Narkomania - chorobliwy nałóg zażywania środków odurzających

autor: dr n. med. Marek Krzystanek, psychiatra

Opiaty - Narkomania opiatowa.

Narkosis - odrętwienie, oszołomienie.

Zależność typu opiatowego: silna zależność psychiczna i fizyczna. Często pierwsza dawka prowadzi do uzależnienia.

Dawniej heroina, obecnie kokaina i jej pochodne. Najsłabiej uzależniającym środkiem z tej grupy jest kodeina.

W Polsce najpopularniejsze jest wstrzykiwanie sobie wywaru z słomy makowej - kompotu.

Może być zanieczyszczony alkaloidami: chininą, lidokainą, laktozą, mannitolem lub skażony bakteriami (posocznice gronkowcowe, spowodowane pałeczką ropy błękitnej), wirusami lub grzybami (drożdżyce).

Ocenia się, iż uzależnionych jest ok. 30 tys. , ok. 10 % leczy się w placówkach lecznictwa dla uzależnionych. Corocznie ok. 100 zgonów. Mężczyźni 4-5 razy częściej od kobiet.

Powody śmierci: przedawkowanie, alkaloidy toksyczne w wywarze, niesterylny sprzęt (WZW, przewlekłe stany zapalne, zapalenie wsierdzia i nerek, zarażenie HIV).

Ostre zatrucie opiatami

Objawy: zwężenie źrenic, zamazana mowa, zaburzenia koncentracji uwagi, spowolnienie, apatia, senność, analgezja, nudności i wymioty, zaparcia stolca, świąd, zaczerwiniona, ciepła skóra, złudzenia, euforia lub apatia. Może być powikłane porażeniem ośrodka oddechowego, wstrząsem, śpiączką, obrzękiem płuc..

leczenie

Natychmiastowa hospitalizacja na OJOM-ie lub oddziale toksykologicznym. Konieczne bywa podawanie naloksonu 0,4mg prefer. i.v. wolno przez 2-3 min, lub s.c., i.m..

Zespół abstynencyjny z odstawienia opiatów

Ok. 12 h od przyjęcia ostatniej dawki, trwa ok. 10 dni.

Objawy: Wymioty, biegunka, rozszerzenie źrenic, katar, ziewanie, bezsenność, zawsze bóle mięśniowe.

leczenie

Nawodnienie, witaminy, anksjolityki bez diazepamu, chlorprotyksen 50-400 mg/d, tiapryd . Nie podawać fenotiazyny.

Skuteczne jest podawanie klonidyny, (Hemiton) 0,1-0,3 mg trzy razy dziennie przez 2 tyg. stopniowe schodzenie z dawki tłumi objawy abstynencyjne, należy jednak kontrolować ciśnienie krwi.

W wypadku pojawienia się zaburzeń świadomości, co jest sygnałem zagrożenia życia, należy rozważyć jednorazowe lub kilkukrotne podanie opiatów.

Pobyt na oddziale detoksykacyjnym powinien trwać ok. 3 tyg., potem pacjent powinien przejść leczenie rehabilitacyjno-readaptacyjne w ośrodkach psychiatrycznych lub MONAR-owskich. Pomyślnie zakończony okres rehabilitacji powinien zakończyć się podjęciem pracy lub nauki, nie wcześniej jednak niż po około roku pobytu w takim ośrodku. Skuteczność wynosi ok. 20 %.

W kilku ośrodkach w Polsce stosuje się program metadonowy. Metadon to opiat powodujący uzależnienie, przyjmowany drogą doustną. Podawanie go rozpoczyna się w czasie detoksykacji i kontynuuje się ambulatoryjnie, Zmniejsza to szkody zdrowotne oraz kryminalizację. Kuracja ta została wprowadzona w związku z rozpowszechnieniem HIV w populacji narkomanów. 20-50 mg/d, potem o 10-20 % dziennie obniżenie dawki.

Odrzucenie społeczne prowadzi do zatajania nosicielstwa, co jest problemem zwłaszcza przy konieczności interwencji lekarskiej lub stomatologicznej.

Kanabinole

Substancją czynną jest tetrahydrokanabinol. Długotrwałe palenie powoduje zależność psychiczną i psychozy toksyczne. Tolerancja rozwija się bardzo wolno. Kumuluje się w organizmie, objawy psychiczne szybko wracają po powtórnym braniu..

Należą tu marihuana i haszysz. Zależność rozwija się po wielu kontaktach z tymi środkami. Potrzebne jest wypalenie wielu skrętów w krótkim czasie.

Objawy: zagubienie upływu czasu, nastawienia urojeniowe, napady lęku, płaczu, śmiechu, wzmożenie łaknienia, wzmożona podatność na sugestię, zaczerwienienie spojówek bez zmian wielkości źrenic. Obj. somatyczne to: tachykardia, suchość w jamie ustnej. Krańcowa dawka może spowodować omamy i urojenia trwające kilka dni. Jest uznana na czarnym rynku za miękki narkotyk (twarde: heroina, kompot, kokaina).

leczenie

Podobnie jak inne psychostymulanty: ciche otoczenie, diazepam p.o.

Środki nasenne i uspokajające

Barbiturany, benzodiazepiny (zwłaszcza diazepam, lorazepam, klonazepam, alprazolam).

3 razy częściej u kobiet, zwykle po 35 r.ż., które stosują je do poprawy snu, redukcji niepokoju.

Ostre zatrucie

lekkie i umiarkowane zatrucie benzodiazepinami, barbituranami i wodzianem chloralu:

- euforia,

- hipoalgezja,

- podwyższenie progu drgawkowego,

- uspokojenie (pobudzenie u osób w starszym wieku, dzieci lub w organicznych zaburzeniach mózgu),

- oczopląs, dyzartrię, niezborność ruchów, upośledzenie pamięci i uwagi,

- hipotonię ortostatyczną.

Ciężkie zatrucie

Objawy:

- osłupienie lub śpiączka,

- zwolnienie oddechów,

- osłabienie odruchów,

- hipotonia,

- hipoksemia,

- hipotermia,

- śpiączka,

- śmierć (barbiturany: zapalenie płuc, niewydolność nerek, bardziej niebezpieczne są np. amobarbital - barb. o krótkim działaniu. Same benzodiazepiny rzadko pow. śmierć).

Gdy do 30 min od spożycia prowokacja wymiotów. Gdy brak odruchu: płukanie żołądka. Podać środek przeczyszczający, żeby zmniejszyć wchłanianie.

Gdy ciężkie zatrucie: konieczny jest pobyt na OJOM-ie lub oddziale internistycznym. leczenie

Podawanie płynów, kontrola krążenia i nerek. Z powodu możliwości wystąpienia napadów drgawek lub majaczenia, od chwili odzyskania kontaktu z pacjentką należy wznowić podawanie barbituranów. Nadciśnienie i hipotermię leczy się podając fentolaminę.

Przewlekłe zatrucie

Objawy: Niezborność ruchowa, agresywność, chwiejność nastroju, dysforia. Upośledzenie krytycyzmu i zapamiętywania. Często przypomina ten stan upojenie alkoholem.

Zespół abstynencyjny z odstawienia barbituranów (benzodiazepin)

Najczęściej przy przyjęciu do szpitala z powodu innej choroby.

Objawy: nudności. wymioty, hipotensja, potliwość, tachykardia, lęk, drażliwość, drżenie rąk i języka.

Mogą pojawić się drgawki lub majaczenie, które są wyrazem załamania neuroadaptacji. Objawy mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy.

Jeżeli chód chorego staje się zborny. a zachowanie normalizuje się należy podać dawkę. fenobarbitalu (Luminalu), konieczną do wywołania ataksji, niezależnie od tego, jaki lek był przyjmowany. Dawkę należy zmniejszać codziennie o 1/10 dawki z dnia poprzedniego. Jeżeli wystąpi napad drgawek lub zmącenie świadomości należy powrócić do dawki wyjściowej fenobarbitalu i próbować zmniejszać dawkę. Niezbędne jest stałe oznaczanie poziomu barbituranów. Odtrucie trwa ok. miesiąca. Należy zwrócić wtedy uwagę czy u podłoża procesu uzależnienia nie leży nerwica lub depresja.

Ponieważ środki, działające depresyjnie na OUN wykazują odporność krzyżową, substancję, którą odstawiono zastępuje się znanym lekiem, np. fenobarbitalem lub pentobarbitalem. Dawkę wylicza się podając 60-90 mg fenobarbitalu w okresie 12-16 h po ostatniej dawce leku, kiedy u chorego nie występują objawy zatrucia:

- występują objawy ciężkiego zatrucia, lub chory zasypia: nie ma tolerancji i nie ma potrzeby leczenia,

- gdy umiarkowane objawy zatrucia: dyzartria, oczopląs, ataksja lub senność) - umiarkowana tolerancja - 60-90 mg /d,

- brak objawów zatrucia lub tylko oczopląs - duża tolerancja - żeby zapobiec objawom abstynencyjnym - 180-300 mg/d podzieloną co 6 h,

potem co 10 % co 1-2 dni.

Postępowanie z uzależnionym:

1. Zbierać dokładny wywiad dotyczący leków stosowanych dotychczas przez pacjenta. Chory może zażywać leki, które chce dostać od lekarza.

2. Nie wypisywać recept choremu, który zakończył leczenie.

3. Toksykologiczne badanie skriningowe - gdy obj. abstynencyjne nie ma leku we krwi.

4. Regularne wizyty z nakłanianiem chorego do zaprzestania nadużywania.

5. Ew. możliwość hospitalizacji.

Kokaina

Zależność typu kokainy: psychiczna, bez tolerancji, wręcz nadwrażliwość. Uszkodzenie błony śluzowej. Główny problem polega na psychozach toksycznych z omamami dotykowymi.

Uzależnia pierwsza dawka.

Jako papierosy (crack - natychmiast) - najbardziej uzależnia, zażywa się wziewnie (po 20 min. i trwa ok. 1 h), liście Coca są żute, też i.v (natychmiast).

Zatrucie: pobudzenie psychoruchowe, agresywność, tachykardia, rozszerzenie źrenic, podwyższenie ciśnienia krwi, przyśpieszenie oddychania, nudności, wymioty, omamy wzrokowe i dotykowe, nastawienia urojeniowe.

Systematyczne zażywanie prowadzi do zespołu urojeniowego.

leczenie

Haloperidol 10 mg i.m., można powtórzyć.

Rozpoznanie: badanie krwi lub metabolitów w moczu.

Po ustąpieniu pobudzenia zaproponować pacjentowi wykonanie testu HIV.

Objawy po odstawieniu kokainy są łagodne: męczliwość, zaburzenia snu, apatia, obniżenie nastroju.

leczenie

Takie jak opioidy i alkohol

Stosuje się również imipraminę, wenlafaksyna, amantedynę, bromokryptynę

Inne

Zależność typu amfetaminy: Zasadniczo tylko psychiczna. Zgony przy przedawkowaniu sa spowodowane zaburzeniami rytmu serca. Tolerancja raczej wolno.

Amfetamina: p.o. (euforyzacja, przyśpieszenie toku myślenia), i.v. Duże dawki powodują pobudzenie psychoruchowe, agresywność. Przyjmowanie regularne lub krótkotrwałe dużych dawek może powodować zespół urojeniowy. Psychozy toksyczne podobne do tych po kokainie.

Ostre zatrucie

Podwyższenie samopoczucia, pobudzenie psychoruchowe, nastawienia urojeniowe, przyśpieszenie akcji serca, rozszerzenie źrenic, podwyższenie ciśnienia krwi, dreszcze, poty, nudności.

leczenie

Nawadnianie, Haloperidol.

Objawy po odstawieniu: męczliwość, senność, apatia, obniżenie nastroju.

Ostatnio dużą popularność zyskała ekstazy.

Halucynogeny

Zależność typu lizergidu: Silna psychiczna, szybki rozwój tolerancji. Psychozy toksyczne.

Najczęściej dietyloamid kwasu lizergowego (LSD), psylocybina (lub grzyby zawierające ją), meskalina (pejotl), fencyklidyna (PCP).

Doustnie. LSD służy do wywoływania psychoz eksperymentalnych.

Ostre zatrucie

wzrost ciśnienia, przyśpieszenie tętna, podwyższenie temp., rozszerzenie źrenic, omamy wzrokowe, rzadziej słuchowe, lęk, obniżenie nastroju, zwiewne urojenia prześladowcze, czasem depersonalizacja, agresja, lęk, zaburzenia poczucia czasu.

Fencyklidyna: gwałtowne zachowania, nadmierna aktywność, nadwrażliwość na dźwięki, mutyzm, echolalia, oczopląs, ataksję, sztywność mięśniową, drgawki, śpiączka..

leczenie

Pozostawienie chorego w cichym otoczeniu. Czasem diazepam.

kontrola elektrolitów, badania laboratoryjne mające na celu zróżnicowanie przyjętego środka.

Neuroleptyki, nawadnianie,

Nikotyna

Zależność typu nikotyny: Raczej psychiczna. U niektórych palaczy po odstawieniu: obj. abstynencyjne, obj. wegetatywne.

Nie zaburza zachowania i funkcjonowania. Uzależnienie pojawia się szybko.

Zespół abstynencyjny utrzymuje się przez wiele tygodni. Najpierw drażliwość, niepokój, zaburzenia koncentracji uwagi, wzmożenie łaknienia, przyrost masy ciała, bóle głowy. Uporczywe myśli o powrocie do nałogu przez kilka miesięcy.

leczenie

Plastry z nikotyną, klonidyna jak przy opiatach, ter. behawioralna.

Lotne rozpuszczalniki organiczne

Są to: benzyna, kleje, rozpuszczalniki do farb.

Substancje czynne to węglowodory aromatyczne.

Zatrucie:

zawroty głowy, euforia, splątanie, oczopląs, ataksja, drżenie, nieostre widzenie, majaczenie. Przewlekłe nadużywanie może powodować otępienie.

W Polsce najpopularniejszym jest butapren. Objawy: Euforia, agresji, zaburzenia impulsywne, niezborność ruchowa, bełkotliwość mowy, osłabienie odruchów, oczopląs.

leczenie: Ograniczenie dostępu do tych substancji.

Naprzemienne przyjmowanie środków psychoaktywnych

Może powodować nietypowe objawy, również abstynencyjne. Konieczne jest oznaczenie jakościowe rodzaju środka (barbiturany, alkohol, opiaty, benzodiazepiny).