NEGATYWNE PRZEJAWY PODKULTURY WIĘZIENNEJ. ZACHOWANIA AUTODESTRUKTYWNE W WIĘZIENIU

agresja, przemoc seksualna w więzieniach, definicja i rodzaje zachowań autodestruktywnych, rodzaje aktów samoagresji, czynniki sprzyjające aktom samoagresji, przestępczość wewnątrzwięzienna

Agresja

Agresja

• Agresja wg M. Cioska: uważa on, że agresja ludzka związana jest z redukcją napięcia o ujemnym znaku (złość, gniew), że pojawia się w określonych sytuacjach i że pewne sytuacje, np. właśnie sytuacje izolacji przymusowej, jakby facylitują pojawienie się tych reakcji (Ciosek, 2003).

• Agresja wg A. Frączka: jest to szczególny rodzaj czynności realizowany przez ludzi; jest to czynność, która w jakimś momencie rozpoczyna się, jest przez coś uruchamiana, tworzy określoną strukturę, pełni jakąś funkcję czy też prowadzi do dającego się wyróżnić wyniku (Linowski, Wysocki, 2006, s.21)

• Ekstremalną postacią agresji jest okrucieństwo, które polega na fizycznym lub psychicznym niszczeniu żywej istoty w sposób szczególnie gwałtowny lub wymyślny (Linowski, Wysocki, 2006, s. 22).

Jako źródła zaburzeń w zachowaniu, przejawiających się w postawach agresywnych w literaturze wyróżnia się następujące czynniki:

• osobowościowe (predyspozycje wrodzone, uszkodzenia cun, zaburzenia somatyczne)

• tkwiące w środowisku rodzinnym (kryzys rodziny, błędy wychowawcze, patologia w rodzinie)

• tkwiące w środowisku szkolnym (organizacyjne, psychologiczno-społeczne, pedagogiczne)

• inne (środki masowego przekazu, grupy rówieśnicze, wiek, płeć itp.) (podaję za Linowski, Wysocki, 2006, s. 19)

Agresja w jednostkach penitencjarnych:

Długotrwałe przebywanie w sytuacji izolacji może powodować (i powoduje) wiele zachowań agresywnych. W tych warunkach można wyodrębnić dwie kategorie zachowań agresywnych:

• nieprofesjonalne działania służbowe funkcjonariuszy (mieszczące się w granicach prawa, chociaż istnieją niechlubne wyjątki od reguły)

• zachowania osadzonych, których celem jest podporządkowanie innych osadzonych lub ewidentne wyrządzenie im krzywdy (Linowski, Wysocki, 2006, s.50)

Przemoc seksualna

Przemoc seksualna:

1. Niezaspokojenie potrzeb seksualnych jest jedną z przyczyn agresji seksualnej na terenie więzień. Często deprywacja tych potrzeb wiąże się z pornografią i homoseksualizmem.

2. Przedłużająca się izolacja penitencjarna zmusza więźniów do poszukiwania różnych form rozładowania napięcia seksualnego. Mają oni do wyboru:

• całkowitą abstynencję seksualną

• samogwałt

• kontakty homoseksualne (dobrowolne lub wymuszone)

Pierwsze dwie formy wydają się być najczęstszymi, trzecia natomiast jest najczęściej stosowana w podkulturze więziennej.

G. M. Sykes wyróżnia trzy grupy więźniów homoseksualnych:

• osoby, które poddają się praktykom homoseksualnym dobrowolnie i dla przyjemności

• osoby, które oddają się praktykom homoseksualnym tylko dlatego, że chcą uzyskać pewną korzyść lub zysk; można podzielić tę grupę na dwie podgrupy:

• osadzeni agresywni, silni i odporni, którzy przyjmują takie zachowania za pewne dobra kantynowe (papierosy, kawa)

• osadzeni, którzy ze względu na strach, lęk czy nacisk ze strony innych oddają się praktykom homoseksualnym

• osoby, które odgrywają w kontaktach seksualnych rolę aktywną i agresywną (praktyki homoseksualne są dla nich manifestacją siły i męskości) (Linowski, Wysocki, 2007, s. 55-56, Przybyliński, 2006, s. 147).

T. Clayton wyróżnia trzy grupy więźniów homoseksualnych:

• autentyczni

• sytuacyjni (często żonaci) – ten typ homoseksualizmu może ulec utrwaleniu

• osoby o ukrywanych skłonnościach homoseksualnych, które są tego nieświadome, choć jednocześnie mogą odczuwać pewien stopień niepewności co do swojej tożsamości seksualnej (Linowski, Wysocki, 2006, s. 56)

W przypadku kobiet przebywających w więzieniach, ich homoseksualizm można podzielić na dwie grupy:

• więźniarki, które wchodziły w relacje homoseksualne już na wolności

• więźniarki, które tylko w warunkach izolacji więziennej decydowały się na kontakty homoseksualne (Przybyliński, 2006, s.147)

M. Bramska w zależności od motywów zaangażowania się w stosunki lesbijskie mówi o:

• prostytutkach homoseksualnych, które świadczą usługi homoseksualne w celu osiągnięcia korzyści materialnych

• kobietach dążących do uzyskania satysfakcji emocjonalnej i seksualnej

• skazanych, dla których kontakty lesbijskie są urozmaiceniem inkarcerowanego życia zakładowego (Przybyliński, 2006, s. 147-148)

Mechanizmy powstawania przemocy seksualnej w więzieniach:

• określone preferencje seksualne

• zastępcze formy zaspokojenia potrzeb seksualnych

• potrzeba wyrażenia swojej dominacji, pozycji, potrzeba poniżenia ofiary, ukarania jej (Linowski, Wysocki, 2006, s.57)

Alternatywa:

• Alternatywą , która mogłaby ograniczyć deprywację związaną ze sferą seksualną są „widzenia intymne” („widzenia mokre”, „widzenia rodzinne”, „widzenia małżeńskie”, „widzenia miękkie”). Taka forma widzeń od lat praktykowana jest w Brazylii, Kolumbii, Ekwadorze, Hondurasie, USA, Kanadzie , Szwecji, Danii. W Polsce nie ma żadnego aktu prawnego, który sankcjonowałby istnienie tzw. widzeń intymnych. Jeden z art. KKW z 1997 mówi, że skazany w formie nagrody może otrzymać „ zezwolenie na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu, bez osoby dozorującej” (Przybyliński, 2006, s. 151)

Przeczytać fragmenty „ Gier więziennych” Kamińskiego: s. 199 - 206

Samoagresja

Samoagresja:

• Samoagresja znana jest od zarania dziejów. Już w starożytności niejaki Mucius Scevola (VI w p.n.e.) wsadził rękę do ognia, by udowodnić, że się niczego nie boi. Ponadto akty samoagresji wśród różnych ludów były i są traktowane jako ofiara bogom.

• Bardziej współcześnie samoagresję przejawiali japońscy żołnierze kamikadze czy współcześni terroryści.

Definicje:

• Autoagresja jest jedną z form agresji skierowanych na własna osobę, tym bardziej drastyczną, że „możemy , jeśli tak będzie nasz wybór, stać się swoimi najgorszymi wrogami, zdolnymi do zniszczenia samych siebie w sposób bardziej totalny, niż potrafiłby to uczynić jakikolwiek przeciwnik z pomocą najdoskonalszych współczesnych środków zagłady” (P.G. Zimbardo, podaję za Linowski, Wysocki, s. 59)

Samoagresja wg M. Kosewskiego :

• jest to zachowanie człowieka, którego bezpośrednim celem jest wyrządzenie krzywdy własnemu organizmowi (Kozaczuk-Maruszak, 2004)

• zachowania autoagresywne dotyczą ludzi, w różnym wieku, pozycji społecznej, materialnej oraz płci.

Samouszkodzenie:

• akt polegający na celowym zadaniu bólu i/lub ran swojemu ciału, pozbawiony jednakże intencji samobójczej (podaję za Linowski, Wysocki, s. 60)

3 rodzaje samoagresji:

• stanowi cel sam w sobie i wiąże się z lękiem

• jest generowana przez frustrację i związana jest z gniewem

• jej rzeczywistym celem jest realizacja pewnych potrzeb czy celów pośrednich (M. Kosewski - podaję za M. Ciosek (w:) Resocjalizacja, s. 356, Kozaczuk – Maruszak, 2004, s.274)

Samoagresja opisana w punkcie a) i b) to samoagresja emocjonalna redukująca napięcie emocjonalne sprawcy, natomiast samoagresja opisana w punkcie c) to samoagresja instrumentalna.

Rodzaje aktów samoagresji (realizowanych w więzieniach):

• Pocięcia (chlasty)

• Połyki

• Wbitki

• Zasypki

• Samozatrucia

• Upusty krwi

• Samozakażenia

• Urazy głowy

• Głodówki

• Samobójstwa

Pocięcia (chlasty):

• są to pocięcia skóry

• jest to najczęściej spotykana w więzieniach forma autoagresji (sposób łatwy, szybki, z widocznym szybo efektem)

• najczęściej stosowane formy: pocięcia przedramienia (przeważnie lewego), brzucha, klatki piersiowej, ud, dosyć rzadko zdarzają się pocięcia szyi, pleców i twarzy

• skrajne formy: np. pocięcie powłok brzusznych i wsypanie do wnętrza śmieci

• blizny po cięciach (sznyty) są w środowisku podkultury więziennej traktowane jako pożądany akt odwagi i honoru, dowód „ gulania” (tj. aktywnej postawy w łamaniu wymogów regulaminowo – porządkowych) (Linowski, Wysocki, s. 64)

Połyki:

• materiał: ciała obce np. trzonki łyżek, druty, elementy mebli (sprężyny, gwoździe, śruby), pałąki wiader, igły, żyletki, a także przedmioty codziennego użytku (szczoteczki do zębów, grzebienie, kawałki blachy, termometry itp.), również zdarzają się połknięcia przedmiotów bardzo niebezpiecznych tj. brzytwa czy scyzoryk

• połykanie „kotwic”:

• to szczególna forma połyków, wymagająca współdziałania z grypsującym specjalistą

• „kotwicę” wykonuje się ze sprężynek z długopisu (specjalnie ukształtowanych sprężynujących stalowych drucików), którą następnie połyka się na ściśle odmierzonej nitce przewleczonej przez jej kółeczko; należy tak wycelować, by co najmniej jedno z zaostrzonych zakończeń wbiło się w ścianę przełyku w dokładnie przewidzianym miejscu (co zmusza lekarza do otwarcia klatki piersiowej i przełyku)

• „wiatrak” to bardzo groźna forma połyku, jest to mechanizm sprężynujący złożony z kilku ramion z ostrzami, który w żołądku, po rozmięknięciu materiału wiążącego (chleb, papier) zostaje wprawiony w ruch i rani ściany żołądka (Linowski,W ysocki, s. 64-65)

Wbitki:

• jest to wprowadzanie obcych ciał pod skórę i do narządów ciała

• forma dość często stosowana, gdyż nie wymaga skomplikowanych przyrządów i nie wywołuje poważnego rozstroju organizmu; forma łatwa do wykonania

• wbitki mogą być wkładane równolegle do powierzchni skóry lub prostopadle (więcej komplikacji, np. wbitka w płuca, w mięsień serca, w wątrobę)

• szczególną forma wbitek są wbitki do czaszki i gałek ocznych (grypsujący zdają sobie sprawę z faktu, gdzie i jak wbijać , by nie doprowadzić do uszkodzenia struktur mózgowych – gwóźdź musi dokładnie znaleźć się między półkulami mózgowymi, a zatem wbija się go dokładnie na linii środkowej czoła lub w okolicy ciemieniowej) (Linowski, Wysocki, s. 65) . Wbitki do gałek ocznych polegają na wbijaniu igieł

Zasypki:

• dotyczą gałek ocznych

• mogą być chemiczne lub mechaniczne

• najczęściej jako materiał do zasypek stosuje się roztarty grafit lub sproszkowane szkło

• wymagają szybkiej interwencji

Samozatrucia:

• najczęściej stosowane w przypadkach, gdy więźniowi zależy na długotrwałym leczeniu

• więzień próbuje oszukać, że choroba jest wynikiem przypadku, a nie działania intencjonalnego

• wykorzystywane substancje: tytoń w postaci wywaru, środki chemiczne, lekarstwa, atrament

Upusty krwi:

• stosuje się je w celu osłabienia całego organizmu

• formy ukrycia przez więźniów upustów:

• dokonują na ciele wiele ukłuć i ściągają po kilka kropli krwi (co daje obraz wysypki)

• nacinają od wewnątrz w jamie ustnej śluzówkę na policzkach, a sączącą się krew połykają

• upuszczona krew może być stosowana do pozorowania: kaszlu, biegunek, krwotoków

Samozakażenia („wstrzyki”):

• polegają na wprowadzaniu zakażonych substancji do organizmu za pomocą strzykawek

• zakażone substancje to najczęściej ślina zanieczyszczona osadem zębowym lub inny zanieczyszczony brudem płyn

• zarazki wprowadza się do płuc, jamy brzusznej itp

• konsekwencją wstrzyków są stany zapalne skóry, często prowadzące do martwicy tkanek czy też unieruchomienia stawu

Urazy głowy:

• forma samoagresji spontaniczna, a jednocześnie najrzadziej występująca

• forma ta najczęściej jest wykorzystywana przez więźniów upośledzonych umysłowo lub alkoholików

Głodówki:

• w więzieniach istnieją dwie formy głodówki:

• jawna (zaprzestanie przyjmowania posiłków przy jednoczesnym informowaniu o tym funkcjonariuszy; po kilku dniach przymusowo wprowadza się pokarm do żołądka więźnia za pomocą gumowej rurki)

• tajna, które celem jest osłabienie organizmu; więzień pobiera posiłki i bądź je rozdaje współwięźniom, bądź wyrzuca do ubikacji)

Samobójstwa:

• są szczególną formą samoagresji (liczy się cel – śmierć, a nie ból)

• najczęściej dopuszczają się aktów samobójczych tymczasowo aresztowani

• forma ta jest dramatycznym protestem przeciwko systemowi karnemu, warunkom odbywania kary, klimatowi i relacjom między personelem a więźniami oraz między samymi więźniami (Linowski, Wysocki, 2006)

Powody zachowań autodestrukcyjnych u skazanych:

• protest przeciwko administracji

• protest przeciwko sądowi

• protest przeciwko organom ścigania

J. Kozaczuk – Maruszak wyróżnia następujące motywy samouszkodzeń (od najczęstszych):

• związek z podkulturą

• zwrócenie uwagi na siebie

• chęć zmiany celi, współwięźniów

• wywarcie presji na administrację (Kozaczuk-Maruszak, 2004, s.275)

Przeczytać fragmenty „Gier więziennych” Kamińskiego, s. 244-245

Przestępczość wewnątrzwięzienna

Przestępczość wewnątrzwięzienna:

• W 1997 roku w Mesynie odbyło się międzynarodowe seminarium, na którym stwierdzono, że zjawisko przemocy wewnątrzwięziennej występuje na całym świecie, a składają się nań czyny najpierw przeciwko współwięźniom, potem personelowi, a na ostatnim miejscu przeciwko mieniu (Ciosek, 2003, s.247)

E. Hansen (1982) dokonał klasyfikacji rodzajów przestępstw popełnianych w izolacji więziennej:

Uważa on, że 85% całej znanej przestępczości więźniów stanowią kolejno:

• przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (oddalenie się z miejsca pracy czy ucieczka z zakładu)

• przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu ( podkultura więzienna)

• przestępstwa przeciwko instytucji państwowych funkcjonariuszy (czynna napaść czy zniewaga) (Ciosek, 2003, 2. 248)

L. H. Boweker wyróżnił cztery typy przemocy wewnatrzwięziennej (Ciosek, 2003, s.248):

• fizyczna:

• formy: zabójstwa, gwałty homoseksualne, fizyczne ataki itp.

• częściej występuje w więzieniach dla mężczyzn, niż dla kobiet oraz w oddziałach dla młodocianych, niż dla dorosłych

• najczęściej stosowana jest przez więźniów podkulturowych, gdyż daje im wyższą pozycję w hierarchii

• w każdej chwili nawet ci stosujący przemoc fizyczną mogą stać się ofiarami, co rodzi klimat zagrożenia i strachu u wszystkich więźniów

2. psychologiczna:

• formy: wszelkie zachowania, które mają na celu utrzymanie konkretnych więźniów w stanie napięcia psychicznego i spowodowanie ich degradacji społecznej (gesty, ordynarne wyzwiska, poniżania, plotki)

3. ekonomiczna:

• formy: kradzieże, rozboje, wymuszenia okupu itp.

• może mieć charakter zorganizowany

4. społeczna:

• formy: konflikty, napięcia, stosunki dominacji i podporządkowania, szczególnie wobec więźniów różnego pochodzenia, rasy, wyznania, rodzaju dokonanego przestępstwa czy preferencji seksualnych

9