CHLE – PIERWSZE LATA FASZYZMU ( 1973-1978 )

Wydarzenia w Chile udowodniły, że w sytuacji kiedy interesy klas posiadających zostaną zagrożone, burżuazja nie waha się podeptać zasady konstytucji przez nią samą ustanowione. W tym starciu klasy z klasą, którą stanowił chilijski zamach stanu, wystąpił proces pełnej obustronnej polaryzacji sił. W miarę, jak obóz prawicy chilijskiej integrował się na pozycjach, które ozna­czały punkt wyjścia „Operacji Airsteream", nawet umiarkowana i względnie przedtem lojalna wobec legalnego rządu część hie­rarchii kościelnej przechyliła się na jego stronę, co zresztą nie uchroniło jej przed prześladowaniami. W Chile w warunkach klasowej konfrontacji zbrojnej za prawicowymi i reakcyjnymi generałami opowiedzieli się wszyscy — od faszystowskiej Partii Narodowej i organizacji „Ojczyzna i Wolność", przez Chrześci­jańską Demokrację, po głowę kościoła i większość lokalnej hie­rarchii kościelnej ⁶⁰. (Kritika ideologii neofaszizma. Moskwa 1976, s. 388 - 419. )

Takiego klasowego starcia Ameryka Łaciń­ska jeszcze nie widziała. Potwierdziły się słowa prezydenta Allende wypowiedziane w 1971 r. wobec francuskiego pisarza Regis Debray'a, że „Gdyby mnie zabito, w Chile lud pójdzie da­lej swoją drogą z tą różnicą, że sprawy przyjmą bardziej twardy, bardziej gwałtowny obrót, ponieważ dla ludu będzie to akcja bardziej jasna i bardzo obiektywna, dowód, że ci ludzie nie cofną się przed niczym" ⁶¹.( J. Krasicki, Chile. Tragedia i nadzieja zielonego kontynentu. War­szawa 1974, s. 21. )

Przeciwnicy rządu Jedności Ludowej przygotowywali zamach stanu na trzech płaszczyznach przy użyciu trzech głównych form:

— sztuczne zaostrzanie wewnętrznych trudności ekonomicz­nych;

— inspirowanie i organizowanie terroru politycznego oraz różnych metod sabotażu w rodzaju strajków właścicieli środków transportu i komunikacji;

— penetracja wewnątrz sił zbrojnych oraz przeciwstawianie ich konstytucyjnemu rządowi, a sam przewrót dokonany został pod hasłami konieczności obalenia rządu Jedności Narodowej, wałki z międzynarodowym komunizmem, anulowania reform przeprowadzonych przez prezydenta Allende oraz licznych obiet­nic w dziedzinie ekonomicznej i socjalnej.

Po obaleniu rządu przez juntę wojskową wszystkie partie po­lityczne wchodzące w skład Frontu Jedności Ludowej i popiera­jące Zjednoczoną Centralę Robotniczą zostały rozwiązane. Wie­lu przywódców i działaczy zamordowano lub wtrącono do więzień. Miejsca rektorów i dziekanów na uniwersytetach zajęli oficerowie. Do wszystkich posiadłości ziemskich powrócili obszar­nicy, a przedsiębiorstwa przemysłowe oddano ich poprzednim właścicielom. Nastąpiło przedłużenie tygodnia pracy, zniesiono system regulacji płac i kontroli cen artykułów pierwszej po­trzeby.

Faszyzm chilijski wysuwając stereotypowe hasła prawicowo--konserwatywne zbliżone do haseł z lat dwudziestych i trzy­dziestych w Europie w niektórych swych założeniach i praktyce politycznej różni się jednak od tamtego przede wszystkim w dzie­dzinie ekonomicznej. Mimo licznych zapewnień o panowaniu nad życiem gospodarczym, w ciągu kilku zaledwie miesięcy po prze­wrocie junta doprowadziła kraj do niebywałej ruiny gospodar­czej, a ludność do skrajnej niemal nędzy. Chile pobiły bezwzglę­dny rekord świata w inflacji. Według danych z lipca 1975 r. wynosiła ona aż 504 proc., w tym w artykułach żywnościowych — 1000 proc. Płace w tym czasie wzrosły tylko około 25 proc. Bezro­bocie sięga około 25 proc. wszystkich zdolnych do pracy. Ponad 20 proc. ludzi cierpi na chroniczny głód. Dochód przypadający na jednego mieszkańca obniżył się z 850 do 742 dół. Z Raportu Świa­towej Organizacji Zdrowia wynika, że Chile przoduje także w śmiertelności niemowląt. Na 1000 nowo narodzonych w ciągu kilku dna umiera aż 130. Śmiertelność dzieci jest tu wyższa aniżeli w Indiach czy Afryce. Dochód narodowy brutto w stosunku do 1973 r. spadł o 5 proc., głód, nędza, terror i likwidacja wszelkich swobód obywatelskich doprowadziły do znacznego spadku wydaj­ności pracy.

Przywracanie obecnie „norm życia społecznego" rozpoczęło się od likwidacji osiągnięć rządu Jedności Ludowej. W dwa dni po przewrocie uchylony został Normes Fondamentales, oryginal­ny i pionierski w sensie instytucjonalnym kodeks praw regulu­jący współudział mas pracujących w zarządzaniu przedsię­biorstwami. Natychmiast zlikwidowano również „Cordones Industriales" — swoistą formę samoobrony ekonomicznej robot­ników z października 1972 r. Anulowana została reforma rolna, a wielcy właściciele ziemscy wrócili do swych majątków.

Należy dodać, że wszystkie te poczynania junty wojskowej pod kierownictwem generała Pinocheta zostały przyjęte przez burżuazję i większość warstw średnich z ulgą lub bez sprzeciwu. Warstwy te nie były zainteresowane obroną demokracji, wszy­stkie bowiem liczyły na to, że zostaną poza terrorem i prześla­dowaniami junty.

W drugim etapie swego panowania junta przeprowadziła czystkę we wszystkich typach szkół, usuwając z nich 25 proc. nauczycieli i profesorów. Zniesiona została bezpłatna opieka le­karska w szkołach i cofnięto bezpłatne dożywianie, zlikwidowano dotychczasowy system stypendialny.

Pod hasłami walki z wpływami komunistycznymi rozpędzone zostały tzw. Commandos Comunales oraz rozwinięto Gremios, czyli zrzeszenia stowarzyszające zamożniejszych przedstawicieli wolnych zawodów: kupców, średnich przedsiębiorstw, lekarzy itp. Całe społeczeństwo chilijskie zostało poddane okrutnemu ter­rorowi. Nastąpiła niemal całkowita dezintegracja społeczna. Zostały zniszczone lub skutecznie obezwładnione wszystkie orga­nizacje społeczne, samorządy mieszkańców miast, instytucje po­lityczne, tradycyjne formy zbiorowego życia. W jednym tylko wydawnictwie spalono około 3 min książek. Nauka w szkołach odbywa się bez podręczników, w dotychczasowych bowiem do­patrywano się niebezpiecznych treści komunistycznych.

W oficjalnych deklaracjach rząd gen. Pinocheta często posłu­guje się określeniem „sprawiedliwość dla wszystkich" po to, aby ukryć działalność specjalnie powołanej i podporządkowanej bez­pośrednio szefowi rządu tajnej policji politycznej zwanej Direccion Nacional de Inteligencia (DINA). W jej skład wchodzi około 7 tysięcy osób z sił zbrojnych, 5 tysięcy funkcjonariuszy cywilnych oraz 8 tysięcy Informatorów ⁶². DINA nadzoruje oficjalnie 3-4 wielkie obozy koncentracyjne oraz kilkanaście mniejszych utrzymywa­nych w tajemnicy. Według danych przytoczonych przez sekreta­rza generalnego Chilijskiej Partii Socjalistycznej Carlosa Altamirano od września 1973 r. do września 1976 r. zamordowano w Chile około 40 tysięcy ludzi, 150 tysięcy. przebywało w obozach kon­centracyjnych, a co najmniej pół miliona emigrowało poza gra­nice Chile. Pod koniec 1976 r. liczba więźniów politycznych wy­nosiła około 8 tysięcy., chociaż junta przyznawała się tylko do kilku­set osób ⁶³. ( Z. Antos, Chile. Pod rządami DINA. „Trybuna Ludu" 1976, nr 219. )

Nowym elementem w polityce wewnętrznej junty jest dalsze rozszerzanie prześladowań. O ile w pierwszym okresie represje skierowane były na ogół przeciwko lewicy, to obecnie represjom poddawani są także działacze innych partii politycznych w tym Chrześcijańskiej Demokracji. W związku z czym nawet Eduardo Frei wraz z 300 innymi osobami wystąpił do Sądu Najwyższego w obronie dwóch adwokatów arbitralnie wyrzuconych z kraju oraz z protestem przeciw gwałceniu praw człowieka. Adwokaci ci — Jaime Castiiclo Velasco (były minister sprawiedliwości w rządzie Freia) i Eugenio V. Lefelier zajmowali się działalnością charytatywną, poszukiwaniem ofiar więzionych przez juntę oraz legalną obroną więźniów politycznych podczas ich procesów. Na pytanie sądu o dowody winy wspomnianych adwokatów, skiero­wane do rządu, ministerstwo spraw wewnętrznych odpowiedzia­ło, że problem jest bezprzedmiotowy, ponieważ nakaz karnego wygnania z kraju został już wykonany⁶⁴. ( B. Samsel, Ameryka Łacińska. Prawa człowieka — i dyktatury. „Trybuna Ludu" 1977, nr 179 ).m „Le Monde" z 11 lipca 1977 r.

Ekonomiczne i społeczno-polityczne skutki terroru sprawiły, że junta wojskowa w ostatnich latach dąży do pewnego złagodze­nia represji. Stąd też będące w obiegu nowe hasła w rodzaju „prawna normalizacja", „instytucjonalizacja władzy", „faza od-

nowy", czy „demokracja" z licznymi przymiotnikami takimi jak „autorytatywna", „rozsądna", „integralna", „powszechna" mają sprawiać wrażenie postępujących zmian w kierunku odnowy. W tym celu w końcu 1976 r. po wydaleniu z kraju pewnej grupy więzionych patriotów ogłoszono, że nie ma już w Chile więźniów politycznych, chociaż w marcu 1978 r. ponownie zapowiedziano zamianę wyroków więzienia na inne kary za „przestępstwa go­dzące w bezpieczeństwo kraju" w tym także na wygnanie.

Dnia 19 kwietnia 1978 r. ogłoszona została Ustawa o amnestii dotycząca uwolnienia wszystkich skazanych na podstawie usta­wodawstwa stanu wojny i oblężenia wprowadzonego po zamachu stanu z 11 września 1973 r. Amnestia przewiduje możliwość po­wrotu do Chile uchodźców politycznych, którzy zbiegli po przewrocie lub też zostali wypędzeni⁶⁵. ( A. Piasecka, Chile: dalszy ciąg „operacji kosmetycznej". „Życie War­szawy" 1978, nr 104. )

Ale ustawa ta jest tak sformułowana, że można ją interpretować zupełnie dowolnie w zależności od potrzeb, zwłaszcza w odniesieniu do przedstawi­cieli lewicy.

Podobne zastrzeżenia budzą również i inne decyzje dotyczące tzw. normalizacji życia politycznego, m. in. trzyetapowy plan działań, który w przyszłości ma doprowadzić do bezpośrednich wyborów prezydenckich. Wszystko to ma sprawiać nieodparte wrażenie, że „demokratyczne otwarcie" ulega w ostatnim czasie systematycznemu przyspieszeniu. Do końca 1978 r. miała zostać opracowana nowa „ostateczna konstytucja", przewiduje się także przywrócenie dwuizbowego parlamentu początkowo mianowane­go przez reżim wojskowy, a później wyłonionego w wyborach powszechnych.

Wydaje się jednak, że to wszystko to tylko kamuflaż. Ogólny obraz polityczny przyszłości Chile jest bardzo pesymistyczny. Oto bowiem na początku maja 1978 r. policja chilijska areszto­wała 618 osób w tym 14 cudzoziemców za próbę zorganizowania pierwszomajowego pochodu ⁶⁶. ( „Trybuna Ludu" 1978, nr 105. )

FRAGMENT KSIĄŻKI — Praca zbiorowa pod redakcją Franciszka Ryszki „ Ekstremizm prawicowy we współczesnym świecie ” Warszawa 1980 wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.