Lęki i fobie szkolne

Fobia szkolna - ,,zróżnicowany pod względem etiologicznym zespół będący często formą nerwicy lękowej, którego wiodącym objawem jest obrona przed uczęszczaniem do szkoły, przy czym, przed każdym udaniem się do niej i w trakcie pobytu w szkole pojawiają się u dzieci przejawy lęku."

(Encyklopedyczny Słownik Psychiatrii)

Fobia szkolna stanowi szczególną postać zaburzenia emocjonalnego, przejawiająca się niechęcią lub odmową uczęszczania do szkoły w związku z przeżywaniem panicznego lęku w jej budynku. Jest klasycznym przykładem fobii sytuacyjnej, ponieważ dziecko nie odczuwa lęku przed szkołą rozumianą jako całość, ale przed konkretnymi sytuacjami, które mają miejsce w szkole. Dzieci cierpiące na fobię szkolną bardzo często chcą uczęszczać do szkoły, jednak nie są w stanie ze względu na paraliżujący lęk, a czasami nawet panikę pojawiająca się wraz ze zbliżającym momentem wyjścia do szkoły.

OBJAWY FOBII SZKOLNE:

-narzekania na szkołę

-niechęć, całkowita odmowa pójścia do szkoły

-ból brzucha

-nudności, biegunki

-gorączka

-silny kaszel

-brak tchu

-omdlenie

-depresja(zaburzenia snu, skłonność do płaczu, rozdrażnienie, niska samoocena)

Objawy zazwyczaj ustępują po osiągnięciu celu przez dziecko. Nigdy nie ma mowy o udawaniu.

PRZYCZYNY:

a)środowisko rodzinne:

-niewłaściwa postawa rodzicielska(nadopiekuńczość, nadmierne wymagania, złość i niechęć do dziecka)

-nadmierne ostrzeganie dziecka przed zagrożeniem i niebezpieczeństwem

-lęk przed niepowodzeniem, negatywną oceną, niezadowoleniem z braku sukcesu

Dziecko buduje specyficzny obraz własnej osoby: słabej, bezsilnej, bezradnej, oczekującej najgorszego.

b)środowisko szkolne:

-niewłaściwe postępowania nauczyciela(niedostrzeganie sukcesów, publiczne uwagi na forum klasy, pomijanie, upokarzanie, lekceważenie uczniów mniej błyskotliwych)

-osobowość nauczyciela

Uczeń odczuwający zagrożenie psychiczne powodowane w/w przyczynami uważa, że szkoła jest nieprzyjemna i należy jej unikać.

c)cechy indywidualne, wady rozwojowe, typ układu nerwowego

-zaburzenia neurodynamiki procesów nerwowych(leworęczność, zahamowanie psychoruchowe, nadaktywność psychoruchowa i zakłócenia uwagi)

-wady narządów zmysłów(dysleksja rozwojowa, wady wymowy, jąkanie)

-zaburzenia emocjonalne

FOBIA OSTRA I CHRONICZNA:

Psychologowie twierdzą, że z fobia ostrą mamy do czynienia jeżeli absencję poprzedzał co najmniej trzyletni okres regularnego uczęszczania do szkoły, w pozostałych przypadkach mamy do czynienia z fobią chroniczną. Z fobią ostrą wiąże się także silniejsza skłonność do depresji. Natomiast fobia chroniczna, związana jest z większą zależnością od rodziców, nerwicą, małą towarzyskością i niższą samooceną.

Lęk szkolny- ,,trudny do określenia, uporczywy lęk, niechęć, obawa przed zetknięciem się z pewnymi przedmiotami, osobami lub sytuacjami, wytworzonymi zazwyczaj przez szkołę. Jeżeli po kilku miesiącach nie zmniejszy się, lecz przerodzi w paniczny lęk przed szkołą, spowoduje zapewne ciężkie choroby i dolegliwości psychofizyczne."

(W. Okoń)

TRZY RODZAJE LĘKÓW SZKOLNYCH WG Jaczewskiego:

-przed kompromitacją(dotyczy obrazu dziecka w oczach rówieśników, którzy mogą je odebrać jako nadmiernie pracowite)

-przed niepowodzeniem szkolnym(dotyczy wyników w toku nauczania, ,,i tak to mi się nie uda", ,,inni są ode mnie lepsi")

-przed wymaganiami stawianymi w szkole(poczucie zagrożenia wynikające z niemożności sprostania stawianym w szkole wymaganiom)

FORMY UZEWNETRZNIANIA PRZEŻYĆ LĘKOWYCH:

-roztargnienie

-nieśmiałość

-tchórzliwość

-izolowanie się od rówieśników

-osamotnienie

-zahamowanie

-bierność

Sposoby ukrywania lęku przez dzieci:

-zachowanie hałaśliwe i popisywanie się(przekonanie siebie i otoczenia o swoich umiejętnościach)

-nuda(znudzenie, zniecierpliwienie utrudnia zainteresowanie czymś przez dłuższy czas)

-skrępowanie(nerwowe odruchy, zaburzenia mowy)

-unikanie sytuacji zwiastujących zagrożenie

-reagują na bodźce nadmiernie silnie lub zbyt słabo

-zachowanie nietypowe dla dziecka(uosobione przyjaźnie przejawia zachowanie okrucieństwa, brutalności)

-objadanie się(łakome na słodycze, często z nadwagą)

nadużywanie mechanizmów obronnych(zrzucanie winy na innych)

SYTUACJE STRESOWE:

-sytuacja oceniania ucznia(sprawdziany, odpowiedzi przy tablicy)

-wzajemne relacje nauczyciel-uczeń(poniżanie, ośmieszanie, nierówne traktowanie itp.)

-sytuacje uczeń-uczeń(śmiech, rywalizacja)

-sytuacja uczeń-rodzic(wymagania, oczekiwania)

-trudności adaptacyjne w nowym środowisku(zmiana szkoły, nieodpowiedni poziom wiedzy itp.)

-nadmierne obciążenie obowiązkami szkolnymi(przebieg lekcji, przeciążenie)

-inne sytuacje szkolne i życiowe ucznia(hałas na przerwach, konsekwencje postępów w nauce)

Wszelka odmienność jest źle widziana. Towarzyszy temu lęk przed utratą poczucia własnej tożsamości, prowadzący do nerwicy.

POSTAWY PEDAGOGA PRZECIWDZIAŁAJĄCE ATMOSFERZE LĘKU:

-daje dziecku poczucie pewności i oparcia

-akceptuje lęk i wahanie ucznia napotykającego nieznany problem

-uznaje prawo dziecka do stawiania pytań na każdy temat

-akceptuje odmienne i niezwykłe osobowości

-akceptuje dziecko takim jakim jest

-unika zachowań autorytarnych(sytuacje blokujące dziecko)

-umożliwia doznawanie sukcesu w różnych dziedzinach podejmowanej aktywności

-ukazuje uczucia bliskości i życzliwości

-ułatwia prawdziwe uczenie się(pomaga wydobyć możliwości dziecka)