CZASY SASKIE W POLSCE 1697-1763
INGERENCJA PAŃSTW OŚCIENNYCH
W WEWNĘTRZNE SPRAWY RZECZYPOSPOLITEJ
W czasie elekcji po śmierci króla Jana III Sobieskiego część szlachty opowiedziała się za popieranym przez króla Francji Ludwika XIV księciem Conti, część poparła elektora saskiego Fryderyka Augusta Wettina, który dzięki pieniądzom i poparciu sąsiadów wkroczył do Polski, koronował się na króla. Książę Conti próbował walczyć o koronę polską, jego wyprawa` do Gdańska zakończyła się niepowodzeniem i rezygnacją. Dało to początek unii personalnej polsko-saskiej - panowaniu Augusta II Mocnego ( 1697-1733) i jego syna, Augusta III Sasa (1733-1763). Z perspektywy historycznej związek między obu państwami jest oceniany raczej negatywnie, choć to właśnie na czasy saskie przypadają początki mecenatu królewskiego i magnackiego w kulturze (wczesne oświecenie) i nieśmiałe próby rozwoju gospodarczego ziem polskich (manufaktury magnackie i nieliczne królewskie). Między obu państwami istniały zbyt duże różnice - społeczne, polityczne, gospodarcze i kulturalne. Pozycja dziedzicznego elektora saskiego była nieporównywalnie mocniejsza w Saksonii niż elekcyjnego króla w Rzeczypospolitej. Za panowania Augusta II Saksonia przeżywała rozkwit, wzrosło znaczenie władcy (absolutyzm monarszy), ograniczono uprawnienia stanów, świetnie rozwijała się gospodarka.
Król August 11 Mocny na pierwszym miejscu stawiał własny interes dynastyczny - Rzeczpospolita była dla niego środkiem w drodze do zdobycia czołowej pozycji w Europie (tron cesarski). August II Wettin podejmował próby wzmocnienia władzy królewskiej w Polsce - wojsko saskie stacjonujące w Rzeczypospolitej; podbój terytoriów odpadłych dawniej od Rzeczypospolitej (awulsów) i opanowanie ich dla własnej dynastii; wchodzenie w układy z sąsiadami - w zamian za ziemie polskie mieli udzielić wsparciaAugustowi II we wzmocnieniujego wtadzy w Polsce. Działania te nie przyniosły spodziewanych korzyści, doprowadziły do podkopania autorytetu władcy w oczach szlachty, jej opór przeciwko jakimkolwiek reformom w kraju i szukanie opieki u państw ościennych przeciwko rzekomemu zagrożeniu złotej wolności i wprowadzeniu rządów absolutnych króla.
W 1700 r. Rzeczpospolita została wciągnięta w wielką wojnę północną, co w polityce wewnętrznej państwa doprowadziło m.in. do rozbicia wśród szlachty. Przy okazji działań wojennych i obecności wojsk saskich w kraju król próbował przeprowadzić zmiany ustroju i reformy. Doprowadziło to do zawiązania się w 1715 r. konfederacji tarnogrodzkiej szlachty, która wezwała jako mediatora w- sporze z królem Piotra I, cara Rosji - w granice naszego państwa wkroczyły wojska rosyjskie. Pod groźbą użycia wojska rosyjskiego między królem a szlach
tą podpisany został traktat warszawski (XI 1716). Jego postanowienia zatwierdzono w 1717 r. na "sejmie niemym" - utrzymanie jedynie unii personalnej polsko-saskiej (ministrowie sascy otrzymali zakaz podejmowania decyzji w sprawach polskich), przy królu mogła pozostać jedynie 1200-osobowa gwardia saska, król miał zakaz przebywania dłużej poza granicami Rzeczypospolitej); przeprowadzono ograniczone reformy skarbowo-wojskowe - ustanowienie stałych podatków z dóbr szlacheckich, duchownych i królewskich - stan liczebny armii polskiej został ustalony na 24 tys. porcji żołnierskich, co w praktyce dawało 18 tys. żołnierzy. Sejm ograniczył uprawnienia hetmanów poddając ich kontroli komisji zarządzających pieniędzmi przeznaczonymi na wojsko. Hetmani otrzymali zakaz prowadzenia dyplomacji, mieli obowiązek przebywania w kraju. Gwarantem porozumienia stał się Piotr .August II Mocny podejmował starania o zapewnienie synowi korony królewskiej w Polsce. Szlachta była niechętna zarówno królowi, jak i całej dynastii Wettinów. Była skłonna poprzeć w przyszłej elekcji Stanisława Leszczyńskiego popieranego przez Francję. To groziło naruszeniem równowagi europejskiej i musiało spotkać się z negatywną reakcją ze strony państw europejskich, zwłaszcza 200
naszych sąsiadów. Utrzymanie wolnej elekcji w Polsce leżało w interesie państw sąsiednich, dawało możliwość ingerencji w wewnętrzne sprawy naszego kraju. W 1720 r. w Poczdamie podpisano porozumienie rosyjsko-pruskie - strony zobowiązały się do podjęcia wszelkich działań, aby utrzymać w Polsce Iiberum veto i wolną elekcję; 1730 r. - rosyjsko-austriacki traktat, do którego w 1732 r. przystąpiły Prusy - traktat Lówenwolda (trzech czarnych orlów) przewidywał niedopuszczenie do tronu polskiego Stanisława Leszczyńskiego i syna Augusta II, Fryderyka Augusta Wettina. Królem polskim miał zostać infant portugalski, Dom Emanuel.
WOJNA O TRON POLSKI W LATACH 1733-1735 I PANOWANIE AUGUSTA III SASA
W czasie ostatnich lat panowania Augusta II w Polsce, wobec niechęci większości szlachty do dynastii Wettinów, ambasadorowi francuskiemu udało się zorganizować wpływowy obóz magnacko-szlachecki - popierał Stanisława Leszczyńskiego jako kandydata do tronu polskiego. Po śmierci Augusta II Mocnego (luty 1733) interrek:em został zwolennik Leszczyńskiego, szlachta zobowiązała się głosować w elekcji jedynie na "Piasta". Zarówno Rosja jak i Austria poparły jako kandydata do tronu polskiego elektora saskiego Fryderyka Augusta, który w zamian za udzieloną pomoc uznał austriacką sankcję pragmatyczną, obiecał Kurlandię faworytowi carycy Anny - Bironowi.
W elekcji zdecydowana większość szlachty wybrała królem polskim Stanisława Leszezyńskiego (wrzesień 1733), mniejszość, pod opieką wojsk rosyjskich i saskich, obwołała królem elektora saskiego Fryderyka Augusta Wettina-w styczniu 1734 r. koronował się jako August III Sas (1734-1763). Stanisław Leszczyński wycofał się do Gdańska, gdzie oczekiwał posiłków francuskich. W latach 17341 736 toczyła się w Polsce wojna domowa - wojna o tron polski. Szlachta skupiona w konfederacjach popierających obu kandydatów prowadziła walkę między sobą. Rozbity kraj ("Jedni do Sasa [Wettina] drudry do Lasa [Leszczyńskiego]") zajęły mojska rosyjskie i saskie. Leszczyński oblegany w Gdańsku ezekał na pomoc francuską, okazała sie znikoma. Niebawem miasto skapitulowało. Leszezyński w chłopskim przebraniu uciekł do Prus. W Polsce zawiązała się konfederacja w Dzikowie marszałek Adam Tarło) w obronie praw Leszczyńskiego, sam król i wielu jego paravzantów wyczekiwało na rozwój wypadków. W Rzeczypospolitej, wobec przewagi -aojsk rosyjskich i saskich, grupa zwolenników Leszczyńskiego malała. Jeszcze w 1734 r. rozbita została konfederacja dzikowska, w roku następnym opór dzikowian był sukcesywnie tłumiony. W 1736 r. Stanisław Leszczyński zrezygnował z tronu polskiego. W Warszawie w lipcu 1736 r. - sejm pacyfikacyjny - wprowadził pokój między stronami w Polsce. Wojna o sukcesję polską toczyła się przede wszystkim na zachodzie Europy. W październiku 1735 r. podpisano preliminaria pokojowe w Wiedniu, ostateczny traktat pokojowy w Wiedniu podpisano w listopadzie 1738 r.
- Stanisław Leszczyński ostatecznie zrezygnował z tronu polskiego zachowując tytuł królewski, jako rekompensatę otrzymał księstwo Lotaryngii, które po jego śmierci zostało włączone do Francji.
Za rządów Augusta II Mocnego na 18 sejmów zerwanych zostało "tylko" 10, a za panowania Augusta III do skutku doszedł jedynie sejm pacyiikacyjny, trzynaście, czyli wszystkie pozostałe zostały zerwane. Panowanie Augusta III to ciąg nieustannych walk między rywalizującymi obozami magnackimi. Dzięki rozgałęzieniom rodzinnym i licznej klienteli o wpływy rywalizowały stronnictwa Czartoryskich i Potockich. W pierwszej połowie panowania Czartoryscy korzystali z łask i dobrodziejstw królewskich, a Potoccy pozostawali w opozycji "patriotycznej" szukając oparcia u sąsiednich państw. Druga połowa panowania Sasa w Polsce to zerwanie Czartoryskich z dworem i zajęcie ich miejsca przez Potockich, którzy teraz korzystali z szerokiego gestu wszechwładnego Jerzego Mniszcha, zięcia ministra saskiego Henryka Bruhla. Czartoryscy (teraz "patrioci") przeszli do opozycji szukając pomocy Rosji w walkach wewnętrznych z przeciwnikami.
Rzeczpospolita w czasach panowania Augusta III wobec względnego spokoju przeżywała okres rozwoju gospodarczego. Gospodarka polska zaczęła podnosić się z upadku. Szlachta zadowolona z zachowania swoich praw i względnego dobrobytu mogła mówić: "Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa ". Okres ten jest uznawany za czas upadku państwa polskiego i paraliżu w funkcjonowaniu instytucji centralnej - sejmu.
W 1740 r. Stanisław Konarski założył Collegium Nobilium w Warszawie. W połowie wieku zreformowano szkolnictwo pijarskie i jezuickie.
Mimo pewnych przebłysków odrodzenia, zwłaszcza w kulturze i gospodarce, Rzeczpospolita z jej przestarzałym systemem rządów i rozpasaniem szlachty stała się w latach panowania Augusta III pośmiewiskiem Europy. Wśród co bardziej światłych umysłów dostrzegano konieczność przeprowadzenia niezbędnych reform w naszym kraju.