ORGAN PAŃSTWA
Pojęcie organu jest jednym z ważniejszych pojęć używanych w naukach zajmujących się funkcjonowaniem grup społecznych, a także teorii państwa i prawa. Pochodzi od greckiego słowa organon, oznaczającego narzędzie. W naukach prawnych zaczęto używać tego pojęcia we współczesnym znaczeniu w XIX w. Wtedy zostało przeniesione z opisu organizmów biologicznych do socjologii i prawnych analiz funkcjonowania grup ludzkich, a także instytucji społecznych. Twierdzono wówczas, że zbiorowość ludzka, tworząca odrębny podmiot stosunków społecznych i prawnych, ma – na wzór człowieka - własną, „zbiorową" wolę, którą wyrażają i realizują specjalnie utworzone organy. Mają one, podobnie jak organy człowieka, różna strukturę i różne funkcje.
Odwołam się do poglądów wybitnego polskiego teoretyka prawa Czesława Znamierowskiego (Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Warszawa 1988), według którego organem grupy nazywamy takiego zastępcę, który należy do niej i ma stałą pozycję w jej strukturze. Zastępstwo oznacza możliwość działania w imieniu tej grupy, na jej rzecz i dla jej dobra. Istotne jest przy tym, że kompetencje organu wynikają z przydzielenia mu zadań określonych w statucie organizacyjnym grupy, a nie z jednorazowego upoważnienia.
Działalność organu jest formalnie niezależna od osoby go piastującej i od zmiany tej osoby. Organ tworzony jest na podstawie norm organizacyjnych, zatem jego istnienie związane jest z obowiązywaniem tych norm.
Jak już wspomniałam w teorii państwa pojęcie organu było używane od XIX w. i pierwotnie służyło oddzieleniu władzy państwowej od osoby konkretnego monarchy. Chodziło przede wszystkim o zerwanie jedności państwa i władcy, wyrażającej się w znanym powiedzeniu Ludwika XIV: `państwo to ja`.
Obecnie w naukach prawnych funkcjonują różne definicje organu państwowego. Akcentują one dwie istotne cechy organu, które umownie określić można jako organizacyjno-personalną i kompetencyjną.
Jeśli chodzi o pierwszą cechę, to stwierdza się, że organ państwowy to zawsze osoba (lub grupa osób) wyodrębniona na podstawie norm organizacyjnych i stanowiąca część szeroko pojętego aparatu państwowego, Normy prawne muszą określać sposób powoływania i odwoływania, a także założenia dotyczące trybu pracy danego organu. Łączy się z tym potrzeba przydzielenia organowi pewnej grupy osób i środków materialnych, wspomagających jego działalność (czyli urzędu).
Aspekt kompetencyjny dotyczy konieczności określenia zadań danego organu i przyznania mu uprawnień służących realizacji tych zadań. Kompetencja oznacza możliwość dokonywania czynności, które rodzą skutki prawne w postaci konkretnych obowiązków po stronie określonych podmiotów. Szczególny charakter kompetencji organów państwowych polega na tym, że oznaczają one nie tylko uprawnienie organu państwa do podejmowania konkretnych działań; w pewnych sytuacjach normy prawne mogą zobowiązywać do korzystania z kompetencji. Kompetencja może mieć zatem charakter zarówno uprawnienia, jak i - równocześnie - obowiązku. W demokratycznym państwie prawnym kompetencje organu państwowego wynikać mogą jedynie z przepisów prawa i muszą znajdować swoją bezpośrednią lub pośrednią legitymację w woli narodu jako suwerena. Organ państwa powinien przy tym mieć zapewnioną możliwość korzystania ze środków o charakterze władczym, wynikających z władzy zwierzchniej państwa (imperium), łącznie z możliwością posłużenia się przymusem państwowym.
ORGAN PAŃSTWA (definicja wg „Wielkiej encyklopedii prawa”) – wyodrębniona organizacyjnie część aparatu państwowego. Wypełnia określone zadania i stosownie do nich jest zorganizowany i wyposażony w kompetencje. Może mieć charakter kolegialny lub jednoosobowy. Tworzony jest w drodze ustawy. twierdzi się też, że organ państwa to wyodrębniona organizacyjnie przez prawo osoba fizyczna lub grupa takich osób, posiadających własne kompetencje, możliwości podejmowania działań władczych oraz charakteryzująca się swoistymi formami działania.
Rozróżnia się organy państwa naczelne, centralne i terenowe. Można też klasyfikować je wg trójpodziału władz państwowych: organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.
Organ państwa - osoba bądź zespół ludzi upoważnionych do wykonywania określonych czynności w imieniu państwa. Od organu państwa należy odróżnić urzędy, pełniące funkcje pomocnicze w stosunku do organów państwa (np. minister spraw zagranicznych jest organem państwa, natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych to urząd.
Organ państwa według Janusza Trzcińskiego:
Istotną cechą organu państwa jest kompetencja, jest to własna kompetencja organu. Kompetencja organu związana jest z określonym zespołem norm prawnych wyznaczających sytuacje, w których organ państwa w odpowiedni sposób zachowa się, przez co ulegnie zmianie w jakimś stopniu sytuacja prawna innych podmiotów tzn. organów państwa czy ludzi. Normy prawne, z których płyną kompetencje dla organów państwa są przede wszystkim normami konstytucyjnymi i ustawowymi, a treścią tych norm jest stanowienie prawa, działalność administracyjno - zarządzająca i wymiar sprawiedliwości. Organ państwa w żadnym przypadku nie może zaniechać działania tam, gdzie wchodzi w grę interes społeczny.
Cechą organu państwa jest podmiotowość prawna organu. Łączy się ona zresztą ściśle z kwestią kompetencji. Jest to sprawa dyskusyjna. W końcowej fazie dyskusji nad problemem podmiotowości organu (za czasów J. Jellinka), zgodnie z teorią osobowości prawnej państwa, w prawie publicznym odmawiano w zasadzie tej kwalifikacji organom państwa, przy czym podmiotowość prawna utożsamiana była z osobowością prawną. J. Trzciński polemizował z tym, że w nauce socjalistycznej (w tym także i polskiej) w zasadzie odmawia się cechy podmiotowości organowi państwa przede wszystkim tam, gdzie organ działa „na zewnątrz", do obywatela. W takich sytuacjach mówi się, że państwo działa, a nie organ. Wg autora istnieje stosunek prawny między organem państwa a obywatelem. Model stosunku prawnego, organ - obywatel ma znaczenie dla odpowiedzialności politycznej organu, która w przypadku przyjęcia modelu państwo - obywatel jest nieuchwytna.
Organ państwa ma obowiązek działać na rzecz i w interesie państwa.
Możliwość podejmowania działań władczych to również istotna cecha organu państwa. Wg autora po pierwsze władzy nie należy utożsamiać z przymusem, po drugie - decyzją władczą jest zarówno wyrok sądu czy decyzja administracyjna jak i ustawa Sejmu czy rozporządzenie ministra. Cechuje je to, że :
podejmowane są w sposób sformalizowany,
przypisywane są określonemu organowi,
są w odpowiedni sposób podawane do wiadomości,
mają moc powszechnie obowiązującą.
Na podstawie Konstytucji PRL można sformułować jeszcze jedną cechę organu państwa, mianowicie tę, że organ zobowiązany jest działać według określonych zasad, do których zaliczana jest: zasadę praworządności, zasadę legalności, zasadę poszanowania i rozwijania praw i wolności obywatelskich oraz zasadę współdziałania organów państwa ze społeczeństwem.
W związku z przedstawionymi sugestiami można zaproponować następującą definicję organu państwa:
organ państwa to wyodrębniona organizacyjnie przez prawo osoba lub zespół osób wywodzących się w sposób bezpośredni lub pośredni (poprzez organy przedstawicielskie) od ludu pracującego, charakteryzujący się posiadaniem własnych kompetencji, samodzielną podmiotowością prawną, możliwością podejmowania działań władczych i swoistymi zasadami funkcjonowania.
Organ państwowy jest to część składowa aparatu państwowego, jego wyodrębniony element, różniący się od innych zakresem kompetencji, swoistą budową i trybem działania. Mamy zatem do czynienia z trzema kryteriami, które pozwalają wyróżniać poszczególne ogniwa tego aparatu:
zakres kompetencji, a więc zadania powierzone do realizacji organowi państwa, jest to element najważniejszy, bowiem on przesądza o strukturze organu i o trybie jego funkcjonowania. Do innych zadań powołany jest Sejm czy Senat, a inne kompetencje konstytucja powierza ministrowi.
zróżnicowaną strukturą czyli budową wewnętrzną wymienionych organów. Jeżeli parlament stanowi reprezentację narodu zbudowanego pluralistycznie, odzwierciedlając różne nurty polityczne istniejące w społeczeństwie, to nie może być organem jednoosobowym, jego charakter zakłada wieloosobowy skład.
Taka bowiem struktura pozwala odzwierciedlać wielość politycznych orientacji danego społeczeństwa. Zadania, jakie ustawodawca powierza ministrowi, wymagają istnienia organu działającego sprawnie, operatywnie, a przy tym o wyraźnie zarysowanej odpowiedzialności. Dlatego też resortem kieruje nie organ wieloosobowy, kolegialny, lecz jednoosobowy.
zróżnicowany trybie działania poszczególnych ogniw aparatu państwowego, o którym przesądzają kompetencje organu państwowego. Realizując powierzone sobie zadania Sejm czy Senat działają na posiedzeniach, sądy rozpatrują sprawy w toku prowadzonych rozpraw, w inny jeszcze sposób działa Rzecznik Praw Obywatelskich.
Mówiąc zatem o aparacie państwowym czy o organach państwa, myślimy o strukturach polityczno-prawnych powołanych w celu realizacji władzy państwowej.
Należy zauważyć, że system organów państwowych jest czymś innym. Pojęcie to pozostaje w związku z budową mechanizmu państwowego, jest to bowiem całokształt cech określających budowę aparatu państwowego. Są to reguły określające jego budowę, formy organizacyjne organów państwowych i wzajemny ich stosunek do siebie.
W oparciu o postanowienia Konstytucji można wyróżnić cztery grupy organów:
organy ustawodawcze,
organy wykonawcze,
sądy i trybunały,
organy kontroli państwowej i ochrony prawa.
Warunkiem pozwalającym na wyodrębnienie wskazanych czterech grup organów są:
- zasady ich organizacji,
tryb funkcjonowania,
struktura wewnętrzna,
- charakter stosunków występujących między tymi organami.
Państwo, które nie posiada żadnych organów, nie może funkcjonować. W praktyce struktura organizacyjna współczesnych państw jest bardzo rozbudowana. W zależności od przyjętych rozwiązań ustrojowych, w państwie może działać jeden, ale też może być kilka organów najwyższych (naczelnych). Im podporządkowana jest pozostała część aparatu państwa.
Hierarchia aktów prawnych wydawanych w Polsce
Konstytucja (ustawa zasadnicza)
prawo UE ratyfikowane umowy ustawy rozporządzenia m międzynarodowe międzynarodowe Prezydenta RP z mocą ustawy
Rozporządzenia
Zarządzenia
Akty prawa miejscowego
Polska Konstytucja stanowi, że w Polsce źródłami powszechnie obowiązującego prawa są:
a)
Konstytucja (ustawa zasadnicza),
b)
ustawy,
c)
ratyfikowane umowy międzynarodowe,
d)
rozporządzenia,
e)
akty prawa miejscowego.
Konstytucja
jest to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów ustawodawczych. Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie, jak również wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody dwóch trzecich, co najmniej połowy ogólnej liczby postów obecnych w czasie głosowania. W swojej treści zawiera normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego państwa. Ustala podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i zakres działania organów państwa i samorządów terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Wydane z upoważnienia Konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w swojej treści z nią sprzeczne. Umowa międzynarodowa ratyfikowana na podstawie upoważnienia wynikającego z ustawy ma pierwszeństwo przed ustawą krajową, w przypadku gdy jej treści nie da się pogodzić z treścią tej ustawy krajowej.
Ustawa
jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm i zatwierdzanym przez Senat. Wymaga też podpisu prezydenta. Brak zatwierdzenia ze strony Senatu względnie zgłaszane przez niego poprawki, powodują powrót ustawy do Sejmu i ponowne głosowanie. Poprawki senatu są odrzucane przez Sejm bezwzględną większością głosów, natomiast poprawki, nie odrzucone bezwzględną większością głosów są poprawkami przez sejm przyjętymi. Ustawy uchwalane są na wniosek Prezydenta, Senatu, Rady Ministrów, komisji sejmowych lub 15 posłów.
Rozporządzenie
jest
aktem normatywnym Prezydenta, naczelnych i centralnych organów
administracji państwowej, a mianowicie: Rady Ministrów,
poszczególnych (lub kilku) ministrów i równorzędnych kierowników
urzędów centralnych. Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie
na podstawie upoważnienia wynikającego z przepisu ustawy (delegacja
ustawowa) i stanowią bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów
zawartych w ustawach. Warunkami ważności rozporządzenia są:
wyraźnie w konkretnej ustawie sformułowana delegacja ustawowa do
wydawania rozporządzenia; zgodność treści rozporządzenia z
przepisami ustawy i utrzymanie jej w granicach udzielonego
upoważnienia.
Uchwała
jest
ujawnionym wyrazem woli kolegialnych organów władzy (Sejmu i
Senatu) i administracji państwowej (rady Ministrów, kolegialnych
organów Rady Ministrów) oraz organów samorządu terytorialnego.
Uchwały podejmują również kolegialne organy różnych organizacji
i jednostek - nie stanowią one jednak źródła prawa państwowego.
Uchwała w odróżnieniu od rozporządzenia dotyczy tylko pewnych
zagadnień zawartych w ustawie. Do jej ważności niezbędna jest
również delegacja ustawowa, na którą uchwała w chwili jej
podejmowania i ogłaszania winna się powoływać.
Zarządzenie
jest
aktem normatywnym, wydawanym przez Prezydenta i ministrów oraz
kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw i w celu ich
wykonania. Zarządzenie różni się tym od rozporządzenia, że
posiada mniejszy zakres treści niż rozporządzenie (nie rozwija
przepisów ustawy). Zarządzenia na niższych szczeblach wydawane są
przez terenowe organy administracji państwowej i organy samorządu
terytorialnego.
Instrukcja,
regulamin, statut są aktami normatywnymi. Ich rolą jest wyjaśnianie
i uściślanie przepisów zawartych w aktach wyższego rzędu. W
żadnym przypadku nie mogą być z nimi sprzeczne. Ich głównym
celem jest usprawnienie i uściślenie działalności organów
niższego szczebla i jednostek organizacyjnych.
Akty prawa miejscowego
są wydawane przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego i obowiązują tylko na obszarze działania tych organów (województwo, powiat, gmina); publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych.
Umowy międzynarodowe
(traktaty, konwencje, pakty, układy) stanowią źródła międzynarodowego prawa publicznego i regulują stosunki między państwami.
Ratyfikacja
to akt, w którym organ upoważniony od reprezentowania państwa wyraża zgodę na obowiązywanie umowy międzynarodowej w danym państwie (związania go tą umową); w Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Niektóre umowy ratyfikuje Prezydent zawiadamiając o tym Sejm i Senat, a inne wymagają wydania umowy upoważniającej do ratyfikacji (umowy dotyczące pokoju, sojuszów, układów politycznych lub wojskowych, członkostwa w organizacjach międzynarodowych). Ratyfikacji nie podlegają umowy handlowe oraz umowy rządowe i resortowe. Umowy międzynarodowe ratyfikowane stają się częścią krajowego porządku prawnego po ich opublikowaniu w Dzienniku Ustaw i stosowane są bezpośrednio, chyba że konieczne jest do tego wydanie ustawy.
System prawa
to całokształt norm prawnych, obowiązujących w danym państwie, uporządkowany według wybranych cech (kryteriów).
Prawo publiczne chroni interesy państwa (interes publiczny), np. prawo konstytucyjne, administracyjne.
Prawo prywatne chroni interesy jednostek (interes prywatny), np. prawo cywilne, handlowe.
Prawo materialne to normy regulujące uprawnienia i obowiązki osób fizycznych i prawnych, np. prawo cywilne.
Prawo formalne to normy służące urzeczywistnieniu norm prawa materialnego, np. prawa procesowe.
Gałąź prawa to zespół norm regulujących stosunkowo szeroką grupę jednorodnych stosunków społecznych.
Instytucja prawa
to zespół norm regulujących pewien wąski i jednolity wycinek stosunków społecznych, np. czynność prawna, osoba prawna, przestępstwo.
Inne kryteria podziału systemu prawa to przedmiot regulacji prawnej oraz metoda regulacji stosunków społecznych (cywilnoprawna - równorzędności, administracyjnoprawna - władztwa).
System ustawodawstwa to system tworzony przez ustawodawcę na drodze porządkowania i scalania (kodyfikacja) przepisów prawnych, co powoduje powstanie kodeksów, obejmujących podstawowe normy prawne należące do jednej gałęzi prawa.
Zasady ogólne postępowania administracyjnego art. 6-16
A Zasady Idei stosowania prawa
PIERWOTNE:- praworządności i dbałości o strony i uczestników
-prawdy obiektywnej-interes indywidualny i społeczny
- czynnego udziału w postępowaniu
POCHODNE:- pogłębianie zaufania obywateli do organów
-dwuinstancyjność-trwałości decyzji-sądowej kontroli
decyzji administracyjnych B Zasady kultury administrowania
-wychowanie obywateli- przekonania-udzielenia informacji
faktycznej i prawnej stronom, oraz niezbędnej informacji
prawnej stronom i uczestnikom postępowania-ugodowego
załatwiania spraw o spornych interesach stron-szybkości
i prostoty postępowania-pisemności
ZASADY OGOLNE W PRAWIE PODATKOWYM
A Idei stosowania prawa
PIERWOTNE:- praworządności-prawdy obiektywnej
-czynnego udziału stron POCHODNE:
-jawności postępowania dla stron 129 o.p.
-zaufania do organów podatkowych 121 §1 o.p.
-dwuinstancyjności post. 127 op
-trwałości ostatecznych decyzji 128 o.p.
B Kultury administrowania i techniczno-procesowe
-przekonywania 124 op- udzielenia inf. prawnej w
przedmiocie sprawy podatkowej 121 §2 o.p.
-szybkości i prostoty postępowania 125 §1 i2 o.p
-pisemności 126 op
ZASADY W POSTEPOWANIU EGZEKUCYJNYM
-ugodowego załatwiania spraw-trwałości decyzji adm. 17 §1
-dwuinstancyjności-sądowej kontroli decyzji adm.
-prawdy obiektywnej-uwzględnienia interesu społecznego i
słusznego interesu jednostki-udzielenia informacji prawnej
-czynnego udziału stron- przekonywania-niezbędności
postępowania egzekucyjnego-praworządności
-pogłębiania zaufania do organów adm.-wpływu
wychowawczego na obywateli-szybkości i prostoty
postępowania-pisemności