Cala filozofia

1. Filozofia (gr. φιλοσοφία philosophia) - określenie to pochodzi prawdopodobnie od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości. Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o definicję, bo zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały historycznym zmianom a rozumienie filozofii jest uzależnione od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia i rzeczywistości, poznawalnością prawdy czy tym, jakie działanie jest pożądane. Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania) i aksjologię (teoria wartości


Filozofia – oznacza dosłownie „umiłowanie mądrości” – termin jest obecnie używany w różnych znaczeniach. Treść rozważań filozoficznych ulegała historycznym zmianom i jest uzależniona od przyjętej koncepcji filozofii. W starożytności utożsaminana z wiedzą, której źródłem jest ciekawość, zdziwienie swiatem (Platon, Arystoteles), oraz wątpienie. Insporacja do filozofii była także świadomość śmiertelności, skłaniającą do pytania o sens życia. Jako podstawowe problemy filozofii Platon wymienił Prawdę, Dobro i Piękno. Immanuel Kant wymieniał 4 podstawowe pytania filozofii:

- Co mogę wiedzieć? (na które odpowiedz daje metafizyka)

- Co powinienem czynić? (na które odpowiedz daje etyka)

- Na co mogę mieć nadzieję? (na które odpowiedz daje religia)

- Czym jest człowiek? (na które odpowiedz daje antropologia)


Zdziwienie światem stało się zarzewiem powstania filozofii. Pytanie „dlaczego!” powołało do życia wiedzę naukową, ponieważ drążyło rzeczywistość, domagając się jej wyjaśnienia. Zdziwienie – a więc świeże, pozbawione rutyny spojrzenie na to, co nas otacza. Przyjmowanie świata i ludzi w nim w sposób, jakby widziało się po raz pierwszy, powoduje wzmożenie naszych doznań. Dostrzegamy wówczas nowe właściwości. Nauczyć się przyjmować to, co znane, tak, jakbyśmy mieli dopiero roszyfrować tajemnicę nieznanego – oto nasz cel. Cel prowadzący do pogłębionego poznania. Nie przyzwyczajać się, lecz w tym, co znane, odnajdywać nowe – oto druga wzbogacająca codzienność.
Nauki realne mają za swój przedmiot określony wycinek doświadczalnej rzeczywistości i badają go za pomocą określonej metody. Jest to albo wycinek przyrody ( nauki przyrodnicze) albo wycinek tego, co powstało w wyniku ludzkiego działania ( nauki kulturowe )przy czym można tu odróżnić historię, język i sztukę jako twory ludzkiego ducha od struktur i prawidłowości występujących w życiu gospodarczym i społecznym. Nauki formalne nie mają za temat jakiegoś wycinka doświadczalnej rzeczywistości, chodzi im raczej o czystą formę, o abstrakcyjną strukturę zależności oraz o urachunkowienie wyrażeń (tzn. o to aby przy ich pomocy można było liczyć)

Trzy charakterystyczne cechy nauk szczegółowych :

Nauki te są empiryczne, tzn. ich przedmiot jest wycinkiem świata doświadczalnego. Wykazane związki opisowe i przyczynowe dają się w tym wycinku potwierdzić i nie wychodzą poza niego. Nauki realne wyjaśniają elementy empiryczne przez inne elementy empiryczne 2.Nauki realne mają za swój przedmiot określony wycinek doświadczalnej rzeczywistości i badają go za pomocą określonej metody. Jest to albo wycinek przyrody ( nauki przyrodnicze) albo wycinek tego, co powstało w wyniku ludzkiego działania ( nauki kulturowe )przy czym można tu odróżnić historię, język i sztukę jako twory ludzkiego ducha od struktur i prawidłowości występujących w życiu gospodarczym i społecznym. Nauki formalne nie mają za temat jakiegoś wycinka doświadczalnej rzeczywistości, chodzi im raczej o czystą formę, o abstrakcyjną strukturę zależności oraz o urachunkowienie wyrażeń (tzn. o to aby przy ich pomocy można było liczyć)


ęłęóFilozofia stawia takie pytania, których niepostawienie było warunkiem sukcesu metody naukowej. Filozofia i nauki realne zakładają wstępną wiedzę o całości, potoczny przednaukowy pogląd na świat , potoczne doświadczenie świata.

Filozofia wychodzi wprawdzie od doświadczenia, ale nie zatrzymuje się na nim. Pyta ona o ostateczne warunki i źródła doświadczenia. Wychodzi od doświadczenia i pyta co leży u podstaw doświadczenia . Otóż te warunki i źródła doświadczenia nie są czymś empirycznym, nie są jednymi z rzeczy danych w doświadczeniu, filozofii więc chodzi o nieempiryczne warunki i źródła tego, co empiryczne, ponieważ elementów empirycznych nie da się do końca wyjaśnić przez inne elementy empiryczne. Inną różnicą jest to ,że filozofia pyta o całość, nie dokonuje redukcji tematycznej. Filozofia też nie zakłada żadnej metody. Filozof sam szuka swej metody. Nauki realne nie podejmując pytania o całość doświadczenia nie znają również pełnego zasięgu swych wypowiedzi. Dyscypliny, umożliwiające postęp technologiczny i ekonomiczny, nie znają skutków rozwijanych przez siebie technologii i struktur w kontekście całości ( takiej jak np. zagrożenie środowiska naturalnego, zmiany struktury społecznej itp. )

Pedagogika jako nauka szczegółowa nie umie sama określić celu wychowania. Medycyna dostrzega coraz bardziej jak potrzebne jest całościowe widzenie człowieka. Metody interdyscyplinarne nie są rozwiązaniem ponieważ zachodzi pytanie czy można uzyskać obraz całości za pomocą łamigłówki. Wydaje się , że tylko filozofia z jest w stanie z perspektywy całości wskazać naukom szczegółowym miejsce w ramach tej całości.

Nauki realne są zredukowane tematycznie, tzn. ich przedmiot zostaje ograniczony do pewnego określonego punktu widzenia z pominięciem innych punktów widzenia.3. Nauki realne są metodycznie abstrakcyjne, tzn. ich temat może być badany w taki tylko sposób, na jaki pozwala metoda; to co się nie mieści w zasięgu określonej metody, nie należy do tematu i zostaje pominięte. Pytania empiryczne :Przy jakiej temperaturze topi się miedź ? Ile zębów ma niedźwiedź polarny? Jak duże jest zużycie ropy naftowej w Australii? Jaką truciznę zawiera muchomor bulwiasty? Jak niebezpieczne są elektrownie atomowe? Kto zwyciężył w bitwie narodów pod Lipskiem? Czy węgierski jest językiem indoeuropejskim?Pytania filozoficzne : Dlaczego jest coś, a raczej nic ? Co to jest poznanie ? Co to jest prawda? Czy istnieje samookreślenie płynące z wolności? Co to jest człowiek ? Co to jest życie ?Na czym polega sens ludzkiego istnienia ? Co to jest dobro moralne ? Co to jest sztuka ? Czy dzieje mają sens ? Co to jest język ? Czy istnieje Bóg ?filozofia a nauki realne Filozofia stawia takie pytania, których niepostawienie było warunkiem sukcesu metody naukowej. Filozofia i nauki realne zakładają wstępną wiedzę o całości, potoczny przednaukowy pogląd na świat , potoczne doświadczenie świata.Filozofia wychodzi wprawdzie od doświadczenia, ale nie zatrzymuje się na nim. Pyta ona o ostateczne warunki i źródła doświadczenia. Wychodzi od doświadczenia i pyta co leży u podstaw doświadczenia . Otóż te warunki i źródła doświadczenia nie są czymś empirycznym, nie są jednymi z rzeczy danych w doświadczeniu, filozofii więc chodzi o nieempiryczne warunki i źródła tego, co empiryczne, ponieważ elementów empirycznych nie da się do końca wyjaśnić przez inne elementy empiryczne. Inną różnicą jest to ,że filozofia pyta o całość, nie dokonuje redukcji tematycznej. Filozofia też nie zakłada żadnej metody. Filozof sam szuka swej metody. Nauki realne nie podejmując pytania o całość doświadczenia nie znają również pełnego zasięgu swych wypowiedzi. Dyscypliny, umożliwiające postęp technologiczny i ekonomiczny, nie znają skutków rozwijanych przez siebie technologii i struktur w kontekście całości ( takiej jak np. zagrożenie środowiska naturalnego, zmiany struktury społecznej itp. )Pedagogika jako nauka szczegółowa nie umie sama określić celu wychowania. Medycyna dostrzega coraz bardziej jak potrzebne jest całościowe widzenie człowieka. Metody interdyscyplinarne nie są rozwiązaniem ponieważ zachodzi pytanie czy można uzyskać obraz całości za pomocą łamigłówki. Wydaje się , że tylko filozofia z jest w stanie z perspektywy całości wskazać naukom szczegółowym miejsce w ramach tej całości.

Główne kierunki pytań filozoficznych Związek łączący trzy pojęcia : byt - podmiot - absolut albo świat - dusza - bóstwo obejmuje całą przestrzeń filozofii teoretycznej.Najważniejsze stanowiska tradycji filozoficznej różnią się głównie tym, w którym z tych trzech kątów trójkąta (platońskiego) filozofowanie się rozpoczyna. Filozofia bytu : (np. Arystoteles ) Myślenie zaczyna się od tego, że z perspektywy zjawisk pyta o byt leżący u podłoża zjawisk. Pyta więc o warunki możliwości doświadczenia w "nie-ja" Takie myślenie pyta o prawdziwe istnienie tego, co istnieje, i próbuje zrozumieć to, co istnieje, na podstawie ostatecznych źródeł jego istnienia.Filozofia podmiotu : (np. Kant ) Myślenie zaczyna od pytania o "ja" jako podmiot wszelkiego doświadczenia. Pyta więc o warunki możliwości doświadczenia w "ja", w podmiocie. Jest zatem pierwotnie zorientowane transcendentalnie, tzn. pyta o podmiot świata doświadczalnego i o jego właściwości.Filozofia ducha :( np. Hegel ) Myślenie zaczyna od idei. Próbuje od strony idei uchwycić warunki możliwości doświadczenia. Ten rodzaj filozofowania ujmuje zatem w jedno od strony absolutu byt i "ja", substancję i podmiot, metheksis i anamnasis, problem ontologiczny i transcendentalny. Trójkąt Platona - Platon odkrywa różnicę między sferą duchową a zmysłową i zapytuje o warunki prawdziwego poznania w ramach trzech biegunów : bytu (natury), "ja"(duszy), i idei ( absolutu ). Arystoteles - " Istnieje nauka, która bada byt jako taki i przysługujące mu atrybuty istotne. Nie jest ona żadną z tzw. nauk szczegółowych, bo żadna z tych nauk nie bada ogólnie bytu jako takiego, lecz wyodrębia pewną część bytu i bada jej własności, jak na przykład nauki matematyczne. ( Met. III, 1, 1003 a ).Czy części mojego ciała, ja sam i państwo, którego jestem obywatelem są bytem w jednakowy sposób? Jest to przecież najwyraźniej wykluczone. Są do pomyślenia trzy możliwości :a)Właściwymi bytami są moje części ciała ( albo ich części ) , ja sam jestem zespołem tych części. Państwo jest właściwie zespołem zespołów.b)Właściwym bytem jest państwo. Ja jestem jedynie elementem państwa, a moje części ciała są częściami tego elementu.c)Właściwym bytem jestem ja. Moje części ciała są tym, czym są, tylko w organicznej jedności mojego ciała. Państwo jest jednością wzajemnego stosunku bytów mi podobnych.

 Trzy klasyczne ontologiczne stanowiska Stanowiska myśli presokratycznej próbowały od względności zjawisk dojść wstecz do leżącego u ich podstawy, właściwego bytu.1. Jońscy filozofowie przyrody pytali o ostateczną zasadę ( gr, arche )wszystkich rzeczy, a więc o właściwy byt, który leży u podstaw wszystkich zjawisk. ( tales - arche - woda; Anaksymenes - powietrze )Rozmaitość jawiącego się świata tłumaczyli ruchem i zmiennością jednego z tych żywiołów. Właściwy byt jest więc jednorodny, materialny i ma postać żywiołu. Heraklit pytał skąd się biorą różnice, przeciwieństwa, występujące w rozmaitości i w ciągłej zmianie zjawisk. Dla niego zasadą leżącą u podstaw zjawiskowego świata jest walka przeciwieństw, sprzeczność, która wszystkim włada i wszystko utrzymuje w ciągłym ruchu i zmianie. Świat doświadczalny jest złudzeniem i pozorem Właściwym bytem jest ów boski ogień, który wszystkim włada. Filozofować to tyle co poznawać sens, rozum tego ognia Arystoteles - wszystko, co rzeczywiste ma w sobie dwa momenty :a) moment aktualności (gr. energia) wskutek którego to, co rzeczywiste, jest tym co aktualnie istnieje; moment ten nazywamy aktem (łac. actus)b) moment możliwości (gr. dynamis), wskutek którego to, co rzeczywiste ma możność stać się czymś innym od tego, czym jest; moment ten nazywamy potencją (łac. potentia = zdolność, możliwość).Ontologiczne pytanie o byt właściwy prowadzi zatem do rozróżnienia między bytem aktualnym a bytem potencjalnym. przykład str. 107. ( mój przykład ; jeśli się urodziłem byłem możliwy istniałem w formie potencjalnej jestem więc bytem bo moje istnienie dzieląc się na potencjalne i aktualne spełnia arystotelesowskie wymogi bytowania )Arystoteles tłumaczy ruch jako przejście od potencji do aktu. To przejście od potencji do aktu zakłada jakąś przyczynowość, w języku Arystotelesa przyczynę sprawczą. Przyczyna ta aktualizuje potencję, o ile sama jest w akcie. Trzeba zróżnicować pojęcie potencji :a) potencja czynna : zdolność wywoływania aktu, np. potencję gracza wobec piłki;b) potencja bierna : zdolność przyjmowania aktu, albo zdolność bycia aktualizowanym przez akt, np. potencja piłki względem gracza. Z uwagi na tą relację między aktem i potencja w bycie wszystko co rzeczywiste u Arystotelesa zawiera w sobie jako momenty jedność i różność. Właśnie przez to jest ono tym określonym, konkretnym czymś rzeczywistym. Pojęcie substancji u Arystotelesa. Określenia substancji ulegają zmianom ale sama substancja pozostaje bez zmian. Substancja ma charakter bytu samodzielnego, który poniekąd istnieje sam w sobie i wśród zmieniających się określeń pozostaje bez zmian.Własności które się zmieniają w substancji mają charakter bytu niesamodzielnego. "Nie istnieją same w sobie" , lecz są tylko w czymś innym, w substancji. Owe niesamodzielne własności nazywamy przypadłościami albo akcydensami ( łac. accidere = przytrafić się ) Stosunek między substancją a przypadłością jest stosunkiem między aktem a potencją. Substancja znajduje się w potencji względem przypadłości. Te ostatnie są aktami, które określają substancję. Obie strony się też wzajemnie warunkują : substancją jest rzeczywista tylko w określeniu przypadłościowym; przypadłości są rzeczywiste tylko w substancji. Np. z krowy widzimy jej wielkość , kształt, barwę, jej ruch. odbieramy jej obecność powonieniem i słuchem . Substancja ukazuje się w swoich jawiących się przypadłościach. Można rozróżnić dwa rodzaje przypadłości :a) Przypadłości przypadkowe (albo zewnętrzne), które są substancji przydane z zewnątrz, ale dla istotnego określenia substancji są obojętne np. dla istoty człowieka jest rzeczą przypadkową , że ktoś jest blondynem.b) własności które wynikają z samej substancji i o tyle wskazują na istotę rzeczy. Substancja "wchodzi" we właściwości i ukazuje się w nich. Klasycznym przykładem jest tu zdolność człowieka do śmiechu. Spotykamy ją wszędzie tam gdzie pojawiają się ludzie.Tu dokonane rozróżnienie jest istotne by odpowiedzieć na pytanie jak istota bytu właściwego (substancji) ukazuje się w przypadłościach (w zjawisku). Sama substancja nigdy przecież nie jest nam dana bezpośrednio? Więc to, co przypada substancji zgodnie z jej istotą, poznajemy dopiero po długim okresie doświadczania jej. Ten czas pozwala nam na uświadomieniu która przypadłościowa własność substancji jest przypadkowa, dowolna i zewnętrzna, a która ma charakter własności. Określić istotę substancji to tyle co podać jakie są jej własności jak są one ze sobą powiązane.

Kategorie( z gr. kategoria = sąd, orzeczenie) oznacza u Arystotelesa tyle co schemat albo forma orzekania.

Pyta : jakie są najwyższe rodzaje pojęć, jakie orzekamy o rzeczach? Odp : Wszystko, co możemy powiedzieć o rzeczach, powinno się zmieścić w jednej z dziesięciu kategorii. Zakłada on przy tym, że kategorie są nie tylko sposobami orzekania, ale także sposobami istnienia.W tym ujęciu kategorie są podstawowymi formami ontologicznymi w jakich istnieje to co istnieje.



2. Filozofia a nauka W starożytnosci nie było podziału miedzy filozofią a nauką i można śmiało powiedzieć, że wszelka wiedza była uznawana za filozofię. Arystoteles nie widział istotnej różnicy miedzy rozważaniami na temat państwa a botaniką. Być może koło II wieku p.n.e. z filozofii wyodrębniły się prawo i medycyna, a na pewno stało się to w średniowieczu. Wtedy jednak też nie było silnego rozróżnienia, choc czasem mówiono o filozofii jako wiedzy niepochodzącej z objawienia wyższego stopnia i nauce jako wiedzy niepochodzącej z objawienia niższego stopnia. Jeszcze Kopernik oddawał swoje dzieło pod osąd filozofów a intencje jego pracy były filozoficzne (por. filozofia polska).Dopiero później, po opracowaniu metody naukowej, coraz ostrzej zarysowywał sie podział. Do dzisiaj istnieją różne koncepcje stosunku filozofii do nauki, które można rozmieścić na skali gdzie jednym końcem będzie teza, że filozofii w ogóle nie ma (neopozytywizm logiczny) a drugim klasyfikacje, które do filozofii zaliczają całą naukę (neotomizm).Mówi się, że nauka ma duży wpływ na tendencje w filozofii. Platon tworzył pod wrażeniem geometrii, Arystotelesa zapładniały astronomia i biologia a Leibniza matematyka. Paradoksalnie najdłużej trwają jednak te koncepcje filozoficzne, które nie bazują na rozwiązaniach naukowych, a jak pokazuje XX-wieczna filozofia nauki, koncepcja nauki jako dziedziny jasnych i ostatecznych rozwiązań, co do których istnieje powszechna zgoda badaczy, jest też modelem dalekim od realnej praktyki naukowej.Z drugiej strony można zauważyć, że gdy filozofia opanuje jakiś obszar do punktu, w którym zaczyna spełniać standardy nauki, obszar ten wydziela się z niej i staje się autonomiczną dziedziną naukową. Tak się stało na przykład z psychologią i socjologią, wyodrębnionymi z filozofii na przełomie wieku XIX i XX.


Filozofia a religia Filozofia w całej swojej historii utrzymuje silne związki z religią, a wielu wybitnych fiozofów było ludźmi głęboko wierzącymi, choć czasem znajdującymi się poza nurtem oficjalnej religii. Początków filozofii należy jednak szukać w opozycji do myślenia religijnego, w poddawaniu w wątpliwość uznawanych wierzeń.W średniowieczu filozofia była całkowicie podporządkowana teologii i miała służyć rozumowemu wyjaśnianiu prawd danych przez Objawienie. W epoce nowożytnej niektóre filozoficzne nurty miały nastawienie areligijne lub antyklerykalne (oświecenie, marksizm, scjentyzm, pozytywizm). Szczególnie krytykowane były religie w formie zinstytucjonalizowanej.


Wiara i rozum są jak 2 skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. Sam Bóg zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie poznania prawdy, którego ostatecznym celem jest poznanie jego samego, aby człowiek – poznając go i miłując – mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o sobie. Wystarczy zresztą przyjżeć się choćby pobieżnie dziejom starożytnym, aby dostrzec wyraźnie, jak w różnych częściach świata, gdzie rozwijały się różne kultury, ludzie równocześnie zaczynali stawiać sobie podstawowe pytania toważyszące całej ludzkiej egzystencji: kim jestem, skąd przychodzę i dokąd zmierzam, dlaczego istnieje zło, co czeka mnie po tym życiu. Pytania te są obecne w świętych pismach Izraela, znajdujemy je w Wedach, jak również w Awestach; spotykamy je w pismach Konfucjusza czy Lao-Tse, w przepowiadaniu Tirthankhary i Buddy; są obecne w poematach Homera czy w tragediach Eurypidesa i Sofoklesa, podobnie jak w pismach filozoficznych Platona i Arystotelesa. Wspólnym źródłem tych pytań jest potrzeba sensu, którą człowiek od początku bardzo mocno odczuwa w swoim sercu: od odpowiedzi na te pytania zależy bowiem jaki kierunek winien nadać własnemu życiu.


Filozofia a światopogląd i ideologia

Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie instrumentalnie czerpiąć z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele ideologów (por. komunizm).


ęłęóFilozofia jest wiedzą:
*fundamentalną, bo jest badaniem rzeczywistości w świetle pierwszych i ostatecznych przyczyn;
*uniwersalną, bo pyta o przyczyny całości tego, co jest;
*rozumową, bo wszystkie jej wypowiedzi są oparte na rozumie, nie ma w nich nic poetyckiego ani fantazyjnego;
*nieempiryczną, bo pyta o ponadzmysłowe zasady rzeczywistości.


3.3.ęłęóTALES Z MILETU (624-547 p.n.e.) – przepowiedział m.in. zaćmienie słońca. Wszystko, co istnieje wg Talesa jest z wody. Z wody powstało i z wody się składa. Interesował się stworzeniem świata, ale nie tym , kto go stworzył, tylko, jakim był świat od początku, ( co było początkiem świata). W takim znaczeniu początek świata był pierwszym zagadnieniem filozofii. Wg Malesa wszystkie rzeczy są ożywione. Tak myśląca pierwszą grupę filozofów nazywano –HILOZOISTAMI.

ANAKSYMANDER (609-547 p.n.e.) – pochodził z Miletu, był uczniem Malesa. Zaczął używać terminu, początek świata. Jako pierwszy użył pojęcia – ARCHE – początek. Arche było jednak dla niego nie tylko początkiem, ale naturą rzeczy. Dla Anaksymandra – tym ARCHE był bezkres – APEJRON . Sformułował on pojecie abstrakcyjne. Wg niego z bezkresu wszystko powstaje, ale on sam nigdy nie wyczerpuje się. Powstaje to poprzez wyłanianie się z bezkresu przeciwieństw. W pierwotnym bezkresie zawarte są wszystkie przeciwieństwa. Proces oddzielania się przeciwieństw powoduje wieczny ruch (twierdzi, że na początku wydzieliły się zimno i ciepło, spowodowało to różne stany skupienia, ziemia najgęstsza pozostała w środku).

ANAKSYMENES: (uczeń Anaksymandra) Zachował zasadniczy pogląd poprzednika, że świat jest bezkresny, a ruch wieczny. Ale za ARCHE przyjmuje powietrze. Uważa, że jest ono ilościowo nieskończone, więc z niego może wszystko powstawać. Powietrze jest zmienne. Wszystko zbudowane jest z powietrza, więc wszystkie przedmioty stanowią jedność. Ruch jest nieodłączny od materii. Powoduje zagęszczanie i rozrzedzanie powietrza.


4.HERAKLIT Z EFEZU (ok. 540-480 p.n.e.) – filozof, który odegrał znaczącą rolę w filozofii jońskiej. Napisał traktat składający się z 3 części a/ kosmologicznej; b/ politycznej; c/ teologicznej. Zyskał miano Heraklita „ciemnego” , bo wyrażał się niejasno. Z jego dzieł pozostało nieco ponad 130 fragmentów ( reszta uległa zniszczeniu). Podobnie jak inni wielcy Jończycy Heraklit poszukuje ARCHE. Wg niego ARCHE to ogień. Z ognia wszystko powstaje i znajduje się on w stałych przemianach. Zasadniczą własnością przyrody jest zmienność. Obrazem tej zmienności dla Heraklita jest rzeka – „… niepodobna wstąpić dwa razy do tej samej rzeki..”. Sformułował słynne „PANTA REI” – wszystko płynie. Teorię zmienności Heraklita nazywano heraklityzmem. Obrazem w rzeczywistości wg Heraklita była też śmierć. Bo wciąż coś umiera. Natura jest ciągłym rodzeniem się i umieraniem. Nie możemy, więc powiedzieć, że jesteśmy, bo „jesteśmy i nie jesteśmy zarazem” ( nie znał on jeszcze prawa sprzeczności). Heraklit uważał, że ciągle zmieniamy się i nigdy nie jesteśmy tacy sami. Ta teoria nosi nazwę WARIABILIZMU. Dało to też początek nauce o rozwoju, zmienności, czyli DIALEKTYCE. Heraklit sformułował pierwociny poglądu dialektycznego. Zmienność przebiega poprzez ścieranie się przeciwieństw, ale w trakcie ruchu różnice przeciwieństw zacierają się – pozostają tylko przejścia (brak granicy między dzień – noc; młodość – starość). Jest to swoisty relatywizm. Skoro istnieją ciągłe zmiany nie może być mowy o początku świata.
Heraklit jako pierwszy formułuje pojęcie prawa (zmienność zachodzi wg określonych praw). Człowiekiem i jego zmianami rządzi LOGOS. Heraklit był pierwszym myślicielem, który mówił o działającym w świecie rozumie. Rozum jest tak samo wieczny jak świat.
Twierdził on, że zmysłom nie można w poznaniu wierzyć w pełni. Wyrażał sceptycyzm wobec poznania zmysłowego. Akcentował rolę rozumu w poznaniu. Zaczyna się wypowiadać o problemach społecznych i etycznych. Pojawia się u niego kult prawa i kult jednostki.
Heraklit sformułował:
1/ ideę zmienności
2/ teorię rozumności
3/ refleksje etyczne i humanistyczne
SZKOŁA ELEŃSKA:
Funkcjonowała w okresie Heraklita ( nazwa od miasta Elea). Eleajczycy wytworzyli doktrynę przeciwstawną do Heraklitańskiej. Naczelną zasadę bytu widziano w stałości.
Twórcą tej szkoły był:
PARMENIDES: Nie zaprzeczał on teorii przeciwieństw Heraklita, ale uważał, że przeciwieństwa nie tkwią w naturze samego bytu. Uważał, ze przeciwieństwa się wykluczają. Zgadzał się ze zmiennością przyrody, ale wnioskował, że o przyrodzie nie można powiedzieć nic poza tym, że się staje. Wg Parmenidesa istnieje tylko to, co jest, bo byt jest a niebytu nie ma. Wysnuł wniosek, że byt nie ma początku ( a więc nie ma i końca i jest niezmienny). Byt jest niepodzielny ( części bytu nie mogą być samym bytem). Parmenides dochodził do swoich wniosków wyłącznie drogą rozumu. Uważał, że rozumowanie a nie zjawiska dają prawdziwy obraz bytu oraz, że rzeczywistość można całkowicie poznać, gdy abstrahujemy od różności zjawisk. Parmenides dał początek DEDUKCJONIZMOWI. Należy do filozofów, którzy odrzucili doświadczenie jako źródło powstania. Wg Parmenidesa 1/ byt jest wieczny ( nie ma początku ani końca) 2/ byt jest nieruchomy 3/ byt jest niezmienny 4/ byt jest niepodzielny. Wysunął też tezę, że myśl i byt to, to samo.
(Jego poprzednik – KSENOFANES – pochodzący z Jonii, urodzony ok. 580 p.n.e. – uważał, że pratworzywem wszystkiego jest ziemia. Przejął on ideę jedności od Jończyków. To do tej idei nawiązał potem Parmenides).
Drugim przedstawicielem tej szkoły był:
ZENON Z ELEI (490-430 p.n.e.) – jeden z najwybitniejszych przedstawicieli tej szkoły. Stał na stanowisku niezmienności bytu, atakował pojęcie ruchu, stworzył szereg argumentów, że ruchu nie ma.
Formułował AFORIE (ANTYMONIE)
1/ DYCHOTOMIA – przedmiot pozostający w ruchu musi przebyć drogę, najpierw połowę tej drogi, połowę tej połowy i tak w nieskończoność, bo przestrzeń jest nieskończona ( problem skończoności i nieskończoności)
2/ PARADOKS ACHILLES – wg niego najszybszy biegacz nie dogoni najwolniejszego żółwia, jeśli ten wystartuje trochę wcześniej, ( bo gdy biegacz pokona odległość, jaka dzieli go od żółwia gdzie był on przed chwilą, ten przesunie się dalej i tak na okrągło)
3/ STADION – jedna osoba biega prędkością 5km/h a w stosunku do innych przedmiotów z prędkością 10km/h
4/ PARADOKS STRZAŁY - strzała wypuszczona z łuku nie doleci do celu ( przestrzeń składa się z punktów ściśle do siebie przylegających) – brak przestrzeni między punktami powoduje, że strzała nie leci.
Zwracano w tym okresie uwagę na problem wyrażalności i problem skończoności i nieskończoności.
SZKOŁA MEGAREJSKA :
Jej założyciel Euklides. Wysublimowano tam erystykę. Formułowano też różne antymonie megaryjskie.
1/ KŁAMCA – mówi prawdę, ale kłamie, jeśli kłamie mówi, że kłamie to zarazem kłamie i mówi prawdę
2/ ELEKTRA – O Orestesie Elektra wie, że jest jej bratem, ale gdy zasłonięty stanął przed nią Elektra nie wie tego, co wie.
3/ ŁYSINA – nie można ustalić granicy po ilu straconych włosach jesteśmy łysi.
4/ ROGACZ – rogów nie zgubiłeś, a czego nie zgubiłeś to posiadasz. Więc posiadasz rogi.
Rozłam pomiędzy heraklityzmem a eleatyzmem wywołał prośby ich pogodzenia.

5.SOFIŚCI:
Nie stanowili żadnej szkoły filozoficznej, z zawodu wychowawcy i myśliciele. Głowni to Protagoras i Gorgiasz. Pierwotnie sofista był to uczony, potem tyle, co pseudouczony. To drugie znaczenie otrzymali, gdy zaatakowano ich, że nauczają za pieniądze. W końcu wyraz sofista stał się synonimem fałszywego rozumowania. Wzięło się to stad, że sofiści udowadniali swoje idee wynajdując różna „kruczki” językowe. W teorii poznania sofiści doszli do przekonania, że trzeba docenić poznanie zmysłowe. Prawda dla każdego człowieka wg sofistów jest inna – jest to RELATYWIZM POZNAWCZY. (prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego człowieka, gdy ma większą użyteczność publiczną)
IDEA SOFISTÓW: nasza wiedza jest wiedzą względną, a co za tym idzie jest wiele sądów o rzeczywistości i wszystkie one są prawdziwe.
Sofiści sformułowali zasadę NIESPRZECZNOŚCI. Nie negowali oni praw natury, uważali jednak, ze prawo natury to prawo silniejszego. Sofiści badali człowieka, położyli podwaliny pod sensualizm, relatywizm, realizm, odrzucali myśli o istnieniu sił nadprzyrodzonych.
Wybitnym myślicielem sofistycznym był:
PROTAGORAS (451-411 p.n.e.) – pochodził z Abwery, był mówcą i nauczycielem, przyjacielem Peryklesa. Jako pierwszy podjął badania humanistyczne. Przedmiotem jego badań oprócz dialektyki był też język. Zdaniem Protagorasa należało stosować naukę do zarządzania prawem i państwem. Starał się prowadzić swoje badania oparte na faktach. To stanowisko zyskało potem nazwę EMPIRYZMU. Przez doświadczenia naukowe rozumiał obserwowanie i wyciąganie wniosków na podstawie innego zjawiska. Protagoras sformułował tezę: wszystkich rzeczy miarą jest człowiek.
Innym myślicielem był:
SOKRATES (499-399 p.n.e.) – działał w tym samym czasie, co sofiści w Atenach. Ale Sokrates nauczał bezinteresownie. Nauczał cnoty (ściślej rozumu, który do cnoty ma prowadzić). Sokrates skupiał wokół siebie gracką młodzież i nauczał jak należy żyć. Miał też wrogów ( rządzących i władze) z powodu krytyki panujących stosunków. (Ale nikt nie odważył się go oskarżyć przed 72 rokiem życia. Osądzono go i skazano na śmierć. Jednak nie wykonano wyroku w ciągu 2 tygodni z powodu uroczystości religijnych. Pomimo propozycji ze strony przyjaciół nie zdecydował się uciec. Otruto go cykutą.)
Wolał śmierć niż złamanie własnych zasad. Nie pozostawił po sobie żadnych pism. O jego nauce wiemy tylko z relacji Platona. Sokrates zajmował się jak sofiści głównie człowiekiem, przyroda go nie interesowała.. Interesował się też logiką.
Poglądy etyczne Sokratesa ujmujemy w 3 płaszczyznach:
1/ Cnota jest dobrem bezwzględnym. Należy do niej odwaga, sprawiedliwość i panowanie nad sobą. Wśród zalet człowieka wyróżnił moralność. Prawa moralne wywodzą się z natury rzeczy. Największą cnota jest dobro najwyższe, dobrem jest dobro moralne –MORALIZM
2/ Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.
3/ Cnota jest wiedzą a wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Skoro cnota jest wiedzą, a wiedzę można nabyć, to cnotę też można nabywać.
Z nauki Sokratesa wynikają pewne wskazówki: należy szukać wiedzy, a kto może powinien i innych tej wiedzy uczyć. Sokrates także rozwinął metodę ELENKTYCZNĄ ( metodę zbijania). Przyjmował on fałszywą tezę przeciwnika i zmusza go do wyciągania konsekwencji z tej fałszywej tezy. A on zaczyna wtedy formułować tezy prawdziwe.
Sokrates sądzi, że każdy człowiek jest nosicielem wiedzy pomocniczej, ale nie jest tego świadom, trzeba pomóc mu wydobyć te prawdę. Sokrates był twórcą słów „wiem ze nic nie wiem”
Sokrates wskazał na dwie sprawy z zakresu logiki
1/ indukcja – miała służyć formułowaniu definicji
2/ definiowanie pojęć.
Sokrates wraz z sofistami zajmował się znaczeniem wyrazów. Jednak sofistom chodziło o język jako taki bez względu na zastosowanie, natomiast Sokratesowi chodziło o język, który daje nazwy rzeczom.
Korzyści dla sofistów: materialne, doraźne
Sokrates: trwałe, duchowe
Prawda – Sofiści: umowna
Sokrates: prawdziwa, zawsze skuteczna.


6.SOKRATES (499-399 p.n.e.) – działał w tym samym czasie, co sofiści w Atenach. Ale Sokrates nauczał bezinteresownie. Nauczał cnoty (ściślej rozumu, który do cnoty ma prowadzić). Sokrates skupiał wokół siebie gracką młodzież i nauczał jak należy żyć. Miał też wrogów ( rządzących i władze) z powodu krytyki panujących stosunków. (Ale nikt nie odważył się go oskarżyć przed 72 rokiem życia. Osądzono go i skazano na śmierć. Jednak nie wykonano wyroku w ciągu 2 tygodni z powodu uroczystości religijnych. Pomimo propozycji ze strony przyjaciół nie zdecydował się uciec. Otruto go cykutą.)
Wolał śmierć niż złamanie własnych zasad. Nie pozostawił po sobie żadnych pism. O jego nauce wiemy tylko z relacji Platona. Sokrates zajmował się jak sofiści głównie człowiekiem, przyroda go nie interesowała.. Interesował się też logiką.
Poglądy etyczne Sokratesa ujmujemy w 3 płaszczyznach:
1/ Cnota jest dobrem bezwzględnym. Należy do niej odwaga, sprawiedliwość i panowanie nad sobą. Wśród zalet człowieka wyróżnił moralność. Prawa moralne wywodzą się z natury rzeczy. Największą cnota jest dobro najwyższe, dobrem jest dobro moralne –MORALIZM
2/ Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.
3/ Cnota jest wiedzą a wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Skoro cnota jest wiedzą, a wiedzę można nabyć, to cnotę też można nabywać.
Z nauki Sokratesa wynikają pewne wskazówki: należy szukać wiedzy, a kto może powinien i innych tej wiedzy uczyć. Sokrates także rozwinął metodę ELENKTYCZNĄ ( metodę zbijania). Przyjmował on fałszywą tezę przeciwnika i zmusza go do wyciągania konsekwencji z tej fałszywej tezy. A on zaczyna wtedy formułować tezy prawdziwe.
Sokrates sądzi, że każdy człowiek jest nosicielem wiedzy pomocniczej, ale nie jest tego świadom, trzeba pomóc mu wydobyć te prawdę. Sokrates był twórcą słów „wiem ze nic nie wiem”
Sokrates wskazał na dwie sprawy z zakresu logiki
1/ indukcja – miała służyć formułowaniu definicji
2/ definiowanie pojęć.
Sokrates wraz z sofistami zajmował się znaczeniem wyrazów. Jednak sofistom chodziło o język jako taki bez względu na zastosowanie, natomiast Sokratesowi chodziło o język, który daje nazwy rzeczom.
Korzyści dla sofistów: materialne, doraźne
Sokrates: trwałe, duchowe
Prawda – Sofiści: umowna
Sokrates: prawdziwa, zawsze skuteczna


7.PLATON: (427-347 p.n.e.) – żył w czasach rozkwitu Aten. Po śmierci Sokratesa opuścił Ateny, przez 12 lat podróżował. Po powrocie założył Akademię zwaną – AKADEMIĄ PLATOŃSKĄ. Uważał, że polityka powinna być natchniona przez filozofię. Platon był stale otoczony uczniami. Co prawda głosił ascetyzm, ale sam lubił zbytek. Rozwinął szeroko swoje poglądy. Wpłynęli na nie : w zakresie logiki i etyki – Sokrates; w zakresie przyrody i matematyki – Pitagorejczycy. Był zajadłym przeciwnikiem Atomizmu i Demokryta.
Główny pogląd Platona: w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna.
Sformułował on jednak pytanie:, co jest z tą rzeczywistością, którą poznajemy przez pojęcia. Był przekonany, że jeśli pojęcia zawierają wiedzę, to muszą mieć jakiś przedmiot rzeczywisty. Własnością pojęć jest jedność i stałość. Zadaje, więc pytanie:, Co jest przedmiotem pojęcia piękna? Nie są nim rzeczy piękne, które są różnorodne i zmienne, lecz jest to jakieś nieznane nam z bezpośredniego doświadczenia piękno, które jest zawsze jedno i niezmienne.
Wg Platona każde z pojęć musi mieć swój przedmiot.
Dzieli on byt na 2:
-materialny ( złożony z rzeczy)
-idealny ( złożony z ideałów)
Na tej podstawie tworzy Platon całą swoją filozofię. Wszystkie idee są ułożone hierarchicznie. Najwyższą ideą jest idea dobra. Swoje pomysły Platon stosował też w matematyce.
Wg niego bytem jest to, co nie przestaje być. Rzeczy nie mogą tworzyć bytu. Tylko idee są stałe i niezniszczalne.
Wg Platona jest jeden byt – byt idealny – IDEE.
Wedle Platona Bóg stworzył świat na wzór idei, które wiecznie istnieją (tj., które już istniały).
Idee nie są bytami psychicznymi ani fizycznymi. Wg niego dusza nie jest czynnikiem materialnym, jest wręcz przeciwieństwem materii. Pełni ona funkcje poznawcze, (poznaje własności wspólne) – narzędzia duszy to ciało i zmysły. Dusza poznaje, więc bezpośrednio lub za pomocą narzędzi – zmysłów. W duszy dopatrywał się też nieśmiertelności, uważał, że dusza to pierwiastek człowieka.
Platon był zwolennikiem dualizmu – dusza i ciało. Dusza jest niezależna od ciała , i doskonalsza od niego - jest źródłem prawdy i dobra.
Człowiek to dusza władająca ciałem. Jednak jak twierdzi Platon połączenie duszy z ciałem jest dla duszy niekorzystne. Dusza wolna od ciała byłaby lepsza i szczęśliwsza (ciało jest dla nie więzieniem i mogiłą). Ze śmiercią ciała zaczyna się prawdziwe życie duszy. Dusza w przeciwieństwie do ciała jest nieśmiertelna i posiada wiedzę wrodzoną. Każda rzecz ginie od swoistego zła. Złem duszy jest niesprawiedliwość, niewstrzemięźliwość, tchórzostwo i ciemnota.
Platon czerpał też wiedzę przyrodniczą z nauk. Uważał, ze nie jest ona wytworem ślepej konieczności. Przyroda zwiera w sobie wg Platona pierwiastki idealne i duchowe. Przyrodę wg niego zbudowało bóstwo, które kierowało się dobrocią. Stwórca uczynił świat żywym, rozumnym i uduchowionym, i nadał mu najdoskonalszy kształt – kształt kulisty. Budowa świata to nie był przypadek, lecz celowe i konieczne działanie. Takie stanowisko nazywamy –TELEOLOGIĄ, – czyli nauką o celowości.
Wg Platona, świat został stworzony z czegoś, z jakiejś materii, która poprzedzała istnienie świata. Materia istniała wiecznie bóg jej nie stworzył, świat, więc nie został stworzony, lecz zbudowany z istniejącego już tworzywa.
Materia wg Platona - była nieograniczona, bezkształtna i nieokreślona, mogła natomiast przyjmować różne kształty. Z materii ukształtował się wszechświat. Zło, też powstało z materii, dlatego,że materia jest niedoskonała, więc i świat nie jest całkowicie celowy
Poza bogiem dla Platona istniały jeszcze dwa czynniki bytu idee i materia. Świat realny i kosmos nie jest wieczny. Świat został stworzony możliwie najdoskonalszym, lecz potem zaczął skłaniać się ku gorszemu.
Dusze (najdoskonalsze składniki świata) stworzone zostały jako pierwsze, potem stworzone zostały ciała (jako niedoskonałe nie mogły być pierwotnym dziełem boga). Dusze są, więc składnikiem pierwotnym a ciała wtórnym. Dusza przebywa w różnych ciałach organicznych i nieorganicznych, stanowi źródło ruchu. Dusza istnieje we wszystkim, co istnieje.
Poznanie wg Platona – postrzeganie nie daje właściwej wiedzy. Do poznania idei nie nadają się zmysły. Idei nie można widzieć wiec do jej poznania nadają się tylko myśli. Niektóre spostrzeżenia nie są jednak możliwe bez rozumu. Więc podobnie jak istnieją dwa rodzaje bytu: idee i rzeczy, tak istnieją dwa rodzaje poznania: rozumowe i zmysłowe.
Wg Platona wiedzę posiadamy z chwilą urodzenia, jest ona wrodzona.
Do badania idei służy dialektyka. Jest to wiedza umysłowa. Nauka wg Platona to czyste, racjonalne rozważania. Dialektyka służy do ustalania logicznych zależności między zjawiskami. Doprowadził on do sformułowania zasad dedukcji.
Platon był przeciwnikiem empiryzmu, ale nie był też stanowczym zwolennikiem racjonalizmu.
Etyka wg Platona – poświęcił on sprawom etyki najwięcej uwagi. Przejął on od Sokratesa, że największym dobrem jest cnota, ale wkrótce przekonuje się, że cnota nie tylko od rozumu zależy. Wyróżniał on cztery cnoty:
1/mądrość – jest częścią rozumnej duszy
2/ męstwo – jest częścią duszy impulsywnej
3/ panowanie nad sobą – jest częścią duszy pożądliwej
4/ sprawiedliwość – łączy wszystkie części duszy.
Platon rozwija też naukę o miłości. Miłość dla niego to właściwość duszy, miłość nadzmysłowa była dla niego celem. Miłość zmysłowa zaś tylko szczeblem do tego celu.
Platon rozwinął też szeroko naukę o państwie i prawie. W swoim dziele sformułował szereg tez do wyjaśnienia rozwoju społecznego, rozwoju państwa itp.Platon nawołuje do dążenia do celów idealnych poprzez ascetyzm.
Wiele pomysłów Platona to pomysły racjonalne, ale wiele z niech to pomysły chybione.


8.ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.) – uważa się go za ojca wszechnauk. Spędził on w Akademii Platońskiej 12 lat. Na krótko został powołany na nauczyciela Aleksandra Macedońskiego po zakończeniu nauczania go, założył własną szkołę – AKADEMIĘ PERPATETYCKĄ.
Arystoteles uważał, że byt jest jednostkowy, ale wiedza jest ogólna. Jego badania rozkładają się na dwie części:
1/ naukę o wiedzy
2/ naukę o bycie
Szczególną wagę przywiązywał do logiki, gdyż ta traktowała o wiedzy ogólnej.
Logika wg Arystotelesa - nauczyć jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą prawidłowości pojęć jest definicja. Wg Arystotelesa istnieją pewne pojęcia, których nie da się zdefiniować, ale uważa, ze nie ma takiej potrzeby. Sądy były dla niego zespołem pojęć. Każdy sąd zawiera w sobie dwa pojęcia ( jedno w podmiocie , drugie w orzeczeniu). Sądy mniej ogólne podporządkowuje ogólniejszemu . (Np. sąd Kowalski jest człowiekiem podporządkowuje Kowalskiego pojęciu człowieka, a sąd człowiek jest śmiertelny podporządkowuje pojecie człowieka ogólniejszemu pojęciu – istoty śmiertelnej, – jeśli śmiertelność cechuje człowieka, więc cechuje też Kowalskiego, który jest człowiekiem).
Arystoteles traktował logikę jako samodzielną dyscyplinę. Uważał, że za pomocą logiki nie poznaje się wiedzy, lecz wykłada się wiedzę.
Arystoteles zastosował metodę wnioskowania indukcyjnego. Sformułował też teorię SYLOGIZMU Kategorycznego – z dwóch przesłanek wyprowadza się określony wniosek.
(Na bazie Sylogizmu kategorycznego –Arystotelesa powstał szerszy -rachunek kwantyfikatorów, operuje się w nim symbolami).
Dla Arystotelesa, zmysły odgrywały tak ważną rolę jak rozum. Aby coś wiedzieć należy zetknąć się z ta rzeczywistością. Wrodzonych pojęć w umyśle nie ma. Umysł jest niezapisaną tablicą. Poznanie należy zaczynać od postrzeżeń, potem dochodzimy do nich droga abstrakcji dochodzimy do pojęć. Tu dopiero rozpoczyna się funkcja rozumu, na podstawie dostarczonego przez zmysły materiału poznaje to, co jest w rzeczach ogólne a więc istotne.
W tym sensie Arystoteles jest racjonalistą, ale jego racjonalizm ma podstawy empiryczne.
Arystoteles ufał rozumowi i zmysłom. Wg niego wszystkie sądy, które formułujemy muszą być jednak dowiedzione. Dowodzić jednak w nieskończoność nie można, musza istnieć jakieś początkowe przesłanki. są też prawdy i twierdzenia oczywiste, których uzasadniać i dowodzić nie trzeba, przyjmujemy je na wiarę (Np. człowiek jest śmiertelny, lub wiedza jest ponad ignorancją).
Swoje filozofie Arystoteles dzieli na dwie części:
- praktyczną
- teoretyczną
Teoretyczna Praktyczna
a/ fizyka a/ etyka
b/ matematyka b/ polityka
c/ pierwsza filozofia (rozważa byt jako taki – potem zyskała nazwę metafizyki)
Arystoteles uważał, że bytem samoistnym (substancją), są tylko konkretne rzeczy. Rozliczne jakości rzeczy (twardość, kolor itp.) wg niego istnieją tylko w łączności z rzeczami. Zrywa on w ten sposób całkowicie z myślą Platona.
W substancjach rozróżnia dwa składniki: własność ogólna ( inaczej własności gatunkowe – określa je mianem formy) i własności jednostkowe. Substancja wg niego rozpada się na formę i materię. Forma jest zawsze pojęciowa, natomiast materią w substancji jest to, co nie jest formą. ( Nie był on jednak konsekwentny w tym poglądzie).
Wcześniej filozofowie twierdzili, że substancja jest materia, Platon, ze substancją są idee.
Dla Arystotelesa ani materia ani idee nie są substancjami, a tylko składnikami substancji. Materia nie istnieje oddzielnie, tak jak nie istnieją oddzielnie idee ( wszystko to są abstrakcje). Naprawdę istnieje tylko konkret ( konkretne zespoły materii i formy). Taki pogląd Arystotelesa nosi nazwę HILEMORFIZMU.
Forma dla Arystotelesa była najważniejsza. Prawdziwe poznanie zaś, jest zawsze natury pojęciowej, czyli poznajemy jedynie formę. Co za tym idzie materia jest niepoznawalna. Forma jako składnik pojęciowy rzeczy jest składnikiem istotnym, najważniejszą częścią substancji – jest istotą rzeczy.
Arystoteles wprowadził pojęcia :istota rzeczy oraz cechy istotne i nieistotne.
Wprowadził on też:
1/ przyczynę (Np. pomysł rzeźbiarza)
2/ cel ( posąg)
Przyczyna, to obmyślenie pomysłu ( to, co stwarzamy w swoim umyśle), cel to realizacja pomysłu.
Podobnie jest we wszystkich wytworach ludzkich, w przyrodzie. Przyczyna sprawcza leży wg Arystotelesa w pojęciowej formie. Forma ta jest siłą sprawczą, która wytwarza skutki. Forma jest, więc czynnym pierwiastkiem w substancji.
W astronomii cofnął się: odrzucił hipotezę ruchu ziemi.
Przyroda wg Arystotelesa - jest jakościowa, celowa, dynamiczna i substancjalna. Świat jest wieczny, lecz przestrzennie ograniczony. Cały świat jest materialny. Znany nam świat jest światem jedynym, ( ponieważ jest wieczny nie był innego świat przed nim i nie będzie po nim). W tym świecie każda rzecz ma swoją przyczynę, a ta swoją, ale łańcuch przyczyn nie może iść w nieskończoność, więc zasadniczym przekonaniem Arystotelesa było, istnienie:
p i e r w s z e j p r z y c z y n y.
Pierwsza przyczyna posiada własności
1/ nieruchoma i niezmienna
2/ niezłożona
3/ niematerialna
4/ istota duchowa
5/ rozumna
6/ porusza świat będąc celem tego świata zarazem
7/ myśląca
8/ jedna
9/ konieczna
10/ doskonała
-bóg jest pierwszą przyczyną.
Zasady moralne Arystotelesa – nie ma innego dobra niż dobro moralne. W życiu musi być cel najwyższy, tj. wg Arystotelesa – osiąganie szczęścia – jest to stanowisko EUDAJMONISTYCZNE. Naturą człowieka jest rozum, znaczy to, że eudajmonizm Arystotelesa leży w działaniu rozumu.
Znaczenie filozofii Arystotelesa – uważany jest on za ojca wszechnauk. Sformułował wszystkie prawa logiczne, które funkcjonują do dziś. Odwoływali się do niego wszyscy myśliciele w przyszłości ( nawet św. Augustyn i Tomasz z Akwinu). Bez Arystotelesa nie da się zrozumieć w pełni rozwoju myśli ludzkiej.


9.SZKOŁA STOICKA:
Stworzyli obóz rywalizujący z Platonizmem i Arystotelesem. Ich system był monistyczny, przeciwny do idealistycznego. Szkoła ta akcentowała etykę. Szkołę stoicką założył Zenon z Kitionu ( ok. 600 r p.n.e.). Szkoła stoicka przetrwała pięć stuleci. Powstała w Atenach. Rozwinął tę szkołę CHRYZYP (232-235) – erudyta, umiejętności pisarskie i dialektyczne.
Główne poglądy stoików:
- świat ma budowę jednolitą, jest materialny a zarazem cały świat jest ożywiony, ma boską doskonałość. W przeciwieństwie do Platona stoicy stworzyli system monistyczny, ( czyli taki, w którym podstawą jest jeden element – dla nich materialny).
- ciała stanowią byt
-, jeśli istnieją dusze to SA one cielesne. Cielesne są również własności rzeczy, cnoty też są cielesne, i bogowie są cieleśni.
- świat niematerialny i duchowy nie istnieje
- to, co niematerialne jest niebytem – jak próżnia, przestrzeń i czas
Pojęcia ogólne – pojęcia ogólne dotyczą tylko oderwanych ogółów, to tylko wytwory mowy i nie mają żadnych odpowiedników rzeczywistości.
Stoicy zapoczątkowali spór pomiędzy nominalizmem ( pojęcia samodzielne nie istnieją), a realizmem ( pojęcia istnieją tak realnie jak rzeczy).
Wg stoików ciała, z których składa się świat posiadają dwa pierwiastki: bierny i czynny.
Materię pojmowali tak samo jak Arystoteles ( pierwiastek czynny to forma), lecz uważali, że forma czynna to materia. Materie te określali mianem PNEUMA. Pneuma przenika całą bierną materię, a przenikając kształtuje ją. Pneuma istnieje wszędzie, jest jedna i ta sama. Nie ma, więc różnych rodzajów ciał, a tylko różne stopnie natężenia pneumy. Skoro wszystkie ciała posiadają pneumę – to wszystkie ciała są czynne. Wszelka materia zawiera w sobie źródło życia – tym źródłem jest pneuma. Jest to materialistyczny punkt widzenia, ale inny niż w atomizmie.
Aby wykazać, ze wszystko jest materią, stoicy przyjęli pojecie pneumy i pokazali w ten sposób, że wszędzie działają siły. Wyróżniają nieznany dotychczas rodzaj ruchu – RUCH TONICZNY. Wg nich ten ruch powodował wewnętrzne przemiany samej materii.
Wg stoików materia i ruch przyjmują różne postacie, ale poza materią i ruchem nie istnieje nic więcej. Ruch nie jest możliwy bez przyczyny. Aby działać przedmioty muszą nabywać cielesną pneumę. Pneuma zaś jest wszędzie jedna, wiec i przyczyny są wszędzie jednej i tej samej natury. Pneuma działa celowo.
Stoicy stoją na stanowisku celowości w przyrodzie. Celowość jest naturalną własnością materii. Świat wg stoików jest całością – wieczny, nieskończony, nieograniczony, żywy.
Świat ma, więc boska naturę za sprawą pneumy – pneuma jest, więc prawie boska.
Stoicy dopatrywali się w świecie natury nadprzyrodzonej, bo dopatrywali się w pneumie natury Boga. Nie byli, więc konsekwentni w swoim materializmie. Wg nich istnieje jakieś bóstwo, ale jest ono w samym świecie a nie poza nim – to stanowisko określamy mianem – PANTEIZMU.
Porządek świata wg stoików był boską pneumą, z niej powstały wszystkie żywioły. Uznawali jak Heraklit, : co z ognia powstało w ogniu ginie, a potem znów wszystko zaczyna się od początku – świat na nowo rozwija się wg tych samych praw, powstają te same rzeczy i giną w tym samym porządku.
Świat wg nich jest jednak celowy, więc musi być jakiś cel tych przemian.
Poglądy etyczne stoików:
- tylko cnota jest warunkiem szczęścia
- cnota to jedyne prawdziwe dobro
- życie powinno być zgodne z naturą, bo istnieją te same prawa dla natury i człowieka – żyć cnotliwie to żyć zgodnie z naturą
Stoicy wnieśli duży wkład do rozwoju logiki. Jako pierwsi użyli terminu LOGIKA. Logikę określali jako naukę o znaku i o tym, co on oznacza.
Wnieśli oni też pewien wkład w kwestię poznania. Pochodzenie wiedzy pojmowali sensualistycznie tj. wiedzę zyskujemy przez postrzeganie ( zapoczątkowali oni teorię odbicia mechanistycznego). Z postrzeżeń powstają pojęcia.
Zajmowali się również problemem prawdy ( co jest kryterium prawdy). Wg nich istnieją pewne twierdzenia prawdziwe , bezpośrednie i niezawodne. Wszystkie inne porównujemy z tymi twierdzeniami pewnymi, gdy się zgadzaja one też są prawdziwe. Tak więc kryterium – to koncepcja kryterium prawdy.
Prawda i fałsz, wg stoików stanowią nierozerwalną całość. Jednostką logiczną jest, nie pojęcie, a sąd. Pojęcie formułuje się na podstawie postrzeżenia.
ISTOTA STOICYZMU:
1/ polega na połączeniu racjonalizmu z materializmem
2/ na wytworzeniu względnie monistycznego poglądu na świat
Stoicy rygorystycznie żądali przestrzegania zasad cnoty, dlatego takie stanowisko, które żąda przestrzegania jakichś reguł nosi nazwę STOICYZMU


SZKOŁA EPIKUREJSKA:
Twórcą tej szkoły był Epikur (341-270).
Wyznawał on: materializm, hedonizm i sensualizm.
Szkołę epikurejską założono w Atenach u progu III w. Jej twórca Epikur napisał ponad 300 ksiąg, lecz zachowały się tylko 3 listy i jedno jego dzieło.
Hedonizm: szczęście jest największym dobrem, celem jest wyjaśnienie, na czym szczęście polega i jak je osiągać. Szczęście wg Epikura polega na doznawaniu przyjemności ( nieszczęście to doznawanie cierpień).
Podstawową myślą Epikura, było to, że do szczęścia wystarcza brak cierpienia ( brak cierpienia, bowiem odczuwamy już jako radość). Samo życie jest radością i radość ta jest wrodzona. Jeśli ciało jest zdrowe, a dusza spokojna, to życie będzie rozkoszą.
W epikureizmie hedonizm ściśle łączy się z kultem życia, życie jest jedynym dobrem, jakie jest nam dane. W przeciwieństwie do wiecznej przyrody życie jest jednak tylko epizodem, więc należy je cenić, bo jest przemijające i jedyne.
Składnikiem szczęścia wg Epikura są:
- radość życia,
- przyjemności pozytywne, ( aby je osiągnąć trzeba mieć potrzeby i trzeba te potrzeby zaspokajać), są fizyczne i duchowe. Cielesne są bardziej zasadnicze, bo stanowią podłoże przyjemności duchowej. Wg Epikura dobra duchowe są wyższe, bo dają więcej przyjemności. Przyjemności bywają więcej lub mniej przyjemne.
- przyjemności negatywne
Myśl Epikura: „Najwięcej przyjemności ma ten, kto ma najmniej potrzeb”.
Istotę epikureizmu stanowi – wysubtelnione życie
Środki prowadzące do szczęścia to: cnota i rozum.
Wg Epikura nie ma nic gorszego od lęku. U człowieka jest on dwojakiego rodzaju: przed bogami i przed śmiercią. Uważał on, że altruizm nie jest nikomu potrzebny, najlepszymi obywatelami są egoiści, ( ale rozumni).
Teoria przyrody w epikureizmie:
Przyrodę rozumiał materialistycznie. Ciała składają się z niezależnych od siebie atomów. Co nie jest atomem jest własnością. Epikur był skrajnym przeciwnikiem idealizmu. Ruch atomów tłumaczył ich ciężarem. Wg niego atomy poruszają się z góry na dół – zaczepiając się tworzą rzeczy złożone. Przyroda jest bez udziału bóstwa. Ale Epikur nie był ateistą, uważał, że bogowie istnieją poza światem i nie wtrącają się w istnienie świata, ( jeśli bogowie istnieją poza światem nie ma powodu bać się ich).
Epikur formułuje myśl: Śmierć nie dotyczy zmarłego, a tylko tych, którzy pozostają. Kto to zrozumie nie będzie się lękał śmierci i skoncentruje się na życiu doczesnym.
Cztery rzeczy mogą unieszczęśliwiać człowieka:
1/ obawa przed śmiercią
2/ obawa przed bogami
3/ brak szczęścia
4/ obawa przed cierpieniem
Sensualizm Epikura
Rzeczywistość postrzegamy za pomocą zmysłów. O rzeczach, których nie postrzegamy możemy mówić pośrednio. Błędne mogą być sądy, a nie postrzeżenia zmysłowe.
Epikureizm wypływał z dwóch źródeł: kultu życia i pragnienia szczęścia i z trzeźwej postawy umysłu ufającego tylko temu, co jest mu bezpośrednio dane i operującego konkretnymi wyobrażeniami. Ze źródeł tych pochodzi zarówno hedonistyczne etyka, materialistyczna fizyka i sensualistyczne teoria Epikura.
Epikureizm: to etyka, która uznaje jedynie dobra doczesne, czyni człowieka odpowiedzialnym za własne szczęście i nieszczęście, uważa spokój za najdoskonalszy stan człowieka i oświecenie umysłu za jedyny środek do uzyskania spokoju. W rozumnym, kulturalnym i cnotliwym trybie życia widzi środek do osiągnięcia egoistycznego szczęścia, a egoistycznej postawie najpewniejszą drogę do szczęścia ogółu. Epikureizm to również filozofia przyrody, która wyrzekła się czynników nadprzyrodzonych i uznaje wszelki byt za cielesny, a ciała za zbudowane atomistycznie, zdarzenia za uwarunkowane przyczynowo, a przyczyny za działające mechanicznie.
Epikureizm przetrwał aż do 4 stulecia naszej ery – był, więc trwały, odwoływali się do niego różni myśliciele, głownie ze względu na jego poglądy etyczne.


SZKOŁA SCEPTYCZNA :
Sceptycyzm odegrał ważną rolę w filozofii.
Jego twórcą był: PIRRON (376-286) – malarz, wpłynęła na niego najbardziej szkoła Demokryta, a potem magowie i asceci indyjscy. Pieron przeniósł idee obojętności wobec życia i cierpienia wyznawane przez magów i ascetów indyjskich na obszary greckie.
Głowni przedstawiciele sceptycyzmu oprócz Pirrona to:
TYMON z FLIUNTU –(325-235) –podążał za Pieronem, był nauczycielem retoryki i filozofii,
AREZYLAKOS (315-241) – typ sceptyka światowca, miłośnik piękna, sztuki i poezji
KARNEADES – większość argumentów sceptycznych pochodzi od niego ( w szczególności krytyka dogmatyzmu religijnego), przyczynił się do rozbudowy sceptycyzmu.
Najistotniejszy pogląd sceptyków:
- tylko sceptycyzm zapewnia szczęście, bo zapewnia on spokój ( sceptyk nie wtrąca się do niczego i to zapewnia spokój).
Sceptycy zajmowali się rozwijaniem krytyki wiedzy ludzkiej, wytwarzali stanowisko krytyczne i destrukcyjne, odrzucali wszystkie sądy naukowe jako niepewne ( nie kwestionowali tylko sądów o zjawiskach).
Wg sceptyków analizujących logicznie twierdzenia, każde twierdzenia nie ma większej pewności niż twierdzenie przeciwne.
Rozumowanie sceptyków było następujące: chcąc potępić jakieś twierdzenie przeciwstawiali mu inne twierdzenie przeciwne. Wg nich te same rzeczy są różnie postrzegane przez innych ludzi i zwierzęta. Nie można, więc rozstrzygnąć, które postrzeżenia są prawdziwe, a które nie.
Poznanie zmysłowe wg sceptyków jest niemożliwe, ale niemożliwe jest też poznanie pojęciowe, bo pojęcia są uogólnieniami, które nie uwzględniają pewnych jednostek. Żadna metoda udowadniania twierdzenia nie jest trafna.
Etyka wg sceptyków:
Nie można zdefiniować dobra ani zła, dobro jest nie poznawalne, najlepiej jest, więc powstrzymać się od wydawania jakichkolwiek sądów.
Sceptykom nie chodzi o ustalenie prawdy, lecz o obalenie fałszu. Zmuszali oni myślicieli do maksymalnie wysubtelnionej argumentacji suchych twierdzeń. Rugowali oni błędy w twierdzeniach filozofów, zmuszali ich do formułowania nowych argumentów na potwierdzenie twierdzeń. Byli „teoretycznym sumieniem” swojej epoki. Przyczynili się do podniesienia poziomu wymagań stawianych w nauce. Z ich poglądów korzystali i inni, również w późniejszych epokach.
Sceptycyzm filozoficzny

Sceptycyzm filozoficzny to pogląd filozoficzny, podważający pełną wiarygodność ludzkiego poznania. Należy odróżnić współczesny sceptycyzm filozoficzny od sceptyków, szkoły filozoficznej starożytnej Grecji, założonej przez Pyrrona z Elidy


10.ęłęóPlotyn (gr. Πλωτῖνος Plotinos, ur. ok. 204 w Likopolis w Egipcie, zm. 269) – filozof starożytny, twórca systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem. Młodość spędził w Aleksandrii. Tam w 28 roku życia rozpoczął studia filozoficzne pod okiem Ammoniusza Sakkasa. 12 lat później, ok. 244 roku, przeniósł się do Rzymu, gdzie założył własną szkołę (najpierw w Mitylenie, potem w Atenach).

Neoplatonizm Plotyna był oparty na nauce Platona, połączonej z elementami stoicyzmu, neopitagoreizmu, a także filozofów aleksandryjskich: Filona i Amoniusza. Plotyn zaczął pisać późno, dopiero od 50 roku życia. Ponieważ pisał niesystematycznie, całkowicie nie dbając o językowy kształt i tytuły, nie zebrał w jednym dziele podstawowych swych poglądów. Zostały one wyłożone w Enneadach (54 rozprawy, ułożone w 6 dziewiątek, tytuł oznacza Dziewiątnice), na które składają się rozprawy zebrane przez ucznia i biografa Plotyna - Porfiriusza z Tyru. Pierwsza Enneada obejmuje rozprawy etyczne, druga fizykalne, trzecia kosmologiczne, czwarta rozprawy o duszy, piąta o rozumie, szósta o najwyższych kategoriach, byciem dobru, jedności.


ęłęóZasadą bytu, tym co istnieje naprawdę jest Jednia – doskonała i prosta substancja, która jest niepoznawalna, gdyż każda próba jej poznania prowadziłaby do wyszczególnienia jej własności i powstania rozróżnienia: Jednia – własności, co przeczyłoby jej prostocie. Jednia kontempluje samą siebie i emanuje z siebie hierarchicznie kolejne szczeble bytu – hipostazy. Z Jedni wyłania się pierwsza hipostaza - Umysł (νοῦς nus, który można interpretować zarówno jako Boga jak i grecki λόγος logos), który w akcie samopoznania zwraca się ku sobie, ujmuje i odróżnia siebie jako to, co poznaje (podmiot poznania) i jako to, co jest poznawane (przedmiot poznania). Ów umysł podwojony to druga hipostaza - to jego myśli są wzorcami i przyczynami poszczególnych rzeczy, które wypełniają świat. Dusza pierwsza (ψυχή psyche – najwyższy duch) powstaje, gdy umysł zapatrzony w Jednię tworzy jej ogląd. Dusza pragnie tworzyć, jednak jej moc jest zbyt mała - dlatego też wszystko, co się z niej wyłania (świat zmysłowy) nie jest już samodzielnym bytem - hipostazą. Dusza stanowi najniższy, ostatni poziom w emanacyjnym ciągu bytów. Teoria emanacji była podstawową myślą systemu Plotyna. Świat był dla niego kolejnym emanowaniem coraz to nowych istnień. Założył, że kolejne byty są mniej doskonałe. Byty doskonałe mają większą moc twórczą. Twór jest zawsze mniej doskonały od twórcy. Zauważa więc porządek zmniejszających się doskonałości. Szereg ten zaczyna się od bytu najdoskonalszego - Absolutu, Jedni - i trwa, dopóki nie wyczerpie się zmniejszająca się stopniowo doskonałość i moc twórcza. Ta drabinę zstępujących po kolei bytów nazwał greckim słowem efesis.

Powracając do tworów duszy - świat zmysłowy składa się z dwóch czynników o nierównej wartości: duszy i ciała. Dusza udziela ciału istnienia i życia, ciało zaś dzięki duszy uczestniczy w istnieniu i życiu. Dusza tworzy rzeczy wedle doskonałych wzorców - idei umysłu. Idee te uobecniają się w rzeczach materialnych, a rzeczy te uczestniczą z kolei w ideach, upodobniając się do nich. Ale są zawsze odbiciami: niedoskonałymi i niepełnymi. Rzeczy bowiem powstają, różnicują się, zmieniają; nie tyle są, co nieustannie stają się, a następnie giną. W rzeczywistości egzystują, nie popadając w niebyt o tyle tylko, o ile partycypują w ideach i do nich się odnoszą.


11.ęłęóUmiarkowany realizm pojęciowy-Arystoteles uznawal ze istnieja nazwy, pojecia ogolne, ale nie ma ogolnch idei, przedmiotow (Idea jest w przedmiocie). Twierdzil ze zmysły mialy w poznaniu funkcje rownie niezastapiona jak rozum. Trzeba zetknąć się z rzeczywistością, aby cos w niej widziec, umysl może zetknąć się z nia jedynie przez zmysły. Umysl jest pusta tablica, która zapisuja spostrzeżenia. Od spostrzezen trzeba rozpocząć poznanie. Arystoteles stal na stanowisku racjonalizmu , ale racjonalizm jego był związany z genetycznym empiryzmem


ęłęóSkrajny realizm pojęciowy-Platon uważał ze istnieja ogolne nazwy, ogolne pojecia , przedmioty jak i ogolne idee.


Konceptualizm- forma umiarkowanego nominaluzmu w obrębie toczonego w sredniowieczu przez filozofię sholastyczną sporu o uniewrsalia stanowisko (np. Abelard) uznające istnienie nazw i pojęć ogólnych w poznajacym umyśle i jednocześńie negujące obiektywne istnienie ich odpowiedników poza umysłem.ęłęó


ęłęóNominalizm pojęciowy - pogląd filozoficzny odmawiający realnego (to znaczy poza umysłem i poza mową ludzką) istnienia pojęciom ogólnym (uniwersaliom), uznający je za nazwy, służące jedynie komunikacji językowej. Nominalizm często wiąże się z empiryzmem oraz pozytywizmem. Przeciwstawnym poglądem jest realizm pojęciowy. Według nominalistów każdemu pojęciu odpowiadają jednostkowe konkretne przedmioty, czyli desygnaty.


12.ęłęóAugustyn, Aureliusz Augustyn, święty (354-430), filozof i teolog chrześcijański. Ojciec i doktor Kościoła, najwybitniejszy przedstawiciel patrystyki łacińskiej. Urodzony w Tagaście w Numidii, syn św. Moniki. Kształcił się w Madaurze i Kartaginie, gdzie 372 ukończył studia. Już wcześniej zaczął żyć w konkubinacie, który trwał do 384. Miał syna Adeodata (372-390).

Zrażony do Biblii stał się 373 zwolennikiem manicheizmu. 374 założył w Tagaście szkołę retoryki, od 375 nauczał jej w Kartaginie, od 383 w Rzymie, następnie w Mediolanie. Wówczas porzucił manicheizm na rzecz sceptycyzmu, później zaś neoplatonizmu. Lektura Plotyna i Porfiriusza, a zwł. wpływ św. Ambrożego spowodowały nawrócenie Augustyna.

387 przyjął wraz z synem chrzest. 388 powrócił do Tagasty. 391 przyjął święcenia kapłańskie, od 396 biskup Hippo Regius (Hippony) - prowadził ożywioną działalność pisarską i duszpasterską, polemizował z manichejczykami, a także z pelagianizmem, arianizmem, donatyzmem. Zmarł w czasie oblężenia miasta przez Wandalów.

Głównym rysem filozofii Augustyna był teocentryzm. Nieskończonego Boga, któremu przypisywał charakter osobowy i strukturę trynitarną (Trójca Św.), uznawał za byt najwyższy, wieczny, niezmienny i absolutnie różny od świata. Stwierdzał, że poznać Go można wyłącznie przy pomocy tzw. iluminacji, udzielanej w akcie nadprzyrodzonej łaski przez Poznawanego.


ęęłęóTEORIA POZNANIA
Święty Augustyn do stworzenia teorii poznania podzielił punkt wyjścia z filozofami okresu hellenistycznego. Podobnie jak oni uważał, iż dla człowieka celem jest osiągnięcie szczęścia, w znalezieniu którego ma pomóc filozofia. Jednak dać, według Augustyna, mógł je jedynie Bóg.
Głównym czynnikiem potrzebnym do szczęścia jest poznanie. Nie chodzi tu jednak o samo dążenie do niego. Trzeba je posiadać. Najważniejsze jest poznanie Boga i swojej duszy: ”Pragnę znać Boga i dusze. I nic więcej? Nic więcej” Badania przyrody Augustyn nazwał: „Poszukiwania bardzo ciekawe i -bardzo próżne"
Święty Augustyn poszukiwał sposobu poznania, które nie podlegałoby błędom. Wiadomo, iż nasze zmysły mogą nas mylić, dlatego jego nauka miała być od nich wolna i miała stać się niezawodnym punktem wyjścia dla wiedzy. Odkrył, że błędy powstają głównie poprzez wypowiadanie twierdzeń o rzeczach, ale nie powstają, gdy mówimy o zjawiskach. "Nie twierdź więcej jak to, że tobie rzeczy się takimi przedstawiają, a nie będziesz miał zawodu" .
Augustyn jako najlepszą drogę poznania wybrał więc wgląd w treści zawarte w duszy człowieka. Zerwał więc z zasadą obiektywizmu i sensualizmu, tzn. odrzucił stanowiska, które polegały na szukaniu prawdy w świecie zewnętrznym, na drodze zmysłowego kontaktu z tym światem; nawiązywał natomiast do spirytualistycznej teorii poznania Platona, gdzie poznanie prawdy polega na uświadomieniu sobie przez duszę wiedzy, która jest w niej zawarta w postaci gotowej. Wiedza płynąca bezpośrednio z duszy jest bezwzględnie pewna, natomiast ta druga jest zawodna i do niczego nieprzydatna. Augustyn szukając sposobu poznania, który mógł być niezawodnym źródłem prawdy natrafił na źródło w duszy człowieka zwróconym ku jej własnym przeżyciom wewnętrznym. ”Wejdź w samego siebie. We wnętrzu człowieka mieszka prawda” .
Święty Augustyn uważał, iż nasze własne myśli, do których bezpośredni dostęp mamy my sami , są najpewniejszymi ze wszystkich faktami. „Wszystko jest wątpliwe prócz tego, że jestem i że myślę” pisał św. Augustyn. Nie przyjmował on istnienia w człowieku wiedzy wrodzonej w takim sensie jak to czynił Platon. Człowiek poszukując prawdy w swojej duszy, nie może dotrzeć do niej o własnych siłach. Zdaniem Augustyna, ludzie wprawdzie posiadają w sobie wiedzę, która nie wywodzi się z żadnego doświadczenia, lecz jest to wiedza pochodząca z tzw. iluminacji (oświecenia). Bóg w bezpośredni sposób oświeca nasz umysł ideami, są one zapisywane jego duszy od wewnątrz, pozwalając jej poznać najwyższe prawdy wprost, tj. bez uciążliwego i wątpliwego rozumowania; jest to poznanie drogą prostej intuicji, olśnienia, bezpośredniego i nagłego uświadomienia sobie tego, co prawdziwe. Poznanie prawdy na drodze boskiego oświecenia, jakie zaproponował święty Augustyn, określono nazwą: teoria iluminacji.



W człowieku radykalnie odseparował duszę od ciała, widząc w niej substancję samoistną, a ponadto o wiele odeń doskonalszą i nieśmiertelną, zdolną do obcowania z prawdami wiecznymi.

Stworzenie jest dziełem Boga - dokonało się z niczego (kreacjonizm) wg idei obecnych odwiecznie w Jego umyśle (nawiązanie do Platona). Stwórca podtrzymuje świat w istnieniu (tzw. creatio continua) i kieruje nim ku dobru.

Zło to nie realny byt, ale brak - brak dobra; pochodzi od wolnych stworzeń, zwłaszcza od człowieka mogącego wybrać to, co niższe, kosztem wartości wyższych. Właściwego wyboru dokonują ci, których Bóg z własnej woli obdarzył łaską, bez żadnych zasług z ich strony. Ci też według Augustyna przeznaczeni są do zbawienia, pozostali zostaną potępieni (predestynacja).

Z tą koncepcją związana była wizja historiozoficzna ujmująca dzieje świata jako konflikt "państwa Bożego" (civitas Dei) z "państwem ziemskim" (civitas terrena) kierowanym przez szatana; ostatni etap ich walki rozpoczęło przyjście na świat Jezusa Chrystusa, a zakończy pochłonięcie czasu przez wieczność i ostateczny rozdział obu dominiów.

ęłęóFilozofia św. Tomasza z Akwinu

Św. Tomasz z Akwinu ( 1225 – 1274r.) był Włochem. Pochodził z rodu hrabiów Akwinu, zamieszkującym Królestwo Neapolitańskie. Nauki,które dały mu ponadprzeciętne wykształcenie pobierał w klasztorze umiejscowionym na górze Monte Cassino. Został dominikaninem w roku 1243. W roku 1245, w Kolonii poznał Alberta Wielkiego, osobę,która stała się jego mentorem i mistrzem. Dużą część życia poświęcił na pracy, której celem było pogodzenie zasad perypatetyckich z nauką kościoła katolickiego, mimo ogólnego w tym czasie zakazu stosowania systemu i poglądów filozoficznych Arystotelesa, jego działania wspierał papież Urban IV. Zadaniem Tomasza było usunięcie błędów i interpretacja wcześniej przełożonych dzieł Arystotelesa. W roku 1274 papież kieruje Tomasza do Lugdum na sobór, niestety Tomasz umiera w drodze.
Spuścizna literacka pozostawiona przez Tomasza jest liczna. Dysputy uniwersyteckie ( Quaestiones Disputatae ), prace mające charakter polemiczny ( Contra impugnantes Dei cultum, 1257) to tylko ułamek, tego, co pozostawił po sobie Św. Tomasz z Akwinu. Jego najbardziej znanymi i wybitnymi pracami, które ogromnie wpłynęły na filozofię XIII-wieczną i późniejszą są:
- „Summa filozoficzna ( „Summa contra gentiles”)
- „Summa teologiczna ( „Summa theologiae”, zaczęta w roku 1265, niestety niedokończona)
- Komentarz do „Sentencyj” Piotra Lombarda

Wiedza i wiara.

Tomasz oddzielił wiedzę od wiary, rozum od objawienia. Człowiek może poznać prawdę poprzez rozum lub objawienie. Tomasz rozróżnił prawdę na trzy rodzaje: poznawalną rozumowo, poznawalną przez objawienie oraz prawdę poznawalną w obydwa sposoby jednocześnie, np. nieśmiertelność duszy, jest to prawda dostępna rozumowi i zarazem objawiona, lecz zazwyczaj wiara i wiedza stanowią dwie odrębne dziedziny, mające odrębną naturę. Rozum oprócz rzeczy materialnych jest w stanie poznać Boga i zasady, z jakimi działa. Prawdą,która jest niedostępna, nie pojmowalna dla rozumu jest np. grzech pierworodny, da się go poznać wyłącznie przez objawienie. Według Tomasza pojęcie prawd wiary przekracza możliwości rozumu. Żadna prawda, nawet ta przekraczająca możliwości rozumu nie jest mu sprzeczna. Pomiędzy rozumem a objawienie nie występuje żadne konflikt. Podwójna prawda nie może istnieć, ponieważ prawda objawiona, jak i ta poznana rozumowo, empirycznie „naturalna prawda” wywodzi się od jednego źródła- od Boga. Prawda poznana przez objawienie zesłane nam przez Boga może być uzupełnieniem prawdy poznanej rozumowo. Spośród tego całego chaosu i tak wyłania się „jedna” prawda, złożona w jedną spójna całość z części owej prawdy poznanej na drodze rozumowania i części prawdy objawionej. Tomasz na podstawie swojej teorii poznania stworzył „prostą koncepcję rozgraniczenia filozofii i teologii”. Od tej pory teologia miała być kształtowana na podstawie prawd objawionych, a filozofia wyłącznie przez poszukiwanie prawdy rozumowo. Filozofia miała przygotować człowieka do wiary, do objawienia prawd wyższych.

Nauka o bycie

Umysł człowieka nie zna Boga, duszy, istoty wszystkiego, co go otacza, jedyne, co jest dane jego umysłowi to „rzeczy jednostkowe”, które stanowią podstawę do dalszego procesu poznania. Idea bytu Tomasza wywodzi się od rzeczy jednostkowych, prostych bytów i zmierza do istoty wszystkiego- do Boga.
Rzeczy jednostkowe, fizyczne, namacalne, dające się rozumowo udowodnić, składają się z substancji, więc tworzą byty. Takie pojmowanie sprawy pokazywało pogląd Tomasza na temat uniwersaliów ( Uniwersalia – powszechniki, idee lub terminy ogólnie napotykane we wszelkim poznaniu. „Spór o Uniwersalia”,który przyczynił się do wzbogacenia filozofii średniowiecznej, miał za przedmiot istotę idei ogólnych: czy są abstrakcjami nie mającymi odbicia w bycie realnym, czy też przeciwnie istnieją realnie, co powoduje, że poprzedzają i nadają strukturę wszelkiemu poznaniu rzeczy) według Tomasza powszechnik może tylko istnieć w połączeniu z bytem jednostkowym. Powszechniki są zawarte w substancjach, umysł potrafi je wydobyć z substancjalnego bytu.
Powszechniki mogą mieć trzy postaci:
- powszechnik bezpośredni (universale directum) stanowi istotę substancji jednostkowej ( universale in rem)
- Powszechnik refleksyjny ( reflexivum) „powszechnik może zostać wyodrębniony przez umysł ( universale post rem), nie istnieje on realnie w jednostkowych rzeczach ( formaliter) jest zawarty w umyśle, a jego podstawy są zawarte w rzeczach, (fundamentaliter)
- Powszechnik niezależny od substancji jednostkowej ( universale ante rem ) jest to idea zawarta w umyśle, będąca wzorem stworzenia świata realnego przez Boga.
Składnikami bytu są przedmioty jednostkowe, substancjalne, będące złożonymi bytami.
Tomasz podzielił cechy na dwa typy:
- Istotna ( substancjalna) rzecz sprawiająca że cos jest takie, jakie jest, a nie inne.
- Drugorzędna ( akcydens)
Bez istnienia żadna z cech nie może być wyeksponowana. W ludziach istnieje złożenie na istnienie ( existentia ) i istotę ( essentia ), każdy byt jest tak zbudowany.

Schemat wewnętrznego złożenia każdego bytu według św. Tomasza.

Istota, ( jaki jest byt?)możność Istnienie ( to że byt jest )Substancja ( cechy główne )
AktMateria ( to co sprawia że coś istnieje) podłoże wszelkiego pierwotnego istnienia Akcydens (przypadłość, wewnętrzne cechy różniące byt między sobą)Forma (każdy byt jest wewnętrznie złożony z materii i formy)

Materia i forma mają Arystotelesowskie cztery przyczyny istnienia bytów:
- Materialna
- Sprawcza
- Formalna
- Celowa
Każdy byt składa się z szeregu możności, jednak nie każdy ma wszystkie potencje, i dlatego nie jesteśmy w możności wszystkiego.
Tylko Bóg jest jedynym bytem niezłożonym ( brak przyczyny sprawczej), jego istotą jest wieczność a istnieniem istnienie. Człowiek ma istotę, ale może przestać istnieć ( śmierć), ale istota człowieka zostanie.
Bóg jest bytem koniecznym i ostatecznym źródłem prawdy.
- Akcydens – nie posiada, ( bo w ogóle nie jest ciałem, nie jest złożony, nie ma ducha)
- Możność i akt – Bóg nie przechodzi z możności do aktu
- Materia i forma – nie jest złożony ( jest czystą formą, nigdy nie musiał mieć przyczyny)

Nauka o Bogu

św. Tomasz twierdził,że żeby udowodnić istnienie Boga potrzeba jakichś dowodów. Dowód antologiczny stworzony przez Anzelma był dla Tomasza niewystarczający, odnosił się do niego krytycznie. Według niego istnienie Boga” nie wynika ani z pojęcia prawdy, jak chciał Augustyn, ani z pojęcia doskonałego bytu, jak chciał Anzelm”
„Da się zrozumieć ten świat bez pomocy pism świętych, mianowicie za pomocą rozumu”
Źródłem wiedzy jest rozum, a źródłem wiary objawienie. Gdyby człowiek znał istotę Boga, zrozumiałby go od razu, niestety istoty Boga człowiek nie ma możności znać, „nie może więc istnienia Boga wywodzić z Jego istoty”
Swój dowód istnienia Boga Tomasz oparł na doświadczeniu, sformułował pięć dowodów na istnienie Boga ( Quingte viae Sancti Thomae )
- Dowód z przyczynowości – dowód z przyczyny ostatecznej, jest podstawowy, na nim opierają się wszystkie inne dowody.
„Każdy byt ma przyczyny, lecz w łańcuchu przyczyn nie można szukać bez końca, musi być skończony, ale co jest przyczyną wszelkich przyczyn?”
Przyczyna pierwsza jest zarazem przyczyną ostatnią. Przyczyną pierwsza jest Bóg! On nie ma przyczyny!
- Dowód z ruchu ( ex motu ) – nie ma ruchu bez poruszania, coś, co jest ruchome daje nam ruch, a to, co nieruchome nie daje ruchu, to, co nadaje ruch musi pochodzić z zewnątrz, przyczyną ruchu ziemi musi być poza nią. Aby zaistniał ruch musi istnieć, co najmniej jedna przyczyna,która ma ruch wsobny ( wewnętrzny) i jednocześnie oddziaływujący na ruch. Bóg ma ruch z wewnątrz, jednak jemu nic nie nadaje ruchu.
Zło – brak dobra, nie jest bytem.
Fałsz – brak zgodności.
- Dowód z konieczności i przygodności
Bóg nie może o sobie powiedzieć „ kiedyś mnie nie było, teraz jestem”. Bóg nie może powiedzieć „byłem czy będę”, On jest. Człowiek i cała reszta świata są bytami niekoniecznymi, mogliby w ogóle nie istnieć, albo w każdej chwili przestać istnieć.
Byt przygodny – jego istnienie jest możliwe, ale nie konieczne.
Byt konieczny – Bóg
- Dowód ze stopnia doskonałości
Nie ma na ziemi niczego doskonałego ani sprawiedliwego! Każdy z nas jednak ma wyobrażenie jak powinna wyglądać sprawiedliwość, doskonałość, dobro, zło itd. Każda cecha ma swój desygnat poza światem. Bóg jest autorem desygnatów, a szczególnie spełnionego dobra.
- Dowód z celowości świata
Wszystko ma swój cel, czyli jest potrzebne. Celem świata według św. Tomasza jest szczęście. Bóg stworzył „program na świat”. Jeden byt służy drugiemu, tzn. służą człowiekowi. Człowiek nie jest ostatecznym celem świata, ostatecznym celem jest tylko Bóg
Wszystkie pięć dowodów na istnienie Boga ma charakter kosmologiczny.


















Wyszukiwarka