnych od swych klientów.
Podsumowując - firma ubezpieczeniowa prowadzi z jednej strony zarządzanie ryzykiem, jak każda inna organizacja, polegające na zidentyfikowaniu, ocenie, pomiarze i analizie metod podjęcia ryzyk bezpośrednio jej grożących. Z drugiej strony, ze względu na prowadzenie działalności polegającej na "skupowaniu" ryzyk grożących innym organizacjom, musi prowadzić także szczegółową ich analizę.
W
ubezpieczeniach poszczególne etapy zarządzania ryzykiem klienta
mają trochę inną formę niż zarządzanie ryzykiem każdej innej
organizacji. Risk management w ubezpieczeniach skupia się na
następujących etapach:
-
analizie ryzyka,
-
kontrolowaniu ryzyka,
-
finansowaniu ryzyka,
-
administrowaniu procesu bezpiecznego kierowania.
Analiza ryzyka jest dokonywana przez przedstawicieli zakładu ubezpieczeń - w momencie otrzymania od potencjalnych klientów oferty. Obejmuje ona ustalenie hierarchii zagrożeń, hierarchii działań, identyfikację ryzyka, prawdopodobieństwo jego realizacji, jak i oszacowanie ryzyka. Podstawowym elementem jest zidentyfikowanie najistotniejszych postaci ryzyka i zagrożeń, określenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz pełne ukazanie poszczególnych czynników składowych ryzyka. Składowe ryzyka stanowią bazę zastosowania odpowiednich długoterminowych środków prewencyjnych. Analiza ryzyka to także wybór właściwego sposobu, a raczej połączenia sposobów finansowania ryzyka. To właśnie na underwriterach ciąży obowiązek dokonania odpowiedniej selekcji ryzyka, jak i jego klasyfikacji. Identyfikacja i ocena ryzyka są ważne zarówno dla ubezpieczającego, jak i dla ubezpieczyciela. Ubezpieczający na podstawie wstępnej oceny decyduje się na odstąpienie ryzyka w całości ubezpieczycielowi albo częściowo dzieli się ryzykiem z ubezpieczycielem (ubezpieczenia z udziałem własnym lub franszyzą). Natomiast dla ubezpieczyciela ocena ryzyka jest podstawą podjęcia różnych decyzji ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych.
W przypadku różnych ubezpieczeń dokonując analizy ryzyka zwraca uwagę na inne zagrożenia. W ubezpieczeniach majątkowych ogólny schemat analizy ryzyka można uogólnić, gdyż przy każdym ubezpieczeniu na przedstawicielu zakładu ubezpieczeń ciąży obowiązek określenia wartości maksymalnych strat, jakie mogą wystąpić z określonych zdarzeń przyjętych do ubezpieczenia.
Ryzyka przyjęte do ubezpieczenia powinny być monitorowane przez cały okres trwania umowy ubezpieczenia, a czerpane z monitoringu informacje i wnioski - wykorzystywane do korygowania zawartych umów, występowania o doubezpieczenie lub podejmowania przedsięwzięć prewencyjnych.
Następnym etapem jest kontrolowanie ryzyka w celu całkowitej lub częściowej jego likwidacji.
Kontrolowanie ryzyka powinno objąć ogół działań o charakterze prewencyjnym, takich jak eliminowanie, ograniczanie i przemieszczanie ryzyka, a także lokalizowanie, zmniejszanie i ograniczanie strat w przypadku zrealizowania się ryzyka. W przypadku dokonywania kontroli ryzyka na szczeblu zakładu ubezpieczeń musi on mieć głównie na uwadze możliwości wpływania na klientów - ubezpieczających w celu zmuszenia ich do podejmowania określonych działań zmierzających do zmniejszenia ryzyka. Wpływać może za pomocą wymogów stawianych w warunkach, jakie klient musi spełnić, aby został ubezpieczony, lub w stosując odpowiedni system zniżek w zamian za dodatkowe zabezpieczenia.
Kolejny etap to finansowanie ryzyka. W przypadku zakładu ubezpieczeń polega on na podjęciu decyzji: które ryzyka może firma przyjąć w całości, które pod warunkiem wystąpienia franszyz i udziałów własnych klienta, a które powinna sama ubezpieczyć na podstawie umów reasekuracyjnych. Etap ten polega także na podejmowaniu środków mających na celu likwidację szkodliwych skutków - gdy szkoda nastąpi - poprzez wypłacenie odszkodowania lub świadczenia, wyrównanie strat z innych zewnętrznych źródeł pokrycia oraz własne zabezpieczenie finansowe.
Ostatnim etapem jest administrowanie procesem bezpiecznego kierowania. W tej fazie główny nacisk kładzie się na systematyczne opracowywanie programu działania, ocenianie jego przebiegu i ciągłe dostosowywanie go do potrzeb procesu bezpiecznego kierowania. Polega ono głównie na prowadzeniu odpowiedniej polityki związanej z działalnością ubezpieczeniową. Etap ten powinien obejmować stałą i systematyczną analizę rynku ubezpieczeniowego, oferowanych produktów jak i potrzeb potencjalnych klientów. Zakład ubezpieczeń powinien też na bieżąco dokonywać analizy konkurencyjności i opłacalności oferowanych produktów, tak aby z jednej strony przyciągać klientów atrakcyjnością swoich produktów, a z drugiej strony nie narażać się na niepotrzebne straty.
Za te wszystkie etapy identyfikacji, zmniejszania i ograniczenia ryzyka jest odpowiedzialny risk manager w zakładzie ubezpieczeń. Powinien on legitymować się bardzo dobrą wiedzą ogólną, dotyczącą rynku ubezpieczeń, znajomością branż i zdolnością wyciągania wniosków z analizowanych problemów.
RZECZOZNAWCA
Rzeczoznawcy, oszacowują wartość nieruchomości lub towarów oraz określają straty objęte polisami ubezpieczeniowymi, jak też sprzedają przedmioty, nieruchomości i towary na licytacjach.
Ich zadania obejmują:
określanie jakości lub wartości surowców, nieruchomości, nieruchomości rolnych, wyposażenia przemysłowego, maszyn rolniczych, rzeczy osobistych i domowych, dzieł sztuki i innych przedmiotów oferowanych do sprzedaży lub ubezpieczanych,
szacowanie rozmiarów szkód lub strat oraz kwot wypłacanych przez instytucje ubezpieczeniowe i akceptowanie strat objętych polisami ubezpieczeniowymi,
sprzedaż na licytacjach nieruchomości, samochodów, towarów, żywego inwentarza, dzieł sztuki, biżuterii i innych przedmiotów,
wykonywanie pokrewnych zadań,
nadzorowanie innych pracowników.
LIKWIDATOR SZKÓD
Likwidator szkód jest odpowiedzialny za pełną obsługę, dokumentację, i dostarczenie do rzeczoznawcy materiałów dokumentujących szkodę, tj. zdjęcia, oświadczenia sprawcy szkody, wymagane dokumenty, które musi dostarczyć ubezpieczający, aby uzyskać odszkodowanie. Organizuje pełną obsługę dochodzenia roszczenia, przeprowadza wstępną analizę dokumentów pod kątem i prawidłowości i oryginalności, informuje rzeczoznawcę, umawia na komisję lekarską. Likwidator zajmuje się również obliczaniem sumy odszkodowania na podstawie protokołów szkód dostarczonych przez rzeczoznawcę. Jest osobą, która otwiera, prowadzi i zamyka kontakt ubezpieczającego dochodzącego odszkodowanie z zakładem ubezpieczeń.
JEDNOLITY RYNEK UBEZPIECZENIOWY.
Funkcjonowanie sektora finansowego ma podstawowe znaczenie dla efektywności każdej gospodarki. Integracja gospodarcza doprowadziła do powstania wielkiego rynku wewnętrznego towarów i usług, którego elementem jest rynek finansowy, a jednym z działów ubezpieczenia. Z punktu widzenia ubezpieczycieli istotna jest możliwość dokonywania na całym obszarze Unii Europejskiej lokat finansowych. Perspektywa znalezienia bezpiecznych i rentownych lokat ma kluczowe znaczenie dla efektywności ich działania i poziomu osiąganych zysków.
Wspólny rynek jest wyższą formą integracji w stosunku do unii celnej i strefy wolnego handlu. Utworzenie jednolitego rynku z terenów tak zróżnicowanych gospodarczo, politycznie i kulturowo jest zadaniem bardzo trudnym. Z punktu widzenia rynku ubezpieczeniowego swobodny przepływ kapitału oznacza, że każdy podmiot mający swą siedzibę na terenie Unii Europejskiej lub miejsce zamieszkania w którymś z krajów członkowskich może swobodnie transferować składki ubezpieczeniowe do innych krajów. Ubezpieczyciele natomiast mają swobodę dokonywania płatności z tytułu odszkodowań i świadczeń. Wraz z postęp technicznym i rozwojem nowych narzędzi ułatwiających techniczną obsługę ubezpieczeń, pojawiła się możliwość redukcji kosztów działalności ubezpieczycieli i w efekcie możliwość redukcji składek.
Zasadniczym krokiem przy tworzeniu jednolitego rynku ubezpieczeniowego było stworzenie ram prawnych dla działalności członków Wspólnoty. Ważnym elementem jest zapewnienie tego minimum ochrony. Z drugiej strony konkurencja między przepisami narodowymi nie może być jednak stałym "równaniem w dół" wymagań kosztem konsumenta, wobec czego oczekuje się, że niejako samoistny proces harmonizacji przepisów narodowych będzie prowadził do rozsądnego łączenia interesów ubezpieczycieli i ubezpieczonych.
Wspólny rynek nie mógłby funkcjonować gdyby nie zbiór przepisów prawnych regulujących całokształt funkcjonowania Wspólnoty. Decydującą rolę odegrały trzy generacje dyrektyw, które w sposób stopniowy ale konsekwentny znieść miały wszelkie bariery ograniczające swobodne przemieszczanie się osób, świadczenie usług oraz przepływ kapitału. Mimo iż formalnie wspólny rynek ubezpieczeniowy powstał w 1993 roku prace przygotowawcze trwały od wielu lat.
Wspólny rynek miał zapewnić ubezpieczycielom wolność równego konkurowania ceną, produktem i usługą przy usunięciu wszystkich barier powstrzymujących konkurencję.
Stworzenie wspólnego rynku było podstawową intencją już Traktatu Rzymskiego z 1957 roku. Ale to dopiero Biała Księga z 1985 roku stała się istotnym przełomem jeśli chodzi o powstawanie wspólnego rynku, także ubezpieczeniowego.
Ambicją twórców traktatu rzymskiego, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku, było ustanowienie wewnętrznego rynku europejskiego opartego na możliwości swobodnego przepływu usług, kapitałów i osób. Aby ten cel osiągnąć zostały określone pewne procedury ale w praktyce przez niemal 30 lat stosowana była zasada jednomyślnej decyzji wszystkich krajów co nie sprzyjało sprawnemu tworzeniu jednolitego rynku. Problem Wspólnego Rynku pozostawał, ale wszystkie państwa członkowskie wyrażały zainteresowanie i chęć przyspieszenia rozwiązania. Dowodem na to była wspomniana już tzw. Biała Księga, zawierająca poprawki i uzupełnienia do Traktatu Rzymskiego opublikowana 14 czerwca 1985 roku. Wspólnota postanowiła w przeciągu 7 lat zbudować rynek na którym wszystkie państwa członkowskie będą mogły działać prawie bez ograniczeń.
Kolejnym aktem na drodze harmonizowania rynku Wspólnoty był Jednolity Akt Europejski z roku 1986, który zobowiązał państwa członkowskie do wprowadzenia do 31 grudnia 1992r. środków na rzecz stopniowego ustanawiania rynku wewnętrznego, na którym byłby zagwarantowany swobodny przepływ towarów, osób oraz kapitału.
Z punktu widzenia poruszanej tematyki ubezpieczeniowej istotnym wydaje się przybliżenie dwóch rodzajów aktów wtórnego prawa Wspólnoty: dyrektyw i rekomendacji. Obydwa akty nie mają charakteru normatywnego. Zawierają one określone zalecenia w zakresie sposobu harmonizacji prawa wspólnotowego z prawem krajowym adresata, pozostawiając mu swobodę w wyborze sposobu i rodzaju przyjętych środków dla jego wykonania. Ważny jest rezultat, a nie metody działania. Należy zdać sobie jednak sprawę, że w razie kolizji prawa wspólnotowego z krajowym przyjmuje się hierarchiczną wyższość tego pierwszego.
Dyrektywy pierwszej generacji odnosiły się do swobody osiedlania się przedsiębiorstw. Pierwsza Dyrektywa 79/267/EEC z 5 marca 1979 r. koordynuje ubezpieczenia na życie, do których zalicza:
Ubezpieczenia na życie,
Ubezpieczenia małżeńskie i na wypadek narodzin,
Ubezpieczenia powiązane z funduszem inwestycyjnym,
Renty roczne,
Dodatkowe ubezpieczenia na życie,
Tontyny,
Operacje wykupu kapitału oparte na kalkulacji aktuarialnej,
Zarządzanie funduszami rent grupowych.
Dyrektywa wprowadza rozdzielenie ubezpieczeń na życie i innych ubezpieczeń (Ubezpieczenia Life i Non-Life). Każde państwo członkowskie wymagać będzie od każdego przedsiębiorstwa, którego centrala zlokalizowana jest na terytorium wspólnoty adekwatnego marginesu wypłacalności w odniesieniu do całości jego działalności. Jedna trzecia minimalnego marginesu wypłacalności stanowić będzie fundusz gwarancyjny. Fundusz gwarancyjny nie może stanowić mniej niż 800 000,00 jednostek obrachunkowych ECU.
W praktyce dyrektywa ta umożliwiła każdej firmie ubezpieczeniowej działającej na terenie jakiegokolwiek państwa członkowskiego i prowadzącej ubezpieczenia z działu ubezpieczeń na życie otwarcie agencji lub filii w dowolnym kraju członkowskim na takich warunkach jak firmy krajowe. Swoboda ta wiązała się z zaniechaniem praktyk dyskryminacyjnych wobec przedsiębiorstw zagranicznych. Dyrektywa ta wprowadza także zakaz prowadzenia obydwu typów działalności ubezpieczeniowej: na życie i innych. O tyle o ile swoboda osiedlania się może być dość łatwo wprowadzona w życie przy pomocy harmonizacji prawa o tyle swoboda świadczenia usług nastręcza sporo trudności. Należy zdać sobie sprawę co z tego wynika jeśli chodzi o ubezpieczenia na życie. Każdy obywatel Unii Europejskiej ma prawo ubezpieczyć swoje życie u dowolnego ubezpieczyciela działającego na terenie unijnym (nawet jeśli nie ma on przedstawicielstwa w danym kraju) prowadzącego ubezpieczenia na życie. Sytuacja taka tylko teoretycznie jest prosta. W praktyce jednak występuje szereg trudności związanych z ujednoliceniem prawa, zasad wydawania licencji dla pośredników ubezpieczeniowych czy różnorodne umowy ubezpieczenia, które są przecież podstawą usługi ubezpieczeniowej.
Drugie dyrektywy dopuszczają świadczenie określonych usług ponad granicami bez konieczności stosowanie się do wymogów państwa goszczącego. Druga Dyrektywa 90/619/EEC z 8 listopada 1990r. odnosi się do swobody świadczenia usług w ubezpieczeniach na życie. Dyrektywa ta wprowadza pojęcie "aktywnej" i "pasywnej" swobody świadczenia usług. Z pasywną swobodą mamy do czynienia, kiedy to sam ubezpieczający poszukuje ochrony ubezpieczeniowej u podmiotu nie działającego na rodzimym rynku. Jest to swego rodzaju świadome postępowanie, dokonanie wyboru i "wymykanie się" spod nadzoru kraju macierzystego. Państwo goszczące nie musi nawet wydawać zgody na stawki i warunki polisowe. Aktywna metoda to starania ubezpieczyciela aby przejąć ryzyko od osoby z kraju innego niż macierzysty działalności zakładu ubezpieczeń. Wtedy ubezpieczyciel musi liczyć się z tym, że konieczne jest otrzymanie zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wg wymogów danego kraju, jeśli jest ono wymagane. Dyrektywa ta również reguluje zagadnienia dotyczące ochrony konsumenta. Posiadacz polisy jest zobowiązany do podpisania deklaracji, że wie iż ubezpieczyciel pochodzi z kraju członkowskiego. Dyrektywa wymaga od państwa członkowskiego określenia okresu w którym ubezpieczający może odstąpić od umowy ubezpieczenia - między 14 a 30 dni.
Państwa członkowskie nie mogą już sprawować materialnego nadzoru nad ubezpieczycielami. Rezerwy techniczne muszą być na odpowiednim poziomie, ale aktywa nie muszą być utrzymywane na terenie jednego państwa członkowskiego, wystarczy, że są na terenie Unii Europejskiej.
Zajmując się zagadnieniami związanymi z ubezpieczeniami nie można zapominać o "ogniwach" łączących obydwie strony kontraktu czyli o pośrednikach ubezpieczeniowych. 13 grudnia 1976 roku została zaakceptowana dyrektywa 77/92/EEC dotycząca swobody osiedlania się i swobody świadczenia usług przez agentów i brokerów ubezpieczeniowych. Dyrektywa ta umożliwia prowadzenie działalności pośredniczącej w ubezpieczeniach, pozostawiając państwu członkowi rozpoznanie doświadczeń w dziedzinie pośrednictwa. Dyrektywa wyróżnia trzy kategorie:
13. osoby działające niezależnie, będące łącznikiem między kupującym i sprzedającym usługi ubezpieczeniowe lub reasekuracyjne, zajmujące się konstruowaniem kontraktu i asystujące w likwidowaniu szkody gdy zachodzi taka potrzeba,
14. osoby upoważnione i działające w imieniu i na rzecz jednej lub wielu firm ubezpieczeniowych, przygotowujące umowę lub tylko asystujące przy finalizowaniu takiego kontraktu,
15. osoby nie kwalifikujące się ani do kategorii 1 ani do 2, zajmujące się pracą wstępną, przedstawianiem kontraktów ubezpieczeniowych, zbieraniem składek, zakładając, że nie działają oni jako ubezpieczyciele.
Głównym problemem wynikającym z ujednolicenia zasad działania podmiotów pośredniczących jest ustalenie jednakowych wymogów dla podmiotów z różnych krajów i wzajemne uznawanie kwalifikacji. W 1991 roku została wystawiona rekomendacja w sprawie edukacji, treningu i profesjonalnych standardów dotyczących pośredników. Takie posunięcie wyniknęło z potrzeby szybkiej reakcji na zaistniałą sytuację a negocjowanie dyrektywy zajęłoby zbyt dużo czasu. Dopóki nie zostaną ujednolicone wymagania dla pośredników dopóty nie może być mowy o całkowicie jednolitym rynku ubezpieczeniowym.
Uznaje się, że dyrektywy trzeciej generacji są ostatnim etapem tworzenia jednolitego rynku ubezpieczeniowego. Trzecia Dyrektywa 92/96/EEC dotycząca ubezpieczeń na życie z 10 listopada 1992 r. miała na celu ustanowienie zasady wydawania jednolitej licencji i kontroli przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego przez władze kraju macierzystego. W zakresie swobody osiedlania się dopuszcza ona działanie firm prowadzących równocześnie oba działy ubezpieczeń, pod warunkiem ścisłego przestrzegania zasady oddzielnego zarządzania. Jednolita licencja dla wszystkich firm ubezpieczeniowych wspólnoty jest dość prostym rozwiązaniem ale pociąga za sobą ryzyko narażenia konsumentów. Aby to ryzyko zminimalizować podjęto środki, które mają być niejako uzupełnieniem systemu "jednolitego paszportu". Do w/w środków należy:
1. Wydanie 19 grudnia 1991 r. dyrektywy w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań firm ubezpieczeniowych - w ten sposób nastąpiło ujednolicenie sposobu sporządzania tych sprawozdań, które jest kluczowym dokumentem przy stwierdzaniu pozycji finansowej ubezpieczyciela co jest sprawą niezwykłej wagi zarówno dla organu nadzoru jak i dla nabywcy świadczeń.
2. Ustanowienie systemu współpracy narodowych władz kontrolnych - w znaczący sposób ułatwia to uznawanie ubezpieczycieli spoza kraju macierzystego
3. Utworzenie Europejskiego Komitetu Ubezpieczeń (Comite Europeen des Assurances). Jest to federacja narodowych stowarzyszeń firm ubezpieczeniowych, a przewodniczy mu przedstawiciel Komisji Unii Europejskiej. Zadaniem Komitetu jest określanie technicznego dostosowania oraz nadzorowanie szeroko pojętego jednolitego rynku ubezpieczeniowego.
Jednolita licencja oznacza uznawanie zezwolenia wydanego w jednym kraju przez wszystkie inne kraje. Oznacza to, że aby licencje były jednolite muszą być oparte na tych samych wymogach i podstawach prawnych. Sytuacja ta jest ściśle związana z harmonizacją reguł nadzoru nad firmami ubezpieczeniowymi, dotyczących zwłaszcza rezerw technicznych, lokat finansowych czy wskaźników wypłacalności.
Tzw. trzecie dyrektywy wprowadzają system wspólnego licencjonowania i nadzoru. Zakład ubezpieczeń z Unii Europejskiej nie musi posiadać osobowości prawnej, żeby działać w danym państwie i może być tak jak Lloyd's stowarzyszeniem osób fizycznych. Niektóre państwa tylko częściowo stosują tzw. trzecią dyrektywę - np. Grecja. Firma ubezpieczeniowa z Unii Europejskiej może działać w Grecji zgodnie z jednolitą licencją, ale grecka firma nie ma już tej swobody.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.