Bente Pedersen

BEZ KORZENI

1

Byli w drodze od dawna, lecz nie zaszli daleko. Raija, wyczerpana torturami w twierdzy Vardohus, opa­dała z sił po paru godzinach marszu.

Otwarte rany na ciele dziewczyny zrazu pokryły się twardą skorupą, która pękała przy nagłym ruchu, by wraz z upływem czasu znowu się zabliźnić. Mimo to wciąż posuwali się w żółwim tempie. Noga Mikkala nie chciała się goić. Wyglądało na to, że na za­wsze już zostanie sztywna.

Starannie omijali ten temat w rozmowach.

Oboje wiedzieli, gdzie się znajdują. Krajobraz, mo­notonny dla niewprawnego oka, budził w nich wspo­mnienia. Drogie, lecz nie chciane wspomnienia.

Od tygodni nie spotkali żywej duszy.

Byli sami, złączeni dręczącym oczekiwaniem na coś nieokreślonego.

Obawa, by się nie spłoszyć zbytnią natarczywo­ścią, kazała im trzymać się na dystans. Fizycznie bli­sko siebie, żyli w oddaleniu. Co za ironia! Kiedy roz­dzielały tych dwoje rozległe północne płaskowyże, niewidzialna nić zdawała się łączyć ich mocniej.

Wędrowali, jedli wspólnie posiłek, kładli się razem na spoczynek. Mimo to nic ich nie łączyło. Ucieka­jąc przed karzącą ręką sprawiedliwości, jednocześnie oddalali się od siebie, skrywali głęboko uczucia.

Kolejny poranek nie różnił się niczym od poprzed­nich. Był ciepły, skąpany w promieniach słońca. Po­wietrze rozbrzmiewało bzyczeniem owadów. Co raz jakiś ptak wyciągał dziób ku niebu i oznajmiał, że bie­rze w panowanie swój skrawek głuszy.

Raija zwlekała z ruszeniem w drogę. Jeszcze nie by­ła gotowa na spotkanie z tym, co leżało o jeden dzień marszu od ich obozowiska.

Czy Mikkal uwierzy w wymówkę, którą sobie ob­myśliła?

Czy zechce uwierzyć?

Czy równie mocno jak ona pragnie odwlec czas?

Raija odwróciła się plecami do Mikkala i zlustro­wała blizny po oparzeniach na udach.

Mikkal widział je jeden raz, wtedy gdy razem z Reijo opatrywali dziewczynę.

Od tamtej chwili Raija skrywała je przed wzro­kiem ukochanego mężczyzny. Wszak pamiętał do­skonałość jej ciała.

Nie była nawet w stanie znieść myśli o tym, jak by zareagował na ten widok.

Współczucia nie potrzebowała. Wszystkiego, tylko nie współczucia.

- Boli? - W głosie Mikkala pobrzmiewała troska. - Może przeznaczymy dzisiejszy dzień na odpoczynek?

Raija wstrzymała oddech. Odnosiła wrażenie, że w pytaniu Mikkala czai się jakiś podtekst.

- Czemu nie? - Usiłowała nadać odpowiedzi ton niefrasobliwy, ale bez powodzenia. Mikkal zapewne to dostrzegł.

Opuściła skraj sukni i odwróciła się w jego stronę. Mikkal spojrzał na nią, a serce dziewczyny przepeł­niło to samo uczucie jak tamtego dnia, kiedy zrozu­miała, że ją kocha. W Skibotn całą wieczność temu.

Mikkal poklepał się po chorej nodze.

- Mnie też przyda się chwila wytchnienia - uśmiechnął się krzywo. - Dużo wody upłynęło od czasów, kiedy mogłem biegać z tobą w zawody po wrzosowiskach, Raiju...

Zajrzeli sobie w oczy.

Oboje wiedzieli o nieszczerości własnych słów i za­chowań. Mieli ostatnią szansę, by zbliżyć się do siebie.

- Chodzi o coś więcej? - Mikkal wyciągnął nóż zza pasa i zaczął dłubać w szczapie drewna, którą wydobył z ogniska. Raiji przypomniało się, jak tym samym no­żem wycinał dla niej ptaszka w kawałku kości.

Ona pasła wtedy reny. I od tamtej chwili minęły całe wieki.

- Tak, Mikkal - odrzekła. - Jest coś więcej. Oboje się boimy.

Przerwał na chwilę zajęcie i skinął głową. Potem jego smukłe palce podjęły pracę.

Zawsze lubiła mu się przyglądać, podziwiać precy­zję ruchów.

- Wiesz, gdzie jesteśmy? Raija potwierdziła.

- Niedaleko stąd cięłam turzycę.

- Pamiętasz kościanego ptaszka? - Mikkal zdawał się czytać w myślach ukochanej.

- Sądzisz, że zapomniałabym chwile, które znaczą dla mnie tak wiele, Mikkal?

- Wielkie nieba, już wtedy kochałem cię nieprzy­tomnie. - Uśmiechnął się do wspomnień. - I czułem się nieprzyzwoicie, wszak byłaś jeszcze dzieckiem...

- A teraz?

- Wątpisz? - zdziwił się. - Nie jesteś pewna moich uczuć? Czy dałem ci powody do zwątpienia?

- Dałeś - odrzekła. - Oboje dawaliśmy... Mikkal opuścił wzrok i westchnął.

- Znów masz rację. Nic to jednak nie znaczy wo­bec przyszłości. Co z nami będzie, Raiju?

Przed tym pytaniem nie mogli uciec.

- Zawsze potrafiłeś snuć dalekosiężne plany, Mikkal. Czyżbyś utracił tę umiejętność?

- Nie drwij ze mnie - odrzekł rozczarowany. Raija splotła palce.

- Nie drwię. Bronię się. Czuję pustkę wokół siebie, nie mam już nic. Ty masz wszystko, rodzinę, do któ­rej możesz wrócić...

- Nie wszystko...

- Ona czeka na ciebie, prawda? Twoja kobieta? Mikkal wytrzymał pytający wzrok Raiji.

- Tak, czeka. Tylko że nic nas od dawna nie łączy, nie dopuściłem się podłości ani zdrady wobec ciebie. Nie obiecywaliśmy sobie takiej wierności, czyż nie, dziecino? Postępowałaś podobnie, Raiju, Kalle i Reijo to dwie strony tego samego medalu. Nie wspomi­nając o tym potworze, którego wzięłaś za męża... Nie pojmuję jedynie, co cię wiązało z rosyjskim maryna­rzem. I co wznieciło ogień pożądania między tobą a Petrim...

- Więc dostrzegłeś i to?

- Ty umiesz się maskować - uśmiechnął się Mikkal. - On nie potrafi.

- Nadeszła chwila szczerości?

- Potrzebujemy jej oboje, nie sądzisz? - spytał Mikkal. Słaby uśmiech wciąż błądził mu po wargach.

- Aleksiej był odbiciem mej duszy - zaczęła Raija. - Nie tak jak ty, Mikkal. My nie jesteśmy podobni do siebie, przynajmniej nie w taki sposób. Aleksiej ro­zumiał jak ja, czuł jak ja, przeżywał tak jak ja. Zupeł­nie jakbym zajrzała w głąb własnego serca.

- I to nazywasz miłością? - zdziwił się.

- Tak - odrzekła. - To szczególny rodzaj miłości...

Mikkal odwrócił wzrok i zaczął grzebać w paleni­sku. Z trudem opanował drżenie warg, nie chciał wy­buchem złości przerwać cienkiej nici porozumienia, którą zdołali nawiązać.

- Mówisz o tylu rodzajach miłości, Raiju. Czy i nas łączy jakaś miłość?

- Nie jakaś, Mikkal, dobrze wiesz, co nas łączy. Nie wiem, jak nazwać tę miłość. Wiem za to, co no­szę w sercu. To jedyne uczucie, przed którym nie zdo­łam uciec. Którego nie zdołam zapomnieć...

- Ja zawsze nazywałem je miłością - Mikkal poczuł się lekko urażony. - Może nie potrafię dobierać słów jak ty... - Wstrzymał oddech i dodał z drżeniem: - A Petri?

Raija odgarnęła włosy z czoła. Długa grzywka by­ła jedynym wspomnieniem ich dawnej urody.

- Gdyby nie ty, zostałabym z Petrim do końca życia. Mikkal przełknął ślinę. Słowa Raiji sprawiły mu ból. Wolałby usłyszeć, że Petriemu oddala ciało i nic więcej. Ubrał tę myśl w słowa.

- Wiem - przyznała Raija - ale żądałeś szczerości. Brnijmy więc dalej... - zaczerpnęła tchu: - Aleksanteri miał tylko moje ciało.

- On też?

- Cóż to zmienia? Mikkal jęknął bezsilnie.

- Chyba nie jestem aż tak wyrozumiały. Cierpię na myśl o tym, że ktoś inny trzymał cię w ramionach. Choćby chodziło o Reijo, mojego serdecznego druha...

- A ty? - zdziwiła się. - Masz czyste sumienie? Sigga nie była jedyna. Znam cię dobrze, nie udawaj cno­tliwego.

- Tak, Sigga nie była jedyna. - Mikkal wbił nóż w kępki mchu pod stopami. - Ale pamiętam tylko twarz Ingi. Pozostałe nic nie znaczyły. Krótkie spot­kania, parę chwil w ciemności, by zaspokoić potrze­by ciała. A później pustka, dotkliwsza po kolejnej ulotnej miłostce. Porzucałem je, czując, jak wzbiera we mnie samotność. Jesteś dla mnie jak krew, Raiju. Tamte mogą obdarować mnie jedynie ciałem. A wiem, że istnieje coś więcej, coś, co daje mi pełnię szczęścia. - Spojrzał smutno na dziewczynę. - Nie mam czyste­go sumienia. Może niektóre z nich robiły sobie jakieś nadzieje. Nie wiem. Nie pamiętam ich twarzy. Może szeptały mi swoje imiona, ale ja nie pamiętam żad­nych imion. Miałem więcej przygód niż ty, moja mi­ła, lecz znaczyły dla mnie znacznie mniej. Kochałaś Kallego i Reijo. Kochałaś Rosjanina, Petriego...

- Nie czułabym takiej odrazy, gdybyś darzył tamte dziewczęta uczuciem - syknęła Raija z pobladłą twarzą.

- Co masz na myśli? Nie rozumiem cię, Raiju.

- Trzymałeś je w ramionach, dawałeś im cząstkę siebie, Mikkal. Zrozumiałabym to, gdyby znaczyły dla ciebie cokolwiek. Moje uczucia dla innych nie umniejszają miłości do ciebie. Mierzi mnie myśl, że znajdujesz zaspokojenie u pierwszej lepszej...

- Może bardziej niż ty tęskniłem? - przerwał jej, nie podnosząc wzroku. - Twój dom jest tam gdzie ty, ja tak nie potrafię. Nie mam twej woli przetrwania. Nie umiem żyć marzeniami.

- Ja żyłam na przekór marzeniom - poprawiła go cichym głosem. - Żyłam, na swój sposób szczęśliwa, wbrew marzeniom. Wbrew pewności, że gdzieś jesteś. Nie mogę karmić się samą tęsknotą, zadowalam się tym, co odrobinę gorsze. To też jest szczęście, to też rodzaj miłości. Nie kocham cię przez to mniej. Nie pojmujesz tej prostej prawdy?

Mikkal potrząsnął głową.

- Nie. Zawsze czułem się skalany, będąc z inną ko­bietą. Myślę, że robiłem to, by się upodlić, by same­go siebie ukarać. By się wstydzić... Tego pewnie ty nie potrafisz pojąć.

Tym razem Raija pokręciła przecząco głową.

- A Inga? - zapytała. Twarz Mikkala ściągnęła się.

- Żal mi jej - westchnął. - Ona mnie kocha.

- I wie o mnie? Potwierdził.

- Nic, co powiem lub uczynię, nie budzi w niej zło­ści. Nie potrafi mnie znienawidzić, trwa przy mnie...

- A ty nie masz serca jej odtrącić? - spytała Raija z czułością w glosie.

- Nie.

- Sprawiasz jej większą przykrość obelgami i drwi­nami...

- Więc sądzisz, że tak się zachowuję wobec niej?

- Wiem, że tak jest.

- I ja wiem. - Niecierpliwym ruchem wbił nóż w ziemię. - Myślisz, że nie zdaję sobie sprawy z wła­snej podłości? Myślisz, że jestem dumny z moich po­stępków? Wiem jednak, że Inga mnie nie opuści, na­wet jeśli poproszę ją o to. Zostanie, chwytając się strzępków nadziei. Jej błagalny wzrok doprowadza mnie do szaleństwa.

- Co będzie, gdy zobaczy nas razem? Mikkal zamknął oczy.

- Nie wiem, Raiju. Dlatego opóźniam marsz. To za­leży ode mnie. I od ciebie... - Zaczerpnął tchu i wyrzu­cił: - Od tego, co postanowimy. Wiesz, o czym mówię?

- Ja nie mam domu - Raija rozłożyła ramiona. - Nie mam nic, Mikkal. Tylko ciebie i to, co do ciebie należy. Dla mnie sprawa jest prosta.

- Możesz sama wybrać chwilę, kiedy dotrzemy do obozowiska. Możemy zawrócić do osady. Możemy zamieszkać razem lub osobno. Uszanuję każdy twój wybór, przecież nie potrafiłbym nagiąć twej woli. Je­śli wybierzesz samotne życie, będę pomagać ci ze wszystkich sil. Nie przyjmę innej kobiety do mojej jurty. Pozostanę twoim przyjacielem. Zawsze będę cię kochać, ale nie zmuszę, byś przyjęła mą miłość, jeśli nie jesteś gotowa...

- Chyba nigdy nie będę mogła wrócić na fińskie i norweskie trakty...

- Może nie - odrzekł z powagą. - Oskarżono cię o ciężkie przewinienia. Ucieczką ośmieszyłaś opraw­ców. Z pewnością nigdy nie zaprzestaną pościgu.

- Więc mówimy o całym przyszłym życiu. O na­szej przyszłości.

Mikkal skinął głową.

- Tak. Myślałem o tym. To, co powiem, nie doty­czy jutra czy przyszłego lata. Dotyczy całego życia.

- Bez błogosławieństwa...

- Czy ma to jakieś znaczenie? Ściągnęła usta.

- Nie dla mnie. Nie dla nas. Dzieci...

- Poślemy po nie, kiedy sprawa twojej ucieczki przycichnie.

Raija skinęła głową. To było możliwe.

- Wciąż się wahasz, bo szkoda ci tamtego życia? Tego, co może dać ci Reijo? Tego, czego ja ci dać nie mogę, bo jestem Lapończykiem i żyję inaczej niż Norwegowie i wy, Finowie?

Roześmiała się cicho.

- Tęskniłam za waszym światem od chwili, kiedy go opuściłam. Teraz jednak myśl o powrocie mnie przeraża. Zwłaszcza myśl o powrocie na całe życie.

- Nie masz wyboru, miła - stwierdził Mikkal ze smut­kiem w oczach. - Musisz tu zostać. Zdecyduj tylko, czy masz dość odwagi, by dzielić życie ze mną, czy wolisz czekać samotnie, aż miłość przyjdzie z innej strony...

Wzdrygnęła się na te słowa.

- Kopiesz leżącego, Mikkal.

- Bo się boję - bronił się Mikkal. - Śmiertelnie się boję, że mnie odtrącisz.

- A ja się lękam, że nie damy rady. Przez hardość i upór zaprzepaściliśmy już tyle pięknych chwil.

- Teraz będzie inaczej - zapewnił ukochaną. - Mie­liśmy dla siebie tylko krótkie chwile i korzystaliśmy z nich zbyt łapczywie. Łatwo pobłądzić, jeśli chcesz odnaleźć raj w jeden dzień.

- Najczęściej trafialiśmy do piekła - zasmuciła się. - Raniliśmy się, Mikkal...

- Zapomnijmy o tym.

- Potrafisz? Milczał dłuższą chwilę, zanim odrzekł stanowczo:

- Tak sądzę. Bardzo pragnę zapomnieć, Mały Kruku.

- Potrafisz zapanować nad gniewem, zazdrością...?

- Może. - Uśmiechnął się. Przez dym z ogniska nie­wyraźnie widziała jego twarz. - Nie odmienisz mnie. Stałem się mężczyzną, żyjąc bez ciebie. Niełatwo wy­chować od nowa dojrzałego człowieka. Uczynię jednak wszystko, by cię uszczęśliwić, Raiju. Daj mi szansę.

- Życie nauczyło mnie ostrożności. Nie mogę so­bie pozwolić na kolejne rozczarowanie, Mikkal. A już najmniej na to, byś ty stał się jego źródłem.

- Dlaczego?

- Dlatego, że zawsze byłeś moim marzeniem - od­rzekła z zamglonym wzrokiem. - Bohaterem ze snów, który dodawał mi sił w najgorszych chwilach życia. Wiedziałam, że istnieje mężczyzna, który mnie rozu­mie, kocha i nigdy nie zawiedzie. Jeślibym teraz do­znała zawodu, straciłabym nawet marzenia. A bez marzeń nie mogłabym żyć.

- Powinnaś staranniej dobierać sobie bohaterów - uśmiechnął się blado.

- Nie dręczą cię wątpliwości? - zdziwiła się. Mikkal potrząsnął stanowczo głową.

- Dlaczego miałbym zwątpić w ciebie?

- Byli inni...

- Oni nie przywiodą mnie do zwątpienia. Wzbu­dzają zazdrość, przyznaję, moją duszę przenika za­zdrość o nich, ale nie zwątpiłem. Nie odeszłaś z żadnym z nich. Mogłaś ruszyć z Petrim. W Fin­landii nie dopadliby cię urzędnicy królewscy, nawet na myśl by im nie przyszło, by was tam szukać. W gruncie rzeczy tutaj grozi ci większe niebezpie­czeństwo.

- Petri jest żonaty - uśmiechnęła się Raija. Mikkal zbladł, ale uznał wnet, że Raija żartuje, i ode­tchnął z ulgą.

- Nie strasz mnie!

- Nie mogłam żyć z nikim innym, Mikkal. Może z Reijo, ale dla niego jestem kulą u nogi. Reijo po­trzebuje innej kobiety. Takiej, którą mógłby obda­rzyć prawdziwą miłością.

- Znalazł ją...

- Reijo nie jest taki jak ty - powiedziała stanow­czo. - Znajdzie inną. Nikt w świecie bardziej nie za­sługuje na szczęście niż Reijo.

- A ja? - Mikkal poczuł się urażony. - A ty?

- My? Zasługujemy na siebie nawzajem. I tyle do­staniemy.

- To cała odpowiedź? Skinęła lekko głową.

- Innej nie mam, Mikkal. Zaryzykujmy. Przecież za tą chwilą tęskniliśmy całe życie?

Mikkal wyprostował się powoli, nie do końca świa­domy tego, co się dzieje.

Nawet nie zauważył, że upuścił nóż. Patrzył na Raiję. Dziewczyna podniosła się z takim samym ociąga­niem. Obserwował, jak na jej twarzy rozkwita uśmiech, zaczyna się od lekkiego drżenia w kącikach ust, by rozlać się po całej twarzy.

Przedtem dzieliło ich tysiące mil, wieki całe. Teraz parę kroków.

Tak niewiele trzeba, by je zrobić, a jednak zwleka­li całymi tygodniami.

Stracili niewybaczalnie dużo czasu.

Najpierw spotkały się dłonie, splotły palce. Unie­śli twarze ku niebu i zaśmiali się, wypełniając prze­strzeń wokół siebie radością.

Potem ich dłonie rozłączyły się, by opleść ukocha­ne ramiona, szyję. Przywarli do siebie, dając upust długo tłumionym uczuciom. Przestali udawać.

Raija wtuliła policzek w zagłębienie na szyi Mikkala, pożądliwie chłonąc zapach jego ciała, zapach mężczy­zny i dzikiej natury, włosów i rozgrzanej skóry. Tego wszystkiego, czym był. Do czego tęskniła w każdej świadomej sekundzie życia, do czego biegła w wyobraź­ni podczas nie kończących się dni w lochu czarownic.

Mikkal.

Jej miłość.

Wędrowali przez tyle tygodni, uciekając przed wy­rokami prawa i oddalając się od siebie.

Teraz się wszystko odmieni.

Nigdy więcej.

Nigdy więcej nie będą dławić uczuć w sobie.

Suchymi wargami dotknęła pulsującej skóry na szyi Mikkala. Pocałunkami budziła długo uśpiony ogień, po brzegi napełniała serce rozkoszą. Czuł tę rozkosz po same czubki palców, które dotykały miękkiej krągłości ramion dziewczyny, kreśliły ta­jemne znaki miłości na jej biodrach.

A ich miłość rosła, nie było w niej nic niszczącego. Rosła i piękniała...

- Wielkie nieba - szepnął jej łagodnie do ucha - jak ty to robisz, kobieto? Nic innego się nie liczy, póki trzymasz mnie w ramionach. Nawet to, że nie mogę biegać i przez resztę życia będę wlókł za sobą nie­sprawną nogę. Jeśli tylko mnie kochasz, całujesz... Czegóż więcej mogę pragnąć?

Raija uśmiechnęła się ze zrozumieniem. Ją też przepełniała zmysłowa rozkosz.

- Kocham cię - powiedziała z prostotą, wodząc pal­cem wskazującym po obrysie twarzy Mikkala. - Tę­sknię i żałuję, iż wcześniej tego nie dostrzegłam. Nie uciekniemy od siebie. Zmarnowaliśmy tyle czasu, mój miły.

- Mały Kruku, Raiju, najdroższa moja - wychry­piał. W jego wzroku kryło się morze czułości i ciepła. Twarz rozjaśniła się w uśmiechu, rysy złagodniały. Na powrót był Mikkalem sprzed lat, który wierzył, że miłość wypełni mu całe życie.

Że blask bijący od tej dziewczyny opromieni co­dzienność.

Wiara powróciła.

Przytulił Raiję do siebie. Słyszał bicie serc zespo­lonych w równym rytmie.

- Pamiętasz ten pierwszy raz? - spytał cicho. - Pa­miętasz zawstydzenie? Niezdarność i strach, że bę­dzie nie tak?

- Ty się bałeś - poprawiła go. - Ja pragnęłam. Chciałam, byś to był ty.

- Teraz czuję się podobnie - przyznał, odsuwając Raiję na wyciągnięcie ramion. - Niedoświadczony i głupi... - Schylił kark. - Boję się, że nie wytrzymam porównania z tamtymi...

Delikatna dłoń ujęła go za podbródek i zmusiła, by uniósł głowę. Para ciemnych oczu przyglądała się mu badawczo.

- Nikt nie jest taki jak ty, Mikkal. Z nikim nie może być tak dobrze jak z tobą. To nie płomień, który roz­pala się na ulotną chwilę. To prawdziwe i trwałe uczu­cie... - Uśmiechnęła się słabo. - Chcę cię prosić o coś...

- O co?

- Przytul mnie - odrzekła. - Przytul mocno! I ko­chaj mnie, Mikkal! Trzeba mi tego bardziej, niż mo­żesz sobie wyobrazić!

2

Mikkal płakał.

Pożądał jej, tęsknił za fizycznym spełnieniem mi­łości.

Ciało Raiji nie było już ciałem młodziutkiej dziew­czyny o jedwabistej skórze.

Nie tym samym ciałem, które kiedyś tulił i pieścił.

- Jak zdołałaś wytrzymać to wszystko? - pytał wzburzony. Wargami dotknął stwardniałej blizny po oparzeniu. - Ile siły tkwi jeszcze w tobie, moja miła?

- Niewiele, Mikkal - szepnęła. - Nie dość, by prze­trwać, jeśli mnie teraz odtrącisz...

Mikkal podniósł głowę i spojrzał ze zdziwieniem na dziewczynę. W oczach ukochanej wyczytał bez­bronność, jej czerwone wargi drżały. Zrozumiał, że jego łzy wyzwoliły strach, który drzemał w niej od dawna.

Raija też się rozpłakała. Nie na wspomnienie strasznych cierpień, raczej z lęku, że rany wzbudzą w nim odrazę.

Mikkal położył ciepłą dłoń na zapłakanym policz­ku Raiji. Dziewczyna chwyciła ją pożądliwie i przy­cisnęła do twarzy.

- Więc sądzisz, że jestem małostkowy? - zdumiał się i zasmucił. - Nie znasz wagi moich słów, Mały Kruku? Myślisz, że kilka blizn oszpeci cię w mych oczach?

Nic nie odpowiedziała. Łzy płynęły strumieniami.

- Przestałaś mnie kochać, ujrzawszy, że kuleję? Potrząsnęła głową i uśmiechnęła się przez łzy. Jak­by promyk słońca przedarł się przez ścianę deszczu.

- Nie sądzisz, że darzę cię równie wielką miłością, Raiju? Myślisz, że kocham oczami? - Nie dał jej cza­su na odpowiedź. - Kochałbym cię, gdybyś chodziła przygięta do ziemi i miała pryszcze na twarzy. Ko­chałbym cię pomimo zmarszczek, nawet gdybyś stra­ciła wzrok, słuch i zdolność chodzenia. Kochałbym cię nie za przymioty ciała.

Chłodna dłoń łagodnie wytarła łzy płynące po po­liczkach Mikkala.

- Więc skąd się biorą? - spytała Raija. - Dlaczego nie przestają płynąć?

Mikkal ucałował ją w oba policzki. Przytknął war­gi do blizny na obnażonej piersi Raiji.

- Dlatego - odrzekł ze ściśniętym gardłem - że przypominają o piekle, przez które przeszłaś. I o mo­jej bezsilności.

- Będę musiała żyć z nimi - westchnęła. Przypomi­nała teraz tę małą dziewczynkę, która trzynaście lat wcześniej wpatrywała się bezradnie w plecy odcho­dzącego ojca. - Nie pozbędę się blizn, Mikkal, nie wy­starczy zamknąć powieki. Wspomnienia zblakną za jakiś czas. Oszalałabym, gdybym musiała wciąż spo­glądać wstecz. Trzeba żyć. - Zgięła szyję i oparła gło­wę o czoło ukochanego. - Jeśli mnie pragniesz, musisz mnie wziąć z bliznami i całym bagażem wspomnień...

- Nie potrafię żyć bez ciebie - wyszeptał - lecz jesz­cze nie raz uronię łzę na widok twoich ran.

- Od bólu można uciec. - Wzrok Raiji był poważ­ny, ale dziewczyna nie patrzyła na Mikkala. Jej spoj­rzenie uleciało z wiatrem, tam gdzie nikt nie mógł go wyśledzić.

I mówiła dalej, tonem głuchym i bezbarwnym, jakby bała się tchnąć uczucia w słowa. Jakby bała się ich siły.

- Możesz wyzwolić ciało z władzy zmysłów. I żyć marzeniami...

- Nie umiem uciec od twego bólu - zaprzeczył. - Ja się nie liczę. Wytrzymam sporo, zacisnę zęby. Lecz nie mogę znieść myśli o twoim cierpieniu. Najdroż­sza moja, to, że inni cię ranili, przywodzi mnie do obłędu...

- Zapomnij. - Raija potrząsnęła głową. Mikkal uśmiechnął się mimo smutku. Nie zdążył jeszcze przywyknąć do widoku jej twa­rzy nie okolonej bujnymi lokami.

W trakcie wędrówki poprawiła fryzurę. Ujrzawszy swe odbicie w spokojnej toni jakiegoś jeziorka, wy­rwała Mikkalowi nóż zza pasa i wyrównała krzywo obcięte kosmyki. Upłynie jeszcze sporo czasu, zanim włosy spłyną długimi kaskadami.

- Nie myśl o tym, Mikkal! Bądź ze mną! Nie pro­szę o nic więcej. Kochaj mnie!

Głos Raiji brzmiał żałośnie i bezradnie. Jej oczy pociemniały, drżały usta.

Położyła dłonie na ramionach Mikkala i spojrzała nań wzrokiem osieroconego dziecka, wydanego na pastwę nieznanego losu.

Poruszyła wargami, formowała słowa.

- Nie każ mi błagać, Mikkal.

Mikkal nigdy nie potrafił się oprzeć temu spojrze­niu, mieściło bowiem wszystko, co uznawał za świę­te, czego pragnął, czego nie dostał.

Powiedziała „błagać”...?

Dobry Boże, to on gotów był paść na kolana i bła­gać o jej względy!

Przełknął łzy i przyciągnął dziewczynę do siebie. Czas nie zagoi wszystkich ran, nie usunie blizn. Lecz kiedy trzymał ją w ramionach tak blisko, że mógł słyszeć bicie jej serca w takt własnego oszalałego pulsu, liczyli się tylko oni i nieskończone niebo po­nad głowami.

- Nie musisz błagać, kochana - powiedział głosem dławionym przez wzruszenie. - Całe życie napełnia­łem serce miłością do ciebie. Wystarczy czerpać z niej...

- Więc czerp! - szepnęła, gorącym tchnieniem omiatając jego policzek.

Mikkal całował rany Raiji. Oczy wciąż zachodziły mu łzami na widok sponiewieranego ciała ukochanej, ale tym razem były to łzy miłości.

Mikkal zamknął ją w ramionach i pociągnął na wrzosy i mchy. Płaskowyż sięgał aż po horyzont i nic nie mogło skryć ich przed wzrokiem innych ludzi, ale na mile wokół nie było żywej duszy. Niebo ich nie po­tępiało. Siewka, krzycząca gdzieś w pobliżu, ich nie po­tępiała. Wiatr nie chłostał, tylko pieścił życzliwie. Przy­roda stała po stronie kochanków.

Mikkal zrzucił kurtę i wyzwolił Raiję z sukni, nie bez pomocy chętnych dłoni dziewczyny.

Roześmieli się, kiedy jednocześnie sięgnęli do jego paska.

- Niecierpliwiłem się - uśmiechnął się wesoło, po­zwalając jej dokończyć dzieła - ale nie sądziłem, że i ty nie możesz się doczekać.

Raija zdarła z niego spodnie i buty. Nago klęczeli wśród porozrzucanych części garderoby, tak blisko, że mogli się dotknąć. Lecz nie uczynili tego.

Pieścili się wzrokiem.

Samotne chwile poszły w niepamięć, wspomnienia zblakły. Żyli chwilą.

Raija bała się oddychać, zakłócić uroczystą ciszę. Pragnęła na całą wieczność zachować ten moment na­brzmiały uczuciami, którym mieli dać upust.

A jednocześnie chciała krzyczeć z radości.

By niebiosa usłyszały, że zwyciężyła, nie dała się ukorzyć. Że miłość Mikkala nie wygasła i że ona ko­cha go równie gorąco.

Że jest szczęśliwa.

Bezgranicznie szczęśliwa.

Położyła się na piersi ukochanego, utonęła w jego silnych objęciach. Oparła policzek na muskularnym ramieniu mężczyzny, wtuliła wargi w pulsującą skó­rę na szyi i nie mogła powstrzymać łez. Tak bezrad­na i tak szczęśliwa.

Tylko z nim czuła się wolna i radosna, tylko przed nim mogła w pełni obnażyć duszę, nie lękając się, iż straci coś z •własnej godności.

Mikkal rozumiał łzy, rozumiał pocałunki, którymi gwałtownie obsypała jego policzki, i odpowiedział tym samym.

- Zawsze się spieszyliśmy - mruknęła, niechętnie odrywając wargi od warg kochanka. Chciała czuć go każdym porem skóry, niczego nie pominąć, by znów gorzko nie żałować, jeśli los miałby ich rozłączyć. - Zawsze się spieszyliśmy, Mikkal. Kradliśmy czas na krótkie chwile miłości... nie mogliśmy się napawać kochaniem.

Odsunął się odrobinę, tyle tylko by wargami mu­snąć policzki i czoło dziewczyny. Pieszczotliwie od­sunął kosmyki włosów z twarzy ukochanej.

Jego miodowe oczy były samą łagodnością, kiedy powiedział:

- Tym razem mamy mnóstwo czasu, Mały Kruku. Dość, by w każdą sekundę tchnąć uczucia. Nie mu­simy kraść. To nasz czas. Zasłużyliśmy nań za wszyst­kie cierpienia i tęsknoty, za chwile zwątpienia, że tak może być. Za brak wiary, iż życie się odmieni. Zasłu­żyliśmy na każdą sekundę szczęścia.

Raija zamrugała powiekami, by odgonić łzy, a Mikkal uczynił to samo. Jego głos przenikało wzru­szenie. W tym twardym, zgorzkniałym mężczyźnie kryły się niezwykłe pokłady czułości. Kochała go nad życie, niecierpliwymi dłońmi przyciągnęła jego twarz ku sobie.

- Nic nie mów, Mikkal - mruknęła niezrozumiale. - Daj mi to, na co zasłużyliśmy. I mnie pozwól da­wać...

Ręce przesuwały się w badawczym pląsie, pożądli­we dłonie wprawiały w drżenie każdy skrawek skóry. Oboje pragnęli ofiarować sobie nawzajem jak naj­więcej, utopić się w morzu pieszczot.

Mieli przed sobą tyle czasu, a skończyli seans mi­łości, zanim się zaczął na dobre.

Tłumiona tęsknota okazała się zbyt silna. Bali się poruszyć, by nie zmyła ich fala pożądania.

Mieli smakować każdą chwilę, a na jednej się skoń­czyło.

Na jednej chwili pod niebieskim niebem.

Odnaleźli się i stali jednym ciałem. Ramiona Raiji zacisnęły się na szyi Mikkala, on objął mocno jej talię.

Pocałunek trwał jeszcze, kiedy nadeszło spełnienie.

Raija poczuła, jak ciało kochanka wyprężyło się, drżąc. Nie zamknęła oczu. Nie chciała skryć tego wspomnienia w cieniu przysłoniętych powiek.

Odbierała go każdą cząstką swego ciała, ale pragnę­ła więcej. Chciała zapamiętać emocje, dźwięki, zapa­chy, wyraz twarzy Mikkala. Chciała zachować na za­wsze widok jego poszerzonych, pociemniałych źrenic, kiedy rozkosz pozbawiła go tchu. Zmarszczki wokół oczu. Ściągnięte brwi, kiedy przymknął powieki i dał się ponieść cudownej, zmysłowej fali spełnienia, któ­rą znajdował tylko u niej.

Chciała zapamiętać kąciki ust kochanka, które uniosły się w uśmiechu, kiedy zabrakło im sił do po­całunków.

Grzywkę, która przykleiła się do szerokiego, kan­ciastego czoła, czarniejszą niż zwykle, bo zroszoną kropelkami potu.

Raija chciała pamiętać.

Wszystko.

Ostatnie pchnięcie w głąb jej ciała, kiedy stali się jednością. Wyraz szczęścia wypisany w rysach kocha­nej twarzy...

I falę uniesienia, która odpływała. Wolno, jak dra­pieżny ptak na rozpostartych skrzydłach, szukający nowej ofiary. Nie dlatego, że jest głodny, lecz że ma taką naturę.

Zamknęła oczy dopiero wtedy, kiedy skryła głowę na ramieniu Mikkala. Wsłuchała się w ciszę, czując, jak leniwa ociężałość ogarnia ciało.

Zapomniała o własnej rozkoszy. Przeżyła ją, ale nie dała się jej ponieść, zbyt zajęta obserwowaniem prze­żyć ukochanego.

Taka szczodrość nie leżała w naturze Raiji. Prze­straszyła się trochę, nie zwykła usuwać się w cień.

Nie żałowała jednak ani sekundy...

- Co się stało? - Mikkal zsunął się w bok, nie pusz­czając jej z objęć. Leżeli ciasno spleceni. - Byłaś ze mną, ale jakby w oddaleniu - dodał rozczarowany. Szorstkim palcem gładził ledwie widoczną zmarszcz­kę na czole Raiji. W jego oczach niezwykłej barwy dostrzegła cień smutku. - Miało być tak pięknie, Raiju. Mieliśmy się dzielić. Okazałem się samolubny. Oddałaś mi się, Raiju, zapominając o sobie...

Raija wsparła się na łokciu i odwróciła twarz ku niemu z promiennym uśmiechem.

- To było piękne, Mikkal.

- Nie okłamuj mnie - przerwał jej z powagą. - Przecież umówiliśmy się, że nie będziemy się okła­mywać.

Skinęła głową. Szukała słów wyjaśnienia.

Jakie to trudne!

W myślach potrafiła wytłumaczyć mu wszystko. Za młodu rozumieli się bez słów, w fantazjach zawsze zwracała się do Mikkala z dawnych lat. W rzeczywi­stości jednak nie mieli czasu na rozmowy, na to, by się nauczyć czytać z uczynków i niedopowiedzeń.

- Chciałam... chciałam dać ci to, co najlepsze - za­częła niezdarnie. - Chciałam ci się przyglądać, Mikkal. Żeby poznać i tę stronę twojej natury...

Położył się na wrzosach. Odsunął się nieco od dziewczyny, tylko jedną dłonią obejmując ją za kark i ramię. Wpatrywał się w niebo.

- Na to przyjdzie czas - wyrzekł ciężko. - Miało być pięknie. Na dobry początek. Nie wierzysz w trwałość naszego związku? Wciąż się spieszysz?

Znów to znienawidzone słowo.

Raija pojęła, że jej tłumaczenia na nic się nie zdały.

Mikkal nic nie zrozumiał. Zawiodła go, zraniła, lecz w głębi duszy poczuła ukłucie żalu. Nie tak miało być. Mikkal ze snów i marzeń zachowywał się inaczej.

Zmierzali w złym kierunku.

- Okaż cierpliwość - westchnęła i odwróciła od niego twarz, nie dbając, co o tym pomyśli. Opadło ją zwątpienie.

Nie miała siły walczyć z Mikkalem, ze sobą, nie miała sił wciąż się tłumaczyć.

- Powiedziałeś, że trzeba ci czasu, by przyzwycza­ić się do widoku moich blizn... - Nabrała oddechu i zamknęła oczy. - I ja potrzebuję czasu. Mnie też to przerasta, jestem okaleczona na ciele i na duszy. - Westchnęła gwałtownie i zadrżała. - Nie mówmy o tym, Mikkal. Tyle powinno ci wystarczyć. Nie zmuszaj mnie do wyznań, dobrze?

Kątem oka dostrzegła, jak Mikkal poruszył nerwo­wo ustami. Był wrażliwym człowiekiem, pod maską twardości skrywał morze uczuć, o które nikt by go nie podejrzewał.

Raija znała prawdziwą naturę Mikkala...

- Nie będę wymagał od ciebie więcej, niż możesz ofiarować - wydusił po dłuższym milczeniu. Raija po­czuła, jak napinają się mięśnie na jego przedramieniu. - Może zaczęliśmy zbyt gwałtownie. Może powinni­śmy dołączyć do moich, zanim rozerwiemy się na strzępy...

Raija usiadła. Nie była pewna, czy się z nim zga­dza. Teraz nie miała ochoty na miłość. Ani z Mikkalem, ani z nikim innym.

Ale wiedziała, że przyjdzie czas, że znów go będzie potrzebować.

I to wkrótce.

Jako kochanka, nie tylko najlepszego przyjaciela. Nie mogła traktować Mikkala wyłącznie jako przy­jaciela.

Potrafił zaspokoić wszystkie potrzeby, których za­spokojenia kobieta szuka u mężczyzny.

I musiał dzielić się z nią każdą cząstką swego ist­nienia!

Raija pomyślała tak, ale nie powiedziała ani słowa.

Mikkal wstał i przeciągnął się, nie okazując zaże­nowania. Raija pochłaniała wzrokiem każdy skrawek jego pięknie zbudowanego ciała.

Ubierał się odwrócony bokiem do dziewczyny.

Nie wiedziała, czy dlatego, by nie patrzeć na nią, czy może by ukryć rozczarowanie.

- Nie będę cię naciskał, Raiju - powiedział, jakby zapominając, że błagała go o to, by ją kochał.

To ona uczyniła pierwszy krok...

- Zaczekam - dodał łagodnie. - Mnie też się to przyda. Dojrzeję... - Wzruszył ramionami w geście za­gubienia. - Tak długo czekaliśmy, tęskniliśmy... Dzień w tę, dzień w tamtą stronę... I tak jesteśmy ze sobą...

Nie dokończył.

Raija chciała krzyknąć, ale nie zrobiła tego.

Przerzuciła koszulkę przez głowę, ze złością wcią­gnęła spodnie i zacisnęła je mocno w talii. Zbyt moc­no, ale nie popuściła.

Za pierwszą próbą krzywo zapięła bluzkę. Spódni­cę założyła odwrotnie...

Wykonała te czynności dumnie wyprostowana.

- Więc dobrze - powiedziała spokojnym, bezbarw­nym tonem.

Mikkal spojrzał na nią, nic nie rozumiejąc. Między jego brwiami pojawiła się pionowa zmarszczka.

Kapryśne dziewczę...

Nie sposób ganić kogoś, kto przeszedł przez pie­kło. Nie można otwierać ran dopiero co zagojonych.

Położył ostrożnie dłoń na ramieniu Raiji. Spodzie­wał się, że odtrąci ją gniewnie.

Nic takiego nie nastąpiło.

Nie poruszyła się, jakby nie poczuła, że jej do­tyka.

Obrócił ją ku sobie. Jego wzrok wyrażał zaniepo­kojenie.

- Co takiego uczyniłem? - spytał cicho, usiłując wyczytać odpowiedź z wyrazu twarzy Raiji. - Powie­działem coś niestosownego?

Spojrzeli na siebie przeciągle.

Nie dzieliła ich przepaść.

Raiji też zdarzało się mylić.

Na szczęście.

Złapała jego dłonie i przycisnęła je do piersi.

- Nie lekceważ mnie, Mikkal! Nie pozwalam! Nie chcę żyć z tobą, jeśli nie masz ochoty wziąć mnie w ramiona. Wolę odejść.

Położył obie dłonie na jej policzkach.

- Miałem być troskliwy - westchnął. - Stawiamy sobie cele ponad siły...

- To nic, Mikkal. Skończmy z głupimi obietnica­mi.

Mikkal zgodził się całym sercem. Nie przyznał się jednak, że jest skonsternowany.

- Nie za każdym razem można znaleźć się w nie­bie - usiłowała przemówić mu do rozsądku. - Ustali­liśmy, że trzeba nam czasu, zanim jeszcze doświad­czyliśmy, jak silna tęsknota w nas drzemie...

- Nie szukam nieba - odrzekł, uśmiechając się nie­wyraźnie. Tulił ją lekko, zdecydowany nie popełnić kolejnego błędu. - Wystarczą mi drobne radości, je­śli tylko mogę dzielić je z tobą. Jeśli tylko nie będzie­my mieć przed sobą tajemnic.

Raija skinęła głową. Dzień znów nabrał urody. Wszystko zmieniało się tak szybko. Może to przez dni spędzone w tym strasznym lochu? Tortury? Od­mieniły ją, taka przedtem nie była...

- Chcę dzielić z tobą tę chwilę - powiedział i po­całował ją. Delikatnie...

Potem odpiął guziki bluzki, ale nie po to, by do­pełnić pieszczoty. Zapiął je ponownie, tyle że we wła­ściwy sposób.

- O takie drobne uczynki mi chodzi - uśmiechnął się. - Pragnę dzielić z tobą normalne życie, Raiju. Nie tylko niebo i marzenia...

3

Nie sposób było dłużej skracać dziennych prze­marszów, by odsunąć chwilę, której oboje się bali. Znaleźli się tak blisko namiotów, że mogli ujrzeć je lada chwila. I sami zostać zauważeni.

Mikkal zrzucił zawiniątko z własnymi rzeczami i rzeczami Raiji pod stopy. Minęło wiele dni od chwi­li, kiedy ofiarował się nieść tobołek dziewczyny pod pretekstem, by ulżyć jej w cierpieniach. Jakby chciał odzyskać tę cząstkę godności, którą utracił, odkąd stał się kaleką.

Zatrzymali się na wzgórzu ponad obozowiskiem. Jak zwykle mieściło się w zagłębieniu doliny, które chroniło jurty przed uderzeniami porywistego wiatru hulającego nad płaskowyżem.

Mikkal chwycił dłoń Raiji i ścisnął ją. Zrozumiał bez słów, że dziewczyna potrzebuje wsparcia.

Dzielił się z nią swą siłą.

Raija czuła się słaba i bezradna.

Stąd ją kiedyś odesłano. Po raz drugi w życiu ktoś zdecydował wbrew jej woli.

Przysunęła się bliżej Mikkala, oparła głowę na je­go ramieniu. Byli razem.

Raija Alatalo nie ruszała samotnie na spotkanie wrogiego świata. Mikkal stal u jej boku.

- Nie sądziłam, że znów ujrzę to miejsce - powie­działa cichym, drżącym głosem. Mokrymi od łez oczyma spojrzała ku horyzontowi. - Myślałam o nim, fantazjowałam. Marzyłam o nim, o tobie, o nas. Lecz nie myślałam, że zobaczę je ponownie.

Mikkal otoczył ją ramieniem, puszczając kij. Nie potrzebował go. Byli ze sobą, wspierali się nawzajem.

Tworzyli wspólnotę, do której tęsknił przez te wszystkie trudne lata.

- Boisz się zejść do nich, Mały Kruku? - spytał ła­godnie z ustami wtulonymi w jej włosy. Dłonie splótł wokół talii dziewczyny i oparł podbródek na jej skroni.

Raija potrząsnęła głową.

- Nie. Nikt z nich nie wyrządził mi krzywdy. Po­za twoim ojcem. Gdyby żył, nie stalibyśmy tutaj.

Mikkal nie odpowiedział. Raija znów miała rację. Jego ojciec przekreślił szanse na ich szczęście. Teraz nie mógł już stanąć im na drodze. Umarli nie mogą rozdzielić żywych.

- Co ona powie? - Raija odwróciła ku niemu twarz.

- Inga? - Mikkal zadrżał i schylił głowę. - Nie wiem.

- Nie chcesz o tym myśleć? - Raija nie spodziewa­ła się odpowiedzi, znała ją. Pogłaskała go po policz­ku jak matka, która próbuje dodać otuchy dziecku. - Mikkal, mój mały! Tak bardzo nie chcesz krzywdzić innych ludzi, że w swej niezdarności to właśnie czy­nisz. Nie masz pojęcia, jakimi drogami biegną myśli kobiety!

- Skąd miałbym wiedzieć? - spytał z lekkim rozdraż­nieniem. - Przez większą część życia mogłem jedynie marzyć o tobie. Nie było cię u mego boku, by mnie uczyć. Sigga nie wtajemniczała mnie w swoje sprawy. Jesteś jedyną kobietą, która się mi zwierzała, ale spo­tykaliśmy się jedynie na krótkie chwile. Sama wiesz najlepiej. - Nabrał powietrza i dorzucił: - Może stąd bierze się moje niezrozumienie kobiecej natury.

Raija ze śmiechem poczochrała mu włosy, palcem wskazującym wygładziła zmarszczki, które pojawiły się na jego czole.

- O nic cię nie oskarżam, Mikkal - odrzekła z za­dziwiającym u niej spokojem i cierpliwością.

Mikkal też się roześmiał i przyłożył policzek do jej policzka.

- Musisz okazać mi wiele wyrozumiałości - powie­dział pokornie. - Nie jestem już tym młodzieńcem, którego stawiałaś sobie za wzór. Nie jestem ani taki miły, ani taki cierpliwy jak kiedyś. Zmieniłem się, może wbrew własnej woli, nieświadomie, ale tak się właśnie stało. Teraz nie pragnę niczego innego, jak tylko sprostać twoim oczekiwaniom, Raiju.

Na ułamek sekundy zesztywniała w jego ramio­nach. Mikkal dostrzegł tę ledwie uchwytną zmianę w zachowaniu dziewczyny, ale nie nadał jej żadnego znaczenia.

Raija miała na czubku języka ciętą uwagę, ale się powstrzymała. Mikkal formułował słowa pod wpły­wem chwili, spontanicznie. Mikkal z marzeń i snów był silny i rozsądny.

Rzeczywistość raz jeszcze okazała się zdradliwa.

- To ciebie kocham - oznajmiła Raija, tak rozkła­dając akcenty, by pojął, ale Mikkal nie zauważył podtekstu. - Nie chcę cię zmieniać. Pragnę stać się cząst­ką twego życia, nie odmieniając go za bardzo. Nie musisz się zmieniać, by mnie zadowolić. Wtedy sta­niesz się obcy.

- A ja wolałbym nie obnażać duszy przed tobą - mruknął zażenowany. - Bałbym się, że mną wzgar­dzisz, a tego bym nie zniósł. Nie mógłbym spojrzeć ci w oczy...

Raija popatrzyła nań z powagą.

- Sądzisz, że zdolna byłabym tobą wzgardzić? Wzruszył ramionami.

- Być może zdołałbyś wzbudzić we mnie nienawiść - ciągnęła - choć musiałbyś się bardzo starać, mój mi­ły, ale nigdy nie zasłużysz na wzgardę. Miłość łatwo zmienić w nienawiść, znacznie trudniej obrócić w po­gardę. Chyba nie rozumiesz, co do ciebie czuję?

- Staram się. - Mikkal przytulił ją mocniej. - Wciąż to sobie powtarzam. Wszystko jest takie nowe, takie inne. Jesteśmy razem, razem kładziemy się spać, bu­dzimy się obok siebie... Wciąż nie mogę uwierzyć, że to szczęście trwać będzie wiecznie. Że to nie sen. Ja też marzyłem, Raiju.

- Boisz się zejść do nich? - Raija wskazała jurty ru­chem głowy. Słupy dymu wznosiły się ku niebu. Dzień miał się ku wieczorowi. Byli tak niedaleko, że Raija rozróżniała sylwetki ludzi.

Widzieli ich i zostali dostrzeżeni.

- Boisz się tak bardzo jak ja - stwierdziła. - Może bardziej. To twój lud, twoja rodzina. Ailo pewnie przywiązał się do Ingi. Sądzisz, że mają ci za złe, iż odszedłeś z Reijo?

- Nie potrzebowali mnie - odrzekł gorzko Mikkal. Raija nie lubiła, kiedy przybierał ten ton. - Kaleka nie na wiele się zda... - Miał inne argumenty, ale wiedział, że Raija i tak przejrzy go na wylot. - Tak - przyznał niechętnie. - Boję się. Zawiodłem ich. Gnębią mnie wyrzuty sumienia wobec Ailo. Chłopak pewnie nie pamięta własnego ojca. Nie wiem też, jak to wytłu­maczyć Indze. Nie obiecywałem jej niczego, ale prze­cież brałem, nie dając nic w zamian. Czuję się podle, bo zrzuciłem wiele obowiązków na ich barki. Wyko­rzystałem ich na tyle sposobów. Nie powiedzą tego głośno... ale starczy, że pomyślą.

- To nie tylko twoja wina, Mikkal. Zawsze musia­łeś wybierać między nimi a mną... - Raija westchnę­ła. Nie skończyła, ale oboje wiedzieli, co chciała po­wiedzieć. Mikkal dawno już podjął decyzję. Trudną, to prawda, lecz od tamtej tragicznej pomyłki, kiedy to poślubił Siggę, nie myślał o innej kobiecie, tylko o Raiji. Zawsze była najważniejsza.

Wcale nie musiał wybierać.

- Nikt nie będzie cię o nic oskarżać. - Mikkal uśmiechnął się i pogłaskał dziewczynę po włosach. - Zresztą nie ma o co. Odpowiadam za własne czyny.

Podniósł kij i tobołki.

- Nie damy po sobie poznać, że się boimy, praw­da? - skrzywił się i ruszył w dół.

Raija odrzuciła głowę. Wiatr pogłaskał ją po po­liczkach, potargał krótkie kosmyki. Wyglądała teraz naprawdę jak nieopierzony mały kruk, który jeszcze nie rozwinął skrzydeł do lotu.

A mimo to ją kochał. Była jego Małym Krukiem.

Nie można nienawidzić kogoś, kogo kocha się po­nad życie.

Jakaś tajemna siła, z której istnienia Inga nie zda­wała sobie dotąd sprawy, kazała jej skierować wzrok na wzgórze. Dostrzegła dwoje ludzi złączonych uści­skiem.

Od razu rozpoznała Mikkala. Kij i nierówny chód wyróżniały go spośród wędrowców, zresztą Inga po­znałaby go w każdych okolicznościach.

Opuścił ich bez słowa pożegnania. Nie poprosił jej, by została, nie obiecał, że wróci.

Inga wiedziała, dlaczego odszedł i czego szukał.

A właściwie kogo...

Znalazł ją.

Inga z trudem powstrzymała łzy, widok tych dwoj­ga sprawił jej ból. Rozróżniała postaci, wciąż jeszcze nie widziała twarzy. Na całe szczęście.

Wystarczyło zobaczyć, z jaką troską obejmował tę drobną dziewczynę.

Poruszał się inaczej. To nie był ten Mikkal, które­go znała.

Ona go odmieniła.

Raija...

Byli pochłonięci rozmową.

Inga nie mogła oderwać od nich wzroku.

Cierpiała, kaleczyła własną duszę, ale nie mogła oderwać od nich wzroku.

Jego ręce kreśliły miękkie łuki w powietrzu. Pieści­ły. Pamiętała, z jaką brutalnością te same dłonie trak­towały jej ciało.

Jak mocno mogłaby pokochać tego mężczyznę! Tę stronę jego natury. Tyle że nigdy jej nie odsłonił.

Reijo miał rację. Związku Mikkala z Raiją nie ro­zerwie żadna ludzka siła.

Nawet z tej odległości Inga dostrzegała, że tam­tych dwoje łączy magia.

Wciąż trzymali się w objęciach.

Inga odwróciła się, łykając łzy.

Została z własnej woli. Wiedziała, że nie walczy z cieniem.

Otworzyła się przed nim, obnażyła, nie ukrywała uczuć.

Im pewniejszy był jej miłości, tym mniej dla niego znaczyła. Może dała mu zbyt wiele?

Inga odrzuciła tę myśl. Wcale nie zamierzała się unicestwić, ale kochała do szaleństwa.

W takim stanie trudno się opanować.

Mikkal o nic nie prosił.

Sama chciała, w swej naiwności wierząc, że przywiąże go do siebie.

A w istocie odpychała go gwałtownością uczucia.

Teraz wszystko się skończyło.

Ujrzała tę prawdę w całej jasności.

Nie zamierzała czepiać się wspomnień.

Raz po raz Mikkal poświęcał wszystko, by ruszyć na pomoc Raiji, gotów był dla niej skoczyć w ogień.

Nawet Ailo odsuwał na drugi plan.

Związek tych dwojga opierał się na żarliwości, któ­rej Inga nigdy nie zdołałaby zrozumieć.

Nie mogła stanąć im na drodze.

To było niebezpieczne.

Oczy piekły ją od łez, kiedy szybko spakowała swoje rzeczy i wyniosła z jurty Mikkala, w której mieszkała podczas nieobecności mężczyzny. Opieko­wała się Ailo jak matka.

Mikkal nigdy jej o to nie prosił, ale Inga lubiła chłop­ca. Nie miała dzieci. No a Ailo był synem Mikkala.

Ravna zdumiała się, kiedy Inga weszła do jej na­miotu z całym swym dobytkiem.

- Co to znaczy? - spytała na swój zrównoważony sposób. Inga nigdy nie zwątpiła w przywiązanie tej starej kobiety. Ravna powiedziała nawet kiedyś, że Mikkal powinien zostać z nią. Że byłaby dla niego dobrą żoną.

Inga dobrze to zapamiętała. Wtedy słowa Ravny rozgrzały jej serce i nadal niosły pociechę.

Mikkal kochał Raiję do szaleństwa, ale nawet jego matka uważała, że w Indze znalazłby lepszą towa­rzyszkę życia.

- Twój syn wrócił - powiedziała Inga, nie patrząc na Ravnę. Bała się, że od wzroku kobiety pęknie ta wątła tama, którą postawiła uczuciom.

Chciała zachować chociaż godność.

- Mikkal wrócił i nie jest sam - ciągnęła. - Z nią.

- Z Raiją?

Ravna puściła kawałek skóry, nad którym praco­wała.

- Przyprowadził Raiję? - powtórzyła niedowierza­jąco.

Inga skinęła głową, wciąż nie patrząc na Ravnę. Pa­miętała, że Ravna darzy tę czarnowłosą dziewczynę uczuciem. Nie chciała zobaczyć błysku radości w oczach kobiety.

Wolała traktować ją jak sojuszniczkę.

- Czy ten chłopak oszalał?

Inga nie odpowiedziała. Usłyszała, że Ravna wsta­je i wychodzi z namiotu.

I usłyszała, jak wraca po chwili.

- Masz rację, to oni - rzekła Ravna. - Bóg jeden wie, gdzie ją znalazł. Tak nie może być, Ingo. Oni za­wsze wracają do siebie. Nie wiem, dlaczego, ale się boję!

Zamilkły i usiadły, ukrywając się w półmroku na­miotu.

Obie miały sporo do przemyślenia, obie przywo­łały wspomnienia z przeszłości.

Czekały.

Zbliżając się do obozowiska, Raija coraz wolniej stawiała kroki, jakby powstrzymywała ją jakaś niewi­dzialna siła.

Gdyby mogła, ruszyłaby w dalszą wędrówkę z Mikkalem. Tylko we dwoje, unikając towarzystwa ludzi, które zawsze oznaczało kłopoty.

Rozsądek podpowiadał jej jednak, że takie życie nie byłoby pełne.

- Znienawidzą mnie - mruknęła, ponaglana przez Mikkala.

Mikkal też poruszał się wolniej, ale w przeciwień­stwie do dziewczyny coś ciągnęło go ku namiotom. Tam była jego rodzina. Jego lud.

- Nikt nie darzy cię nienawiścią - powiedział z peł­nym przekonaniem. Nie można nienawidzić Raiji, jeśli poznało się ją bliżej. - Matka się ucieszy - dodał. - Ailo z pewnością cię polubi.

Słowa Mikkala nie dodały Raiji otuchy, ale zmusi­ła się, by w nie uwierzyć.

A życie pewnie znów da jej po głowie.

Mikkal bez trudu odnalazł drogę do namiotu mat­ki. Odrzucił płachtę ruchem ręki i wskazał Raiji dro­gę do środka.

Raija stanęła. Pobladłe wargi dziewczyny zacisnę­ły się w wąską kreseczkę. Zajrzała w półmrok namio­tu i dostrzegła, że Ravna nie jest sama.

Powoli potrząsnęła głową, napotkawszy pytający wzrok Mikkala.

Nie pomyślał.

On wracał do swoich.

W pojęciu Mikkala Raija zawsze należała do jego ludu. Ona jednak dawno już utraciła poczucie przy­należności do Lapończyków.

Dla nich też była obca.

Mikkal zrozumiał swój błąd i jego twarz ściągnęła się. Nie miał zamiaru jej zawstydzać. Wzrokiem po­prosił ją o wybaczenie, nie było czasu na słowa.

Raija skinęła lekko głową i uśmiechnęła się. Pojął, że odpuszcza mu jego bezmyślność.

Wszedł pierwszy do namiotu.

Nie było go długo. Za długo. Tę prawdę wyczytał od razu z twarzy Ravny. Matka nie przyzna się do te­go, ale syn zrozumiał wszystko bez słów.

Nie odważył się spojrzeć na Ingę, choć domyślał się, że ukrywa się gdzieś w mroku. Zobaczył jej cień, przekroczywszy próg jurty.

Ailo poszukał schronienia u Ravny.

Ramiona babki były najbezpieczniejszym miej­scem na ziemi. To, że wrócił ojciec, nie miało wiel­kiego znaczenia.

Długo nie wracał, Ailo przestał wierzyć, że ujrzy go ponownie, i płakał.

Nikt o tym nie wiedział, że płakał. Ojciec też się nigdy nie dowie.

Gotów by powiedzieć, że nigdy nie zostanie męż­czyzną. Płaczą tylko baby.

Tata też raz płakał, ale wtedy bardzo cierpiał. Po tym, jak dopadł go ten straszny niedźwiedź, o któ­rym Ailo nawet bał się pomyśleć. Wyrzucił go z pa­mięci, potwór pojawiał się tylko czasami w snach chłopca.

Poza tym tata nigdy nie lał łez.

Może z jego winy wyjechał? Może Ailo uczynił coś złego?

Nie chciał znów popełnić błędu, nie chciał ponow­nie stracić ojca.

Dlatego siedział cichutko na kolanach babki i nie przeszkadzał.

Może teraz tata zostanie.

Patrzcie, Inga uczyniła dokładnie to samo. Stała nieruchomo, nie patrząc na tatę. Pewnie bała się, że tata przez nią ich opuścił.

Ailo chciał powiedzieć Indze, by się nie bała. To wszystko jego wina...

Ale Inga gapiła się tylko na tę dziwną panią, którą przyprowadził tata.

Ailo nie był pewien, czy ta pani mu się podoba.

Babka ją znała.

Powiedziała do niej „Raiju, dziecko moje”. Choć ta pani była całkiem dorosła.

Ailo wydawało się, że ta pani jest chora. I zrobiło się mu jej żal. Ale tylko troszkę.

Nie podobało mu się, że tato stoi tak blisko niej, jakby chciał ją przed czymś obronić. Jakby zupełnie zapomniał o Ailo. Jakby tylko ją otaczał opieką.

Nawet objął ją ramieniem.

Ailo dostrzegł, że to nie spodobało się Indze, jemu więc też nie. Inga jest miła.

Cichym głosem Mikkal opowiedział o przeżyciach Raiji w twierdzy Vardohus.

Nie używał wielkich słów, ale wzbudził współczu­cie u obu kobiet. Nawet u Ingi.

Nie sądziła, że stać ją na współczucie wobec rywal­ki, ale nie mogła się opanować.

Wszak była człowiekiem.

Mikkal opowiedział o ucieczce.

- Nie mieliśmy wyboru - zakończył, szukając wzroku matki. - Musieliśmy tu przyjść. To dla Raiji jedyna szansa ocalenia.

Ravna westchnęła.

Przepełniała ją litość dla Raiji. Nie pochwalała związku syna z dziewczyną z Tornedalen, ale lubiła Raiję. Była dla niej jak córka, a przecież kocha się własne dzieci niezależnie od tego, jak postępują.

- Biedaczko - zaczęła łagodnie - jakżeś się w to wplątała? Nie dość ci zwykłych kłopotów? Jaka to si­ła ściąga na ciebie wszystkie nieszczęścia tego świata?

Raija siedziała skulona u boku Mikkala. Przechyliła na bok głowę i bez wahania spojrzała Ravnie prosto w oczy.

- Nie wiem, matko - westchnęła szczerze. - Nie wiem. Po prostu tak się dzieje.

- Jak Mikkal cię odnalazł?

- Tak wyszło - powtórzyła, rzucając Mikkalowi ukradkowe spojrzenie i dając kobietom do zrozumie­nia, co ją z nim łączy. - Jest między nami jakaś więź. Pomimo wszystko.

Ravna zrezygnowała. Nie sposób walczyć z tą ta­jemną mocą.

Pehr próbował, na próżno.

Wtedy pragnęła ich związku, teraz nie była już ta­ka pewna.

Nie potrafiłaby jednak ich rozdzielić.

- Minie sporo czasu, zanim będziesz mogła wrócić do swoich - powiedziała poważnie. - Obawiam się, że tu też nie jesteś całkiem bezpieczna.

- Bardziej niż gdziekolwiek indziej - odrzekła Raija. - Będę wdzięczna, jeśli pozwolicie mi zostać.

A więc nie była tego pewna, pomyślała Ravna i po­czuła ukłucie żalu.

Dziewczyna wciąż nosiła zadrę w sercu, ale nikt nie mógł zarzucić jej braku dobrego wychowania.

- Chcę wrócić - dokończyła Raija. - Mam do cze­go wrócić.

Ravna domyśliła się.

- Dzieci zostały z Reijo? Raija skinęła głową.

- Powiedział, że tak będzie najlepiej. Ravna musiała przyznać Reijo rację. Nie wolno na­rażać dzieci bez potrzeby.

U Reijo jest im jak u Pana Boga za piecem. To do­bry chłopak.

Przeniosła wzrok na Mikkala. Musiała powiedzieć najważniejsze, a nie chciała zranić nikogo.

- Rozumiesz chyba, że Inga zostanie? Mikkal przełknął ślinę. Dopiero teraz odważył się spojrzeć na dziewczynę, która cały czas pozostawała w cieniu.

- Inga wiele dla mnie znaczy - ciągnęła Ravna. - Zostanie z nami.

- Nawet mi na myśl nie przyszło, by ją... oddalić - wychrypiał Mikkal.

Głos Raiji zabrzmiał piskliwe, ale zdołała nad nim zapanować:

- Mam nadzieję, że mnie nie znienawidzisz, Ingo. - Nie prosiłam, by czuć to, co czuję. Tak po prostu jest.

Inga schyliła głowę.

Nie mogła nic przeciwstawić tej kobiecie.

Nawet nienawiści.

4

Raija wyniosła wszystkie skóry z jurty Mikkala i przetrzepała je solidnie.

W ten sposób dała ujście uczuciom.

Nikt nie okazał jej niechęci, ale Raija czuła, że coś wisi w powietrzu.

Inga stała się jedną z nich, traktowali ją niemal jak krewną w nadziei, że Mikkal połączy z nią swój los.

Raija zniszczyła wszystko.

Historia zatoczyła koło.

Niewielu pamiętało, że fińska dziewczyna żyła kie­dyś wśród nich. Minęło sporo lat, była wtedy jeszcze dzieckiem. Nikomu, oprócz Mikkala, nie zapadła w pamięć. Nie mogli pojąć, dlaczego tych dwoje po­łączyła taka silna więź.

Nie odtrącili jej, ale też nie przygarnęli do serca.

Znów była obca.

Nawet w Ravnie nie znalazła oparcia.

Został jej tylko Mikkal.

Kazała mu wrócić do namiotu matki.

Wtedy razem go opuścili.

Sami.

Kiedy Mikkal chciał wziąć Ailo na ręce, chłopiec ukrył twarz w fałdach babcinej sukni i zaprotestował krzykiem.

To musiało zaboleć. Mikkal nic nie powiedział, ale Raija widziała wyraźnie, że zachowanie chłopca rani­ło mu serce. Znała to uczucie.

Zdążyła poznać jego gorzki smak, Maja odtrącała ją wszak tyle razy...

Maja...

Knut. Elise. Ida...

Raija zamknęła oczy na dłuższą chwilę.

Boże, czy musi tak cierpieć?

Czy tęsknota nie może przybrać łagodniejszej for­my? Czy zawsze musi być tak bezgraniczna, otwie­rać się w niej przepastną głębią, w której toną wspo­mnienia o ukochanych osobach?

Usta jej zadrżały, zagryzła dolną wargę tak moc­no, że poczuła smak krwi.

Ale nie rozpłakała się.

Jeszcze raz opanowała łzy.

Nie zawsze tak było. Czasami musiała zgiąć kark i oddać się łkaniu i wspomnieniom, nieskończonemu strumieniowi obrazków z życia jej dzieci.

Takie chwile zdarzały się jednak coraz rzadziej. Nauczyła się regulować oddech, napełniać płuca czy­stym powietrzem, a rozum przywoływać do rzeczy­wistości.

Wiedziała, które myśli stłumić, by obrazy się nie pojawiały.

Wiedziała, jak mocno wbić paznokcie w skórę dło­ni, jak silnie zagryźć wargę, by bólem fizycznym za­głuszyć wspomnienia.

Raija czyniła postępy.

Kiedyś być może nauczy się, jak z tym żyć.

Kończyła pracę, kiedy zjawił się Mikkal. Z uśmie­chem rozbawienia wskazał na stertę skór.

- Wielkie porządki? Gdybym nie znał cię tak do­brze, uznałbym, że wybrałaś dziwny moment na sprzątanie...

- Lubię kłaść się na czystym posłaniu - oświadczy­ła stanowczo.

- Wyniosłaś wszystkie derki. Niemiła ci chyba myśl, iż spała kiedyś na nich inna kobieta...

Raija nie odpowiedziała, tylko z większą zacięto­ścią biła w skóry. Mikkal zawsze potrafił dostrzec w niej to, co starała się ukryć.

- Wytrzepiesz z nich najmniejszy ślad i zapach In­gi - dodał. Zbliżył się, zdecydowanym ruchem ode­brał Raiji skórę renifera i chwycił dziewczynę za ra­miona. - Inga wyniosła się z tej jurty - szepnął. - I nie wróci. Nic tutaj do niej nie należy.

- Nie lubię przejmować po obcych. Słowa Raiji potoczyły się jak kamienie. Mikkal odsunął ją na odległość ramion. Przyjrzał się badawczo ukochanej, wciąż uśmiechając się kąci­kiem ust, ale z powagą we wzroku.

- Wiesz, że te słowa świadczą o pewnym podłym uczuciu, które i mnie czasami prześladuje? - spytał łagodnie. - Nazywasz je zazdrością i twierdzisz, że ni­gdy nie dałaś mu przystępu...

Raija spuściła oczy. Poczuła się niewypowiedzianie głupio.

Mikkal miał rację. Usiłowała zatrzeć ślady po Indze.

- Nie jestem przyzwyczajona do tego - powiedzia­ła cicho - by zajmować miejsce po innej kobiecie...

- Przecież dzieliłaś mnie z Siggą - zdziwił się. Raija podniosła wzrok.

- Jej do tego nie mieszaj. Wtedy było inaczej, obo­je żyliśmy w związku. Mieliśmy dla siebie krótkie chwile. Nie mogliśmy wybrzydzać.

Mikkal roześmiał się.

- Potrafisz tak ubarwić rzeczywistość, że dla ciebie staje się piękna, Raiju.

- Czuję się tylko taka bezbronna - tłumaczyła się. - Inga żyje obok mnie. Patrzę na nią co dzień, kobie­tę z krwi i kości, i widzę, że jest dobra. Rozumiem, że mogłeś się z nią związać, a jednocześnie nie rozu­miem. Zastanawiam się, co myślisz na jej widok. O czym rozmawiacie. Czy w głębi duszy porównu­jesz nas ze sobą...

Mikkal spoważniał.

- Czy twe słowa nie brzmią znajomo? - zapytał z napięciem. - Zastanów się, Mały Kruku. Nie słysza­łaś ich wcześniej?

Spojrzała nań ze zdumieniem.

- Tak właśnie się czułem - ciągnął. - Byłem równie bezbronny, zaglądając w twarze mężczyzn, bo wie­działem, że zbyt wielu z nich cię posiadło. Przez gło­wę przebiegały mi te same myśli. Jednego z tych męż­czyzn uważam za mojego najlepszego przyjaciela.

Raija zarzuciła Mikkalowi ramiona na szyję i ukry­ła twarz na jego piersi.

Nigdy dotąd nie myślała w ten sposób.

- A więc to zazdrość? - Pociągnęła nosem, nie wy­cierając łez. - Byłam dumna i wyrozumiała, tak uwa­żałam - dodała samokrytycznie. - Wszystko pojmowałam, potrafiłam wybaczać. Tyle że wyrozumiałość miałam jedynie dla własnych uczuć. Tego, kogo ko­cham najbardziej, obdarzałam zazdrością. Otarła oczy skrawkiem jego kaftana.

- Wybaczysz? - spytała, unosząc lekko głowę. - Czy kiedyś mi wybaczysz, Mikkal? Zrozumiałam swój błąd. Takie myśli niszczą.

Mikkal ucałował zaczerwienione powieki dziew­czyny.

- Wybaczam - odrzekł pogodnie. - Cóż byłby ze mnie za mężczyzna, gdybym nie potrafił wybaczyć ukochanej? - Roześmiał się i dodał: - Poza tym to mi pochlebia. Bałem się kiedyś, że nie kochasz mnie rów­nie mocno jak ja ciebie, skoro nie odczuwasz zazdro­ści. Byłaś zbyt pobłażliwa, mimo wdzięczności dla ciebie cierpiałem...

Raija skinęła głową.

Zrozumiała.

Wreszcie zrozumiała.

Przełknęła łzy, osuszyła policzki, oswajając się z tym nowym uczuciem. Dopiero wtedy zajrzała mu w oczy.

Mikkal nie patrzył na nią z wyrzutem. Kochał ją, nic innego nie wyczytała z jego twarzy.

- Czy Ailo nie chciał rozmawiać z tobą? - spytała. - Wracasz sam.

Mikkal puścił dziewczynę, podniósł kilka skór i kulejąc, ruszył z nimi do namiotu. Odpowiedział, kiedy wrócił po następne:

- Chciał zostać z matką. Z matką i z Ingą. Raija położyła mu obie dłonie na policzkach. Zauważyła, że szybko poruszył powiekami, by odgonić łzy.

Nikt nie wiedział lepiej niż ona, jak bardzo Mikkal cieszył się na spotkanie z synem.

Nie był może zbyt troskliwym ojcem, ale kochał Ailo bezgranicznie.

I chciał się do niego zbliżyć.

A Raija pragnęła pomóc mu w nauce ojcostwa. Je­śli potrafię, pomyślała gorzko. Mikkal nie był najlep­szym z ojców, ale ona też nie zasługiwała na miano idealnej matki.

Mógłby znaleźć lepszą nauczycielkę.

- Jesteś jego ojcem, Mikkal. Ailo zwątpił w twój powrót. Teraz chce cię ukarać, choć wcale nie pragnie wyrządzić ci krzywdy. Dzieci kierują się odmiennym poczuciem sprawiedliwości. Potrafią ranić, jeśli czu­ją się skrzywdzone.

- Mam więc go przyprowadzić? Raija skinęła głową i opuściła ręce. Mikkal zawahał się. Miał wrażenie, że stąpa po kru­chym lodzie, a Raija każe mu iść dalej.

- Przecież nie przyciągnę go siłą. - Nabrał powie­trza w płuca. - Poza tym dajmy mu trochę czasu. Nie zna ciebie. Trudno mu będzie przyzwyczaić się do nowej mamy...

Raija dała mu kuksańca w ramię.

- Dlatego właśnie musisz go przyprowadzić - po­wiedziała stanowczo. - Chłopiec mnie nie zna, więc nie wie, jak się zachować. Z Ravną i Ingą czuje się bezpiecznie. Jeśli zostanie z nimi, nabierze pewności, że to ja trzymam cię od niego z daleka. Pomyśli, że kochasz mnie bardziej niż jego.

- Tak jest na pewien sposób - jęknął Mikkal, roz­kładając bezradnie ramiona. - Nie można porówny­wać uczuć do dziecka i miłości do dorosłej osoby.

- Wiem. Ty też. Ale Ailo nie wie, jest jeszcze dziec­kiem. Musisz pokazać, że zależy ci na nim i dlatego chcesz sprowadzić go do domu.

- Namiot matki to też jego dom.

- Ale musi wiedzieć, że należy do ciebie. Że w to­bie ma oparcie.

Mikkal wciąż się wahał.

- Nie mogę go przyprowadzić. Raija użyła ostatecznych argumentów.

- Chcę, żeby zamieszkał z nami, ale przecież nie mogę sama po niego pójść. Musi zrozumieć, że czy­nisz to z własnej woli.

- Sprzeciwi mi się.

Raija uśmiechnęła się. Na jej policzki wrócił ru­mieniec, w oczach zamigotały iskierki.

- Jest podobny do ojca - stwierdziła, unosząc kąci­ki ust. - Przyprowadź go, Mikkal. Nie wiem, jak dłu­go trwać będzie moja rozłąka z dziećmi, więc nie krzywdź choć chłopca. Należycie do siebie, a ja chcia­łabym zyskać zaufanie was obu. - Podniosła resztę skór. - Jeśli mam coś znaczyć dla ciebie, muszę prze­konać do siebie Ailo. W przeciwnym razie znów prze­gramy.

Mikkal westchnął. Pieścił Raiję wzrokiem, zauwa­żył tę zmarszczkę, oznakę stanowczości, która poja­wiła się między brwiami dziewczyny. Zabawne, wcze­śniej jej nie dostrzegał.

Wcześniej nie musiała go tak strofować.

- Chciałem pierwszą noc w naszym namiocie spę­dzić tylko z tobą.

- Zadowolę się myślą, że tego pragnąłeś. Jesteśmy dorośli, Mikkal, i jakoś zniesiemy to, że nie wszyst­ko układa się zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Ailo natomiast jest mały, będzie rozczarowany, smutny i nieszczęśliwy.

Mikkal skinął głową.

Słowa Raiji trafiły mu do przekonania.

- Pójdę po syna - postanowił nagle przekonany, że postępuje właściwie i sprawiedliwie wobec siebie i Ailo.

To przekonanie potwierdziło się, kiedy ponownie przekroczył próg namiotu Ravny.

Ailo bawił się, udając, że nie widzi ojca. Mikkal wiedział jednak, że chłopiec śledzi ukradkiem każdy jego ruch.

- Wróciłeś? - spytała Ravna, unosząc brew. Inga podniosła oczy.

Mikkal wykrzywił się, zadowolony, że pod pokry­ciem namiotu panuje półmrok.

- Przychodzę po Ailo.

Chłopiec przerwał zabawę.

Nie spojrzał na ojca, ale wyprostował się jak stru­na. Ani jedno słowo, ani jeden gest Mikkala nie uszły jego uwagi.

Mikkal był tego świadomy.

Tego między innymi nauczyła go Raija. Ze dzieci rozumieją więcej, niż się wydaje dorosłym.

- Myślałam, że już ustaliliśmy - powiedziała Ravna. - Miałeś z tym zaczekać. - Nabrała tchu i dodała gwałtownie: - Chłopak potrzebuje oparcia. Jeśli weźmiesz go ze sobą, przejmiesz pieczę nad nim. Te­raz i na zawsze. Nie licz na mnie ani na Ingę, jeśli znów przyjdzie ci ochota wyjechać.

Była śmiertelnie poważna. Od dawna układała w głowie tę przemowę.

Mikkal skinął głową, choć słowa matki dały mu do myślenia. Dotąd Ailo nie zaprzątał jego uwagi. Nie był prawdziwym ojcem.

- Rozumiem - odrzekł. - Ailo to mój syn, jego miejsce jest w moim namiocie. Pojąłem wreszcie, że ponoszę za niego odpowiedzialność. Wyrażam wdzięczność za to, co uczyniłyście dla niego i dla mnie. Odtąd o nic już nie poproszę. Jestem dorosły.

Ravna obrzuciła go długim, badawczym spojrze­niem. Uwierzyła w szczerość syna. Nigdy dotąd nie zachowywał się tak dojrzale. Więc Raija musiała mieć na niego wielki wpływ.

Choć może wcale tak nie było. Rozsądek i dojrza­łość to ostatnie cechy, które Ravna przypisałaby tej fińskiej dziewczynie.

Powaga Mikkala nie uszła uwagi Ingi. Wstała i bez słowa zaczęła pakować rzeczy Ailo.

Czyniła to z ciężkim sercem.

Przywiązała Ailo do siebie. Posłużyła się chłopcem, by zbliżyć się do Mikkala. Popełniła straszny błąd!

I tylko ona na tym straciła. Była pusta, odarta ze wszystkiego, niezdolna nawet do nienawiści.

- Jest nie tylko piękna, ale i mądra - powiedziała, wręczając Mikkalowi zawiniątko z rzeczami chłopca.

Mikkal spróbował się uśmiechnąć. Nie był mu miły widok tych jasnych oczu, które patrzyły nań z wy­rzutem i cierpieniem, lecz bez śladu nienawiści.

Inga zawsze okazywała mu bezinteresowną do­broć, tyle że Mikkal nie potrafił jej przyjąć.

Tak ubogie prowadził życie. Uważał, że nie musi za każdy przejaw uczucia kobiety płacić tym samym. Związek z Siggą oparł na tej zasadzie i machinalnie przeniósł tę zasadę na kontakty z Ingą.

Teraz żałował, zdał sobie sprawę, jak bardzo ją ranił.

Inga kochała i dawała.

On prowadził szczególną buchalterie, nigdy nie da­wał więcej, niż sam chciał dać.

Za późno, by się przyznać do tego objawienia. Te­raz nie mógł już Indze nic ofiarować.

- Jesteś za dobra, Ingo - powiedział, odbierając za­winiątko. Ich oczy spotkały się na ułamek sekundy.

Skinęła głową.

- Chyba tak, Mikkal. I odwróciła się do niego plecami. Przygarbiła się nieco, Mikkal wiedział, że to z jego przyczyny.

Inga uklękła i objęła ramionami czarnowłosego sy­na Mikkala. Każdy jej ruch świadczył, jak wielkim uczuciem darzy chłopca.

- Byłeś ze mną i babcią, kiedy tato wędrował - za­częła mówić. - Tata szukał kogoś, za kim bardzo tę­sknił. Musiał cię opuścić, chociaż cię bardzo, bardzo kocha. Myślał o tobie codziennie, ale był tak daleko, że nawet nie mógł cię odwiedzić. Teraz wrócił, więc nie musisz już mieszkać z nami. Możesz nas odwie­dzać, ale twój dom jest u taty i Raiji.

Ailo wysunął dolną wargę w geście bezradności.

Spojrzał z ukosa na ojca, po czym objął Ingę za szyję.

To, co szepnął jej na ucho, miało na zawsze pozo­stać tajemnicą tych dwojga.

Mikkal niczego nie dosłyszał.

Ze wzruszeniem obserwował spokojne poczynania Ingi. Słuchał słów, które sam chętnie by wypowie­dział. Słów o przywiązaniu, rodzinie, miłości.

Często myślał w ten sposób, ale nigdy głośno tego nie mówił. Te sprawy załatwiały one, kobiety jego ży­cia. Te silne istoty, których zawsze się trzymał. Inga też miała w sobie tę moc, większą nawet, niż dotąd sądził.

Inga puściła Ailo. Chłopiec potruchtał ku ojcu ze zwieszoną głową.

Nie sięgał mu nawet do pasa. Przechylił głowę i spojrzał na Mikkala. Tym ruchem bardzo przypo­minał matkę. Mikkalowi ciarki przebiegły po plecach. Pozdrowienie z zaświatów.

- Chcesz mnie? - spytał mały z dziecięcą bezpo­średniością.

Mikkal skinął głową. Wzruszenie dławiło mu gardło.

Drobna rączka wyciągnęła się w jego kierunku i Mikkal zamknął ją w swojej dłoni.

Powieki nabrzmiały mu łzami.

Nie pamiętał już, ile radości daje uścisk dłoni dziecka. Jak napełnia serce ciepłem i wzbogaca.

Wszystkim zwilgotniały oczy, kiedy Ailo się że­gnał:

- Do widzenia, babciu. Do widzenia, Ingo. Przeno­szę się do taty, ale przyjdę znów w odwiedziny. Nie płaczcie, że mnie nie ma.

Na widok Mikkala prowadzącego chłopca za rękę Raija pokraśniała ze szczęścia.

Przez ułamek sekundy nawet mu zazdrościła. Ona wciąż musiała karmić się tęsknotą.

Zdusiła to gorzkie uczucie w zarodku. Powinna się cieszyć, nie psuć radości Mikkala. I nie robić min, które Ailo mógłby pojąć opacznie.

To śliczne dziecko było przyrodnim bratem Mai, a przecież znała kapryśną i zmienną naturę córki.

Znała niechęć dziewczynki do wszystkich, którzy rywalizowali z nią o względy matki. Drugie dziecko Mikkala mogło przejawiać podobne skłonności.

Musiała się strzec, by nie odtrącić chłopca nieprze­myślanym zachowaniem. Wszak nie chciała utracić Mikkala.

Trzymała się na uboczu, była jedynie tłem dla oj­ca i syna. Tylko w taki sposób mogła przełamać nie­ufność małego. Zżyć się z nim, dać mu do zrozumie­nia, że nie stanowi dlań zagrożenia.

Chłopcu nie wolno pomyśleć, że Raija staje pomię­dzy nim a ojcem.

Dopiero kiedy Ailo zasnął, zmęczony wydarzenia­mi długiego dnia, odważyła się zbliżyć do Mikkala.

Z radością patrzyła w błyszczące oczy ukochane­go, na jego uśmiech, złagodniałe rysy twarzy.

Usiedli przy palenisku, rozkoszując się ciszą i wza­jemną bliskością.

- Jesteś szczęśliwy, prawda?

Mikkal skinął głową. Przelotny uśmiech rozświe­tlił mu oblicze.

- To wspaniałe dziecko, czyż nie?

Odwrócił się i spojrzał na syna. Głos pobrzmiewał mu dumą. Dotąd nie doświadczał podobnych uczuć.

- Nie wiem wiele o dzieciach, Raiju. Ailo spał słodko, oddychając równomiernie. Lekki uśmiech błąkał się po jego wargach.

- Przez te pierwsze lata ledwie zdawałem sobie sprawę z jego istnienia. - Mikkal rozłożył ręce. - Sigga nie dopuszczała mnie do niego, a ja nie miałem nic przeciwko temu. Dzieci to była sprawa kobiet. Nie takich silnych mężczyzn jak ja... - Skrzywił się. - Te­raz wiem, co straciłem. I żałuję tych lat. Jest taki otwarty, taki ufny. Taki dobry...

Mikkal nie potrafił znaleźć właściwych słów. - Jest wspaniały - dopowiedziała cicho Raija. W jej głosie była nutka żalu, ale Mikkal tego nie dostrzegł. I całe szczęście. Nie chciała psuć ojcowskiej radości.

- Nie można cofnąć czasu. Możesz jednak ofiarować sobie i jemu piękną przyszłość. To ważniejsze, niż za­martwiać się przeszłością. Co się stało, to się nie odsta­nie. Poza tym Sigga buntowała chłopca przeciw tobie.

Mikkal uchwycił dłoń dziewczyny. Spletli palce. Raija oparła mu głowę na ramieniu.

Siedzieli tak długo, nie poruszając się, jak wyciosa­ni z jednego kawałka drewna, pełni nadziei na jasne wspólne dni. Na normalne życie, zwykłą codzienność.

Niebo poczerwieniało na wschodzie, jakby wstydząc się, że los znów zażąda zapłaty za chwile szczęścia.

Miało jeszcze minąć wiele ranków i wieczorów, za­nim okrutny świat upomni się o dwoje kochanków.

Zdążą uwierzyć w zwyczajność losu, nieomal za­pomnieć o przeszłości.

Dopiero pewien Fin, jeden z wielu wędrowców przemierzających płaskowyż, znów wlał niepokój w ich serca.

Zjawił się popołudniem i dołączył do mężczyzn siedzących wokół ognia na środku obozowiska.

Przyjął poczęstunek i odpłacił opowieściami o świe­cie, w którym przebywał.

Mikkal nie słuchał uważnie, dopóki do jego uszu nie dotarły następujące słowa:

- ...królewscy rozbierają lapońskie dziewczęta na całym płaskowyżu. Z każdej czarnowłosej piękności zdzierają kaftan. Nie miałbym nic przeciwko temu, by wstąpić do nich na służbę. Mówią, że jakaś cza­rownica uciekła im ze stosu...

5

Raija pomagała Ravnie i Indze przygotować buty na zimę. Wraz z upływem lat nie zyskała wprawdzie bie­głości w domowych zajęciach, ale nie chciała przerzu­cać wszystkich obowiązków na barki innych kobiet.

Pomagała tam, gdzie starczało jej umiejętności.

O przyjaźni z Ingą nie mogło być mowy, ale nie stanowiło to wielkiej przeszkody.

Wspólna praca to coś innego. Nie musiały rozma­wiać. Łączyło je jedynie zajęcie.

Krępowało to Ravnę, ale stara kobieta dobrze skry­wała uczucia.

Wszystkie trzy schyliły się nad robotą.

Tylko Ailo nie zważał na nic. Chłopiec bawił się w pobliżu, paplał do siebie i do kobiet, przerywał ci­szę radosnym szczebiotem. Być może z biegiem cza­su śmiech dziecka wymazałby różnice, napełnił dzie­lącą je przepaść. Może.

Tyle że los chciał inaczej.

Zjawił się Mikkal i usiadł między nimi. Twarz miał poszarzałą, niecierpliwym ruchem odtrącił synka, który usiłował wdrapać się na jego kolana.

- Poszukaj Andersa - polecił, usiłując nadać głoso­wi łagodne brzmienie.

Ailo przyjrzał się mu tak, jak miał w zwyczaju, ba­dawczo i poważnie, po czym włożył nie całkiem czy­sty kciuk do buzi i obrócił się bezradnie do kobiet.

Ravna nie poruszyła się. Inga skinęła lekko głową, nie odrywając wzroku od Mikkala.

Przez te dni spędzone razem Raija stała się na ty­le ważna dla Ailo, że chłopiec dla pewności spojrzał i na nią.

Dopiero kiedy Raija spokojnie powtórzyła słowa ojca, chłopczyk podreptał ku wyjściu.

Uczynił to z wielką niechęcią, kopiąc gniewnie każdą kępkę wrzosu, która znalazła się na jego dro­dze. Mruczał coś niedosłyszalnie pod nosem.

Mikkal przysunął się do Raiji. Jego wzrok był pe­łen lęku i troski o dziewczynę.

- Już nie jesteśmy tutaj bezpieczni - powiedział cięż­ko i objął jej wątłe ramiona.

Raija zesztywniała. Oczyma pociemniałymi ze zdumienia spojrzała na Mikkala. Inga zadrżała na dźwięk słowa „my”. Oznaczało to wszystko, czego pragnęła od Mikkala.

Wspólnotę.

Jedność i miłość.

- Szukają cię, Raiju. - Mikkal zwracał się tylko do niej, lekceważąc pozostałe dwie kobiety. Zawęził świat do siebie i ukochanej, trzymał ją w objęciach i tylko na nią kierował wzrok. Całą moc swych uczuć przelewał na Raiję, aby znów nie zawładnęły nią osa­motnienie i bezradność. Jakby pragnął ją zapewnić, że tym razem nie zawiedzie.

- Pekka opowiada, że królewscy węszą wśród Lapończyków. - Ruchem głowy skierował uwagę kobiet na starszawego mężczyznę, który wciąż zabawiał swoimi opowieściami ludzi przy ognisku. Nawet Ailo nie zawędrował daleko, zatrzymał się wsłuchany w głos przybysza.

Raija zamknęła oczy, zacisnęła pięści. Po jej twa­rzy przemknął grymas bólu.

O bliznach zdążyła zapomnieć, lecz rany na duszy wciąż były świeże.

Prześladowały ją wspomnienia z lochu czarownic.

Wciąż żywa była pamięć fizycznych cierpień.

Pamiętała każde słowo oskarżeń, ton, jakim je wy­powiedziano.

Czyżby przeszłość miała się o nią upomnieć?

Głos Mikkala wyrwał ją z odrętwienia.

- Dowiedzieli się o mnie? - spytał z niepokojem. - A może coś stało się Reijo?

Raija wciągnęła z trudem powietrze.

- Nie - odrzekła. - Nie trwóż się o Reijo. Oni my­ślą, że jestem Laponką.

Przerwała.

Pytające spojrzenia domagały się wyjaśnienia.

- Zapomniałam o tym - ciągnęła ze szczerym żalem w głosie. - Nie sądziłam, że to ma znaczenie. Chcia­łam zapomnieć.

Wyprostowała się i wbiła wzrok w jakiś punkt przed sobą, jakby ujrzała coś niewyobrażalnie prze­rażającego. Na sam widok twarzy dziewczyny obec­ni wzdrygnęli się.

- On - powiedziała nieswoim głosem - kapitan Feldt sądził cały czas, że jestem Laponką.

Zapadła długa cisza.

- Nie zaprzeczałam.

- A więc mamy wytłumaczenie - mruknął Mikkal. - To ich jedyny trop.

Raija odwróciła się do niego i ścisnęła za przedra­mię z taką siłą, że jej palce odcisnęły białe plamy na ciemnej skórze mężczyzny.

- Ale i tak grozi nam niebezpieczeństwo, Mikkal! Nie chcę tam wrócić! Raczej odbiorę sobie życie! Hans Fredrik Feldt już nie wypuści mnie z łap!

Mówiła z taką żarliwością, że Mikkalowi ciarki prze­biegły po plecach. Nawet Inga opuściła głowę i samot­na łza spłynęła po jej szerokim policzku.

Raija miała Mikkala, ale i mnóstwo kłopotów.

W tej chwili Inga nie zamieniłaby się z nią miejscami.

Nawet za cenę miłości Mikkala.

Mikkal pokiwał głową. Szybko i niezdarnie pogła­skał Raiję po krótkich włosach.

Bóg jeden wie, kiedy dziewczyna zapomni o strasz­nych przeżyciach w twierdzy.

- Wiem, że nie jesteśmy bezpieczni - wyrzekł ze smutkiem. - Nie możemy liczyć na to, że ludzie za­rządcy ominą nasz obóz. Ciało cię zdradza. Wystar­czy im jedno spojrzenie, by zakończyć poszukiwania.

Raija pochyliła głowę.

- Więc trzeba znów ruszyć w drogę? - spytała żało­śnie. - Więc nie jest nam pisane zwyczajne życie tutaj...

Ich spojrzenia się spotkały. Jeszcze tak niedawno pełne nadziei, teraz smutne, zmartwiałe.

- Chyba nie, miła.

- Dokąd pójdziemy?

Mikkal instynktownie spojrzał ku horyzontowi.

- Nie mamy wielkiego wyboru - rzucił ponuro. - Ruszymy na południowy wschód. Tam gdzie kończy się władza króla.

- Suomi. - Wargi Raiji ułożyły się w jedno słowo. Mikkal skinął głową.

- Tak, do Finlandii. Raija westchnęła.

Smutno, ale i z nutką wiary i oczekiwania. Chciała zostać na dłużej, nieustanne zmiany źle na nią wpływały, zaczęła tracić grunt pod nogami.

Tu na płaskowyżu był jej dom. Marzenia nie sięga­ły dalej.

I nagle otwarła się przed Raiją kraina na południo­wym wschodzie. Uciekając przed oskarżeniami, wra­cała do punktu wyjścia.

Do Finlandii.

Do ojczyzny, do swojego ludu.

Tęsknota zdusiła obawy. Bolesna tęsknota.

Znów więc zobaczy swój kraj, będzie stąpać po oj­czystej ziemi.

I w głowie zadźwięczała jej nazwa łąk dzieciństwa.

Zadźwięczała na nutę słodką i gorzką, rzewną i we­sołą. Pieśnią o rozłogach i niebieskim niebie, soczyście zielonych lasach świerkowych, które skrywały tysiąc­letnie tajemnice i w jesienne wieczory budziły naj­dziwniejsze obrazy w rozpalonej wyobraźni dziecka.

O małych, szarych chatach z bali, w których roz­brzmiewały znajome głosy. O rękach niosących do­broć i pociechę.

O zimowych wieczorach pod rozgwieżdżonym niebem, którego próżno szukać w innym miejscu na ziemi.

Pieśnią o skutych lodem wodach, których nikt nie odważył się przekroczyć. I o opuszczonym dziecku, które wiosennym rankiem stało po kolana w topnie­jącym śniegu i suszyło załzawione policzki na wietrze.

To była pieśń o Raiji, samotnej na tym świecie.

I o krajobrazie wyrytym w duszy dziewczyny po kres dni.

Tego krajobrazu Ruija nie mogła zastąpić.

Przedziwnej mieszanki lekkości i jasnych barw, śmiechu i humoru, ale i melancholii, smutku, poryw­czości nawet.

Ziemia dzieciństwa, cząstka duszy. Tornedalen.

- Nie dałeś nic poznać po sobie? - spytała spokoj­nie Ravna. - Nie uczyniłeś nic, co by mogło wzbu­dzić podejrzliwość Pekki? Wiemy, że nie można mu ufać. Wciąż papla o bogactwach, które pragnie odna­leźć. Sprzedałby matkę za garść miedziaków...

Mikkal potrząsnął głową powoli.

- Pozwoliłem mu się wygadać, zanim odszedłem. Nie zwrócił na mnie uwagi.

Raija spoważniała.

- Miejmy nadzieję - powiedziała - choć Pekka jest zapewne spostrzegawczym człowiekiem i ma dobrą pamięć, inaczej skąd by znał tyle opowieści? Ludzie zarządcy chętnie posłuchają, co ma do powiedzenia...

- Wyprawimy go stąd jeszcze dzisiaj - stwierdził stanowczo Mikkal. - Sami ruszymy w nocy.

- Co z Ailo? - spytała Ravna. Mikkal sapnął z irytacją.

- Już to uzgodniliśmy, prawda? - Wyprostował się. - Ailo jest moim synem, odpowiadam za niego. Nie rozdzielę się z nim, aż dorośnie i wybierze własną drogę.

Ravna skinęła głową. Nie sposób było poznać po niej, czy odpowiedź Mikkala ją zadowoliła.

Raiji zdawało się, że widzi cień uśmiechu na ustach przybranej matki. Dziwne, sytuacja nie skłaniała do śmiechu...

- Potrzebujecie jucznych reniferów. - Matka Mik­kala wstała. Było coś władczego w jej drobnej posta­ci. - Załatwię to po cichu. Pekka nie zorientuje się, że ktoś wybiera się w drogę. Musicie mieć jedzenie, tym też się zajmę.

- Z resztą sobie poradzimy - przerwał jej Mikkal. Nie chciał przyjmować za dużo. To była ich sprawa, jego i Raiji.

Inga chrząknęła i odłożyła robótkę.

- Ja też się przydam. Może uda mi się wyprawić stąd Pekkę... - Wygładziła suknie, przerzucając wzrok z Mikkala na Raiję. - Pragnę wam pomóc. To niewie­le, ale chcę poczuć się użyteczna. Żeby zło znów nie dosięgło Raiji.

Raija wyślizgnęła się z opiekuńczych objęć Mikka­la. Zamrugała powiekami i położyła dłonie na ramio­nach Ingi.

- Dziękuję - powiedziała. - Szkoda, że nie mogły­śmy się bliżej poznać. Kto wie, może mamy więcej wspólnego, niż się to wszystkim zdaje.

Inga uśmiechnęła się boleśnie.

- Kto wie - powtórzyła bez przekonania.

Ravna skierowała kroki ku namiotom na skraju obozowiska, nie zwracając niczyjej uwagi.

Mikkal i Raija przechodzili koło ogniska. Ku zdu­mieniu Mikkala Raija przykucnęła w kręgu słuchaczy. Kiedy Pekka zaczerpnął oddechu, wtrąciła parę słów po fińsku. Zapytała mężczyznę o wieści z ojczyzny.

Pomarszczona twarz Pekki rozjaśniła się w uśmie­chu.

- Fiński kwiatuszek! - wykrzyknął i wykonał ruch, jakby chciał przytulić i pocałować dziewczynę. Po­wstrzymał się na widok groźnej miny Mikkala.

- Twoja kobieta? - spytał go. Mikkal skinął głową bez słowa. Pekka uśmiechnął się szerzej i poklepał Lapończy­ka jowialnie po ramieniu.

- Masz dobre oko!

I odwrócił się od niego, poświęcając całą uwagę Raiji.

Długi czas rozmawiali z ożywieniem, aż Mikkal za­czął się niecierpliwić. Raija całkowicie oczarowała Pekkę. Na koniec kazała mu pozdrowić wszystkich, jeśli zdarzy mu się znów wrócić w rodzime strony. Wymieniła wiele nazwisk, nie zapomniała o Petrim ani Aleksanterim. Pekka powtórzył nazwiska i przy­rzekł solennie, że przekaże miłe słowa.

Kiedy Raija odeszła, Inga zajęła jej miejsce. Usia­dła obok Pekki, kierując rozmowę na inne tory.

Ailo bawił się beztrosko. Jeszcze nic nie wiedział. I nie miał się dowiedzieć o prawdziwej przyczynie wędrówki.

Raija pakowała się, płacząc. Brała tylko najniezbędniejsze rzeczy, wydarzenia ostatnich miesięcy sprawiły, że opanowała umiejętność pakowania do perfekcji. Zaczynała się przyzwyczajać do nagłych odmian losu.

Mikkal czynił niezdarne próby, by ją pocieszyć. Położył dłonie na mokrych od łez policzkach uko­chanej.

- Nie bądź smutna - poprosił, ale w jego głosie po­brzmiewało zwątpienie. - To nie jest koniec. To po­czątek czegoś nowego.

- Płaczę ze złości. - Raija wpychała z pasją jakieś rzeczy do skórzanego worka, który odziedziczyła po Karlu. Wciąż go miała, choć narysowana na nim ma­pa nie doprowadziła jej do bogactw, które obiecywał pierwszy mąż.

Teraz przynajmniej się na coś przyda!

- Złoszczę się, bo nie mogę decydować o własnym życiu - warknęła. - Zawsze robi to ktoś inny, rodzi­ce, przybrany ojciec, mężczyźni, urzędnicy... Walczę, ale nie mam nic, by się im przeciwstawić. To właśnie doprowadza mnie do szaleństwa!

Mikkal rozumiał, ale nic nie mógł na to poradzić. Też nie kierował się własną wolą.

- Tym razem musimy ustąpić - westchnął. - Tutaj zrobiło się zbyt niebezpiecznie. Moglibyśmy, rzecz jasna, ruszyć na wschód...

- Do Rosji? - Raija potrząsnęła głową. - Oboje ma­my dość Rosji na jakiś czas. - Wbiła wzrok w płach­tę namiotu. - Finlandia trochę mnie pociąga, Mikkal, nigdy nie przestałam tęsknić. Ale też i nigdy nie są­dziłam, że dane mi będzie tam wrócić.

- Kiedyś rozmawialiśmy o tym - przypomniał jej. To było dawno, wtedy snuli marzenia, bawili się tą myślą. Teraz Mikkal też zaglądał w przeszłość, ocza­mi wyobraźni widział Tornedalen.

- Obiecałem ci, że kiedyś ruszymy tam oboje. Mie­liśmy odszukać twoją rodzinę, a ja chciałem zapewnić twego ojca, że dobrze się opiekowałem jego córką w Ruiji... - Zaśmiał się ponuro. - Nie byłbym zupeł­nie w zgodzie z prawdą, ale moglibyśmy udawać. Po­wiedzieć, że Ailo to nasze dziecko...

- Nie potrafiłabym kłamać - odrzekła poważnie Raija. - Może wobec mamy, ale nie wobec ojca. Jesteśmy do siebie tak podobni. Teraz mogłabym mu powie­dzieć, że nie chowam już urazy. Zrobiłam to samo, a i przyczyna była podobna. Wreszcie go zrozumia­łam, Mikkal.

- Chcesz wrócić? - spytał cicho. - Do domu? Do Tornedalen?

Raija odsunęła się odrobinę, na tyle, że mógł ujrzeć jej wzrok, twarz ściągniętą w nienaturalnym uśmiechu.

- Nie wiem - odpowiedziała drżąco. - Nie wiem, czy znajdę w sobie dość odwagi. Nie każ mi teraz po­dejmować decyzji. Najpierw muszę znaleźć się w Fin­landii, odetchnąć tamtym powietrzem. Może wtedy odnajdę pewność.

- Jesteś dziwna - uśmiechnął się i potargał dziew­czynę po włosach. Znajdywał w tym coraz większą przyjemność. Kiedyś lubił bawić się ciężkimi lokami Raiji. Teraz, kiedy po ich dawnej świetności został ni­kły ślad, z rosnącą radością dotykał jedwabistych ko­smyków.

Nazywał to miłością.

Przygotowania do wymarszu nie zabrały im wiele czasu. Opowiedzieli Ailo o przygodzie, która go cze­ka, i chłopiec bez trudu dał się przekonać. Zwłaszcza kiedy usłyszał, że niebawem powrócą i znów ujrzy Ravnę i Ingę.

- Muszę się nimi opiekować, jak przyjdzie zima - wyrzekł z powagą. - Nie dadzą sobie rady beze mnie, tato.

I Mikkal obiecał solennie, że wrócą przed zimą. Ailo zadowolił się tą obietnicą.

- Do tego czasu zagrożenie minie! - dodała Raija z nadzieją w głosie.

Wtedy zjawiła się Ravna. Chwyciła Mikkala za ra­miona i powiedziała drżącymi wargami:

- Wiesz, co się dzieje? Czy zdajesz sobie sprawę, jakie ofiary inni składają za ciebie?

Mikkal ujął dłonie matki i uwolnił się łagodnie z uchwytu.

- O czym mówisz? Ravna mimowolnie podniosła ręce do twarzy.

- Inga - rzuciła. - Porozmawiaj z Ingą, Mikkal. Nie pozwól jej zrobić tego, co zamierza! Słyszysz?

- Gdzie jest Inga? - spytał, uznając, że od dziew­czyny dowie się więcej. Nie widział matki równie roztrzęsionej od czasu, kiedy umarła Laila. Tamtej zi­my, gdy Raija przybyła do Ruiji.

Ravna pociągnęła syna za sobą.

Znaleźli Ingę zajętą pakowaniem. Ravna wycofała się bez słowa, upewniwszy się, że Mikkal zamierza rozpocząć rozmowę.

- Nie musisz nas opuszczać. Inga uśmiechnęła się gorzko.

- Nie muszę, lecz powinnam. Dla spokoju własnej duszy. Dla ciebie i dla Raiji.

- Matka cię potrzebuje. Inga złagodniała na twarzy. Lubiła Ravnę, ale teraz musiała zająć się swoim życiem.

- Ravna powinna wreszcie przestać myśleć o in­nych, całe życie jej na tym zeszło. Za to ze sobą nie może sobie dać rady. Opiekowałam się Ravną całą zi­mę. To nie jest dobre dla twojej matki, to ją rozleni­wia. Czas, by zajęła się wyłącznie sobą, by nauczyła się samotności.

Mikkal cofnął się pod ścianę namiotu. Nie mógł się o nią mocno oprzeć, ale przynajmniej zdołał ustać.

- Dokąd pójdziesz?

- Po co ci to wiedzieć? Wzruszył ramionami.

- Nigdy nie chciałem twojej krzywdy. Co się stało, to się już nie odstanie, ale nigdy nie chciałem cię zranić.

Inga nie podniosła wzroku.

- Już dawno zrozumiałam - odrzekła cicho. - Nic na to nie mogłeś poradzić, prawda? Raija przyćmiła nas wszystkie. Wiesz, nawet zaczynam ją lubić. To mnie przeraża, nigdy nie spotkałam kogoś takiego jak ona. Musi mieć wszystko albo nic...

- Więc zrozumiałaś. Dokąd wyruszasz? Tym razem Inga wzruszyła ramionami.

- Nie wiem, Mikkal, naprawdę. Poprosiłam Pekkę, by mi pozwolił iść z sobą. Przekonałam go, by jesz­cze dziś ruszyć w drogę. Pekka jest jak wiatr...

- Nie możesz iść z nim. - Mikkal pojął wreszcie wzburzenie Ravny i zareagował równie gwałtownie jak matka. - To stary człowiek, Ingo! Nie weźmie cię ze sobą z czystej sympatii. Zażąda zapłaty.

- Wiem - odrzekła Inga ze zmęczeniem - nie jestem dzieckiem. Żyję na tym świecie równie długo jak ty i też niejedno widziałam. Dawno utraciłam niewinność.

- Więc dlaczego?

- Bo w ten sposób zdobędę nad nim niewielką przewagę. Będę wiedzieć, co mówi, skieruję jego my­śli na inne sprawy. - Uśmiechnęła się smutno. - Kto wie, może Pekka znajdzie skarby, o których nieustan­nie gada. Nie miałabym nic przeciw temu, by się wzbogacić. Nie uważasz, że zasłużyłam sobie na to?

Mikkal skinął głową. Zrobił kilka kroków w kie­runku Ingi, ale dziewczyna zatrzymała go ruchem dłoni, po czym położyła zwiniętą pięść na piersiach.

- Nie dotykaj mnie, Mikkal! - powiedziała z powa­gą. - Nie dotykaj mnie! Jestem tylko człowiekiem i podjęłam decyzję, która przyniesie więcej dobrego innym niż mnie. Nic mnie tu już nie trzyma. Zajęli­ście się mną, daliście więcej niż dach nad głową, kie­dy najbardziej potrzebowałam opieki. Odchodzę bo­gatsza - uśmiechnęła się - o miłość. Nie oddam jej za nic na świecie. Możesz się śmiać, Mikkal, ale jesteś moją Raiją.

Mikkal nie znalazł słów. Ogrom uczuć Ingi go przerastał.

- Odejdź. Powiedz matce, że mnie nie powstrzy­ma, nikt nie jest w stanie mnie powstrzymać. Mam nadzieję, że los się do was uśmiechnie. Do ciebie i do Ailo. Nigdy nie widziałam cię równie szczęśliwym, Mikkal, równie spokojnym. Ailo potrzebuje ojca... i matki.

Mikkal odszedł.

Nie powstrzymali Ingi, dziewczyna była głucha na prośby Ravny. Mikkal milczał. Raija walczyła z wy­rzutami sumienia, czuła, że wina znów leży po jej stronie. Inga poświęcała się dla nich.

Ailo popłakiwał, ale Inga obiecała mu, że wróci.

- Pomyśl, jak wiele będziemy mieli sobie do powie­dzenia - mówiła z ożywieniem. - Przeżyjesz wiele przygód w Finlandii, a ja zobaczę nowe strony. Dnia nam nie starczy na opowieści. Rozglądaj się dobrze wokół, by wszystko zapamiętać.

Ailo obiecał solennie, że tak uczyni.

Zapadła noc, powietrze ochłodziło się i owady przestały dokuczać.

Dla wędrowców przygotowano dwa juczne renife­ry i niezbędny ekwipunek. Namiot, trochę mniejszy niż używano w stałych obozowiskach, skóry i derki do spania, odzież, sprzęt do gotowania, połowu ryb i zwierząt.

I mnóstwo jedzenia.

- Inga nic nie chciała - powiedziała szorstko Ravna. - Wy nie odmawiajcie. Macie ze sobą małe dziecko.

Raija trzymała Ailo w nosidłach na plecach. Chło­piec ciążył jej, ale nie przyznała się do tego. Nie chcia­ła, by Mikkal nadwerężał nogę.

Ubrali się w odzienie odpowiednie do podróży, lek­kie skórzane bluzy, które chłodzą w upale, trzymają cie­pło w chłodzie i chronią przed ukąszeniami owadów.

Ravna przytuliła syna, jakby żegnała się z nim na zawsze.

Pogłaskała wnuka po okrągłych policzkach wnuka, światło jej oczu, i objęła Raiję.

- Nigdy nie sądziłam, że spotka cię taki los - po­wiedziała. - Mogę się już tylko modlić.

- Uczyń to! - Raija odwzajemniła uścisk. - Potrze­bujemy twych modlitw.

Opuścili letnie leże. Znów uciekali.

Mężczyzna, kobieta i dziecko ruszali w wędrówkę ku nieznanym horyzontom.

6

Pierwsza noc nie dała się wędrowcom we znaki, na­stępne dwie minęły niezauważalnie.

Dopiero kiedy zmierzchy i poranki zlały się w je­den ciąg, trudy wyprawy zaczęły im doskwierać.

- Sądziłam, że będzie inaczej - wyrzuciła z siebie Raija, kiedy późną porą rozbijali obóz pod otwartym niebem.

Ognisko strzelało iskrami pomiędzy dziewczyną a Mikkalem, renifery pasły się spokojnie na mchach i wrzosach, które z wolna okrywały się płomiennymi barwami jesieni.

Ailo spał zawinięty w dwie skóry. Mijał kolejny wieczór. Przed zaśnięciem pełen wrażeń chłopiec po raz kolejny zapytał ich, kiedy dotrą do celu.

Raija i Mikkal myśleli o tym samym, ale żadne nie postawiło głośno tego pytania.

Woleli milczeć.

Dla siebie nawzajem.

Dla Ailo.

- Więc to jest Finlandia - westchnęła Raija z rezy­gnacją. Rozłożyła ramiona, ale w tym geście nie było czułości dla kraju, o którym marzyła przez długie la­ta. - Suomi, moja Finlandia - dodała gorzko. - Ni­czym się nie różni od twojego płaskowyżu.

- Lapońskie wyżyny są do siebie podobne po obu stronach granicy - odrzekł rzeczowo Mikkal. Wie­dział o tym od dawna, ale nie spodziewał się, że Raiję to rozczaruje. - Tornedalen wygląda inaczej, ale płaskowyż ma właśnie takie oblicze.

- Nie zdawałam sobie sprawy, że jest tak rozległy - westchnęła. - Myślałam, że przekroczymy go w pa­rę dni, a dookoła wciąż pustkowie.

- Ludzie tu nie mieszkają.

Skinęła głową, zdążyła już to pojąć. Dotąd Finnmark wydawał się jej ogromną krainą, ale teraz skur­czył się gwałtownie.

- Dlaczego nie moglibyśmy tu zostać? - spytała.

- Aż minie niebezpieczeństwo? Potwierdziła.

- Moglibyśmy - odrzekł Mikkal - tyle że nie było­by to zbyt rozsądne. Trzeba jedzenia, zapasów, ludz­kiego towarzystwa. Lato szybko minie, a zimy tutaj zdają się wiecznością. Noc polarna dałaby się nam we znaki.

Zrozumiała.

- Więc trzeba iść dalej? Bez celu, bez niczego.

- Mamy siebie - odrzekł urażony. - Poza tym są­dziłem, że wybieramy się do Tornedalen. Przecież ni­gdy nie przestałaś o niej myśleć, prawda?

- Nie wiem, czy starczy mi odwagi - przyznała. - Chcę i nie chcę jednocześnie. Miotam się między dwo­ma skrajnościami. Zdążamy na południowy wschód, to na razie mój jedyny cel. - Zamilkła na chwilę i do­dała: - Wkrótce zasłużę na miano jatkę. Już tak się czuję. Wyobcowana, pozbawiona domu i oparcia...

- Jak drwal? - przetłumaczył dosłownie Mikkal. - Cóż masz wspólnego z drwalem?

- W Vardo używali tego słowa w innym znaczeniu - wyjaśniła Raija. - Gardzili przybyszami, włóczęga­mi z Finlandii. To ich nazywali jatkę.

Żal w głosie Raiji tłumaczył wszystko. Życie w dro­dze musiało jej bardzo ciążyć, wciąż karmiła się na­dzieją i marzeniami. Mikkal rozumiał ukochaną, ale jej cichy żal, który przesłaniał oczy dziewczyny ciem­ną chmurą, go niepokoił. Zamykała się, budowała mur wokół siebie. Nawet on nie potrafił go przebić.

Mikkal potarł oczy grzbietem przybrudzonej dłoni.

Wiedział, co to oznacza, znał ten stan.

Jako dziecko Raija często odgradzała się od ludzi tą niewidzialną zasłoną, zwłaszcza wtedy, gdy zmu­szano ją do czegoś wbrew jej woli, traktowano nie­sprawiedliwie... W obliczu zagrożenia Raija zamyka­ła się w sobie.

Wtedy jednak zostawiała dla niego furtki. Razem spędzali czas w świecie marzeń i zabawy, do którego nikt inny nie miał dostępu.

Mikkal otworzył oczy i poprzez palce spojrzał z lę­kiem na dziewczynę.

Wzrok Raiji nie wyrażał nic, przebijał go, jakby był powietrzem.

Strach jak zimny głaz przytłoczył mu serce, wyci­skał zeń dobre i ciepłe uczucia, które chował dla Raiji. Jakby chciał powiedzieć: Pozbądź się jej.

Ona cię już nie dostrzega.

Czyżby było za późno? Czyżby zasłona we wzroku dziewczyny miała na zawsze odgrodzić ich od siebie?

Mikkal nie zamierzał do tego dopuścić. Życie stra­ciłoby wtedy wszelką wartość.

Wszedł wprost w ognisko, poczuł żar pod kumagami.

Raija zasłoniła się instynktownie przed snopem iskier. Czy Mikkal oszalał? Zerwała się na równe no­gi. Gdyby została na miejscu, zaplątałby się w fałdy jej sukni i niechybnie podpalił oboje.

- Rozum ci odjęło! - krzyknęła z wściekłością, od­pychając wyciągnięte ramiona Mikkala. - Po co to zro­biłeś? - prychnęła, usuwając się na bok. Popatrzyła nań, by sprawdzić, czy nie doznał uszczerbku. - Nikt rozsądny nie skacze w ogień bez przyczyny!

Mikkal złożył ręce i podniósł twarz ku niebu. Noc była klarowna jak kryształ, gdyby tylko dość wpatry­wać się w przejrzysty firmament, ujrzeć można by by­ło całą wieczność. Chmury nie przesłaniały horyzon­tu, żaden nocny drapieżnik nie przecinał nieboskłonu.

- Dziękuję - wyrzekł w wieczność - dziękuję za to, że wciąż nie broni mi przystępu do siebie, Panie!

- Skończ przedstawienie, Mikkal - warknęła Raija. - Jesteś takim samym bezbożnikiem jak ja.

- Zastanawiam się czasami, co to oznacza - odrzekł tajemniczo.

Raija nic nie powiedziała.

Zarzucił jej ramiona na szyję i przyciągnął do sie­bie, nie dbając o to, że stawia lekki opór. W ostrych słowach domagała się wyjaśnień.

- Odgrodziłaś się ode mnie - powiedział, wspierając się na ramionach dziewczyny. W ten sposób łatwiej mu było utrzymać się w pozycji stojącej. Ćwiczył gorliwie zdrową nogę i starał się mimo bólu używać cho­rej kończyny. Panował nad swoim ciałem, dotąd nigdy go nie zawiodło. Po wypadku jednak zgnuśniał, zaczaj rozczulać się nad samym sobą. I został kaleką, w rów­nym stopniu z powodu nogi, co przez chmurne myśli. Został kaleką na duszy aż do chwili, kiedy odzy­skał Raiję.

- Zatopiłaś się w rozmyślaniach - szepnął, nie od­rywając wzroku od dziewczyny. - Nie dostrzegałaś mnie. Nie mogłem pozwolić, by ci to weszło w na­wyk. Musiałem cię obudzić.

Uniosła głowę, patrząc z upodobaniem, jak wargi Mikkala układają się w słowa. Nigdy przedtem nie zwracała na to uwagi.

- Myślałam - przyznała, nawet nie próbując się bro­nić. - Nawet nie pamiętam o czym. To bez znaczenia.

Mikkal potrząsnął głową. Jego włosy były czarniejsze od nocy. Trochę za długie, lecz Raija lubiła go takim.

- Dla mnie ma znaczenie, Raiju. Nie dopuszczałaś mnie do siebie. Bardzo mnie to zraniło.

Raija położyła dłonie na wychudłych policzkach ukochanego. Palcami wskazującymi muskała jego wargi, jakby chciała nimi zapamiętać jego oddech, ru­chy ust, głos. Choć przecież nie było to możliwe.

Wobec Mikkala Raija nigdy nie kierowała się zasa­dami rozsądku.

Czasami wydawało się jej, że szczęście, które od niego otrzymywała, jest nie z tego świata. Czarowne uczucie, z którego zbudzi się pewnego ranka.

Jeszcze nie teraz.

- Nie chciałam cię zranić - zapewniła go. Czubki palców przyłożyła do skroni Mikkala wzdłuż pulsu­jącej tętnicy, napełniając całe ciało biciem jego serca. - Dałam się ponieść uczuciu rezygnacji. Wciąż wędru­jemy, nie ma dla nas przyszłości. Niebiosa jedynie wiedzą, czy dane nam będzie wrócić do Ruiji. Może trzeba czekać, aż zmieni się komendant twierdzy i pojawi nowy zarządca... Znienawidzimy się, prze­mierzając nieustannie ten płaskowyż jak... jatkę.

Mikkal pocałował ją w czoło.

- Nigdy się nie znienawidzimy - rzekł z przekona­niem. - To niemożliwe. We wszystko gotów jestem uwierzyć, tylko nie w to.

Jeszcze raz ją pocałował, zsunął dłonie na miękką krągłość jej bioder.

Uwielbiał jej dotykać. Nie tylko dlatego, że bli­skość ciała Raiji budziła w nim podniecenie. Także dlatego, że napełniała go nieziemskim spokojem.

Krew zawrzała mu w żyłach, czuł, jak pożądanie budzi do życia zmęczone marszem ciało.

Nie spali ze sobą od wielu nocy. Mikkal tęsknił, ale tylko trochę.

Noc stała się mniej ważną częścią doby. Wędrowa­li, jedli, kładli się na spoczynek.

Blisko siebie, czasami spleceni ramionami, czasami tuląc Ailo.

Odmawiając sobie cielesnego spełnienia.

To było groźne. Oddalali się od siebie, musieli zna­leźć drogę powrotną, zanim stanie się za późno.

Raija pociągnęła Mikkala za włosy, nie za mocno, by nie sprawić mu bólu, lecz by podsycić rosnące po­żądanie.

Mikkal jęknął z zachwytu. Czubkiem języka mu­skał szyję dziewczyny za uchem, czuł lekką słoność i ten niepowtarzalny smak ciała ukochanej.

- Nie nadwerężaj nogi - mruknęła i pociągnęła go na skóry. Jedną ręką rozpostarła je na ziemi, drugą coraz mocniej obejmowała go za kark.

Mikkal nie protestował.

Nie mógł, nie umiał. Poddawał się jej woli, nie czu­jąc poniżenia. W ich słowniku miłości nie było takie­go pojęcia, przeogromne, niepojęte uczucie nie po­trzebowało ofiary. Naciągnęli na siebie derki, choć rozum podpowiadał, że to niepotrzebne.

Kochankom niebo wystarczy za przykrycie.

Mikkal obsypał ciało dziewczyny pocałunkami, jakby nie miał go dość. Upojony, oszołomiony, sza­lony z tęsknoty...

- Nie tak mocno! - wydusiła z siebie Raija. Sama miała ognisty temperament, ale tym razem Mikkal ją prześcignął.

Podniósł głowę lekko zaskoczony, musiał zamru­gać, by ujrzeć ją wyraźnie, ale i tak nie uwolnił się od tej cudownej ociężałości zmysłów i ciała, bezgranicz­nego, upajającego szczęścia.

- Zbyt długo zwlekaliśmy - wyszeptał, zdumiony, że potrafił wyrzec tyle słów, na tak długo oderwać się od jej policzków, szyi, warg...

Zatonął wzrokiem w ustach dziewczyny, podob­nych do kwiatu na letniej łące, przyciągających go z taką siłą, że nie mógł pojąć, dlaczego opierał im się tak nieludzko długo.

- Wiem, Mikkal - szepnęła w odpowiedzi, a jej oczy błyszczały z niewypowiedzianej tęsknoty. - Tylko nie kochaj mnie z zaciśniętymi pięściami, jakbyś mnie nienawidził. Przyjdź do mnie z rozwartymi dłońmi.

Ujęła mały palec ukochanego, uniosła go do warg i pocałowała ze zmysłową lekkością, która przypra­wiła Mikkala o drżenie.

I dopiero teraz ze zdumieniem zauważył, że kur­czowo zaciskał dłonie.

- Będziemy kochać się łagodnie - rzekła, dotykając kącików jego ust wargami tak delikatnie, że ledwie je czuł. - Tak jak kiedyś. Nie będzie między nami zła, jedynie czysta, dobra miłość.

Mikkal zgadzał się z tym, co powiedziała. Sam te­go pragnął, tyle że nie potrafił znaleźć odpowiednich słów ani równie zręcznie ich wyrazić.

Ręka Raiji zbłądziła pod jego odzienie, zanim zdą­żył zdjąć dłonie z jej ramion, wsunęła się zręcznym ruchem za pasek spodni i spoczęła na płaskim brzu­chu. Dziewczyna przylgnęła doń bezwstydnie i zmy­słowo ocierała o jego ciało.

- Wciąż przerażają cię blizny? - spytała między jed­nym gorącym oddechem a drugim. - Mam zostać w ubraniu?

Poczuł ukłucie bólu mimo pożądania. Tyle gotowa była dać i zadowolić się ledwie namiastką miłości.

- Chcę cię widzieć - ciągnęła drżąco - ale jeśli mo­je rany cię odpychają, nie musisz ich oglądać!

W odpowiedzi zadarł jej koszulę nad ramiona, le­dwie się opanowując, kiedy dwa guziki stawiły opór. Zaczął je odpinać niezdarnymi palcami, odpychając pomocną dłoń dziewczyny.

- Połóż ją tam, gdzie przedtem. Dam sobie radę - wychrypiał.

Dotknął ustami wgłębienia między piersiami Raiji. Oporny guzik odskoczył. Mikkal odsłonił mlecznobiałe piersi o sutkach nabrzmiewających od najlżej­szego dotknięcia, słodszych od dojrzałych malin, i blizny...

Stwardniałe skrawki skóry, szorstkie pod doty­kiem jego dłoni, o ciemniejszym zabarwieniu. Pa­miątka niesprawiedliwości, której rozum ludzki nie jest w stanie objąć.

Kiedyś zapłakał na ich widok. Budziły wspomnie­nie prześladowań, nie budziły pożądania.

Oddaliły ich od siebie, choć wszak nie przestał jej kochać.

Teraz mógł całować i blizny.

Dotykać ich wargami i pieścić równie zmysłowo, bez chwili wahania.

Wreszcie pojął, że zawsze znajdzie je pod palcami. I że przecież z tego powodu nie przerwie pieszczoty.

Nie przestanie jej kochać.

Pożądać.

Jęknął, kiedy rozpięła mu spodnie. Nie zdziwił się, że to uczyniła, ale znów zaskoczyła go intensywność doznań.

Wciąż nie mógł zrozumieć, jak to robi. Każdy ko­lejny akt miłosny przeżywał silniej i to napawało go oczekiwaniem i strachem.

Przecież tak nie może być wiecznie. Przecież kie­dyś się to skończy, nie można wciąż wspinać się po drabinie rozkoszy. Kiedyś trzeba dojść na szczyt.

Nie tym razem.

Raija ściągnęła mu spodnie do łydek, ale nie pora­dziła sobie ze sznurowaniem butów. Rzuciła się więc na skórzany kaftan Mikkala i zdjęła mu go przez gło­wę, zanim zdążył pomyśleć o tym, by jej pomóc.

Raija nie potrzebowała pomocy.

- Zrobię to sama - powiedziała zdecydowanie. - Tak chcę.

I zabrała się za sznurowadła, które napęczniały wil­gocią podczas marszu i zacisnęły się w twardy supeł. Złamała dwa paznokcie, zanim dała sobie radę z pierw­szym rzemykiem. Drugi kosztował ją utratę kolejnych paznokci, ale powetowała to sobie, przeklinając siar­czyście. Odzienie Mikkala wylądowało poza skórami, a Raija z zachwytem wślizgnęła się na jego silne ciało.

Dłoń dziewczyny zatrzymała się dłużej na udzie, zaznaczonym długim, chropowatym wgłębieniem.

Za pierwszym razem serce ścisnęło się jej na widok blizny Mikkala, ale tylko dlatego, że wyobraziła sobie, jak cierpiał. I jak niewiele brakowało, by go utraciła.

Teraz to był po prostu skrawek jego ciała i doty­kała go z równą przyjemnością. Wobec Mikkala nie mogłaby czuć odrazy.

- Grzeczne dziewczynki zamykają oczy i stają się ulegle - uśmiechnął się Mikkal. Znów poczuł rosną­ce pożądanie, które osłabło nieco, kiedy Raija toczy­ła walkę ze sznurowadłami.

Pragnął jej każdym nerwem ciała, ale w ich grze miłosnej znalazło się miejsce na żart.

Raija uniosła zachwyconą twarz. Dłonie szukały nowych punktów na ciele kochanka, znalazły muskularne ramiona i podążyły aż do czubków palców, wsunęły pod pachy ruchem lekkim jak tchnienie wia­tru, by wreszcie spocząć na piersi unoszącej się w takt dzikiego łomotu serca.

- Grzeczne dziewczynki nie uciekają przed zarząd­cą królewskim - odrzekła Raija z filuternym błyskiem w ciemnych oczach. - Grzeczne dziewczynki nie mu­szą uciekać z niezwykle pociągającym mężczyzną...

Obsypała jego pierś lekkimi pocałunkami, przesu­nęła usta na płaski brzuch, skubiąc pasemko włosów. I uśmiechając się, pieściła ustami i dłońmi najczulsze miejsca na jego ciele.

- Grzeczne dziewczynki nie robią takich rzeczy, mój Mikkalu - droczyła się z nim, kiedy znów znala­zła się w jego objęciach.

- Komu potrzebne są grzeczne dziewczynki? - spy­tał głosem ochrypłym z pożądania. - Po co one, sko­ro można mieć ciebie?

Musiał powściągnąć siłę swych mięśni, kiedy od­wrócił ją na bok i przykrywając ciałem, pozbawił suk­ni i bielizny. Raija pomagała mu gwałtownymi kop­nięciami. Oboje byli teraz głodni miłości, rozpaleni i równie spragnieni, by znów odkryć tę dzikość i roz­kosz, jaką potrafili obdarzać się nawzajem.

Mikkal podłożył silną dłoń pod kark Raiji, drugą wsunął pod łagodne wygięcie jej pleców w miejscu, gdzie biodra zaokrąglają się miękkim łukiem.

Kolanem rozchylił nogi dziewczyny. Raija otarła się pożądliwie udem o jego udo, aż jęknął głucho. Wie­działa, że doprowadza go do szaleństwa.

Uśmiechnęła się. Znała swą władzę nad nim.

Mikkal przykrył uśmiech dziewczyny pocałunkiem. Języki kochanków złączyły się w szalonym tańcu.

Szum w uszach stłumił wszelkie odgłosy przyrody. W tej chwili nie usłyszeliby nawet grzmotu nadciąga­jącej burzy.

Mikkal nie wiedział już, gdzie kończy się jego cia­ło, a gdzie zaczyna ciało kochanki.

I wtedy odkrył, że zbliża się do szczytu, a Raija po­czuła to samo. Nie odrywając warg od ust Mikkala, wypchnęła biodra, wygięła się w łuk i pomogła mu znaleźć drogę. Mikkal z jękiem odsunął się od gorą­cych warg dziewczyny, by w nagłym porywie zacząć całować całe jej ciało, smakować ją całą. Jego usta obiegły kark, zatonęły w miękkim zagłębieniu na szyi, chłonęły zapach ciepłej, drżącej skóry. Opadał w nią i wznosił się, chwytał rytm ciała, które poru­szało się pod nim jak morska fala. On jak morski wi­cher wybiegł jej na spotkanie.

I jak morze, równie nagle i cudownie, opadli z sił.

Leniwymi ruchami zakopali się w skóry, rozgrza­ni, pachnący miłością. Zasnęli objęci.

Szczęśliwi.

Tej nocy wyrzucili zło ze swego świata. Nie wie­dzieli nawet, że istnieje. Nie wiedzieli, że chciało wtargnąć w ich życie i wędrówkę.

Nie wiedzieli, że było blisko.

Nawet sny mieli szczęśliwe.

Lecz po nocy wstaje świt.

7

Kraina pomiędzy morzem a rzekami Tornio¹ i Kemi była ziemią niczyją.

Wrota do Finlandii należały do wszystkich i do ni­kogo. W stolicach państw ościennych odkurzano cza­sem stare mapy, ale nie znajdywano na tych obsza­rach naturalnych linii podziału.

Między Norwegią a Szwecją przebiegają góry Kjolen, co do tego wszyscy byli zgodni, choć i tam spie­rano się o własność spłachetków ziemi.

Dalej na północ konflikty graniczne wybuchały z pełną mocą. Trzy królestwa dochodziły swych praw, powołując się na dawne traktaty. Każde z nich na własne.

Kraina rozciągała się ku północy jednostajnym krajobrazem, w którym nie wprawione oko rozeznać się nie mogło, by urwać się na koniec kamienistym wybrzeżem.

Pogranicze, lapoński płaskowyż, czapa północy...

Źródło bogactw poborców podatkowych.

Raj dla wyrzutków społeczeństwa, którzy tutaj mogli zerwać więzi z przeszłością.

Bezpieczna przystań dla takich jak Raija.

I dla takich jak Kalevi.

Raiję oskarżono niesłusznie.

Kalevi zrobił to, co mu zarzucano. Miał zresztą znacznie więcej na sumieniu, ale potrafił trzymać ję­zyk za zębami.

Nie należał do ludzi, którzy sami sobie kręcą stry­czek na szyję.

Nogami mógł poruszać w ograniczonym zakresie, na tyle na ile pozwalały solidne łańcuchy. Kajdany, którymi skuto mu ręce, przymocowane były do wie­kowej ściany z bali i choć wściekłość zwielokrotniała jego siły, nie potrafiłby się uwolnić. Siedział w niewy­godnej pozycji, dłonie bowiem spętano mu wysoko nad głową. Cały czas wyprężał tułów, by odciążyć nadgarstki.

Bał się o dłonie, nie chciał stracić w nich władzy.

Bez pomocy z zewnątrz nie ucieknie. Pozostawało czekać cierpliwie, czekać, aż będą go przewozić. To był ich słaby punkt. Z pewnością nadarzy się sposob­ność, by wykorzystać chwilę nieuwagi strażników.

Czekać.

To jedyna szansa, by ujść przeznaczeniu. Jeśli zdo­ła wyprowadzić w pole swoich prześladowców, nikt go nie znajdzie. Na północy rozciągały się lapońskie płaskowyże, idealne schronienie.

Nie zamierzał pozwolić zaciągnąć się do Sztokhol­mu. Nie podda się decyzji obcego sądu.

Szwedzki sędzia nie odczyta mu wyroku śmierci.

Kalevi był Finem.

I mordercą, ale to akurat napawało go dumą.

Był silnym mężczyzną. Zabijał w słusznej sprawie.

Za każdym razem.

No, może nie za każdym razem. Nie zawsze wal­czył z jednym przeciwnikiem.

Te dwie dziewczyny...

Kalevi skrzywił się. Głupie gęsi, same sobie winne. Nie żądał od nich więcej ponad to, co należy się męż­czyźnie. Mogły się zgodzić, same by miały trochę uciechy. Kobiety wcale nie są takie oporne, to tylko gra. Kalevi je przejrzał, dlatego zaczęły się dąsać.

I tak dostał, czego chciał. Potem wściekłość przy­ćmiła mu zmysły.

Nic go to nie kosztowało. Objąć rękami szczupłą szyję i poczuć własną siłę.

O tych morderstwach nie wiedzieli.

Przynajmniej nie wspomnieli o nich ani jednym słowem.

Poza tym sprawili się nieźle, znali pozostałe spraw­ki Kaleviego. Tyle że w ich relacjach brakowało naj­ważniejszych szczegółów. Nic nie pojmowali. Nie wiedzieli, dlaczego to robił.

Tylko go oskarżali, krzyczeli, by się przyznał. Przy­znać się? A po co? Brali go za skruszonego grzeszni­ka. O, święta naiwności!

Nawet pastora sprowadzili. Biedak musiał o nim słyszeć, bo stanął na progu i nie odważył się wejść do środka. Drepcząc w miejscu, usiłował go nawrócić i uchronić przed wiecznym potępieniem i ogniami piekielnymi.

Kalevi nie zaszczycił duchownego rozmową, za to jego strach bardzo go rozbawił.

Ciarki zadowolenia przeszły mu po plecach. Sława jego czynów wzbudzała lęk.

To oznaczało uznanie.

Zdawało mu się, że czuje zapach potu klechy, i to jeszcze bardziej go rozśmieszyło.

Mógł wiele wytrzymać, karmiąc się tym wspo­mnieniem.

Byleby tylko wydostać się z tego przeklętego lochu!

Nazywał się Kalevi Moutka i urodził się w okoli­cach jeziora Mieko. Jego dom rodzinny znajdował się przy małej zatoce w środku świerkowego lasu na wschód od rzeki Tornio.

Dzieciństwa nie pamiętał.

Nie chciał pamiętać.

Życie zaczęło się, kiedy skończył osiemnaście lat.

I zabił po raz pierwszy.

Teraz dobiegał trzydziestki, zresztą stracił dawno rachubę czasu. Datę urodzin zapisano w księgach ko­ścielnych miasta Tornio, ale niewiele go to obchodzi­ło. Wiek nie miał żadnego znaczenia.

Po prostu żył.

I jak tylko uwolni się z tych przeklętych łańcu­chów, a klął się na Boga, że to uczyni, to znów bę­dzie żył.

Nie nudno i przyzwoicie jak mieszczuchy, tylko dziko, bez zahamowań, jak przystoi prawdziwemu mężczyźnie. Jak drapieżne zwierzę.

Z nożem u gardła, w nieustannym zagrożeniu, od którego drży każdy nerw ciała.

Był nieostrożny, dlatego go pojmali.

Ubzdurał sobie, że jest mądrzejszy od nich wszyst­kich, i los go pokarał.

Napadał bez celu, bez planu, popisywał się, dro­czył. I w końcu zapłacił za własne zadufanie.

Tę starą babę zabił przez przypadek. Nie był wca­le w nastroju, by odbierać komuś życie. Zwłaszcza jej. Ten jeden postępek nie napawał Kaleviego zadowo­leniem.

Morderstwo nie sprawiło mu nawet satysfakcji i było zupełnie niepotrzebne. W tym jednym Kalevi przyznawał rację ludziom lensmana, poza tym nie przejmował się ich gadaniem.

Wykazał się nieostrożnością, zaczaj chlapać językiem.

Stróże prawa wszędzie mają uszy. Kalevi sam był sobie winny, że wylądował w lochu.

Jak wyjdzie, będzie ostrożniejszy. Nigdy jednak nie przestanie szukać niebezpieczeństw, to one bo­wiem sprawiają, że krew szybciej krąży w żyłach.

Musiał odpoczywać, szykować się na właściwy mo­ment. Podniósł się na kolana i oparł o chłodną ścianę. Zapach drewna wciąż był intensywny, przez szpary do­chodziły odgłosy z zewnątrz i wiało zimne powietrze.

Kalevi zamknął oczy. Żelastwo wpijało się w nad­garstki, ale chłód metalu koił ból.

Nie przejmował się bólem. Umiał znieść wiele, za­gryźć zęby.

Zapadł w sen, który uniósł go wąskimi, zarośnię­tymi ścieżkami ku lapońskim płaskowyżom.

Obudzili się tak, jak zasnęli. Nadzy, wtuleni w sie­bie, rozgrzani.

O tym właśnie śnili. O tym, co wydawało się nie­możliwe.

O tym, co Raija w myślach nazywała szczęściem.

Tylko w myślach. Nie chciała wyzywać losu.

- Jesteś piękna o poranku - uśmiechnął się Mikkal, całując ją lekko. - Będę ci to powtarzał codziennie do końca życia.

Raija nie odpowiedziała. To była cudowna, lecz nie­bezpieczna obietnica. Żadne z nich nie wiedziało, czy resztę życia spędzą razem. Nic już nie było pewne.

- Prześliczny poranek na dalszą wędrówkę - odrze­kła. - Do Tornedalen.

Mikkal zacisnął pasek i spojrzał badawczo na dziewczynę. Zastanawiał się, co kazało jej podjąć de­cyzję, skoro poprzedniego wieczora się wahała.

- Mówię poważnie - zapewniła. - Muszę się dowie­dzieć, jak im się wiedzie, a jeszcze nigdy nie byłam tak blisko. Boję się, ale już się nie cofnę. Nie wyba­czyłabym sobie. Chcę ich zapewnić, że mimo wszyst­ko jest mi dobrze. Że jakoś żyję...

Mikkal nie mógł się oprzeć, by jej nie dotknąć, nie przytulić.

- Więc jest ci dobrze? - spytał smutno, całując skroń dziewczyny. - Potrafisz zmienić noc w dzień. Tak ci dobrze, że uciekasz z Ruiji przed stosem. Masz męża, którego nie kochasz i który ciebie nie kocha. Małe dzieci, których może nigdy już nie zobaczysz... - Westchnął głęboko i przytulił ją mocniej. - Dobry Boże, co z tobą będzie? Co będzie z nami?

- W ogóle o tym nie myślę - szepnęła. - Po prostu żyję.

Długo stali przytuleni, mimo chmurnych myśli, dając sobie nawzajem odwagę i siłę, by stawić czoło kolejnemu dniu, dalszej wędrówce. By śmiać się ra­zem z Ailo i zapomnieć o troskach.

Mieli cel.

Tornedalen. Na północ od Ylitornio, gdzie krajo­braz otwiera się szeroko, gdzie rosną nieprzebyte bory. Gdzie rzeka Tornio toczy się strugą błękitniejszą od nieba. Niedaleko jeziora Mieko, największej wody, jaką widziały oczy Raiji, zanim wyruszyła na północ.

Teraz mogła już wypowiedzieć te słowa.

- Wracam do domu.

Ludzie wiedzieli, gdzie go przetrzymują, a zła sła­wa jego uczynków rozniosła się aż do Kaliksu.

Kalevi widział grupki ludzi gromadzące się pod więzieniem o każdej niemal porze dnia.

Czasami przystawali na tyle blisko, że przyłożyw­szy ucho do drewnianej ściany, słyszał strzępy roz­mów. Głosy, w których pobrzmiewała bojaźń.

Napawał się nimi. Napawał się przesyconą lękiem ci­szą, która zapadała, kiedy wymienili się opowieściami.

To mu starczało. Kiedy głosy podnosiły się w eks­cytacji, dzwonił łańcuchami, drapał podeszwą buta o nierówności podłogi, odsuwał się od ściany. Nucił jakąś sprośną piosenkę...

Umiał śpiewać. Nikt mu tego nigdy nie mówił, ale wiedział, że ma dobry głos.

Rozmowy już nie milkły. Ludzie nabrali odwagi, ufni w bezsilność więźnia. Był przykuty do ściany, nie mógł ich skrzywdzić.

Do samosądu jednak nie doszło.

Kalevi był mordercą, złodziejem, zadawał gwałt i kłamał... Trudno by znaleźć przestępstwo, którego się nie dopuścił.

Czuli odrazę do człowieka i postępków, ale je­go obecność dodawała smaczku ich monotonnemu życiu.

Tyle że była tymczasowa. Trzymano go w więzie­niu w oczekiwaniu na odpowiedni środek transportu.

Bano się wieźć go w odkrytym wozie, czekano na solidną budę pozbawioną okien i wyposażoną w moc­ne zamki.

Mimo wzburzenia miejscowej ludności stróże pra­wa nie zdecydowali się skazać Kaleviego na miejscu. Miało się to dokonać w stolicy. Dopóki tkwił w lo­chu, mógł czuć się bezpieczny.

Bezpieczeństwo było jednakże dla niego pojęciem nieznanym. Nienawidził tego słowa, bo równało się słabości, a Kalevi nie okazywał tak niskich uczuć.

Był silny i samotny.

Samotny...

W tym tkwiła siła Kaleviego, w samotności i cho­robliwej wręcz podejrzliwości. Gdyby jednak miał choć jednego sojusznika za kratami... Wyprowadził­by w pole tych zadufanych w sobie strażników. Choć jedną bratnią i lojalną duszę...

Słyszał szum lasu, czuł zapach łąk leżących na pół­noc od Kaliksu...

Do diabła z tym!

Przecież się nie rozklei tylko dlatego, że może ni­gdy już nie ujrzeć wód jeziora Mieko.

Będzie żyć! Ucieknie, a jego prześladowcy trząść będą portkami. Wszyscy, strażnicy i klecha, lensman i ten żądny sensacji tłumek!

Będą ogryzać paznokcie i oglądać się ze strachem, czy nie nadchodzi Kalevi Moutka!

Oparł się o ścianę i wbił wzrok w powałę. Ujrzał bezmiar płaskowyżu, wyśniony raj.

Wróci tam.

Choćby miał znów zabić.

Okazja nadarzyła się szybciej, niż przypuszczał. Tego samego wieczora w celi zjawiło się dwóch strażników.

Mieli na sobie odzież podróżną.

W twarzy Kaleviego nie drgnął żaden mięsień. Strażnicy byli wprawdzie uzbrojeni, ale nie uznał te­go za fakt szczególnie godny uwagi.

- No, bestio - warknął jeden z przybyłych, wkła­dając klucz do zamka, który spinał kajdany ze ścia­ną. - Nie zestarzałeś się w tej dziurze, ale nie żal nam, że z niej znikniesz.

Postawili Kaleviego brutalnie na nogi i rzuciwszy na ścianę, jeszcze raz starannie przeszukali jego ubranie.

Zrobili to już, wtrącając Fina do lochu, i choć wie­dzieli, że nikt od tamtej chwili nie miał przystępu do więźnia, powtórzyli rewizję z niekłamaną przyjem­nością.

- Nie zapytasz, dokąd cię zabieramy? - spytał dru­gi strażnik, pchając Kaleviego ku drzwiom.

Morderca wzruszył ramionami z obojętnością.

- A po co? - odrzekł znudzonym tonem. - Przecież wiem.

Mężczyznom zdało się, że nie ma na myśli stolicy i stryczka. Niepojęte, skąd brał tę niezachwianą pew­ność siebie.

- Do piekła - zarechotał drugi strażnik, wzbudza­jąc rozbawienie kompana.

Kalevi poczłapał między nimi drobnymi kroczka­mi, łańcuchy u nóg bowiem znacznie ograniczały swobodę ruchu.

Mimo że zapadał zmierzch, przed więzieniem ze­brał się tłumek gapiów.

Kiedy Kaleviego prowadzono do lochu, jego kroki śledzili wszyscy mieszkańcy Kaliksu, widać jednak nie mieli dość. Rzadko zdarza się okazja, by zobaczyć mordercę z bliska, niemal otrzeć się o niego. Będzie co opowiadać wnukom.

Kalevi spoglądał wrogo ku ciżbie, nie rozróżniając twarzy.

Zimne, pozbawione uczuć spojrzenie budziło w duszach naiwnych i romantycznych uczucia zgoła niespodziewane.

Kalevi czuł na sobie wzrok kobiet i uśmiechał się kpiąco.

Wiedział, co myślą.

Kiedy mijał grupkę młodych dziewcząt, które od­ważnie ustawiły się bliżej niż reszta gapiów, poczuł na sobie dotyk płochliwych dłoni.

Obejrzał się i popatrzył na dziewczęta, przybiera­jąc dostojną, królewską nieomal pozę, po czym od­wrócił wzrok.

Dobiegły go podniecone szepty.

- Spojrzał na mnie! Widziałaś te oczy?

- Jest taki przystojny! I taki straszny!

- Zgadłabyś, że to morderca?

Marzenia dziewcząt długo miały krążyć wokół Kaleviego. Zabójcy o niebieskich, wąskich, lekko sko­śnych oczach i ładnie rzeźbionych rysach twarzy.

Brud i kilkudniowy zarost dodawały mu tragiczne­go uroku.

Taki piękniś nie mógł być zły do szpiku kości, my­ślała niejedna z panien, przekonana, że zdołałaby oca­lić skazaną na zatracenie duszę przestępcy.

Kalevi znał te marzenia.

Kobiety go nie interesowały.

Kobiety to dla silnego mężczyzny niepotrzebny ciężar.

Nadawały się tylko do jednego.

Poza tym nie miały znaczenia.

Słuchał kiedyś słów o miłości i uczuciu. Słuchał tylko po to, by skwitować je szyderczym śmie­chem.

Dziewczyny miały pusto w głowie. Wierzyły w sło­wa i obietnice, dawały się omamić ładnym wyglądem. Nie było dla nich miejsca w życiu Kaleviego. Gardził kobietami.

Czekali na niego z otwartym wozem.

Serce Kaleviego podskoczyło z radości.

- Jedziesz do Tóre - poinformował jeden ze straż­ników. - Stolica się niecierpliwi. Wóz, który wysłali po ciebie, zajedzie jutro do Tóre...

Kalevi nie wyrzekł ani jednego słowa.

Tym razem okazał większą roztropność. Gdyby nie te przeklęte kajdany u nóg!

Miał jeden wieczór na działanie.

Coś się wydarzy.

Czuł to.

Dojeżdżali na miejsce, kiedy modlitwy Kaleviego zostały wysłuchane.

Pękła oś wozu.

Strażnicy z trudem powściągnęli konie. Tył wozu wydrapał długą bruzdę w ziemi. Kalevi wstrzymał oddech.

Zmysły miał napięte do granic ostateczności.

Nadeszła sposobność, której wyglądał.

- Złaź z wozu! - ryknął jeden ze strażników. - I bez ciebie jest diabelnie ciężki!

Kalevi przerzucił nogi przez bok wozu i wysko­czył. Szurając nogami, usunął się z drogi strażnikom, którzy w pocie czoła usiłowali połączyć złamane czę­ści ośki. Wyraźnie mieli nadzieję, że uda im się na­prawić uszkodzenie.

Rzut oka wystarczył Kaleviemu, by stwierdzić, że sprawa jest beznadziejna. Nawet do głowy mu nie przyszło, by pomóc stróżom prawa. Zwłaszcza że ci sami stróże prawa z lubością patrzyliby, jak dynda na stryczku.

Rozejrzał się wokół i uznał, że wypadek nie mógł się zdarzyć w odpowiedniejszym miejscu.

Żadnych zabudowań w pobliżu, ani śladu ludzi. Krajobraz w sam raz nadawał się do ucieczki, otacza­ły ich pagórki, pokryte lasem wzgórza, strumyki i nie­wielkie jeziora.

Tylko pęta u nóg stanowiły przeszkodę.

- Gdzie łazisz? - Jeden ze strażników zawrócił go na drogę i kazał oprzeć się plecami o uszkodzony wóz. Kalevi nie posłuchałby, gdyby tamten nie poparł rozkazu, przytykając mu lufę do brzucha.

Kalevi wiedział, że strażnik się go boi. Przestrasze­ni ludzie nie powinni trzymać tak niebezpiecznej broni.

Kalevi potrafiłby wykorzystać siłę i przewagę, jaką daje strzelba. Jeśliby strzelił, to w jasno określonym celu. By zabić. Nigdy jednak nie posiadał strzelby.

Strażnik zaś gotów jest pociągnąć za spust ze stra­chu.

Bandyta oparł się o wóz i spod przymkniętych po­wiek przyglądał się niezdarnym poczynaniom obu mężczyzn.

Wyprzęgli konie.

Wymieniali nerwowe uwagi, niepewni, jak się za­chować. Obaj, nawykli do słuchania, nie potrafili po­dejmować decyzji.

I żaden z nich nie chciał wziąć na siebie odpowie­dzialności. Nie tutaj. Za to z rozkoszą przyznaliby sobie zasługę doprowadzenia więźnia do celu.

Kalevi uznał, że ich szanse zmalały nieomal do zera.

Zamknął oczy i czekał.

- Poluźnimy ci łańcuchy - zdecydował starszy. Je­go znacznie młodszy i znacznie bardziej przestraszo­ny kolega dobrowolnie zrzekł się przywództwa.

- Nie boicie się? - zakpił Kalevi.

- Za co się uważasz? Za wysłannika piekieł? Potra­fimy nauczyć cię moresu. Mrugnij tylko, a zastrzelimy cię na miejscu. Wszystko nam jedno, czy zdech­niesz tu czy w stolicy.

Wciąż wierzyli, że mają nad nim przewagę.

To dobrze.

Zdjęli mu kajdany z kostek. Kalevi z trudem po­wstrzymał okrzyk radości.

Zaprowadzili go do koni i wybrali tego, który wy­dał im się najcięższy i najpowolniejszy.

W ogóle nie znali się na koniach, Kalevi zaś wzra­stał ze zwierzętami.

Poczuł skurcz w żołądku na to wspomnienie z dzieciństwa, ale zdusił je w sobie.

Musiał zachować klarowność myśli.

- Mam go dosiąść? - spytał, udając, że boi się ko­ni. Strażnicy zaśmiali się złośliwie. Kalevi nie zareago­wał, dobrze wiedział, kto będzie śmiać się ostatni.

- Chyba że chcesz biec za nim aż do Tóre. Z pętlą na szyi. Przynajmniej zaoszczędzisz sobie podróży na południe.

Kalevi stawiał opór, kiedy ładowali go na grzbiet zwierzęcia. Konie nie były osiodłane, więc musiał chwycić się grzywy. Kajdanki u rąk trochę go uwie­rały, ale wiedział, że da sobie radę. Poklepał zwierzę uspokajająco, cały czas obserwując strażników...

Oni zaś nie zwracali na niego uwagi, zajęci dosia­daniem wierzchowców.

Kalevi wbił obcasy butów w boki konia, pochylił się nad jego karkiem i w ułamku sekundy odsądził się od zdumionych mężczyzn.

Nagłość, z jaką to uczynił, dała mu przewagę.

Chwilę jeszcze słyszał głosy strażników za sobą, dobiegały go trzaśnięcia bicza, które z wolna cichły w oddali.

Tylko wiatr szumiał tajemniczo pośród melancho­lijnych świerków.

Wtedy dopiero przyhamował wierzchowca.

Roześmiał się w noc, upojony wolnością.

I zaczął śpiewać piosenkę, jedną z tych, która tre­ścią urąga prawu i sprawiedliwości. Na własny rachu­nek dodał parę zwrotek.

Był wolny.

Zdążał na północ, ku lapońskiemu pograniczu.

Najpierw jednak pragnął raz jeszcze ujrzeć wody jeziora Mieko.

8

- Zbliżamy się. - Mikkal spojrzał z ukosa na Raiję. - Poznajesz okolicę?

Na twarzy Raiji pojawił się wyraz napięcia.

Ailo siedział na grzbiecie renifera. Był zmęczony, kaprysił, tego dnia bowiem przebyli znacznie dłuższy niż poprzednio odcinek drogi. Bliskość celu sprawi­ła, że nie zatrzymali się na wieczorny odpoczynek. Rozglądali się wokół, szukając czegoś, co obudziłoby wspomnienia.

- Minęło trzynaście lat - powiedziała wolno i ostroż­nie. Dotąd nie wątpiła, że pamięć jej nie zawiedzie. - Wszystko wygląda inaczej. - Nie ukrywała rozczaro­wania. Zmarszczyła brwi i zatrzymała się. Krajobraz zdawał się jej obcy.

Jeziora po obu stronach... Płaski, żyzny teren. La­sy. To miejsce niczym nie różniło się od tych, które mijali w ostatnich dniach.

Lasy, jeziora, pola...

Raija doznała nawet lekkiego zawodu, że jej wzrok nie może spocząć choćby na niewielkim wzgórzu.

Ona, która szczerą nienawiścią darzyła strome, straszne skały w Ruiji opadające wprost do morza.

Miała wtedy osiem lat...

Oglądała świat z innej perspektywy. We wspomnieniach była to kraina słońca, ciepła i dobrej po­gody.

Teraz w powietrzu leżała gęsta mgła, wisiała nad ni­mi lepka i mokra, wymazując znaki rozpoznawcze w krajobrazie. Zniekształcała okolicę nie do poznania.

Raija wytężyła myśli i wydobyła z mroków pamię­ci na wpół zapomniane nazwy.

Półwysep Iso - Vietonen. Jezioro Raanu... Kształt się zgadzał. Długi cypel wrzynający się w toń wody. Mi­nęli inne jezioro tej samej wielkości. Raanu.

A więc z prawej strony leżało Mieko!

Serce zabiło jej gwałtownym rytmem. Mogłaby upaść na kolana w objęcia wody, ale nie ruszyła się z miejsca, przepełniona cichym szczęściem, oczeki­waniem, dręczącą niepewnością.

Zsadziła Ailo z renifera i przytuliła chłopca, który objął ją ufnie za szyję.

- Dalej już dziś nie pójdziemy - pocieszyła malca i podnosząc twarz, napotkała pytające spojrzenie Mikkala.

- Tak - potwierdziła. - Jesteśmy prawie u celu. To jezioro Mieko.

Mikkal przypuszczał od pewnego czasu, że dotar­li do rodzinnych stron Raiji. Bywał tu kilkakrotnie. Czekał jednak, aż sama mu to powie.

- Już niedaleko - dodała. - Potrzebuję czasu. To... - zawahała się, szukając właściwych słów, ale żadne nie odpowiadały temu, co czuła - ...silne przeżycie - dokończyła banalnie.

Mikkal rozjuczył renifery i spętał je. Nie musiał karmić zwierząt, wokół ciągnęły się bujne, zielone pastwiska. Patrząc po okolicy, nie sposób było uwie­rzyć, że osiadłym tu ludziom głód kiedykolwiek za­glądał w oczy.

A jednak los Raiji stanowił żywe przypomnienie o latach nędzy i nieurodzaju.

Mikkal przygotowywał obozowisko, w nagłym od­ruchu postanowił rozstawić namiot. Może zrobił tak ze względu na mgłę, spoczynek w chłodnym, wilgot­nym powietrzu nie należałby do przyjemności.

A może uczynił tak z innego powodu, którego na­wet nie potrafił nazwać. Miał dziwne przeczucie.

Nie przyznał się do niczego wobec Raiji, ale za­uważył, że dziewczyna też rozgląda się wokół.

Nie miał odwagi zapytać, czy coś ją niepokoi. Może po prostu przypatruje się okolicy. Nie chciał jej stra­szyć. Jeśli coś ją gryzie, nie omieszka o tym powiedzieć.

Raija nie odezwała się.

Przygotowała posiłek, zajęła się Ailo. Mówiła do chłopca, trzymała go za rękę, póki nie zasnął wtulo­ny w skórzane derki.

Mikkal odtrącił złe myśli od siebie. Musiał mieć przywidzenia. Wszak Raija była znacznie wrażliwsza od niego, a niczego nie zauważyła.

Ognisko wygasało z wolna. Nie podsycali ognia, w okolicy nie kręciła się dzika zwierzyna, a w namio­cie panowało przyjemne ciepło. Mieli siebie i derki.

Raija leżała w ramionach Mikkala. Sen nie przy­chodził, zbyt wiele myśli kłębiło się jej w głowie, zbyt wiele wrażeń.

- Miła moja... - Głos Mikkala zabrzmiał lekko jak tchnienie wiatru. - Podziel się tym, co czujesz.

Bliskość była ważna, ważne było to, że mogli pa­trzeć na siebie. Mówili do siebie nie tylko słowami, ale i wyrazem twarzy, z których potrafili wychwycić niejedną ulotną myśl.

Raija i Mikkal rozmawiali wieloma językami.

- Przeżywam to od nowa - szepnęła drżąco. - Znów mam osiem lat, czuję się zdradzona i opusz­czona. Dorosła Raija wie, że uczynili to w dobrej wie­rze, ale nie potrafię myśleć inaczej. Znów mam osiem lat. Wiatr pieści moje policzki. Mam mokre stopy, och, ta przeklęta mgła! I tylko ciebie na tym świecie.

Mikkal słuchał w milczeniu, głaszcząc ukochaną po głowie. Widział, że tak samo postępowała z Ailo, kiedy chłopiec się smucił. Głaskała go po głowie i słu­chała.

Teraz równie chętnie poddawała się podobnym za­biegom.

- Wiem, co chcę im przekazać, nie wiem tylko, czy się odważę. Boję się, że kiedy stanę z nimi twarzą w twarz, znów poczuję się jak to opuszczone dziec­ko. I nie będę umiała im powiedzieć, że zrozumiałam...

Uspokoiła się. Dłonie Mikkala działały kojąco, ła­godnie masowały kark dziewczyny, przesuwały się po ramionach, po włosach. Pieściły bez ukrytego za­miaru, bez pożądliwości. Mikkal mówił jej poprzez dotyk, że jest obok niej. Że nie musi samotnie zma­gać się z przeszłością.

Pieszczoty to jeszcze jeden język, równie bogaty jak ten złożony ze słów.

Na końcu wyjawiła, czego obawiała się najbardziej.

- Co będzie, jeśli nie żyją, Mikkal?

- Czy to ma aż takie znaczenie? - spytał. - By wie­dzieli, że zrozumiałaś?

Raija pokiwała głową.

- Ogromne. - I leżała długo w milczeniu, zanim do­kończyła myśl. - Nie chcę być niczyim wyrzutem su­mienia. Muszą wiedzieć, że nie chowam urazy. Że da­łam sobie radę.

Mikkal pomodlił się w duchu za rodziców Raiji. Tak bardzo pragnęła znów ich ujrzeć, odnaleźć wła­sne korzenie i miejsce na ziemi. Miejsce, które zwie się domem. Nadmorska kraina ofiarowała jej wiele, ale nigdy nie stała się prawdziwą przystanią.

Mikkal myślał o tym z ciężkim sercem. Sam też nie potrafił stworzyć jej domu.

Choć uśmiechała się i mówiła, że jej dom jest tam, gdzie on, dobrze wiedział, iż szuka czegoś stałego. Po­kojów, w których mogłaby się krzątać, wnętrz, któ­re mogłaby przyozdobić.

Mikkal miał niespokojną duszę wędrowcy, która zwiędłaby zamknięta w czterech ścianach domostwa. Jego życie wiodło ścieżkami reniferów.

Bolał z tego powodu, bo gotów był ofiarować jej wszystko. Wszystko, tylko nie to.

Kochał włóczęgę, niepewność, nieprzewidywalność losu. Nie potrafił żyć inaczej. Niebo i namiot były mu dachem. Nie mógł dać jej więcej. Oboje ro­zumieli to bez słów.

- Jutro ich poszukamy - obiecał i przyciągnął ją do siebie. - Nie spoczniemy, póki ich nie odnajdziemy. Pamiętam dobrze twoje rodzinne strony, choć wtedy leżał śnieg.

- Ja też pamiętam - odrzekła Raija. Ułożyła się wy­godnie i skryła twarz w zagłębieniu na szyi Mikkala. Tam czuła się bezpiecznie i dobrze.

Potrzebowała ciepła jego ciała. Drżała, choć noc nie była chłodna.

- Kocham cię, Raiju - szepnął Mikkal. - Od same­go początku byłaś mi bliska, ale któż mógł wiedzieć, że staniesz się moim przeznaczeniem? Że ta obdarta dziewczynka przemieni się w najpiękniejszą istotę, ja­ką nosiła ziemia? Kto mógł przewidzieć, że tamta ośmiolatka w za dużej chuście na głowie stanie się je­dyną kobietą, którą obdarzę miłością?

Ciepła dłoń zacisnęła się na ręce Mikkala.

- Dziękuję za te słowa, mój miły! - wyrzekła cicho. - Zawsze wiesz, kiedy ich potrzebuję najbardziej. Raija Alatalo miałaby smutne życie, gdybyś nie istniał. Wtedy nigdy nie odnalazłaby miłości. Tej prawdziwej i jedynej. Największego i najdziwniejszego uczucia ze wszystkich.

- Mina rakastan sin ua - zakończyła. - Mon rakastan do. Kocham cię, Mikkal.

Kalevi dostrzegł ich, zanim stanęli na popas. Coś kazało mu się zatrzymać i przyjrzeć rozwojowi wy­darzeń.

Lapończycy, sądząc po odzieniu i reniferach. Kalevi nie znał bliżej tego ludu. Widywał ich na spędach reni­ferów i targowiskach, ich wolny i niczym nie skrępo­wany sposób życia budził w nim zazdrość i uznanie.

Nie dlatego, że chciałby być jednym z nich! Prych­nął na samą myśl. Wiedzieli jednak, jak przetrwać na pustkowiu, a on wkrótce będzie musiał opuścić utar­te szlaki. Ziemia paliła się mu pod stopami.

Wiedział, że go szukają, tylko nie tam, gdzie trzeba. Nie przeliczył się, nie spodziewali się, iż podąży ku ro­dzinnym stronom, gdzie wszyscy znali jego twarz.

Wszystko poszło jak z płatka.

Ruszył najpierw na zachód wzdłuż rzeki, przekra­czając ją kilkakrotnie na wypadek, gdyby użyli psów. Kiedy koń zaczął powłóczyć nogami, pozostawił go na pastwę losu. Kalevi niewiele dbał o czworonożne stworzenia.

Kajdanki stanowiły powód do niepokoju, z nimi nie mógł pokazać się wśród ludzi, poza tym przeszka­dzały w zdobywaniu pożywienia.

Oddaliwszy się na wschód od rzeki, natknął się na leżącą na uboczu zagrodę. W nocy zajrzał do wszyst­kich pomieszczeń i ku swemu zadowoleniu w jednym z nich znalazł prymitywną kuźnię.

Kolejny uśmiech losu, w zagrodzie mieszkał sa­motny mężczyzna. Kalevi zbudził chłopa i zmusił go, by rozpiłował żelazne obręcze.

Mężczyzna uczynił to bez słów, a na jego twarzy nie było znać strachu. Kaleviego korciło, by wyznać mu swoje imię, ale się powstrzymał. Starzec i tak nie będzie miał się komu pochwalić.

Ogłuszył go jego własnym młotem, potem zaniósł na łódź i odpłynął nią od brzegu. Nawet się nie zmę­czył, staruszek był wątłej postury, a Kalevi odznaczał się nadzwyczajną siłą.

Nie czuł nic, kiedy spuścił ciało do wody i przy­glądał się, jak niknie w głębinie. Potem wyrzucił jedno wiosło, skoczył w toń i popłynął do brzegu.

Lato dobiegało końca i woda zdążyła się już ochło­dzić, ale Kalevi nie zważał na to. Nocna kąpiel orzeź­wiła go i przywołała wspomnienia. Nie widział oko­licy, ale czuł, że jest blisko domu.

Został w zagrodzie do rana, by osuszyć rzeczy i na­jeść się. Rozpalił ogień i grzał się przy nim aż do świtu.

Domu nie splądrował, choć ledwie oparł się pokusie.

Tym razem słuchał głosu rozsądku.

Mieli sądzić, że stary się utopił. Łańcuchy leżały na dnie jeziora razem z ciałem chłopa. Kalevi skrzętnie usunął wszelkie ślady swego pobytu w izbie. Tym ra­zem nie wpadnie przez chciwość.

To miał być jeden z tych złych postępków, których nikt mu nie przypisze.

Potem ruszył na wschód, ku rodzinnym stronom, i bez trudu dotarł na miejsce. Przebywał tu już od ty­godnia i codziennie budził się z myślą, że czas odejść. Na lapońskie pogranicze, gdzie czeka prawdziwa wolność. I codziennie zwlekał z decyzją.

Wtedy zjawiła się ta para. Kobieta była piękna. Właściwie nie miało to żadnego znaczenia. Kobiety nadawały się do jednego.

Raz obróciła się w jego kierunku. Stanęła nierucho­mo. Kalevi wstrzymał oddech, pewny, że go dostrze­gła skrytego w rzadkich brzozowych zaroślach.

Jednak nie. Co innego zwróciło jej uwagę.

Kalevi poczuł niepokój. Sprawiły to oczy dziew­czyny, ciemne, przejrzyste, mądre oczy.

Ich spojrzenie przywoływało coś z odległej prze­szłości, jakieś dręczące wspomnienie.

Poczuł ból w sercu i cicho się oddalił. Wiedział już, że następnego ranka też nie ruszy na północ.

Zostanie tak długo, jak długo będzie tu ta kobieta. Nie chciał przypomnieć sobie, dlaczego przejął go jej widok, a jednocześnie nie potrafił zapomnieć.

Zjedli posiłek i spakowali rzeczy. Raija zajęła się swoim wyglądem. Mimo że ranek był chłodny, a po­wietrze wciąż wilgotne, wykąpała się w zimnej wo­dzie jeziora. Mikkal obserwował jej starania. Wyjęła jedyną ładną bluzkę, jaką miała ze sobą, i najlepszą spódnicę. Lapoński kaftan, którego używała w podró­ży, zwinęła starannie i schowała. Nie uczyniła tego, by zranić Mikkala. Chciała się pokazać w tym, co naj­lepiej podkreślało jej urodę.

Raija uważała, że najlepiej wygląda w norweskim stroju. Bo przypominał ubiór fińskich kobiet.

Bardzo uradowała jego serce, kiedy wyjęła broszę z zawiniątka i przypięła do bluzki.

Raija nie zdradziła żadnej ze swoich ojczyzn.

- Wyglądasz pięknie - stwierdził, zanim zdążyła za­pytać. Naprawdę tak myślał.

Była piękna. Miała lekko zaróżowione z emocji po­liczki. Włosy zdążyły trochę odrosnąć, przykryły uszy i skręcały się w krótkie loki na karku, dodając jej dziewczęcego uroku. Bluzkę o bufiastych ręka­wach zapięła pod samą szyję. Czarna spódnica z przedniej wełny, wąska na biodrach, opadała w dół szerokimi fałdami.

Uroczysty strój i srebrna ozdoba na piersi uwydat­niały jej kobiecość.

- Spodobasz się im! - Mikkal zakręcił Raiją, by na­cieszyć oczy.

Pęczniał z dumy. Sam też zadbał o wygląd, choć wcześniej nie miał takiego zamiaru. W żadnym stro­ju nie ukryłby pochodzenia, ale też nie chciał tego czy­nić. Był Lapończykiem, nie wstydził się swego ludu.

Nie wykąpał się wprawdzie, ale się przebrał. Zało­żył strój z miękkiego brązowego zamszu, łydki ob­wiązał misternie tkanymi onucami o żywych bar­wach. Zacisnął klamrę pasa na wąskich biodrach, a na szyi zawiązał jedwabną chustę.

Potem wystroili Ailo. Wyglądał jak miniaturka swego ojca.

Byli gotowi na spotkanie z rodziną Raiji.

Mikkal nie miał pojęcia, czy to wystarczy, by za­reagowali przychylnością. Bał się, że go odtrącą. Nie ze względu na siebie czy na Ailo, chodziło o Raiję.

Raija drżała, strach ścisnął jej serce i nie chciał od­stąpić.

Mogli się jej wyrzec...

Mogli okazać rozczarowanie.

Mogli otworzyć im drzwi.

Kiedy w jakiś czas potem okrążyli południowy kraniec jeziora Mieko, Raija rozpoznała okolicę. Wie­działa już, którą drogę wybrać.

Przypominała sobie nazwiska właścicieli zagród, które mijali.

Wiele z nich wyglądało na opuszczone. Nie zwie­zione siano żółkło na polach, których dawno już nikt nie obsiewał.

Tyle się zmieniło.

Pobudowano nowe domy, niektóre miały smoło­wane dachy i szyby w oknach. W innych gospodar­stwach przybyło zabudowań. Raija pamiętała twarze przyjaciół z dzieciństwa, którzy tam mieszkali, wciąż dźwięczał jej w uszach ich śmiech.

A więc zostali na ojcowiźnie. Najstarszy syn przej­mował majątek, młodsi dostawali po kawałku roli. Taki porządek obowiązywał od pokoleń i zwiastował nadejście trudnych czasów. Jeszcze nie brakowało ziemi uprawnej, ale kiedyś nie będzie czego dzielić.

Rodzinną zagrodę przejmie Matti. Raija myślała o tym z zadumą. Śliczny chłopczyk, którego ucało­wała na pożegnanie, skończył już trzynaście lat. Nie­długo wejdzie w dorosłość, a ona nawet nie widziała, jak wzrasta.

Tyle straciła!

Źle ocenili odległość. Równiny i pola rozciągały się dalej, niż oko mogło sięgnąć. Maszerowali już cały dzień, z wolna tracąc nadzieję, że dotrą na miejsce przed wieczorem.

Raija była bliska płaczu. Tak szykowała się na to spotkanie, podekscytowana jego bliskością. Teraz czuła się zmęczona i spocona, nie wyglądała już tak świeżo.

- Już niedaleko - syknęła przez zęby bardziej do siebie niż do Mikkala.

Mikkal nie odzywał się od dłuższego czasu. Raija podejrzewała, że rozgląda się za miejscem odpowied­nim na nocleg.

Niedoczekanie!

Była tak blisko domu!

Mikkal wcale nie miał takiego zamiaru. Zgadzał się z Raiją, byli niemal u celu.

Kolejny zakręt ścieżki wydał się Raiji znajomy. Nogi same ją poniosły, zostawiła Mikkala i Ailo da­leko w tyle. Wbiła wzrok w drogę, która wiła się przed nią, oddalając od innych domów ku szarym za­budowaniom, które pamiętała tak dobrze.

Obiegła kamienny murek i zatrzymała się.

Ukazał się widok bliski jej sercu, który przez lata pobytu w Ruiji wyparła z pamięci. Podwórko rodzin­nej zagrody.

Rozejrzała się wokół ze zdumieniem. Nagle przypo­mniała sobie wszystko, jedynie skala się zmieniła. We wspomnieniach dom znajdował się blisko rzeki, w rze­czywistości leżał z dala od niej, u podnóża lesistego pa­górka, skąd otwierała się panorama na całą osadę.

Ojciec opowiadał, że wykarczował ten kawałek ziemi własnymi rękami. Płot powstał z kamieni, któ­re wykopał.

- To tutaj. - Mikkal zjawił się u boku Raiji i poło­żył rękę na jej ramieniu. Dławiony wzruszeniem wię­cej nie zdołał wykrztusić.

Wróciła do domu po trzynastu latach.

Z ośmioletniej dziewczynki przerodziła się w dwu­dziestojednoletnią kobietę.

Musiała silnie to przeżywać.

Radość, że odnalazła miejsce. I rozczarowanie.

Mikkal zobaczył więcej niż Raija. Zaślepiona szczęściem dziewczyna nie przyjrzała się dokładnie zabudowaniom, które pogrążały się w zapadającym zmierzchu.

To on musiał powiedzieć jej prawdę. Wciąż trzy­mając dłoń na ramieniu ukochanej, by dodać jej siły.

- Odnalazłaś dom, Raiju, ale nie znajdziesz w nim swojej rodziny.

Zwróciła na niego zdumiony wzrok, potem odwró­ciła się ku zabudowaniom i pojęła, co ma na myśli.

Dom był opuszczony. Od dawna nikt w nim nie mieszkał.

Kalevi podążał za wędrowcami, starannie kryjąc się przed ich wzrokiem. Oczy kobiety wciąż go prze­śladowały.

Usiłował sobie przypomnieć dlaczego, ale nie po­trafił.

Dopiero kiedy zrozumiał, dokąd zdążali, doznał olśnienia.

Oczywiście.

Tamte oczy.

Tamta dziewczynka.

Stał na skraju zabudowań, ukryty za ścianą stodoły.

Wiedział już, kim jest dziewczyna. Wiedział, gdzie jej szukać. Jeszcze nie może wyjechać.

Kalevi miał pewien dług do spłacenia.

9

Drzwi do zabudowań stały otworem, w środku nie było nic cennego. Puste ściany.

Mikkal wziął Ailo na ręce i razem z Raiją obeszli wszystkie pomieszczenia. Nie mieli wprawdzie świa­tła, ale zmrok jeszcze nie zapadł.

Raija zatrzymała się w izbie, która służyła kiedyś za kuchnię. Stanęła na środku i złożyła ramiona na piersiach, jakby broniła się przed wspomnieniami.

- Tu był stół - powiedziała. - W kącie koło paleni­ska stał kołowrotek. Kołyska Mattiego blisko stołu...

Mikkal ujrzał tę scenę oczyma wyobraźni. Szczę­śliwa rodzina przy posiłku. Zanim przyszedł nieuro­dzaj. Zanim Erkki Alatalo utonął w długach.

- Rodzice spali w kuchni, mnie zostawiali izbę. Oj­ciec mówił, że potrzebuję własnego kąta. Nazywał mnie swoją księżniczką, a małe księżniczki muszą mieć osobną komnatę. Tak mówił, Mikkal, komna­tę... - Raija rozpłakała się.

Mikkal objął ją wolnym ramieniem. Kij upadł na ziemię, ale wsparł ją i bez niego.

Ailb też pocieszał Raiję. Naśladując ojca, klepał ją po ramionach i włosach.

- Nie płacz, Raiju. Znajdziemy ładniejszy dom.

Raija uśmiechnęła się przez łzy i uścisnęła malca. Pociągając nosem, ucałowała go w oba policzki. Po­tem musnęła policzek Mikkala. Tak na wszelki wy­padek, by nie poczuł się pokrzywdzony.

Ailo nie rozumiał zbyt wiele, więc nie przejął się zbytnio wydarzeniami wieczoru. Wiedział, że uśmiech rozjaśnia najczarniejszą noc.

- Popytamy ludzi - zdecydował Mikkal. - Jutro, te­raz już na to za późno. Ktoś musi wiedzieć, co się z nimi stało.

Raija kiwnęła głową, ale nie wykrztusiła ni słowa. Nie teraz. Ktoś musi wiedzieć.

- Zostaniemy tu na spoczynek? Tym razem, ku zdumieniu Mikkala, potrząsnęła głową.

- To już nie jest mój dom - stwierdziła i przygar­biwszy się nieco, ruszyła do drzwi. Znalazł ją za pro­giem, stała na schodach i wpatrywała się w szarzeją­cy horyzont. Wydawało się, że przygląda się okolicy, ale nie było to możliwe. Najbliższe zabudowania le­żały na tyle daleko, że gubiły się w zapadających ciemnościach.

Dobiegał ich jedynie cichy szum rzeki Tornio. Wsłuchiwała się w jej pieśń?

- Postawimy namiot koło kamiennego płotu. Tam na dole - wskazała palcem, a Mikkal bardziej wyczuł, niż dostrzegł łukowate zakole muru. - To była moja samotnia - mówiła, kiedy szli przez porośnięte ze­szłoroczną trawą podwórze. - Dojrzewające późnym latem żyto skrywało mnie przed wzrokiem doro­słych. Zaszywałam się tam po skończeniu zajęć i oddawałam marzeniom. Ty i Reijo nazwalibyście je fan­tazjami. Dla mnie to była zabawa. Siadywałam ci­chutko, słuchałam szumu rzeki, wiatru hulającego w zbożu, śpiewu ptaków...

Mikkalowi stanął przed oczyma obraz małej dziewczynki, wspartej plecami o płot, który jej ojciec zbudował własnymi rękami.

Wzruszenie rozlało się mu po sercu ciepłą falą. Na­brał nieprzepartej ochoty, by przytulić ją do siebie, odegnać precz wszystkie smutki i zmartwienia. Nie potrafił. Był tylko człowiekiem.

Ustawili namiot tak, by część samotni Raiji znala­zła się pod dachem. Mikkal wpadł na ten pomysł. Nie uszło jego uwagi, że sprawił tym dziewczynie przy­jemność.

Raija tłumiła lęk i niepokój, dopóki Ailo nie zasnął wtulony w derki i rozgrzany opowieścią na dobranoc. Wtedy dopiero przygarbiła się, kąciki jej ust opadły, a szeroko rozwarte oczy wypełniły smutkiem.

Tego się nie spodziewała. Tej ewentualności nie brała pod uwagę.

Zdjęła odświętny strój i złożyła starannie, jakby nie zamierzała go używać przez dłuższy czas.

Mikkal zapłakałby nad jej losem, ale nie uczynił te­go. Wiedział, że Raija nie potrzebuje współczucia.

Ściągnął buty i skórzany kaftan, zostawił spodnie. W obcych stronach należało mieć się na baczności. Nóż położył po prawej stronie posłania, na wysoko­ści piersi. Mikkal był ostrożnym człowiekiem.

Zanim wyruszyli w tę podróż, sprawił Raiji nóż. Niewielki i poręczny, o dość ciężkim trzonku i krótszej niż zwykle klindze, na tyle długiej jednak, by Raija mogła się nim posłużyć w pracy i obronić w razie niebezpieczeństwa. Dziewczyna przyjęła go dość nie­chętnie, ale Mikkal uparcie obstawał przy swoim i zmusił, by nosiła go na rzemyku przywiązanym pod podszewką sukni. Nikt by się nie domyślił, że kobie­ta taka jak ona ma broń.

Mikkal poczuł się pewniej, choć nie potrafił sobie wyobrazić, że Raija może kogoś skrzywdzić.

Usiadł plecami do skórzanej ściany namiotu, czu­jąc chropowatość kamiennego murku z drugiej stro­ny. Raija przywarła do niego.

Mikkal objął ukochaną ramionami. Raija położyła mu głowę na piersi.

- Jak myślisz, co się z nimi stało? - spytała cienkim głosem, w którym czuło się bezradność. - Pomarli? - Wypowiedziała głośno słowo, którego bała się najbar­dziej. - Wszyscy pomarli?

Jeśli przyszedł kolejny nieurodzaj...

- Mogli się przenieść w inne miejsce - odrzekł nie­pewnie.

- Tatko miał długi. - Raija uczepiła się tej myśli z nadzieją. - W najgorszym razie zabraliby mu zie­mię... - I sama odrzuciła tę ewentualność. - Tylko że wtedy ktoś by tutaj mieszkał. Ziemia jest cenna. Dla­czego nikt jej nie przejął? Tak być nie może! - krzyk­nęła z pasją i uderzyła się pięściami w kolana. Zaci­skała dłonie aż do bólu. Bardziej ją to dotknęło, niż Mikkal się obawiał. - Wszystko na próżno. Chcę ich zobaczyć, tatę, mamę i małego Mattiego!

- Widzisz świat w czarnych barwach. Zaczekaj do jutra. Popytamy o nich. - Mikkal nie potrafił znaleźć lepszej pociechy.

Raija straciła nadzieję. Mikkal przekonał się o tym rankiem, kiedy dziewczyna wdziała swój codzienny strój. Nic nie powiedział, ale bardzo się zasmucił.

Wstali wcześnie, ale nie byli pierwsi na nogach. Ja­kiś potężny mężczyzna wielkimi krokami zdążał w ich kierunku. Wyraźnie nie po to, by się przywitać.

- To prywatna własność - odezwał się szorstko, podchodząc bliżej. Dłonie wsparł na biodrach. - Nie trzeba nam tu włóczęgów - dodał i spojrzał na nich podejrzliwie.

Raija westchnęła, rozdziawiła usta i podeszła kilka kroków. Powoli, ostrożnie.

To był prawdziwy kolos. Miał ogromne ramiona, szeroką klatkę piersiową, ręce jak bochny chleba, tro­chę przykrótkie nogi jak na tak potężny korpus. Wy­łysiał, ale Raija pamiętała jasnowłosą czuprynę i su­miasty wąs, którego resztki wciąż okrywały górną wargę mężczyzny. I łagodne niebieskie oczy, teraz lekko spłowiałe jak dzwonki, z których jesień wyci­snęła soki.

Mężczyzna poczuł siłę jej wzroku i zmarszczył brwi.

Pamięć podsuwała mu obrazy, z których nie rozu­miał zbyt wiele.

Te oczy... te niezwykłe oczy. To poważne spojrzenie.

- Pentti? - Głos Raiji drżał. Jeszcze nie wierzyła, jeszcze się bała. - Wujek Pentti?

Krzaczaste brwi mężczyzny ściągnęły się mocniej. Wspomnienia nabrały jasności, ale nie wydały się przez to bardziej prawdopodobne.

Silne ramiona rozpostarły się. Objął dziewczynę, zanim uświadomił sobie całą prawdę.

Raija śmiała się i płakała na przemian w niedźwie­dzim uścisku Penttiego. Pentti nie był członkiem ro­dziny, ale najbliższym przyjacielem ojca i najmilszym człowiekiem pod słońcem. Nie mogła zrozumieć, dla­czego nie pomyślała o nim poprzedniego wieczora.

Rozczarowanie widokiem opustoszałego domo­stwa sprawiło, że przestała myśleć rozsądnie.

Pentti odsunął dziewczynę na wyciągnięcie ramion. Na jego zdumionym obliczu rozlał się szeroki uśmiech.

- Raija - powiedział z nabożeństwem. - Córka Erkkiego! Dobry Boże, dziewczyno! Gdzie się podziewałaś? Skąd przybywasz?

- Przyszliśmy wczoraj - odrzekła cicho Raija. Uśmiechnęła się do Mikkala i stanęła u jego boku, po­kazując, że są razem, że należą do siebie.

- Twój mąż? - spytał Pentti z chłopską nieufnością wobec nomady, wobec Lapończyka.

Raija skinęła głową, nie usiłując nawet tłumaczyć Penttiemu kolei swych losów. Przedstawiła obu męż­czyzn sobie. Mikkal przywitał się serdecznie, Pentti z ociąganiem. Nie da się wymazać uprzedzeń całego pokolenia w jeden niedzielny letni ranek.

- Chcieliśmy ich odnaleźć... - Raija skinęła ku za­budowaniom, unikając bezpośredniego zapytania. Podejrzenia dziewczyny potwierdziły się, kiedy twarz Penttiego pociemniała i ściągnęła się.

- Biedna mała Raiju - przemówił do niej jak do dziecka - masz za sobą ciężką noc!

Oparł łokcie o kamienny plot Erkkiego i spojrzał poza rzekę, która oddzielała Tornedalen od Szwecji. Finlandia należała wprawdzie do korony szwedzkiej, ale starzejący się mężczyzna nigdy nie uważał się za Szweda. W głębi duszy zawsze czuł się Finem.

- Nie powinni byli cię odsyłać - wyrzekł cicho. - Ojciec gorzko żałował, nigdy się z tym nie pogodził. Mój najcięższy grzech, mawiał. Nie zapomniał o to­bie, Raiju.

- Co się z nimi stało? - spytał Mikkal. Wiedział, że Raija chce znać prawdę. - Dlaczego opuścili dom? Dlaczego ziemia leży odłogiem?

- Erkki zginął w lesie - odrzekł Pentti. - Wiele lat temu. Drzewo go przygniotło.

Raija pobladła. Zachwiała się, Mikkal ją podtrzy­mał. Nic jednak nie rzekła, tylko twarz jej stężała, wzrok pociemniał odrobinę. To wszystko.

- A mama? Matti?

- Pomagaliśmy jej, ale nie dawała sobie rady z pra­cą na roli. To wątła, słaba kobieta, Raiju. Póki żył twój ojciec, harował za dwóch. Ta ziemia nigdy nie była zbyt żyzna, dawała owoce tylko dzięki uporowi Erkkiego. Samotna kobieta nie może unieść takiego ciężaru. - Wbił wzrok w Raiję. - Wyszła za mąż jakiś czas temu. Ma gospodarstwo, prawdziwe gospodar­stwo, nie taką nędzną zagrodę jak ta. Smalił do niej cholewki za młodu, ale wtedy Erkki go ubiegł.

- Gdzie?

- W Ylitornio.

- O kogo pytać? - powiedziała Raija martwym gło­sem. - Jak się teraz nazywa?

- Mar ja Kivijarvi.

Pentti nie poruszył się, nie wiedział, co powiedzieć, co uczynić.

- Wybieramy się do kościoła - stwierdził w końcu. - Do Ylitornio... - Nie znalazł światła w twarzy Raiji. - Jedźcie z nami, miejsca na wozie jest dość. - Za­milkł i dodał po chwili: - Tam znajdziesz grób ojca.

Raija skinęła głową z roztargnieniem. Wyraz jej twarzy przestraszył Mikkala. Była zbyt spokojna, znał ją na tyle, by wiedzieć, że wiadomość o śmierci ojca bardzo ją poruszyła. O nim zawsze wyrażała się najcieplej, jemu pragnęła wybaczyć, jemu zwierzyć się ze wszystkiego...

O matce Mikkal wiedział niewiele. Większość có­rek wiąże się najsilniej z matką, ale Raija nie była zwykłym dzieckiem. Życie statecznej gospodyni ni­gdy jej nie pociągało. Bardziej przypominała Erkkiego niż Marję.

- Matti ma się dobrze? - spytała beznamiętnym głosem.

Pentti skinął głową.

- Aki nie traktuje go źle, ale Matti nie jest jego sy­nem... - Przerwał, by dokończyć po chwili: - Mar ja i Aki doczekali się potomka zeszłej zimy, dziedzica majątku. Dali mu na imię Kari. Masz brata, Raiju.

Raija wyciągnęła odświętny strój, ale tym razem nie towarzyszyła temu atmosfera radosnego oczeki­wania. Mikkal usiłował pocieszyć Raiję, ale nie zwra­cała nań uwagi, więc wycofał się urażony. Raija za­mknęła się w sobie.

To opuszczone miejsce, zaniedbane izby, małżeństwo matki, dziecko - wszystko to wstrząsnęło nią do głębi.

Ponownie pozbawiono ją domu.

Pentti nie miał dzieci. Jego żona, Liisa, była silnie zbudowaną, pełną wigoru i serdeczności kobietą.

Łzy płynęły jej ciurkiem po policzkach, kiedy wi­tała się z Raiją. Przytuliła Mikkala i Ailo, jakby zna­ła ich całe życie.

Potem długo pociągała nosem, nawet kiedy znaleź­li się już na wozie, który dwie leniwe szkapy ciągnę­ły drogą wiodącą do kościoła.

- Że też twój ojciec nie doczekał - powtarzała raz po raz. - Uradowałabyś jego serce! Wróciłaś z mężem i pięknym synkiem!

Raija nie sprostowała.

- Erkki mówił o tobie bez przerwy - ciągnęła Liisa. - Codziennie. Nigdy o tobie nie zapomnieli, ani on, ani matka. Samotnej kobiecie niełatwo żyć, a Aki to dobry człowiek. Trochę surowy, ale dobry.

- Niech dziewczyna sama oceni, żono - burknął Pentti. - Po co strzępić język po próżnicy. - Chrząk­nął i dodał: - Nie spotkaliście nikogo po drodze?

- Kilku wędrowców z mego ludu - odrzekł Mikkal. - Płaskowyż jest ogromny. Dlaczego pytasz?

Pentti wahał się przez chwilę, a po chwili zwrócił się do Raiji.

- Pamiętasz najmłodszego z rodziny Moutka? Kalevi, był w twoim wieku.

Raija z najwyższym trudem oderwała się od wła­snych myśli.

- Moutka? - zapytała. - Nie pamiętam...

- Mieszkali nad jeziorem Mieko - ciągnął Pentti twardym głosem - niedaleko od was. Gromadka dzieci, matka wcześnie im odumarła. Ojciec został sam, miał ośmiu czy dziesięciu synów i jedną córkę... - Przerwał na moment. - Ponura historia, przydarzyła się po tym, jak nas opuściłaś.

Raija pamiętała jak przez mgłę. Dzieciaki o jasnych czuprynach, bose, licho odziane. W jej wieku.

Tak, chłopak o ciemnoniebieskich oczach, prawie czarnych, ale w inny sposób niż jej. Też miał jasne wło­sy jak jego bracia. Siostry nie mogła sobie przypomnieć.

- Kalevi. Tak, chyba go pamiętam. Czemu pytasz?

- Zszedł na psy. Jeden się ostał z całej rodziny, te­raz szukają go w całej prowincji. Sądzą, że zapuścił się w te strony... - Pentti wzruszył ramionami. - My­ślę, że się mylą. Po co miałby wracać? Zaszył się pew­nie gdzieś w jakiejś dziurze.

- Dlaczego? - W twarzy Raiji pojawił się wyraz za­ciekawienia.

- Wieźli go do Sztokholmu, kiedy uciekł. W stoli­cy czekał na niego kat.

- Co uczynił?

- Mordował - wycedził Pentti. - Zaczął od ojca i dwóch braci, jak miał osiemnaście lat.

Raija wzdrygnęła się. Przez ułamek sekundy przy­pomniała sobie tamten wieczór nad jeziorem... Jakieś przeczucie, lodowaty powiew...

Znów ta skłonność do fantazjowania!

- Nie dziwota, że chłopak się zmarnował - mruk­nęła Liisa. - Ojciec i najstarsi zasłużyli na swój los, jeśliby się mnie kto pytał. Szkoda tylko, że padli z rę­ki Kaleviego. Był z nich najdelikatniejszy, nie licząc siostry, biednej duszyczki.

- Co się z nią stało? - spytała Raija. Pentti zesztywniał.

- Nie godzi się o tym mówić w drodze do kościo­ła - mruknął zażenowany.

- Dojdzie to do waszych uszu - dodała szybko Liisa. - Wszyscy gadają o starych sprawkach. Mam na­dzieję, że go złapią i powieszą! Co to za życie, wciąż zabijać... - Raija odniosła wrażenie, że Liisa nie potę­pia w czambuł mordercy, choć wie, jakich niegodziwości się dopuścił. Dziwne.

Zajechali pod kościół na długo przed nabożeń­stwem.

Pentti wskazał ostrożnie palcem na parę starszych ludzi pod drzwiami świątyni. Chciał pociągnąć Raiję za sobą, ale dziewczyna zesztywniała na ich wi­dok.

- Nie dam rady - szepnęła. - Nie od razu. Pocze­kamy, aż skończy się nabożeństwo...

Pentti ustąpił pod ostrym wzrokiem żony.

Raija stanęła blisko Mikkala i z całych sil ścisnęła jego dłoń.

Nie mogła wzroku oderwać od tamtej pary. Nie dowierzała własnym oczom. Marja Erkkiego była chuda, miała zapadnięte policzki. Zawsze ubrana schludnie, lecz prosto. I piękna.

Urody nie straciła, mimo że skończyła już czter­dzieści jeden lat. Przytyła, zaokrągliła się w biodrach. Czarna suknia z króciutkim serdakiem i białym koł­nierzykiem była ładniejsza niż wszystkie matczyne stroje, które Raija miała w pamięci. Włosy schowała pod chustą, ale Raija dostrzegła, że pokryły się siwizną. Matka zaczesała je starannie po obu stronach twarzy i upięła w kok na karku, jak przystoi zamęż­nej kobiecie.

Policzki Marji wypełniły się. Raija pomyślała, że tak właśnie będzie wyglądać za dwadzieścia lat. Do­tąd nie uważała, że wyglądem przypomina matkę. Te­raz musiała przyznać, że po ojcu odziedziczyła jedy­nie karnację i kolor włosów.

Mężczyzna u jej boku miał na sobie równie dostoj­ny i elegancki ubiór. Stali pogrążeni w rozmowie z pastorem. Towarzysz matki zdjął kapelusz, jego włosy też były przyprószone siwizną.

Raija nie widziała wyraźnie jego twarzy, ale sądząc po ruchach i zachowaniu, nie miał wiele wspólnego z Mar ją.

Marja zawsze podejmowała trudne decyzje, poza tą jedną o odesłaniu córki, ale nigdy nie odznaczała się surowością. Była miła. Silna, lecz mila.

Aki Kivijarvi wydał się Raiji oschły, choć nie wie­działa, skąd bierze to przypuszczenie.

Powiodła wzrokiem w prawo i jej serce przestało bić.

Jasna czupryna. Zwisające, jakby za długie ręce, zgarbione ramiona. Długie ciało, już wyrośnięte, mu­siało nabrać mięśni, by chłopiec przemienił się w męż­czyznę.

Raija podniosła wzrok i ujrzała brata. Obrócił się w tej samej chwili i ich spojrzenia zetknęły się na uła­mek sekundy. Zmarszczył brwi, zaskoczony inten­sywnością wejrzenia dziewczyny, ale przecież nie znał jej, więc odwrócił oczy.

- Boże - mruknęła. - Wygląda zupełnie jak tata! Brak mu tylko czarnej grzywki.

Pentti uśmiechnął się szeroko.

- Nieodrodny syn Erkkiego...

Raija przyznała mu rację. Na widok brata serce ści­snęło się jej z żalu. Tak by chciała znać go bliżej, chłopca, którego ucałowała na pożegnanie trzynaście lat wcześniej. Wtedy nie wiedziała, że minie tyle cza­su, zanim ujrzy go ponownie.

Nie ochłonęła jeszcze z szoku, kiedy zadzwonio­no na nabożeństwo. Raija i Mikkal znaleźli sobie miejsce z tyłu kościoła. I tak ściągali zbyt wiele cie­kawskich spojrzeń. Trudno się dziwić. Wszędzie zwracaliby uwagę. Byli młodzi i piękni. Mikkal nie ukrywał lapońskiego pochodzenia.

Wystarczy, by znaleźć się pod ostrzałem oczu.

Pastor należał do tego gatunku osób duchownych, który uwielbia wsłuchiwać się w brzmienie własnego głosu i syci się rzucaniem klątw. Widok pobladłych twarzy parafian przerażonych wizjami potępienia sprawiał mu wyraźną satysfakcję.

Raija w całym swoim życiu nie słyszała tylu słów o siarce, ogniu piekielnym, siłach nieczystych i wiecz­nej karze.

Budził się w niej cichy gniew na tego zadufanego człowieka, który z mocy, jaką dawały mu czarna sza­ta i biała kryza, wpędzał ludzi w lęk przed Bogiem, zamiast uczyć ich wiary w Najwyższego.

Nienawidziła pychy, ale potrafiła powściągnąć złość.

Miała spotkać się z matką, a to był jej świat. Nie mogła zawstydzać jej swoim zachowaniem.

Raija odwróciła uwagę od pastora i przyjrzała się jego owieczkom.

Stroje wiernych mówiły jej, że w Tornedalen do­brze się działo. Większość obecnych w kościele nosi­ło odświętne niedzielne odzienie z dobrego sukna. W Ruiji należało to do rzadkości.

Matka i jej mąż mieli się jeszcze lepiej.

Siedzieli z przodu, w ławce, która wyraźnie była im przeznaczona, ubrani równie dostojnie jak du­chowny. Niewielu chłopców miało równie szykowne niebieskie wdzianko jak Matti.

Marja zasłużyła na swój los. Całe życie ciężko ha­rowała na gospodarstwie najmity, a przecież była włościańską córką, wyszła za mąż za kogoś z niższe­go stanu. Raija zastanawiała się, czy matka jest szczęśliwa.

Powiodła wzrokiem po ławkach i zesztywniała.

Dobry Boże, te ramiona. Silny kark... wzrostem gó­rował nad pozostałymi ludźmi siedzącymi w tej sa­mej ławce. Włosy czarniejsze od jej włosów...

Raija zamknęła oczy i szybko znów je otworzyła.

Wciąż tam siedział. Nie zniknął...

Powiedział, że mieszka nad Zatoką Botnicką...

Z perspektywy Vardo Ylitornio leżało prawie nad Zatoką Botnicką. Ogromne odległości północnej kra­iny przyćmiewały wszystko.

Jasna czupryna kobiety u jego boku sięgała mu le­dwie do ramienia. Kobieta nie nosiła chusty jak inne żony. Raija zdziwiła się, zawsze uważała Eiję za wzo­rzec tradycyjności.

Taką ją przedstawiał.

Mikkal zauważył nienaturalne zachowanie Raiji. Nie patrzyła na matkę, tylko w zupełnie innym kie­runku.

Podążył za jej wzrokiem.

I poczuł, jak serce zamienia się mu w kamień.

Petri!

Następna myśl była zła.

Wiedziała, że tu mieszka? Dlatego...?

10

Po skończonym nabożeństwie Raija pierwsza po­spieszyła do wyjścia. To jej dawało psychiczną prze­wagę, a bardzo jej teraz potrzebowała.

Czekające ją spotkanie z rodziną było wystarcza­jąco trudnym wyzwaniem. Obecność Petriego wzbu­rzyła ją i przestraszyła.

- Widziałaś go? - W tonie Mikkala krył się cień po­dejrzliwości, ale Raija nie miała ochoty na rozmowę. Skinęła jedynie głową. Niech sobie myśli, co chce. Wcale nie chciała spotkać się z Petrim. Wtedy na pła­skowyżu pożegnali się ostatecznie.

Wypatrując matki, starała się nie rzucać w oczy, by jej nie spostrzegł. Z pewnością wyjdą na końcu, utną jeszcze jedną pogawędkę z pastorem. Raija pamięta­ła z dzieciństwa, że tak właśnie robili zamożni chło­pi, a przecież czasy nie zmieniły się aż tak bardzo.

Petri dostrzegł ją i stanął jak wryty.

Nie mógł uwierzyć własnym oczom.

A potem ku zdumieniu obserwujących go sąsiadów zostawił Eiję i rzucił się ku tej niewielkiej wzrostem dziewczynie, która może wyróżniała się urodą, ale z pewnością nie ubiorem. Widzieli, jak zatrzymuje się przed nieznajomą, kładzie jej dłonie na biodrach i unosi w górę, po czym bierze w ramiona i nieomal wyśpiewuje jej imię:

- Raija! Na Boga, Raija! Co porabiasz w Tornedalen?

- Twojej żonie się to nie spodoba - szepnęła Raija, paląc się ze wstydu.

Petri opamiętał się. Puścił Raiję i śmiechem usiło­wał pokryć zmieszanie.

Kiedy zbliżyła się Eija, nadąsana i obrażona, przedstawił Raiję jako „naszą kucharkę z północy” i nazwał ją „wspaniałym kompanem”, po czym jed­nym tchem dodał, że Mikkal jest jej mężem. Eija nie wyglądała na przekonaną. Mikkal rozumiał zacho­wanie Petriego, ale cała sytuacja wprawiła go w roz­drażnienie. Ten człowiek miał przecież zniknąć z ży­cia Raiji!

Ktoś zatrzymał się na schodach kościoła i był świadkiem całego zdarzenia. Ktoś, kto ujrzał, jak Petri Aalto traci rozsądek i wystawia siebie i swoją żo­nę na pośmiewisko. Ktoś, kto usłyszał, jak Petri z nabożeństwem wypowiada imię, które łączy się z najboleśniejszym wspomnieniem.

Kiedy młoda kobieta uśmiechnęła się do Petriego, prysły ostatnie wątpliwości.

Matka nie zapomina twarzy swego dziecka.

Marja poruszała się jak we śnie. Nie słyszała napo­mnień męża, nie zwracała uwagi na syna, ruszyła przez tłumek parafian nieprzytomnie, potrącając przygodne osoby.

Widziała tylko tę niezwykłą twarz, ciemne oczy, doskonałe łuki brwi, usta, które potrafiły ułożyć się w najpiękniejszy uśmiech, zgrabną, drobną sylwetkę. Postawa, ruchy ramion, wszystko się zgadzało. Tyl­ko nie włosy. Była krótko ostrzyżona, przypominała bardziej dorastającą panienkę niż dojrzałą kobietę.

To nie może być prawda! To niemożliwe!

To musi być prawda!

Marja dotarła na miejsce zdyszana, z rumieńcem podniecenia na policzkach. Jej oczy przybrały wyraz niemej prośby, by obraz, który widziały, nie zniknął.

Petri pierwszy ją dostrzegł. Otworzył usta, ale nie powiedział ani słowa i cofnął się o parę kroków. Przez tłum przeszedł szmer zaciekawienia.

Dwie kobiety stanęły twarzą w twarz. Jedna po czterdziestce, druga skończyła dwadzieścia wiosen.

Podobieństwo było uderzające. Te same rysy twa­rzy, tylko inna karnacja.

Raija uśmiechnęła się niepewnie. Psychiczna prze­waga zniknęła, była równie bezbronna jak matka. Równie przestraszona i równie szczęśliwa.

- Dzień dobry, mamo - powiedziała, nie odrywa­jąc od niej wzroku.

- Raija? - Wciąż ze znakiem zapytania, wciąż nie­pewnie. A potem już tylko radość i śmiech przez łzy. Marja przytuliła dziewczynę do piersi, śmiała się i płakała na przemian, całując jej policzki. Położyła dłonie na twarzy córki, wciąż nie dowierzając własne­mu szczęściu. Powtarzała ukochane imię w nieskoń­czoność, jakby chciała odzyskać stracone lata.

Raija miała suche oczy. Potrafiła płakać nad zra­nionym ptaszkiem, lecz trzymając matkę w kurczo­wym uścisku, nie umiała zdobyć się na łzy.

Ktoś wyrwał Marję z objęć dziewczyny. Powolny głos spytał z podejrzliwością:

- Co z tobą, kobieto? Cała wioska ci się przygląda. Chcesz, by wzięli nas na języki? Kim jest ta lapońska dziewczyna?

Dopiero teraz Marja zauważyła Mikkala. Przyciągnął opiekuńczo Raiję do siebie i posłał Akiemu Kivijarvi gniewne spojrzenie, gotowy skoczyć mu do oczu.

Marji spodobało się to, co zobaczyła, choć mężczy­zna niewątpliwie był Lapończykiem.

Odwróciła się do męża.

- To moja córka, Aki. Raija.

Aki spojrzał na Raiję. Świdrował ją wzrokiem, wy­glądał jak łupacz wyciągnięty z głębiny.

Były podobne jak dwie krople wody. Aki zamrugał, miał wrażenie, że czas cofnął się o dwadzieścia lat.

A mimo to zareagował opryskliwie. Strach, który nie miał racjonalnego uzasadnienia, kazał mu prychnąć z pogardą i potraktować słowa żony jak kiepski dowcip.

- Twoja córka, Marjo? Nie mów głupstw. Myślisz o niej tak często, że już masz zwidy. Wszyscy widzą, że ta tutaj to nie twoja córka. Ty...

Pentti nie wytrzymał. Aki był twardym człowie­kiem i wszystko to, co łączyło się z Erkkim, dręczy­ło go niepomiernie, ale przecież mściwość też ma swoje granice.

- Nie nadymaj się, Aki - powiedział, klepiąc tam­tego po plecach. - To córka Marji. Widzisz to samo, co my. Znam dziewczynę od kołyski. Przyjmij ją jak swoją.

Aki spojrzał z ukosa na Raiję. Mikkala i Ailo nie zaszczycił ani jednym spojrzeniem. W końcu wzru­szył ramionami, w obecności mieszkańców wioski nie mógł postąpić inaczej. Ale też nie okazał zbytniej ustępliwości.

Ta wyprostowana dumnie dziewczyna, która pa­trzyła na niego oczami Erkkiego Alatalo, nie pokona go na oczach sąsiadów, z którymi żył i żyć będzie do końca swoich dni.

Dla takich jak ona stałość nie ma żadnego znacze­nia. Lapońskie powsinogi!

- Zabierz ją ze sobą - rzucił hardo przez ramię. - Zabierz ich ze sobą!

I długimi krokami ruszył do wozu.

Mar ja uśmiechnęła się. Zdawała sobie sprawę, że mąż zachował się głupio, i nie wiedziała, czy podążyć za nim czy zostać z córką.

Została. Chwyciła dłoń Raiji i ścisnęła ją. Na jej wargach znów wykwitł uśmiech, tak dobrze znany dziewczynie.

- Tacy są mężczyźni, Raiju, czuli na punkcie wła­snego honoru. Ale to dobry człowiek.

Raija skrzywiła się. Miała pewność, że nigdy nie polubi Akiego. Reprezentował to, czego nienawidzi­ła u płci przeciwnej: próżność, upór, krótkowzrocz­ność, zazdrość...

Lista nie była zamknięta.

- To nic - powiedziała. - Jestem ulepiona z solid­nej gliny, prawda, matko?

Matti wdrapał się na wóz, zanim jeszcze matka i Aki wdali się w rozmowę z pastorem. Nie znosił słuchać tego obłudnika, Akiego zresztą też nie. Te­raz cieszył się, że uniknął zamieszania. Co też mat­ce przyszło do głowy? Zachowywać się tak na oczach ludzi?

Matti nie wiedział, co myśleć.

Ta dziewczyna... Właściwie już nie dziewczyna. Miała ponad dwadzieścia lat, a dla trzynastolatka ta­ka różnica to przepaść.

Przypominała mu kogoś. A może nie... Te oczy, bał się spojrzeć jej w oczy. Czuł wtedy dziwny ucisk w gardle.

Matti się pogubił.

Wtedy wtrącił się Aki, a chłopiec zacisnął dłonie ze złości. W domu Aki był panem i nieraz pokazywał Marji, gdzie jej miejsce. Nie odznaczał się większą brutalnością niż inni.

Ale tu na oczach mieszkańców wsi nie powinien jej poniżać.

Nie powinien tak traktować jego matki!

Kiedy dorośnie...

Matti nie mógł jeszcze obrócić się przeciw Akiemu, choć często tego pragnął. Po stokroć jednak obie­cywał sobie, że wszystko zmieni się, jak dorośnie. Kiedy uniezależni się od ojczyma. Zerwie z nim...

Teraz mógł jedynie patrzeć, zagryzać zęby i ma­rzyć o przyszłej zemście.

Aki zbliżał się do wozu wielkimi krokami.

Ależ był zły! Matti instynktownie skulił się w sobie, jakby chciał nie drażnić ojczyma swoim widokiem.

Aki nie zauważył go. Usiadł na koźle i drżącymi z wściekłości dłońmi wyjął laskę tytoniu. Odgryzł potężny kawałek i przez przypadek połknął odrobinę. Ledwie się powstrzymał, by nie zwymiotować, a je­go kark pokrył się intensywną czerwienią. Matti z jeszcze większym trudem walczył, by nie wybuch­nąć śmiechem.

Ojczym niecierpliwie bębnił palcami w deskę. Nie oglądał się za żoną, za to rzucił Mattiemu obojętne spojrzenie i powiedział, przeciągając sylaby:

- Nie przywitasz się z siostrą? Zbłąkaną owieczką - dodał złośliwie, nawiązując do Biblii. - Co za zwią­zek. Więzy krwi widać silniejsze od wody. Mam na­dzieję, że nie mają wszy.

Z siostrą?

Niewiele się namyślając, Matti zeskoczył z wozu.

- I niech się spieszą - rzucił za nim Aki - inaczej będą musieli iść pieszo. Marji też to dotyczy.

Matti nie słuchał.

Te oczy! Zupełnie jak oczy ojca. Że też od razu te­go nie dostrzegł. Tyle o niej słyszał. O starszej sio­strze, Raiji z nadmorskiej krainy. W końcu wydała mu się postacią z bajki, a teraz zjawia się. Istota z krwi i kości. Na dodatek ma takie oczy jak ojciec!

Trzynastoletni chłopcy nie przytulają się. Ucieka­ją przed matczynymi wyrazami miłości, wstydzą się dotykać i nie chcą być dotykani.

Pod tym względem Matti nie różnił się od rówie­śników.

Coś ciągnęło go do tej nieznanej dziewczyny, któ­ra była jego siostrą, ale bał się, że obejmie go ramio­nami, tak jak uczyniła z matką. Wokół wciąż stało sporo ludzi...

Raija puściła dłoń matki i wyszła chłopcu na po­witanie.

Stanęli naprzeciw siebie na odległość wyciągnięte­go ramienia.

Brat i siostra.

Obcy, a jednocześnie nierozerwalnie związani ze sobą.

- Matti - powiedziała miękko i ciepło, a jej głos od razu wzbudził sympatię chłopca. Spodobała mu się szczera, przyjazna twarz i ciemne oczy jak u ojca. Po­czuł, że jej mógłby zawierzyć i spotkać się ze zrozu­mieniem.

Nie zawstydziła go wobec ludzi. Nie objęła, nie wystawiła na pośmiewisko uściskami i pocałunkami. Później mógł ją przytulić. Nie ma nic złego w przy­tulaniu siostry.

Tylko nie wtedy, kiedy inni patrzą.

- Siostro... - Chciał nadać swoim słowom ton do­rosłości i powagi, ale głos załamał mu się chłopięcym dyszkantem. Oblał się rumieńcem, ale Raija uratowa­ła sytuację. Ledwie dostrzegalnym ruchem dotknęła policzka Mattiego. Uśmiechnęła się, a potem uszczę­śliwiła słowami, które przydały mu powagi: - Ale wy­rosłeś. Wyglądasz na mojego starszego brata!

Marja znalazła się między rodzeństwem, położyła dłoń na ramieniu Raiji. Matti przezornie usunął się na bok. Nie chciał, by traktowała go jak młokosa.

Trudno. Życie Marji znów osiągnęło pełnię. Rodzi­na połączyła się.

Marja zerknęła ku niebu, na niebieski prostokąt, który otwierał się pośród płynących obłoków, jakby ktoś celowo rozsunął je na bok... Że też Erkki nie do­czekał!

Byłby szczęśliwy, widząc ich razem. Nigdy nie wy­baczył sobie tamtej decyzji. Klepali biedę przez wie­le lat, ale strach, który kazał mu odesłać córkę, miał zbyt wielkie oczy.

Erkki Alatalo zszedł do grobu w poczuciu winy i niepewności o los córki.

Marja poczerwieniała. Aki nie powinien dowie­dzieć się, jakim torem biegną jej myśli. Nie powinien zobaczyć, że spogląda ku niebu.

Nie lubił, kiedy wracała pamięcią do dawnych cza­sów.

Przez ostatnie lata nie mogła nawet pielęgnować grobu męża i przelała ten obowiązek na syna.

Aki nie pozwalał, twierdził, że teraz należy do nie­go. Jego małostkowość, zazdrość o zmarłego napawa­ła Marję smutkiem, ale Aki nie ustąpił. Poza tym był dobry dla nich, zapewnił im dach nad głową, wikt i opierunek. Nie musieli martwić się o urodzaj.

Uczynił ich życie łatwiejszym i dostatniejszym.

Erkki zrozumiałby. Marja znajdowała w tej pew­ności pociechę w ciężkich chwilach. A teraz, obejmu­jąc ramieniem córkę, odmłodniała o wiele lat.

- Masz jeszcze jednego brata, Raiju - powiedziała i zrobiło się jej ciepło na sercu. Kari był jak promyk słońca. Rodziła go z niepokojem, tyle czasu upłynę­ło od chwili, kiedy dawała życie Mattiemu.

A przecież nie była jedyną kobietą, która decydo­wała się na dziecko w wieku dojrzałym. Kari odjął jej lat, związał mocniej z mężem. Aki miał wreszcie syna, o którym marzył całe życie. Zapewniła mu cią­głość rodu i nazwiska, a sobie pociechę na stare lata. Małą istotę, dla której warto żyć...

- Słyszałam o Karim - uśmiechnęła się Raija. - Cie­szę się, że go zobaczę.

Mar ja spojrzała na Ailo, który dreptał u boku Mikkala.

- I pomyśleć, że zostałam babcią - rzuciła z za­chwytem.

Raija nie odrzekła nic. Walczyła ze sobą. Miała wy­bór: mogła opowiedzieć matce o wszystkim i rozczaro­wać ją lub milczeć. Kłamać. Pozwolić, by uwierzyła, że Ailo jest jej wnukiem. Żadna z tych ewentualności nie przypadła jej do gustu.

Musi najpierw porozmawiać z Mikkalem. Mają czas. Raija zdawała sobie sprawę, że mąż Marji nie okaże im nadzwyczajnej gościnności, ale zdecydowała już nie wyjeżdżać, póki sama nie uzna tego za właściwe.

Aki przyglądał się im spod zmarszczonych brwi, kiedy ładowali się na tył wozu. Marja zajęła miejsce u boku męża na koźle. Była ożywiona, miała zaczer­wienione policzki.

Aki nie odezwał się ani słowem.

Raija przytuliła się do Mikkala. Drżała w środku, potrzebowała jego spokoju, by opanować tę kaskadę uczuć. Mikkal wsparł ją, był dumny, cieszył się jej ra­dością.

- Dobrze poszło, skarbie - zapewnił ją po lapońsku. - Kochają cię wszyscy z wyjątkiem jednej osoby. I nic nie możesz na to poradzić, bo on kocha wyłącz­nie siebie.

Raija skrzywiła się. Kątem oka obserwowała, jak Ailo przymila się do Mattiego. Chłopczyk ulokował się obok młodszego brata Raiji i wspinając na palusz­ki, wychylał za krawędź wozu. Przewracałby się za każdym razem, gdyby nie chwytały go silne dłonie trzynastolatka. Okrągła twarzyczka malca rozjaśnia­ła się raz po raz w promiennym uśmiechu, od które­go miękło serce Mattiego. Matti nie lubił dzieci. Nie lubił tego krzykliwego niemowlaka, którego zostawi­li w domu.

Z tym małym urwisem było inaczej.

Kto wie, może to miłe uczucie zostać wujkiem...

Dom był wspaniały i zamożny. Ziemia otaczająca gospodarstwo ciągnęła się aż po horyzont. Raija nie mogła dostrzec sąsiednich zagród. Cała okolica nale­żała do ojczyma.

O, nie, tak nigdy nie będzie go nazywać!

Nie miała z nim nic wspólnego.

Zeszli z wozu. Aki złagodniał nieco, widząc niemy podziw na twarzy Raiji. Nie udawała. Obejście świad­czyło o zamożności gospodarza. Dom mieszkalny starannie wysmołowano, torfowy dach pokrył się świeżą zielenią. Dom był obszerny, za duży na po­trzeby tak małej rodziny. Raija domyślała się, że wie­le pomieszczeń świeciło pustką.

Kiedy na progu pojawiła się pulchna kobieta z krzyczącym niemowlęciem na ręku, dziewczyna do­znała kolejnego zaskoczenia.

Mieli służbę!

Matka, która całe życie urabiała sobie ręce po łok­cie, rozporządzała służbą we własnym domu.

Zasłużyła na taki los. Cicha skarga rozbrzmiewała jednak w sercu Raiji jedną żałosną nutą...

Ojciec.

Aki wziął potomka na ręce. Raija mogła przysiąc, że zajmowanie się dziećmi leżało poniżej jego godno­ści, ale jedynak z pewnością stanowił wyjątek.

Marja zamierzała przejąć dziecko i z dumą poka­zać najmłodszego córce.

Mężczyzna poczerwieniał na twarzy i wbił ostry wzrok w Marję.

- Chcesz, by oblazło go robactwo?

I ruszył dostojnie do domu, całym ciąłem zasłania­jąc syna przed domniemanymi niebezpieczeństwami, które groziły mu ze strony Mikkala, Raiji i Ailo.

Marja bezskutecznie usiłowała ukryć łzy. Raija do­tknęła ramienia matki.

- To nic - powiedziała trochę sztucznie i bez prze­konania. - Zrozumie w końcu, że źle nas ocenia. Pusz­czam jego słowa mimo uszu, a twój chłopiec i tak jeszcze nic nie pojmuje.

Marja pociągnęła nosem i otarła oczy. Nie mogła pozwolić sobie na słabość na oczach służby. Aki skar­ciłby ją za to.

Matti zacisnął pięści. Do wszystkich krzywd dołą­czył jeszcze niesprawiedliwość wobec siostry. Aki nie może jej tak traktować. Nie jest zawszoną dziewką.

To Raija.

Siostra Mattiego.

Córka Erkkiego Alatalo.

Pewnego dnia Aki będzie musiał przyjąć to do wia­domości.

Aki Kivijarvi nie miał zamiaru zaakceptować cór­ki Marji. Gotów był wpuścić ją i tego dzikusa do do­mu, ale nie oznaczało to wcale, że otoczy ich opieką.

Przystanie na rozmowę Marji z córką, jeśli żona nie zapomni o innych obowiązkach. Miała małe dziecko, które potrzebowało jej bardziej niż Raija. Dziewczyna dawała sobie radę sama przez tyle lat. Aki nie rozumiał, skąd brała się radość Marji z jej po­wrotu. W dodatku w towarzystwie zapchlonego La­pończyka.

Całe życie spędziła wśród tych włóczęgów, nic po­nad to nie osiągnęła. Na dodatek jednego sobie przygruchała. Aki mógł się tylko śmiać.

Marja nie widziała w tym nic śmiesznego.

- Nic nie wiemy o jej życiu - powiedziała tonem ostrzejszym niż zazwyczaj. - To moja córka. Nie mo­żesz wyrzucić jej z domu.

Aki odwrócił się do żony. Oczy zwęziły mu się w dwie szparki. Nie lubił, gdy ktoś mówił mu, co ma robić. Zwłaszcza Marja.

- Doprawdy? - wycedził zimno. - Znikną stąd, za­nim minie połowa tygodnia. Nie daję schronienia śmieciom i nie dbam o to, czyje to dzieci. Śmieć to śmieć, choćby jego rodzice podcierali się jedwabną chustką.

Marja zmilczała. Znała dobrze Akiego, zanim po­szła z nim do ołtarza. Nie zmienił się wcale od cza­sów młodości, kiedy odrzuciła jego względy.

Erkki nie miał nic, tylko dwie spracowane dłonie, ale za to najpiękniejszą duszę i najłagodniejszą natu­rę pod słońcem.

Zdjęła sztywny odświętny strój i włożyła coś prost­szego. Aki dbał o to, by wyglądała stosownie do swej pozycji, ale nie lubił rozrzutności. W domu nosili się inaczej, niż kiedy szli do ludzi.

Szkoda marnować czas na mrzonki i wspomnie­nia. Trzeba żyć dniem dzisiejszym i przyszłością. Oby jak najdłuższą i dostatnią. Tylko Aki mógł jej to zapewnić.

Mężczyzn takich jak Erkki szukać ze świecą. Na­leżał do tego rzadkiego gatunku, który kobieta spo­tyka tylko raz w życiu. Lub wcale. I tak mogła mó­wić o szczęściu.

Coś jej szeptało, że mąż Raiji, choć Lapończyk, miał w sobie podobne przymioty.

Taką przynajmniej żywiła nadzieję. Przez wzgląd na Raiję.

Najpierw zajmie się Karim. I wybije mężowi te głu­pie myśli o pchłach.

Potem porozmawia z Raiją. W komorze, rzecz ja­sna, Aki nie pozwoliłby wpuścić Raiji do paradnej izby.

Raija zrozumie.

Widać było, że córka otrzymała właściwe wycho­wanie. Marja poczuła ukłucie w sercu. Nawet nie wie­działa, komu to zawdzięcza.

Matti wskazał Raiji i Mikkalowi drogę do maleń­kiego pomieszczenia na samym końcu skrzydła do­mu, tuż obok pokoiku, który sam zajmował.

- Potomka rodziny Alatalo trzeba trzymać z dala od dziedzica rodu Kivijarvi - skomentował ironicz­nie.

- Nie lubisz go? Matti potrząsnął głową. Wobec siostry mógł sobie pozwolić na szczerość.

- Przecież dobrze się wam tu żyje - powiedziała Raija, choć rozumiała niechęć brata. Coraz bardziej utwierdzała się w przekonaniu, że mają identyczne usposobienie. - Po śmierci taty pewnie się wam nie przelewało...

Matti oparł się o framugę drzwi.

- Przymieraliśmy głodem - odrzekł szczerze. - Ha­rowaliśmy. Ale lepiej mi było tam niż tu.

- Jesteś prawie dorosły - uśmiechnęła się Raija. - Niedługo będziesz mógł odejść, sam zadbać o swój los.

Myślał już o tym, widziała to po jego twarzy. Wciąż jednak miał za mało lat. Trzynaście wiosen to niewie­le w świecie, który foruje ludzi silnych i twardych.

- Ty miałaś ledwie osiem - zaprotestował Matti. Tym razem on odczytał odpowiedź w oczach siostry, zanim ją jeszcze ubrała w słowa.

- Nie byłam sama. - Raija ścisnęła dłoń Mikkala. - Nigdy nie byłam sama. Rodzina Mikkala zajmowała się mną przez pięć lat, to oni zabrali mnie na północ. Później różnie się działo. Nie zawsze świeciło słońce...

- Porozmawiasz o tym z mamą? Będę mógł posłu­chać?

Raija uśmiechnęła się i nie mogła oprzeć się poku­sie, by nie pogłaskać brata po płowej czuprynie. Od­sunął się, ale tylko troszeczkę. Z Raiją mógł sobie po­zwolić na drobną pieszczotę.

- Jak się jej żyje? - Raija spoważniała. - Aki dobrze ją traktuje?

Twarz chłopca spochmurniała.

- Dlaczego pytasz? Nie widzisz? Raija schyliła głowę.

- Tego się obawiałam - szepnęła. - W takim razie nie powiem jej prawdy.

Oczy Mattiego, dokładna kopia oczu siostry, roz­szerzyły się z ciekawości.

- Nie mogę przysparzać matce zmartwień - ciągnę­ła. - Nie zasłużyła na to. Upiększę moją opowieść, ofiaruję jej coś, czym będzie mogła się radować. Gdy­by, nie daj Boże, prawda doszła do uszu Akiego, wy­korzystałby ją przeciw Marji. Zadałby jej większy ból, a tego nie pragnę. To moja matka.

- Tak będzie najlepiej, Raiju - przyznał Mikkal. - Szczerość za wszelką cenę nie popłaca. Jest tyle ro­dzajów kłamstw, daj jej to najlepsze. Dość się wycier­piała.

Matti zrozumiał, że siostra skrywa jakieś tajemnice.

- Mnie też okłamiesz? - spytał lekko urażony.

- A jesteś wystarczająco dorosły, by dochować se­kretu?

Skinął głową.

- Więc cię nie okłamię. Tylko że to długa i niezbyt piękna historia. Kłopoty lgną do mnie jak muchy do miodu.

Matti wykrzywił twarz.

- Tata tak mówił - przypomniał sobie. - O rodzi­nie mamy. Powiadał, że kobiety z tego rodu są tak piękne, że mężczyźni i kłopoty lgną do nich jak mu­chy do miodu.

- Miał rację. Szkoda, że nie spotkałam go, nim umarł.

- Możemy tam pójść - ożywił się Matti. - Może­my pójść na jego grób. Opowiesz mi wszystko po drodze.

- Dobrze - zgodziła się. - Opowiem na miejscu. Bę­dzie tak, jakbym mówiła do niego.

Matti zaczerwienił się z dumy. Więc dobrze to wy­myślił. Wcale z niego nie drwiła!

Zanim wyszedł, uśmiechnął się krzywo i powie­dział:

- Założę się, że Aki nie wpuści was do paradnej izby.

Nie wpuścił.

Kiedy Raija siedziała z matką i z okruchów prze­żyć składała wiarygodną mozaikę życia, ktoś inny, równie bezdomny i pozbawiony korzeni, wpatrywał się w toń jeziora. Widział ją pod kościołem, śledził każdy jej krok.

Wzbudziła sensację. Nie pomylił się co do niej. Eks­cytował się tym i dyszał z wściekłości jednocześnie.

Nie lubił kobiet, które wyróżniały się z tłumu.

Pamiętał upokorzenie. Ogromne oczy i upokorze­nie.

Może mylił te oczy z oczami siostry. Też były ciemne i duże. Szeroko rozwarte, kiedy wyciągali ją z wody.

Wbite w jeden punkt martwe oczy kobiety.

Prześladowały go całe życie.

Musiał ją śledzić, chodzić za nią krok w krok. Za­stanawiał się, czy ludzie opowiedzieli jej o nim. Za­stanawiał się, czy dziewczyna się boi.

To była podniecająca myśl.

Powinna się bać.

Musi się ukorzyć.

I już nigdy nie patrzeć na niego w taki sposób.

Nikt nie miał prawa patrzeć na niego takim wzro­kiem.

Najprościej zgasić ich blask.

Kalevi był spokojny i opanowany. Wiedział już, co musi uczynić.

Potem ruszy na północ.

Zasnął.

Śnił o ciemnych oczach i upokorzeniu.

11

Mieli łóżko dla siebie i osobne dla Ailo. Dla chłop­ca było to tak niezwykłe przeżycie, że nie mógł za­snąć przez kilka godzin. Bez przerwy siadał na posła­niu i spuszczał nóżki w dół. Perlisty śmiech malca brzmiał jak najpiękniejsza muzyka w uszach Raiji, choć cały czas spoglądała z niepokojem na drzwi. Że­by tylko nie usłyszał go Aki!

Nie pamiętała, by oglądanie własnych stóp z wy­sokości łóżka sprawiało jej kiedykolwiek taką przy­jemność. Tyle że Ailo całe swoje krótkie życie przemieszkał w namiocie.

W końcu zasnął zmęczony zabawą.

- Nie wszystko odbyło się tak, jak się spodziewa­łaś - powiedział Mikkal. Leżał u boku dziewczyny z ręką podłożoną pod jej kark.

Raija skuliła się, podciągnęła w górę kolana. Mu­siała przyznać mu rację.

- Jedynie z Mattim czuję się związana. Z matką ni­gdy nie łączyła mnie wielka zażyłość. Liczył się tylko ojciec...

Mikkal uśmiechnął się blado.

- Aki przyprawia mnie o dreszcze - rzekł. - Gdy­by mógł, wyrzuciłby nas.

- I myślę, że to samo chciałby uczynić z Mattim - szepnęła. - Matti nie jest tutaj szczęśliwy.

Mikkal miał wrażenie, że i Marja nie jest szczęśli­wa, ale nie powiedział tego głośno.

- Zabrałabym go ze sobą - rozmarzyła się Raija.

- Dokąd?

- No właśnie - posmutniała. - Nie mam nic. Jestem biedniejsza od niego.

- Powiesz mu całą prawdę?

- Czemu nie?

- To jeszcze dziecko.

- Pokochałeś mnie, kiedy miałam trzynaście lat - przypomniała. - Nie dlatego, że byłam czarującym dzieckiem.

Przytulił ją, ucałował kąciki jej ust.

- To zupełnie inna historia, Mały Kruku. Ty mu­siałaś szybko stać się dorosła.

- Matti też... Zostaniesz tutaj? - spytała. - Chcę sa­ma pojechać z Mattim na cmentarz.

Mikkalowi myśl ta wydała się niemiła. Marja oka­zywała mu sympatię, choć wcale nie miała Lapończy­ków w wielkim poważaniu. Aki nie zamienił z nim ani jednego słowa. Poczerwieniał, kiedy Marja, za­pewne wbrew jego zaleceniom, pozwoliła potrzymać Raiji niemowlę. Po kilku sekundach wyrwał nieomal syna z ramion dziewczyny. Tego wieczora więcej już się nie pokazał.

- Damy sobie z Ailo radę - powiedział. - Polubiłaś brata, prawda?

Skinęła głową, zadowolona, że to dostrzegł.

- Żal będzie odjeżdżać od niego. Nie wiem, czy kiedyś znów się spotkamy. Dni są krótkie, a Aki wyrzu­ci nas, jak tylko nadarzy się okazja.

- Mam krewnych na południe stąd - mruknął Mikkal. - Moglibyśmy pojechać do nich i wstąpić tu w drodze powrotnej.

- Możemy jechać - odrzekła - ale już nigdy tu nie wrócimy. To nie jest mój dom.

- Twoja matka chce dobrze.

- Ale niewiele ma do powiedzenia! Wyciągnęła się na łóżku i przysunęła do niego.

A potem powiedziała coś, co sprawiło Mikkalowi nie­słychaną radość:

- Nawet nie wiesz, jak bardzo się cieszę, że nigdy nie będziemy tak mieszkać. - Wzdrygnęła się na sa­mą myśl. - Ściany, dachy, drzwi odgradzają ludzi od siebie... To mnie przeraża, Mikkal. Żyjemy lepiej. Je­steśmy razem, nasz dom jest tam, gdzie my. Trosz­czymy się o siebie. Zrozumiałam nareszcie, że tak ma wyglądać nasze życie...

Objęła Mikkala za szyję i przytuliła się spontanicz­nie. Mikkal chwycił ją mocniej, nasunął na siebie, ca­łował z uśmiechem.

- Kiedy ostatni raz leżeliśmy razem w łóżku? - spy­tał. - Chyba wtedy na targu. Kiedy wymyśliłaś tę nie­stworzoną historyjkę, a ja zjawiłem się w samym środku zamieszania...

Raija wsparła się łokciami o jego pierś i uśmiech­nęła do wspomnień. Wiedziała, dokąd zmierza.

- Uważasz, że powinniśmy to wykorzystać?

- Bez dwóch zdań. - Położył ciemne dłonie na ra­mionach dziewczyny i przyciągnął ją do siebie. Nie miała nic przeciwko temu, by być całowana. Prawdę mówiąc, szybko sama przejmowała inicjatywę. Tym razem Mikkal przytrzymał Raiję za nadgarstki, kie­dy chciała zająć się jego ciałem.

- Myślałam, że to lubisz - drażniła się. - Myślałam, że lubisz, jak cię dotykam.

- Wszystko w swoim czasie - szepnął chrapliwie. Wargami śledził linię podbródka, miał gorący od­dech. W pokoju zrobiło się w jednej chwili duszno. - Tym razem tego nie potrzebuję, Raiju. Chcę cię mieć jak najszybciej. Rozumiesz?

Skinęła głową.

Pocałunek nie był prawdziwym pocałunkiem. Le­dwie musnęła jego usta, ale to starczyło, by w oboj­gu wzbudzić płomień rozkoszy. Raija uwolniła ręce. Bez trudu pozbyła się części garderoby, które oddzie­lały ich od siebie, i wcisnęła je pod kołdrę. O, tak, spali pod prawdziwą kołdrą, nie pod skórzaną derką jak większość ludzi.

Mikkal nawet nie rozpiął jej koszuli. Położył ręce na piersiach dziewczyny i przez delikatną tkaninę po­czuł, jak budzą się pod jego dotykiem.

Uwolniła go ze spodni, wiedziała, że jest bardzo podniecony. Mikkal jęknął i zacisnął dłonie na bio­drach ukochanej, kiedy ta uniosła się nad nim, roz­chyliła nogi i pozwoliła mu zanurzyć się w jej ciele... A potem tonęła, póki nie znalazła rytmu, który wy­znaczał poruszeniami, kreśląc łuki w powietrzu.

Ręce Mikkala przesunęły się na plecy Raiji, zatrzy­mały taniec ciał na długą chwilę, by mogli rozkoszo­wać się wzajemną bliskością.

Potem wygiął się w górę, aż przeszył ją dreszcz roz­koszy, który z jednego małego punktu rozlał się po całym ciele. Zadygotała, stłumiła krzyk, opierając się o ramię ukochanego. Chyba go ugryzła. Nie zdawa­ła sobie z tego sprawy, ale później dostrzegła ślady swych zębów.

I kiedy odpływała na ostatniej, najpotężniejszej fa­li, Mikkal wyprężył się gwałtownie, zatopił palce w jej skórze i wykrzywił twarz, jak ona tłumiąc jęk. Westchnął tylko przez drżące wargi.

Znów leżeli w bezruchu, przytuleni, wciąż złącze­ni, w dzikim nieładzie ubrań. Raija położyła twarz na spoconej piersi Mikkala.

Żadne z nich nie powiedziało ani jednego słowa. Czuli, jak spokój ogarnia ich ciała, przyjemne znuże­nie rozlewa się po wszystkich członkach. Wsłuchiwa­li się w trzepot serc, nie pojmując, dlaczego nie biją do taktu. Wszystko inne robili tak zgodnie.

Mogli zamknąć oczy i zapaść w sen. Mogli, lecz nie chcieli.

Przeżyli razem tyle wyczerpujących tygodni, ner­wowych dni w próżnej nadziei, że da się cofnąć czas.

Mikkal pierwszy złamał ciszę.

Poruszył biodrami, drażniąc się z nią.

- Gdybym nie był taki stary, znów bym cię uwiódł - powiedział z błyskiem w oku. - Zupełnie jednak opadłem z sił, a może to ty straciłaś dawny czar?

- Co? - Otworzyła oczy i wdzięcznie otarła się o niego, po czym rozluźniła zapięcie koszuli i rozchy­liła ją na spotkanie ochoczych dłoni kochanka.

Tego się spodziewał, tego pragnął. Nie przyznał się jednak, tylko obsypał ją pocałunkami. Słowa przynio­słyby odwrotny efekt. Raija nie lubiła, by ktoś nią kie­rował.

Przewrócił dziewczynę na plecy, zamknął pomię­dzy łokciami.

Pożądanie wróciło. Ręka Mikkala przemknęła po białej koszulce Raiji. Widok skóry prześwitującej przez delikatną tkaninę wystarczył, by zapragnął no­wej wyprawy na szczyt rozkoszy.

Poruszała się powoli, jej oczy skryły się za mgłą. Usta prosiły o pocałunki, ale Mikkal zdradził je dla pełnych, nabrzmiałych piersi.

Złożyła ręce pomiędzy nimi, doprowadzała go do szaleństwa. Kołdra unosiła się nad nimi jak morze.

Nie spieszyli się.

Mieli mnóstwo czasu.

Kochali się dłońmi i ustami, zmieniali rytm, bawi­li ruchem, szukali nowych doznań.

I przyszło spełnienie, które intensywnością prze­wyższyło wszystkie poprzednie.

Minęło wiele minut, zanim wyrównali oddech. Prze­wrócili się na bok, leżeli twarzami do siebie, lekko do­tykając się koniuszkami nosów.

Skąpani w pocie, potargani i piękni. Ludzie pięk­nieją od miłości.

- Zmęczona? - spytał z uśmiechem.

- Czy może być jeszcze lepiej? - odrzekła. Nie odpowiedział, tylko znów się uśmiechnął.

- Spijmy już, Raiju. Nie mam sił, teraz mówię po­ważnie. Trzeba wypocząć.

Spletli palce. Zakochani, tak szaleńczo w sobie zakochani, że nie mogli dotykać się, nie czując drżenia. Złą­czeni więzią, której moc czasami napawała ich strachem.

Raija nie wiedziała, czy potrafiłaby żyć bez Mikkala, bez jego miłości i siły... Gdyby przestał ją ko­chać, umarłaby.

Wtedy nie miałaby już nic.

- Kocham cię - powiedziała. Dlatego, że lubiła te słowa. Dlatego, że mówiła prawdę. I dlatego, że chcia­ła zobaczyć twarz Mikkala, kiedy ten je usłyszy.

A rysy jego twarzy wygładzały się, jakby spal. Wy­glądał jak tamten młodzieniec sprzed lat. Miłość też młodniała i nabierała świeżości. Raiji zdawało się, że mają całą wieczność przed sobą.

I musiał odwzajemnić się jej tym samym.

Zobaczyła, jak wargi mężczyzny rozchylają się, od­słaniając białe zęby, i układają w te same słowa, jak­by składały się do pocałunku.

- Ja też cię kocham, Raiju. Mógłbym umrzeć dla ciebie.

Ta wizja wydała się jej zbyt ponura.

- Nie masz dla mnie umierać, Mikkalu. Masz żyć dla mnie. Ze mną. - Bawiła się rzemykiem, na którym wisiał jego amulet. Paznokciem kreśliła delikatne kół­ka na jego skórze.

Pamiętała, że skórzany woreczek jest znakiem wię­zi, która ich połączyła. Od ośmiu lat nosił w nim pu­kiel jej włosów.

- Oczywiście - odrzekł. - Dla kogo innego miał­bym żyć?

Ich wargi spotkały się na sekundę. Dłonie pozosta­ły splecione.

Lecz zanim Raija zapadła w sen, ścisnęła mocniej rękę Mikkala. Dziwne przeczucie jak chłodny wiatr przemknęło przez jej serce. Coś ulotnego jak pierw­sze letnie motyle.

- Wyjedziemy stąd, Mikkal - powiedziała. - Od­wiedzę z Mattim grób ojca, a później wyjedziemy. To nie jest mój dom.

Lęk, jaki krył się w tych słowach, kazał Mikkalowi przytulić ją mocniej. Zrobiłby dla niej wszystko. Obiecał, że sprowadzi renifery.

Uspokoiła się i zasnęła wsparta o jego ramię. Mikkal zaś leżał długo z rozwartymi oczyma i zastanawiał się, czy Raiję przeraził sen, czy może znów odezwała się w niej ta magiczna umiejętność przewidywania przyszłości.

Nie chciał zasypiać z ciężkim sercem. Nie chciał, by cienie położyły się na świeżym wspomnieniu upoj­nej miłości, ale nie potrafił odegnać strachu z własnej nocy.

Gospodarz pożyczył Mikkalowi konia i wóz. Raija i Mikkal zdziwili się niepomiernie. Aki promieniał życzliwością.

- Mikkal nie będzie musiał maszerować. Ciężko mu się poruszać, a jeszcze bierze chłopca ze sobą. Możesz wszak przywiązać zwierzęta do wozu?

Mikkal zapewnił go, że tak. Mrugnął porozumie­wawczo do Raiji i ruszył z malcem w drogę.

Renifery zostały w zagrodzie Penttiego. Mikkal ochoczo oddalał się od dusznej atmosfery w gospo­darstwie Kivijarvi.

Matti i Raija skierowali się do Ylitornio, na grób ojca. Chłopak miał własne wytłumaczenie niespo­dziewanej przychylności ojczyma.

- Zaciera ręce, robi wszystko, żeby się was pozbyć. Chciałbym, żebyście zostali!

Raija miała ochotę wziąć go za rękę, ale wiedziała, że trzynastolatkowi nie przypadnie to do gustu.

- Nie możemy - odrzekła spokojnie. Droga była długa i prosta, dzień zaledwie wstał. Słońce świeciło spomiędzy obłoków. Spośród innych dźwięków Raija łowiła szum rzeki, rzeki dzieciństwa. - Nie mogę zostawać długo w jednym miejscu. Uciekam, Matti.

- Uciekasz? - spytał niedowierzająco. - A co zro­biłaś? Kalevi Moutka ucieka, ale on przecież jest mor­dercą. Ludzie mówią, że nie ma piątej klepki. Tylko tacy uciekają.

- Uważają mnie za czarownicę - odrzekła i odchy­liwszy skrawek koszuli, pokazała bratu bliznę. - To ślad po torturach, Matti. Siedziałam w lochu. Mieli spalić mnie na stosie...

Chłopiec zatrzymał się raptownie i położył dłonie na uszach. Nie chciał słuchać. Raija stanowczo roz­sunęła ręce brata.

- Będziesz słuchał - powiedziała - niczego nie zmyślam. Sprowadziłam na siebie wiele kłopotów, ale miałam też chwile szczęścia. Teraz kilka zaledwie chmur przesłania moje niebo, razem z Mikkalem go­towa jestem stawić czoło przeciwnościom. Kiedyś spotkasz dziewczynę, która obudzi w tobie właściwą strunę i zagra tę jedną, najpiękniejszą melodię, któ­ra życiu nadaje sens... - Przerwała. - Wyrażam się zbyt górnolotnie. Powinnam trzymać się tematu.

Włożyła dłonie do kieszeni kaftana.

A potem opowiedziała mu wszystko, niczego nie pominęła, nie ubarwiła. Był jej bratem. Skończyła opowieść przed bramą cmentarza. Przeszłość Raiji nie kryła już dla Mattiego żadnych tajemnic. A przy­szłości wydrzeć tajemnic nie sposób.

- Co poczniecie? - spytał Matti po dłuższej chwili. Barwność i niezwykłość losów siostry przytłoczyły go. Była osiem lat starsza od niego, a doświadczeniem i przeżyciami górowała nad nim o całe pokolenie. U jej boku czuł się jak smarkacz. - Jak długo będą was szukać?

Raija wzruszyła ramionami.

- Nie mam pojęcia, nikt tego nie wie. W końcu sprawa przyschnie. Musimy przedostać się do Ruiji, posłuchać, co ludzie gadają.

- Więc nawet nie wiesz, gdzie przebywa twój mąż?

Matti nie mógł pojąć, że Mikkal nie jest prawowi­tym małżonkiem Raiji. Wpojono mu, gdzie przebie­ga granica między grzechem i dobrym uczynkiem, a teraz siostra zasiała w nim zwątpienie. Raija żyła w grzechu, ale ani ona, ani Mikkal zdawali się na to nie zważać.

- Odnajdziemy się - stwierdziła z niezachwianą pewnością. - Boleję, że rozdzielono mnie z dziećmi. To właśnie te czarne chmury na moim niebie. Reijo wie jednak, gdzie odnaleźć pobratymców Mikkala. Przywiezie dzieci, kiedy czas dojrzeje.

Matti tego też nie rozumiał. Widać dorosłość to nie taka prosta sprawa.

- Reijo jest moim najlepszym przyjacielem - wyja­śniła. - Mikkal to moje życie, Reijo to przyjaźń.

- Dobrze, że nie powiedziałaś nic - mamie - rzekł Matti. Nawet nie potrafił sobie wyobrazić, jak by za­reagowała.

Prowadził siostrę między grobami, aż zatrzymali się przy prostym krzyżu, na którym własnoręcznie wyżłobił imię ojca.

„Erkki Alatalo”.

I daty. 1686 - 1727.

Raija upadła na kolana przed krzyżem. Półokrąg z otoczaków zniesionych znad rzeki okalał morze polnych kwiatów we wszystkich kolorach tęczy. Sto­krotki, dzwonki, wierzbówki, jaskry, koniczyny, krwawniki...

Po policzkach dziewczyny spłynęły gorące łzy. Złożyła dłonie, zagryzła kostki, by nie krzyknąć z ża­lu za tym wspaniałym człowiekiem, który spoczywał pod prostym krzyżem.

- O cztery lata za późno, Matti. Tylko cztery lata. Nie odczułam, że zmarł. Nie dopuszczałam do siebie takiej myśli.

Matti nie miał pojęcia, co powiedzieć. Już wypła­kał swój żal. Grób ojca stanowił dla niego najpięk­niejsze miejsce na ziemi. Tutaj czuł się wolny. Tutaj przychodził, by porozmawiać ze sobą samym. Czasa­mi zwracał się do Erkkiego, zupełnie jakby ojciec wciąż żył i mógł udzielić mu rady.

- To ty doglądasz grobu? - pociągnęła nosem Raija.

Skinął głową.

- Jest piękny. Tego właśnie tata by sobie życzył. Kochał przyrodę, ubóstwiał kwiaty...

Matti pamiętał. Uważał zresztą ojcowską miłość do kwiatów za rzecz niemęską. Erkki schylał się z uwielbieniem i zachwytem nad najdrobniejszą ro­ślinką.

Erkki Alatalo był jednak mężczyzną w każdym ca­lu, a ta jedna słabość w niczym nie ujmowała mu mę­skości.

Wręcz przeciwnie.

Kwiaty, którymi Matti obsiał grób, były dowodem szacunku dla ojca, znakiem, że spoczywał tu czło­wiek, którego nie da się zastąpić. Jedyny i wyjątko­wy, jak wyjątkowe są kwiaty.

- Tak za nim tęsknię - szepnęła Raija. - A ty? Matti pokiwał głową.

- Nie mam już nikogo - zwierzył się siostrze. - Kie­dy mama wyszła za mąż, zostałem sam. Ona ma Akiego i dziecko. Przychodzę tutaj, by nabrać sił, ale nie mogę przecież spędzić reszty życia nad grobem.

- Masz mnie, braciszku. Uśmiechnął się krzywo.

- Wyjedziesz. Będę wiedział o twoim istnieniu, ale zostanę sam.

Raija westchnęła i spojrzała Mattiemu prosto w oczy. Tak bardzo przypominał ojca.

- Żywiłeś nadzieję, że pojedziesz z nami, prawda? Pochylił głowę, grzywka przesłoniła mu pół twarzy.

- Rozumiesz teraz, że to niemożliwe? - spytała ża­łośnie. - Zabrałabym cię ze sobą z największą radością, mnie także nachodzi poczucie osamotnienia. Brak mi rodziny, kogoś, kto wygląda jak ja, myśli jak ja...

- Nie boję się niebezpieczeństw.

- Nie mogłabym cię narażać - potrząsnęła głową. - To moje życie, moje kłopoty. Nie chcę cię w nie wciągać. Zasługujesz na lepszy los.

- Jeśli stanie się wola Akiego, nic dobrego mnie nie czeka - odrzekł ponuro. - Nienawidzi mnie, bo je­stem podobny do ojca. Tata zwyciężył, kiedy obaj za młodu stawali w konkury do matki.

To wyjaśniało wszystko.

Siedzieli nad grobem, rozmawiając. Brat z siostrą. Go­towali się na kolejne rozstanie, być może ostateczne.

Żadne z nich nie dostrzegło mężczyzny, który stal na kościelnej drodze. Nie poczuło jego wzroku.

Nie wiedzieli, że czeka na nich.

12

Nie rozumiał, o czym można rozmawiać na cmen­tarzu. Zawsze unikał tego miejsca, był na nim tylko raz, kiedy zmarła matka. Potem przez wiele nocy na­wiedzał go koszmar, śniła mu się dziura w ziemi, w której znika drewniana trumna z ciałem matki.

Wtedy jeszcze ją kochał, nie znal całej prawdy.

Zanim okrył się hańbą, a życie dobre i uczciwe stra­ciło wszelki sens.

Grzech śmiertelny wisiał nad nim jak topór kata. Nic, co by uczynił dla ludzi, nie mogło uchronić go od wiecznego potępienia.

Skąd brały się te myśli?

Długo tam będą siedzieć?

Mur cmentarny stanowił dla niego granicę, nigdy nie przekroczyłby bramy. Na cmentarzu złożono szczątki jego ojca i czterech braci. Siostra utopiła się, a samobójców nie chowano w poświęconej ziemi.

Nie wiedział, co zrobiono z jej ciałem.

Niewiele go to obchodziło.

Była tylko kobietą.

Kościół wraz z przyległym cmentarzem leżał w środku wsi. Nie czuł się tu całkowicie bezpieczny, ale dłużej nie mógł się opanować. Druga okazja może się nie nadarzyć. Teraz dziewczyna była sama.

Chłopcem się nie przejmował. Zwykły niedorostek.

Bardziej obawiał się Lapończyka. Wprawdzie to­warzysz dziewczyny kulał, ale mimo niewielkiego wzrostu sprawiał wrażenie silnego fizycznie. Zresztą z Lapończykami nigdy nic nie wiadomo.

Powiadano, że mają nadludzkie zdolności...

Wzdrygnął się, takie sprawy przekraczały zdolność pojmowania. Najbardziej bał się myśli, że ktoś mógł­by sterować jego wolą...

Teraz była sama.

Drobna, bezbronna kobieta.

Drobna kobieta przepełniona współczuciem.

Zacisnął pięści, żeby powstrzymać drżenie. Tak się zawsze zaczynało, pierwszy znak tego, co miało na­stąpić.

Czasami potrafił się opanować.

Póki nie zrozumiał, że to nie ma sensu.

I tak tkwił w tym po uszy i skończyć mógł tylko w jeden sposób. Ale go nie dostaną!

A nawet jeśli - to cóż z tego?

Teraz czuł się mocny, spokojny i opanowany. Go­towy na to, co musiało się stać.

Gotowy, by wykorzystać moment zaskoczenia.

Okna kościoła były zamknięte. Nie pomyślał o tym wcześniej.

Teraz powinien czekać.

Nieważne. Miał przewagę. Nic nie mogło pokrzy­żować jego planów.

Pozostawało uzbroić się w cierpliwość, kiedyś wreszcie skończą.

Wzdrygał się na sam widok. Siedzieć przy grobie... Rozmawiać pośród zmarłych. Kalevi nie mógł tego pojąć.

Opowieść Raiji zrobiła ogromne wrażenie na Mattim. W ciągu tych trzynastu lat dziewczyna przeżyła więcej niż niejeden człowiek przez całe życie.

Własne losy nie wydawały się Mattiemu zbyt dra­matyczne. Poza tym że stracił ojca, a matka znalazła sobie drugiego męża.

Przyjazd Raiji był ze wszystkich zdarzeń najbar­dziej ekscytujący.

Nie zamieniłby się z siostrą, ale życzyłby sobie ja­kiejś odmiany w szarej codzienności, by móc poka­zać, na co go stać.

- Dobrze byłoby mieć cię u swego boku - powie­działa smutno Raija. - Czasami brak mi rodziny, ko­goś, z kim wiążą mnie więzy krwi. Przyjaźń tego nie zastąpi, rozumiesz?

Matti skinął głową. Siostra mówiła o poważnych sprawach, ale pojmował sens jej słów. Nigdy nie po­ruszał takich kwestii w rozmowach z rówieśnikami, ale z Raiją wszystko wyglądało inaczej.

- Czasami tak właśnie myślę - przyznał się. - Kie­dy dorosnę, pojadę do Ruiji. Nic mnie tu nie trzyma. Kari odziedziczy gospodarstwo ojca, a ja nic od Akiego nie chcę. Wiesz, że kupił naszą ziemię?

Raija zaprzeczyła.

- Od tego czasu nikt jej nie uprawia. Myślę, że to rodzaj zemsty, z zazdrości o tatę. Aki twierdzi, że ziemia będzie należeć do mnie, lecz ja wiem swoje.

On rozkoszuje się tym, że zagroda ojca niszczeje.

Raija musiała przyznać w duchu, że Matti jest nie­zwykle dojrzały jak na swój wiek.

- Ta rozmowa dobrze mi zrobiła - powiedziała z uśmiechem i podniosła się. Strzepnęła kurz z kafta­na i rzuciła ostatnie spojrzenie na krzyż. Zegnała się z ojcem, zamykała ten rozdział w życiu.

- Był taki dobry - szepnęła - a ty bardzo go przy­pominasz.

Pokiwał głową.

- Aki stale to mówi, ale w twoich ustach te słowa brzmią inaczej.

- Mam pewność, że byłby z ciebie dumny.

- Zawsze opowiadał mi o tobie - dodał Matti - tak jakby opowiadał bajki. Siostra i Ruija, kraina na pół­nocy, były moimi bajkami.

Raija wzruszyła się.

Więc nie zapomnieli o niej.

Łatwiej było teraz pogodzić się z samotnym ży­ciem, skoro wiedziała, że odesłali ją z miłości. Ze tę­sknili równie mocno jak ona.

Wiele by dała, by móc powiedzieć to tacie...

- Ruszajmy powoli z powrotem - rzekła. Nie do­dała „do domu”, bo to słowo nie miało nic wspólne­go z gospodarstwem Akiego. Nie było tam dla niej miejsca. Obca pośród swoich. - Niedługo Mikkal przyprowadzi wóz i renifery, nie będziemy musieli przebyć całej drogi na piechotę.

- Więc moja siostra jest leniuchem? - roześmiał się.

- Nie jestem leniwa, tylko stara - wyznała, sama bliska śmiechu.

- Więc ścigajmy się do drogi. - Matti spojrzał na Raiję i mrugnął. - Dam ci pięć kroków przewagi!

Dziewczyna podwinęła suknię i przyjęła wyzwa­nie. Nie zamierzała poddawać się bez walki.

- Wystarczą mi trzy!

Matti wzruszył ramionami i cofnął się o pięć kro­ków. Siostra miała ponad dwadzieścia lat, toż to sta­ruszka nieomal, choć niewątpliwie trzymała się dobrze. Kobiety w jej typie długo zachowują urodę, pomyślał z wyżyn swego młodzieńczego doświadczenia.

Raija lubiła biegać. Za młodu stawała często z wia­trem w zawody, lecz wiatr zawsze wygrywał.

Nie miała brata, z którym mogłaby się ścigać. To było nowe, mile doświadczenie.

Nawet gdyby Matti wygrał. Pewnie nie zdawał sobie sprawy, ile ta rodzinna potyczka znaczyła dla Raiji.

A może wiedział?

Sam wychowywał się bez rodzeństwa. Młodszy o przeszło dziesięć lat przyrodni brat nie mógł wzbu­dzić w chłopcu żadnego zainteresowania.

Czuła oddech Mattiego na plecach. Wiedział, że zwycięży, i śmiał się głośno.

Raija nie miała zamiaru podarować bratu łatwego zwycięstwa. Na ostatnim odcinku koło kościoła wy­tężyła resztkę sił.

Jakiś głos wypowiedział jej imię.

Matti?

Rozejrzała się wokół. Matti przemknął obok niej, a w tej samej chwili jakieś ramię zacisnęło się żelaz­nym uściskiem wokół talii dziewczyny, jakaś dłoń przycisnęła jej usta.

Rozległ się brzęk tłuczonej szyby, kiedy napastnik wciągnął Raiję pod ścianę kościoła.

Nie widziała jego twarzy, ale domyśliła się, kto to.

Morderca, postrach chłopów z Tornedalen.

Kalevi Moutka.

Nie zobaczyła go także wtedy, kiedy uniósł ją jak piórko i wrzucił do kościoła. Serce Raiji skurczyło się ze strachu, że pokaleczy się o odpryski szyby tkwią­ce w ramie okiennej, ale tak się nie stało.

Kalevi znał swój fach.

Dobiegł ją głos Mattiego:

- Raija, to Kalevi! Zostaw ją, słyszysz? Zostaw mo­ją siostrę!

Głos chłopca łamał się z przerażenia.

Raija cofnęła się na widok ciemnej dłoni, która uchwyciła się ościeżnicy. Dziewczyna rozejrzała się wokół w poszukiwaniu czegoś, co mogłoby posłużyć jej do obrony.

Świeczniki na ołtarzu wyglądały na solidne, ale znajdowały się za daleko. Nie zdąży.

Mężczyzna zwinnie przesadził parapet i lekcewa­żąc Raiję, krzyknął do chłopca:

- Słyszysz mnie, smarkaczu? Wiesz, kim jestem, więc nie udawaj bohatera, bo twoja siostra zginie. To moja gra, ja ustanawiam w niej reguły. Możesz spro­wadzić kogo chcesz, ale nie próbuj wywieść mnie w pole! Zabiję ją, uduszę albo potraktuję nożem.

Wyciągnął długą klingę i pokazał ją Mattiemu.

- Mówię poważnie. Kalevi Moutka nigdy nie żar­tuje na temat śmierci.

Raija wzdrygnęła się i opadła bezsilnie na ławkę.

Pod spódnicą miała nóż, który dał jej Mikkal. Ban­dyta o tym nie wiedział i to dawało dziewczynie nie­wielką psychiczną przewagę. Jeśli miałaby go użyć, musiałaby to zrobić raz a dobrze. Nie dostałaby dru­giej szansy.

- Tu nie możesz siedzieć. - Tak brzmiały pierwsze słowa, które skierował do niej. - Za dużo okien, mo­gą mnie zaskoczyć.

Raija wstała.

Posłuszeństwo mogło się opłacić. Musiała trzymać go na dystans, by nie wykrył ukrytej broni.

- Więc gdzie? - spytała głucho. Bała się, ale po prze­życiach w twierdzy potrafiła utrzymać strach na wo­dzy. Kalevi o tym nie wiedział, więc w jego oczach zachowanie dziewczyny wyglądało na przejaw nie­zwykłego opanowania.

- Na dzwonnicę - odrzekł krótko i pokazał na wą­skie, strome schody wiodące na górę. Ponaglił ją nożem.

Niepotrzebnie.

Raija rozumiała powagę chwili i bez zastanowienia zaczęła wspinać się w górę. Kalevi ruszył za nią. Gdy­by uniósł wzrok, mógłby dostrzec nóż kołyszący się pod spódnicą dziewczyny.

Coś jej jednak mówiło, że nie należy do tego typu mężczyzn. Nie wiedziała o nim wiele, nie znała szcze­gółów dramatu, o którym opowiadali ludzie w okolicy.

Był mordercą, bił od niego chłód. Ani Ole Edvard, ani kapitan Feldt z twierdzy nie mieli tak lodowate­go spojrzenia.

Był groźny, bardzo groźny, ale nie należał do męż­czyzn, którzy zaglądają kobiecie pod spódnicę. Pchnął Raiję tak, że potknęła się i upadła na kolana. Zaniósł się pustym śmiechem, w którym jednak nie było zło­śliwości.

Raija podczołgała się pod ścianę. Nad nią na wy­sokości piersi znajdowała się klapa, którą otwierano, by wezwać wiernych na nabożeństwo. W środku po­mieszczenia wisiał dzwon tak duży, że zajmował nie­mal całe wnętrze. Można go było obejść, choć z tru­dem, dach dzwonnicy bowiem opadał ukośnie.

W środku panował półmrok, słaby snop światła są­czył się jedynie przez otwór w podłodze, przez któ­ry dostali się do środka. Kalevi usiadł tak, by odciąć dziewczynie jedyną drogę ucieczki.

- Co chcesz osiągnąć? - spytała. Bandyta nie wyglądał na rozmownego, ale Raija musiała poznać przyczynę, dla której ją pojmał.

Głos mężczyzny miał zaskakująco miłe brzmienie. Zimny, wyrachowany ton, którym zwracał się do Mattiego, zniknął. Kalevi wyraźnie się odprężył i uspokoił.

- Doskonale wiem, co chcę osiągnąć. Mam wobec ciebie szczególne plany, Raiju Alatalo.

- Znasz moje nazwisko? - Raija nie ukrywała zdu­mienia. Imię mógł posłyszeć gdzie bądź. To, że znał nazwisko, spotęgowało jej strach.

- Dawno stąd wyjechałem - uśmiechnął się - ale mam dobrą pamięć. Może i ty wygrzebiesz coś ze wspomnień, jeśli ci pomogę...

Raija nie mogła oprzeć się wrażeniu, że mężczyzna myśli o konkretnym wydarzeniu, ale nie naprowadził jej na trop. Wiedziała, kim jest, ale nigdy nie znała go zbyt dobrze. Ich ojcowie wymieniali się pozdrowieniami. Dzieci kąpały się w tym samym jeziorze i bawiły w tych samych miejscach. Tylko tyle pamiętała, miała zaledwie siedem lat, kiedy widziała go po raz ostatni.

- Znam twoje imię - powiedziała, usiłując odnaleźć punkt zaczepienia. - Pamiętam cię jako dziecko. By­łeś szczupły, niski i miałeś ogromne błękitne oczy. Zawsze się śmiałeś.

- Wtedy tak, teraz nie mam już się z czego śmiać. Chyba że poddasz mi jakiś dobry powód.

Raija nie pojmowała, dokąd Kalevi zmierza.

- Jak mnie znalazłeś? Założył ogromne dłonie na kolana. Kąciki jego ust uniosły się w szyderczym grymasie.

- Wcale cię nie szukałem - zapewnił z mocą. - Nie liczysz się. Wróciłem zobaczyć ziemię dzieciństwa. Nie chciałem z nikim rozmawiać, ale wdarliście się w mój świat... - Wzruszył ramionami. Nie przyznał się, że w pierwszej chwili jej nie poznał. Zwodził ją, by zmię­kła, by straciła tę pewność siebie, pozorną obojętność...

By okazała strach.

Nazywał się Kalevi Moutka i miał na sumieniu wię­cej ludzi niż Raija palców. Wszak musi o tym wiedzieć.

Powinna się go bać.

Nie powinna rozmawiać tak spokojnie! Zadawać pytania, udawać troskę. Stwarzać pozory, że ma coś w głowie. Kobiety nic nie mają w głowie. Mają coś, ale w zupełnie innym miejscu.

Powinna stosować się do reguł gry.

- A więc przypadek - westchnęła. - Śledziłeś nas?

- Po co? - zbył ją. - Wiedziałem, kim jesteś i gdzie się spotkamy.

Raija pojęła tok myśli mężczyzny, ale nadal błądzi­ła we mgle. Musiała za wszelką cenę podtrzymać roz­mowę.

- Wyjeżdżam - wyjaśniła. - W niczym ci nie zagra­żam, zniknę stąd jeszcze dziś.

- Nie byłbym tego taki pewien. - Oczy Kaleviego zwęziły się. - A więc dopadłem cię w ostatniej chwili?

Zadra, którą do niej czuł, musiała tkwić głęboko. Nie pamiętała, czym go uraziła. Czyżby była aż tak złośliwym dzieckiem?

Cóż mogła uczynić siedmioletnia dziewczynka, by zostawić ślad w pamięci dorosłego mężczyzny?

Po prawdzie, dość nietypowego mężczyzny, który miał oddać głowę, bo nie okazał należytego szacun­ku ludzkiemu życiu.

Był mordercą.

Raija musiała pamiętać o tym nieustannie.

Trudno liczyć na to, że morderca zachowa się w przewidywalny sposób. Trzeba uważać na słowa, czytać z jego ust i gestów.

Czuła ucisk w gardle, tętnienie w skroniach. Nie­znośny ból napiętych mięśni kazał jej zmienić pozy­cję, ale Raija bała się poruszyć.

Opanowała przyspieszony oddech, starając się my­śleć jasno, nie okazać strachu. Wyraźnie dawał jej do zrozumienia, że jest gotów na wszystko.

Raija o tym wiedziała, ale nie zdradziła się ani jed­nym drgnieniem twarzy.

Miała większe szanse, by przeżyć, niż ktokolwiek inny na jej miejscu.

Co za ironia! Kto mógł przypuścić, że doświadczenia z norweskiej twierdzy przydadzą się jej tak szyb­ko. Rzeczywiście potrafiła ściągać nieszczęścia na własną głowę...

Mikkal spieszył się, ale Pentti poprosił go do środ­ka na poczęstunek. Tytoniu też nie zbrakło. Stary przyjaciel Erkkiego Alatalo z błyskiem w oku stwier­dził, że znajdzie się i szklaneczka, mimo że był pora­nek po dniu świątecznym. Patrząc na to z innej stro­ny, perorował, do następnej niedzieli zostało dość czasu, by wzbudzić żal za tak drobny grzech.

Mikkal polubił go serdecznie. Ailo przejęty był go­ścinnością gospodarzy.

Nikt nie patrzył na nich krzywym okiem.

Pentti prosił, by został dłużej.

Raija i Matti mają tyle spraw do omówienia. Nad grobem ojca nie godzi się spieszyć.

Mikkal nie mógł usiedzieć na miejscu. Niewytłu­maczalny niepokój mącił mu umysł. Strach chwycił go w swoje kleszcze i nie puszczał.

Nie po raz pierwszy nawiedzało go to dziwne uczucie. Zerwał się do wyjścia, nie podając gospoda­rzom przyczyny. Nawet nie usiłował tłumaczyć, bo nie spodziewał się znaleźć u nich zrozumienia. Tylko z Raiją wiązała go ta niezwykła więź, której nawet nie potrafił określić słowami.

Raija nazywała ją miłością, niewidzialną nicią, któ­ra łączyła dwie bliźniacze dusze. Kiedy jedno z nich znajdowało się w niebezpieczeństwie, drugie czuło je mimo oddalenia, byli bowiem dwoma kawałkami nie­rozerwalnej całości. Nazywała ją pomostem utkanym z zorzy polarnej. Mówiła, że zorza splotła dla nich nitki ze świetlistych promieni i połączyła nimi dwo­je kochanków.

Pięknie powiedziane. Mikkal nie był jednak pe­wien, czy nici z zorzy polarnej pozwoliłyby mu czuć ból Raiji.

To właśnie czul.

Strach.

Bal się.

Raija się bala.

Co mogło zajść na cmentarzu? Mieli tylko odwie­dzić grób ojca!

Poganiał konie, które opieszale reagowały na jego polecenia. Nie pojmował, co chłopi widzą w tych zwierzętach...

Zimą pokazałby im stworzenia, które potrafią słu­żyć człowiekowi. Stworzenia piękne i szybkie jak wiatr.

Żadna czworonożna istota nie mogła mierzyć się z reniferem.

Mikkal rozpoznał Mattiego, kiedy chłopiec był jeszcze małą kropką na horyzoncie.

Nie miał najmniejszych wątpliwość, że to brat Raiji.

Przeczucie stało się pewnością. Jeszcze raz Mikkal i Raija, w sposób niepojęty dla ludzkiego umysłu, po­rozumieli się na odległość.

Matti zawisł w ramionach Mikkala. Miał przeraże­nie w oczach, bieg wyczerpał go do granic możliwo­ści, nie mógł złapać tchu.

Dopiero po kilkudziesięciu sekundach chaotycznie zdał relację z wydarzeń.

Mikkal zmartwiał.

A więc wtedy nad jeziorem Mieko przeczucie go nie myliło. Ktoś ich obserwował.

Gdyby wówczas zachował się inaczej, może unik­nęliby tego, co się stało. Szaleniec porwał Raiję, uko­chanego Małego Kruka. Szukano go nad całą Zatoką Botnicką, a on zamiast uciec na bezdroża północy, po­rwał dziewczynę Mikkala.

- Niepotrzebnie się z nią ścigałem - wyrzucał so­bie Matti. - Zeszlibyśmy spokojnie polami, omijając kościół.

- Obserwował was - przerwał mu Mikkal. - Zaata­kowałby prędzej czy później.

- Złapał pierwszą dziewczynę, która wpadła mu w ręce - upierał się Matti. - Minąłem go i nic mi się nie stało.

Mikkal odczuwał strach, swój własny, nie Raiji. Od czasu pobytu w twierdzy Raija opanowała umiejęt­ność skrywania lęków i obaw wobec otoczenia. Nawet wobec niego. Sprawiło mu to zawód, uznał bowiem, że broni mu dostępu do jakiejś cząstki swej duszy.

- Wydostaniemy ją stamtąd - rzucił z zaciętością. - Wyciągniemy ją całą i zdrową, Matti.

Brat Raiji wciąż wątpił.

- On ma nóż. Ja się na wiele nie przydam, a ty ku­lejesz. Kalevi jest silny i ma nad nami przewagę. No i nie możemy narażać Ailo.

Mikkal skrzywił twarz w grymasie.

- Zabiję go, niech tylko wpadnie mi w ręce. Matti uwierzył. W oczach mężczyzny, który ko­chał Raiję, pojawił się niebezpieczny błysk.

Kochanie, to słowo dla chłopca miało ckliwy posmak. Jeśli jednak miłość każe mężczyźnie mówić ta­kie słowa, to może nie jest tylko ckliwością.

Podjechali pod kościół. Wokół panowała cisza, je­dynie zbite okno świadczyło, że ktoś zakłócił powa­gę świątyni.

Jednak Matti i Mikkal wiedzieli, co kryją solidne ściany.

- Znasz człowieka o nazwisku Petri Aalto? - spy­tał Mikkal.

Matti skinął głową. Nie wiedział, co Mikkal zamie­rza, ale nagle przypomniał sobie epizod na wzgórzu kościelnym i zaczerwienił się. Aalto zapomniał wte­dy o wszelkich zasadach i na oczach wszystkich wziął Raiję w ramiona.

Raija wspominała, że go zna. Wiele nie powiedzia­ła, ale Matti zaczął się domyślać.

- Wiesz, że on jest żonaty? Mikkal potwierdził.

- Trudno. Masz rację, Matti, we dwóch nie damy rady. Jeśli będzie nas więcej, może znajdziemy sposób, by go przechytrzyć. Potrzebujemy pomocy Petriego. Myślisz, że czynię to z przyjemnością? Muszę. Tam, gdzie chodzi o życie Raiji, kończy się moja duma.

Otworzyła im Eija. Nawet nie usiłowała ukryć nie­chęci na widok Mikkala, tylko obecność Mattiego po­wstrzymała ją przed trzaśnięciem drzwiami.

- Muszę pomówić z Petrim - oświadczył Mikkal.

- Niedoczekanie! - odszczeknęła. - Petri nie ma to­bie nic do powiedzenia! Ani tej twojej dziwce! Wy­noś się!

Mikkal wstawił zdrową nogę w szczelinę między drzwiami a futryną.

- Chcę to usłyszeć z jego ust - oznajmił z niezwy­kłym spokojem. - Gdzie go znajdę?

Petri pojawił się przy drzwiach. Dotarły do niego odgłosy zamieszania i usłyszał głos Mikkala. Wszyst­kich mógłby się spodziewać, tylko nie jego.

Z twarzy Lapończyka wyczytał niepokój.

- Czy coś stało się Raiji? - spytał, nie zważając na obecność żony.

Od wizyty w kościele setki razy pytała go o Raiję. I choć zaprzeczał, nie uwierzyła, że nie był jej ko­chankiem.

- Kalevi Moutka zamknął się z nią w kościele - wy­jaśnił ponurym głosem Mikkal. - Wydostanę ją stam­tąd żywą i zabiję go. - Zaczerpnął tchu i dodał: - Ale potrzebuję twojej pomocy.

Eija rzuciła się na Petriego, kiedy ten zaczął nacią­gać buty i kurtkę.

- Nie wolno ci! - krzyknęła. - Nie możesz mi te­go robić, Petri! On jest niebezpieczny, zabije cię. To szaleniec. Nie zrobisz tego, nie dla tej dziwki!

Petri uwolnił się zdecydowanie z objęć żony. Spoj­rzał na nią przez ułamek sekundy, który wydał się wiecznością.

- Zrobię to - odrzekł. - Dla niej, dla Raiji. Miałaś rację, Eiju. Łączyło nas coś więcej niż przyjaźń.

Ruszył za Mikkalem. Dwóch mężczyzn gotowych oddać życie za ukochaną kobietę.

13

Matti zrelacjonował Petriemu przebieg wydarzeń. Był zażenowany tym, co usłyszał z ust mężczyzny. Petri otwarcie przyznał się wobec żony do swoich uczuć, a przecież wybuchy zazdrości Eiji obrosły le­gendą w całej wiosce.

Matti nie rozumiał Raiji. Jak mogła? Przecież ko­chała Mikkala...

I była zamężna...

Mężczyźni mieli wiele kobiet, to mieściło się w gra­nicach przyzwoitości. Ale kobiety? Tylko... ladaczni­ce zadawały się z kilkoma naraz. Raija nie jest ladacz­nicą...

Matti nie chciał stracić szacunku dla siostry.

Nie rozumiał też Mikkala. Ani Petriego. Obaj wie­dzieli o sobie nawzajem, a jednak wciąż troszczyli się o nią. Obaj byli gotowi na spotkanie z mordercą, go­towi poświęcić życie dla dziewczyny.

Czy można aż tak bardzo kochać?

Matti nie poznał jeszcze mocy tego uczucia. Zaczął oglądać się za dziewczynami, lecz ich obojętność nie zakłócała mu jeszcze nocnego snu.

Nie pojmował, co takiego mężczyźni widzą w je­go siostrze.

Nie rozumiał Kaleviego. Czyżby porwał Raiję z miłości?

- Jesteś pewien, że wypowiedział jej imię? - dopy­tywał się Petri.

Matti skinął głową.

- Dlatego się zatrzymała. Wtedy ją złapał i wrzu­cił do kościoła przez okno z wybitą szybą. Raija by­ła tak zaskoczona, że nie stawiła oporu. Potem sam skoczył do środka, wszystko nie trwało minuty. Wrzasnął do mnie, bym nie próbował bawić się w bo­hatera. - Matti wzdrygnął się na wspomnienie klingi i zimnego głosu bandyty. - Mówił poważnie. Powie­dział, że ją zadławi lub użyje noża.

Petri podrapał się po czole.

- Z pewnością nie żartował - westchnął ciężko. - Ten człowiek nie odróżnia dobra od zła. Gnębi mnie jedno. Znał Raiję, ale czego od niej chce? Ile miała lat, kiedy opuściła dolinę?

- Osiem - odrzekł Mikkal.

- W takim razie nic nie mogła mu uczynić - powie­dział z rezygnacją Petri. - Od tamtego czasu już się nie spotkali. Kalevi ruszył w świat, kiedy miał osiem­naście lat, ale nie przypuszczam, by kiedykolwiek za­wędrował tak daleko na północ.

Mikkal potrząsnął głową.

- Opowiadano nam o nim, ale Raija ledwie go pamię­tała... - Zamilkł na chwilę i dodał gorzko: - Sądzę, że znam wszystkich jej... przyjaciół. Nic przede mną nie tai, ale o Kalevim nie wspomniała ani jednym słowem.

Petri napotkał spokojne, niezwykłe spojrzenie La­pończyka i opuścił głowę.

- Kto by tam zrozumiał szaleńca - mruknął. - Mo­że Santeri... - ożywił się. - Aleksanteri znał Kaleviego, choć wiele wody upłynęło od tamtych dni. Jesz­cze zanim... Kalevi się odmienił.

- Jest tutaj? - Mikkal nie skłamał, tłumacząc Mattiemu, że zapomina o dumie, jeśli w grę wchodzi ży­cie Raiji.

- Widziałem go wczoraj - odrzekł Petri. - Chciał się zobaczyć z moją córką. Twierdzi, że się z nią oże­ni. Eija nie jest mu przychylna, więc nic nie uzyskał. Mówił, że idzie się upić...

- Znajdziesz go? Petri wzruszył ramionami.

- Wiem, gdzie chodzi zalewać robaka. Znaleźli Aleksanteriego za czwartą próbą. Matti bliski już był rezygnacji, zupełnie nie rozumiał, dla­czego ważna była obecność tamtego człowieka. Za­miast pomóc siostrze, kręcili się po wiosce w poszu­kiwaniu nieznajomego mężczyzny, który zapewne odsypiał gdzieś pijaństwo z poprzedniego dnia.

Aki złoiłby mu skórę, gdyby się dowiedział. Mąż Marji miał jedno określenie na miejsce, w którym znaleźli Aleksanteriego. Sodoma i Gomora.

W obskurnej chacie mieszkały dwie kobiety, które nie splamiły się żadną pracą. Cały tydzień spędzały na zabawach, przyjmując każdego, kto przychodził z pieniędzmi i wódką.

Aleksanteri był blady i zmęczony. Wyszedł im na spotkanie, niezdarnie naciągając kaftan, w czapce krzywo nasuniętej na głowę.

- Po co ten pośpiech, Petri? - spytał i zdumiał się na widok Mikkala. - A on co tutaj robi? Coś się sta­ło Raiji?

Petri nie wspomniał, że Raija jest w dolinie, ale Aleksanteri instynktownie pomyślał o dziewczynie.

Tylko ona mogła połączyć tych dwóch mężczyzn.

Wytrzeźwiał momentalnie.

- Coś się stało z Raiją! Nie żyje?

Matti z niechęcią przyglądał się jasnowłosemu obdartusowi. Z pewnością nie należał do lepszego towarzy­stwa, ale widocznie łączył go z Raiją podobny związek.

Matt i nawet nie chciał o tym myśleć. Nie chciał umie­ścić siostry w jednym szeregu z kobietami w chacie, w której znaleźli Aleksanteriego.

- Kalevi Moutka ją porwał - wyjaśnił ponuro Petri. - Zamknął się z nią w kościele i grozi dziewczynie śmier­cią, gdyby ktoś usiłował ją odbić. Zna ją z dzieciństwa.

- Dobry Boże! - Aleksanteri pobladł. Jego roze­śmiane oczy przesłonił cień lęku. - Kalevi nienawidzi kobiet.

- Raija opuściła dolinę, będąc dzieckiem - tłuma­czył Mikkal. - Kalevi nie może chować do niej żad­nej urazy. Nie sposób nienawidzić ośmioletniej dziewczynki. Sam nie był wtedy dużo starszy...

- Ma teraz dwadzieścia dwa lata - przerwał mu Aleksanteri. - To, że pamięta Raiję z dzieciństwa, po­garsza sprawę. Tylko wtedy Kalevi naprawdę był szczęśliwy. Dlatego pragnie zapomnieć, nie potrafi żyć z tymi wspomnieniami...

- Skąd o tym wiesz?

Aleksanteri masował się po policzkach, by pobu­dzić przytępiony pijaństwem umysł.

- Znałem go kiedyś. Czasami nachodziła go ocho­ta do zwierzeń... - Zaczerpnął tchu. - Zresztą później też się spotkaliśmy. Nie widziałem powodu, by go wydać. Ojciec i bracia zasłużyli na swój los. Szkoda, że Kalevi sam z sobą nie skończył. Myślał o tym, ale zabrakło mu odwagi.

- Co się za tym kryje? - spytał Mikkal. - Słyszałem same plotki. Chcę wiedzieć, o co chodzi człowiekowi, który porwał Raiję. Chcę wiedzieć, dlaczego to zrobił.

Aleksanteri skrzywił się.

- Porządni ludzi nie gadają o takich sprawach, Mikkal. Ja nie jestem porządny. Matka Kaleviego zmarła młodo, miała tyle lat co Raija, zresztą nie pa­miętam dokładnie, a Kalevi dawno się jej wyparł. Oj­ciec został z dziewięciorgiem potomstwa, ośmioma synami i jedną córką. Był trochę starszy, niż Kalevi jest teraz. Przez długi czas ludzie uważali, że z god­nością znosi żałobę. Nie szukał nowej kobiety, ani do domu, ani do łoża. Chłopcy też nikomu za skórę nie zaleźli. Mieszkali w domu na uboczu, nad jeziorem Mieko. Nie domyślano się niczego do chwili, kiedy dziewczyna weszła do jeziora i się utopiła. Wieśnia­cy znaleźli ciało topielczyni. Była w ciąży. I wtedy po­mału rozniosła się wieść o okropnościach. Któryś z synów wygadał się przy wódce. Powiedział, że oj­ciec i bracia nie muszą szukać tego, co mają w domu. Wykorzystywali siostrę, jak dawno mógł sięgnąć pa­mięcią. Zanim zamknęli mu usta, zdążył opowiedzieć najohydniejsze szczegóły. Przyznał się, że Kalevi od­mówił udziału w tym okropieństwie, ale i jego przy­musili, by pohańbił siostrę...

Aleksanteri przerwał. Petri pociągnął dalej jego opowieść:

- Pobili go. Był środek zimy, wyrzucili go z domu zbitego jak psa, sponiewieranego. Niedługo potem Kalevi zamordował ojca i dwóch braci. Kolejny zgi­nął w jakiejś bójce, następny sam dźgnął się nożem. Jeszcze jeden zmarł stratowany przez konia, którego ukradł. Któryś nie wrócił z polowania, spadł, może skoczył, ze skały... Został on, Kalevi.

- Teraz już rozumiesz - dodał z bólem Aleksanteri. - Kalevi nie odróżnia dobra od zła. Działa pod wpływem impulsu.

- Raija potrafi rozmawiać. - Mikkal bez przekona­nia usiłował dodać sobie otuchy. Jego ukochana była w rękach szaleńca. Krasomówczymi popisami się z nich nie uwolni. - I ma nóż - dodał, choć nie bar­dzo wiedział, co to zmienia.

- On też - wtrącił się Matti. - I przypuszczam, że lepiej nim włada niż Raija.

Mikkal posłał mu dziwne spojrzenie. Zastanawiał się, czy Raija opowiedziała bratu wszystko. I doszedł do przekonania, że parę szczegółów pominęła.

- Nie bądź tego taki pewien - rzucił krótko. - Raija niejedno potrafi.

- Porozmawiam z nim - zaofiarował się Aleksanteri. - Może zdołam go przekonać, by puścił Raiję...

- przerwał, przenosząc wzrok z Petriego na Mikkala.

- Zapomnimy o wszystkim? - spytał. - Jeśli ją uwol­ni? Pozwolimy mu odejść?

Zapadła cisza.

Mikkal zacisnął pięści. Rozum mu odjęło? Chciał zwrócić wolność szaleńcowi? Mordercy? Będą współ­winni, jeśli znów zacznie zabijać...

- Musimy mu coś zaproponować - przekonywał, nienawidząc siebie za te słowa. - Jest inne wyjście?

Nie odpowiedzieli.

- Pozwolimy mu odejść, jeśli uwolni Raiję - zdecy­dował Aleksanteri. - Nie możemy więc zwracać na sie­bie uwagi. Jeśli ludzie się dowiedzą, zbiegną się pod ko­ściół. Czy Eija wie, dokąd wyszedłeś? - spytał Petriego.

- Nie - odrzekł zapytany. - Tylko tyle, że coś przy­trafiło się Raiji. Nie wie, gdzie i co.

Aleksanteri miał wyraźnie ochotę wygłosić jakiś komentarz, ale się powstrzymał.

- Co zrobisz z małym? - Petri zwrócił się do Mikkala.

- Niech śpi na wozie. Nie mam go gdzie odwieźć, zresztą brak na to czasu.

- Zostawmy wóz przy cmentarzu - zasugerował Aleksanteri - żeby nie ściągał ciekawskich pod kościół. Jeśli któreś z okien jest otwarte, wejdziemy do środka.

- Wtedy Kalevi zabije Raiję! Aleksanteri odwrócił się do Mattiego, który wy­krzyknął te słowa.

- A ty kim jesteś? Za młodyś, by należeć do licz­nego grona wielbicieli Raiji.

- To jej brat - wyjaśnił sucho Mikkal. Aleksanteri nie przejął się swoją gafą. Przyjrzał się chłopakowi spod przymrużonych powiek, dostrzegł podobieństwo i zaakceptował wyjaśnienie.

- Kalevi nie jest głupi - oznajmił. - Szalony, ale nie głupi. Zostalibyście z zakładnikiem w kościele?

Nawet Mani pokręcił przecząco głową. Odpo­wiedź na pytanie Aleksanteriego była oczywista. Okna.

- Założę się, że wciągnął ją na dzwonnicę - mówił dalej Aleksanteri, a klarowność jego wywodu kazała zapomnieć, że mężczyzna spędził poprzednią noc na pijackiej orgii. - Stamtąd Kalevi nie będzie w stanie śledzić naszych ruchów, rzecz jasna, jeśli nie dowie się, ilu nas jest.

- Domyśla się, że Matti sprowadzi Mikkala.

- Porozmawiam z nim. Jeśli zdołam wzbudzić je­go zaufanie, wpuści mnie do środka. Przez klapę w podłodze łatwiej prowadzić rozmowę. Nie musi jednak wiedzieć, że jest z nami Petri. Jeśli Petri wśli­zgnie się niepostrzeżenie do kościoła, zdobędziemy niewielką przewagę. Kalevi wciąż rozdaje karty, póki siedzi na wieży, niewiele możemy zdziałać, nie ryzy­kując życia Raiji. No, ale sytuacja nie będzie już ta­ka beznadziejna.

Zaczęli mu wierzyć. Chcieli wierzyć.

Kościół leżał przed nimi. Nic w jego otoczeniu nie wskazywało na dramat, który rozgrywał się wewnątrz.

Okno, które zbił Kalevi, kryło się w cieniu na ty­łach budowli.

Gdyby Matti nie był świadkiem zdarzenia, nikt nie szukałby Raiji w kościele. Kościół to nie miejsce, któ­re kojarzy się z przestępstwem.

Takie rzeczy nie zdarzają się w domu bożym.

Kalevi nie miał żadnych skrupułów. Dla niego był to budynek jak każdy inny.

Okiennica na wieży rozwarła się. Kilka chwil wcześniej Petri zeskoczył z wozu i ukrył się w cieniu ko­ścielnej ściany tuż koło wybitego okna.

Mikkal skierował konie na cmentarz. Ailo spał. Oj­ciec zdjął kaftan i przykrył syna. Miał nadzieję, że chłop­czyk nie obudzi się, póki nie będzie po wszystkim.

Aleksanteri zeskoczył z wozu i wielkimi krokami ruszył do kościoła. Okiennica na wieży nie zamknę­ła się. Matti nie potrafił zapanować nad emocjami i ruszył za Aleksanterim. Każdy ruch chłopca zdra­dzał napięcie i strach.

Mikkal też nie mógł usiedzieć spokojnie. Chwycił kij i kuśtykając, podążył tą samą drogą. Chciał zna­leźć się jak najbliżej Raiji. Może go zobaczy, może on swym widokiem doda jej otuchy.

Zaczęło się.

Głos Aleksanteriego przerwał ciszę. Nie krzyczał, ale jego dobitne, wyraźne słowa musiały zostać usły­szane na dzwonnicy.

- Wiem, że tam jesteś, Kalevi. To ja, Aleksanteri, znasz mnie. Możesz mi wierzyć, przecież jesteśmy kumplami. Nie wydałem cię i teraz też tego nie zrobię...

Cisza.

- Wiem, że Raija jest z tobą. Puść ją. Nic ci po niej. Czekali, wstrzymując oddech. Żadnej odpowiedzi. W otworze na wieży nikt się nie poruszył.

- Zabił ją - szepnął Mikkal, choć wiedział, że to nieprawda. Strach podpowiadał mu te słowa.

Wyczułby śmierć dziewczyny. Pękłaby istniejąca mię­dzy nimi więź.

Kalevi dawno ich dostrzegł. Wyostrzonymi zmysłami zarejestrował ruch wozu, otworzył okiennicę, by śledzić ruchy przybyłych. Nie da się podejść.

Chłopak sprowadził Lapończyka.

Tego się właśnie spodziewał.

Widok rudawej czupryny Aleksanteriego zasko­czył go.

Czego, do diabła, chce ten Aleksanteri?

Sam ma niejedno za uszami.

Ściskał nóż w garści, dając Raiji do zrozumienia, że w każdej chwili gotowy jest do działania.

Widział, że zostawili wóz w pobliżu cmentarza. Dostrzegł śpiące na wozie dziecko i skrzywił się z obrzydzeniem.

Żywych trzeba oddzielać od zmarłych. Nie godzi się, by dziecko spało w towarzystwie nieboszczyków.

Ludzie w ogóle nie myślą!

Kiedy zbliżyli się, wbijając wzrok w czarny otwór na dzwonnicy, Kalevi cofnął się, chwycił Raiję i zmu­sił ją, by wstała.

Ujął ją mocno w talii, przyciągnął do siebie, czu­jąc, jak miękkie biodro dziewczyny dotyka napiętych mięśni na jego udzie. Dotyk sprawił mu przyjemność, lecz tylko przez chwilę.

To, co działo się na zewnątrz, było ważniejsze.

Przytknął nóż do piersi Raiji.

Gardło to pewniejsze miejsce dla klingi, ale ten gest wystarczy, by trzymać dziewczynę w szachu.

By ją przerazić.

- Znasz kogoś o nazwisku Kilpi? - szepnął. - Aleksanteri Kilpi?

- Santeri? - zapytała głośno.

- Ciszej, do diaska! - Przysunął ostrze do szyi Raiji. Doprawdy, pozwala sobie na zbyt wiele. - Mów ciszej. A więc znasz Aleksanteriego... - Zaśmiał się. - Z nim też się puszczałaś? No tak, to pies na kobiety, nie spodziewałem się jednak, że wstawi się za tobą. Już raczej oczekiwałem, że ten twój Japoński włóczę­ga ukorzy się i będzie błagać o życie ukochanej.

- Aleksanteri czeka na zewnątrz? - zdążyła spytać, zanim dobiegł ją jego glos.

- Kalevi, wiem, że jesteś w środku. Znasz mnie, mo­żesz mi zaufać. Jesteśmy kamratami. Nie wydałem cię wcześniej, teraz też cię nie wydam...

Kalevi wykrzywił twarz w ordynarnym uśmiechu.

- Co też słyszę z ust Aleksanteriego? - szepnął. - Wiele dla niego znaczysz, co? Aleksanteri zmienia panny jak rękawiczki, ale ty musiałaś zrobić na nim piorunujące wrażenie.

Raija nie odpowiedziała.

Znów zabrzmiał głos Aleksanteriego, równie donośnie i równie przyjaźnie.

- Kalevi, wiem, że masz Raiję. Puść ją. Nic ci po niej.

- W kółko to samo - mruknął Kalevi i spojrzał na twarz dziewczyny.

Była piękna, niezwykle piękna.

Pewnie dlatego Aleksanteri tak się stara.

Nie mógł pojąć, dlaczego się tak ośmiesza. Cenił Santeriego za jego bezczelny i bezwstydny egoizm.

Nawet się zaprzyjaźnili. Nie pamiętał, o czym roz­mawiali, ale z pewnością Aleksanteri Kilpi poznał wię­cej jego tajemnic niż ktokolwiek inny na tej ziemi.

Traktował kobiety tak podle, że Kalevi uznał, iż odnalazł w nim bratnią duszę.

Nareszcie ktoś, kto przejrzał kobiety na wylot!

Ktoś, kto znał ich prawdziwą wartość!

Nigdy by nie przypuszczał, że dawny kompan wstawi się za dziewczyną.

Aleksanteri nie odezwał się więcej.

Kalevi czekał. Czekał na jeszcze jedną błagalną prośbę. Ciekaw był, jak daleko tamten się posunie.

Jak bardzo się poniży dla tej dziewki.

Na dziedzińcu kościelnym panowała cisza.

Chyba nie sądzą, że są w stanie go przechytrzyć?

Że zdołają dostać się do kościoła? Aleksanteri zdol­ny był do najbardziej szalonych posunięć.

- Pokażemy się - syknął przez zęby. Podciągnął dziewczynę do okiennicy, zorientował się, że jest zbyt niska, by dosięgnąć do parapetu, i zaklął szpetnie.

Podniósł ją i oparł o ścianę.

- Pomóż mi, diablico! Nie chcesz pokazać się swo­im kochankom? Nie pragniesz zobaczyć ich przed śmiercią?

Raija postawiła stopę na zgiętym kolanie Kaleviego i podciągnęła się w górę. Bliskość bandyty, dotyk je­go rąk wzbudziły w niej obrzydzenie. Bała się, że prze­sunie dłonie i odkryje nóż ukryty w fałdach sukni.

Wyjrzała na zewnątrz.

Mikkal, Matti, Aleksanteri...

Skąd tu się wziął Aleksanteri?

Jego obecność była jej miła, ale nie pojmowała, kto ściągnął go pod kościół. Spodziewała się raczej ujrzeć Petriego...

Petri jest żonaty. Mikkal znowu okazał takt...

- Żyjesz, Bogu dzięki! - krzyknął Matti. Mikkal nie odezwał się, ale nie odrywał wzroku od dziewczyny. Spojrzeniem dodawał jej otuchy. Wiedział, że Raija żyje. Więź pozostała nienaruszona.

- Czy Kalevi nie chce ze mną gadać? - krzyknął Aleksanteri. - Ja mam ochotę, ale nie z głową zadar­tą do góry. Zaraz zleci się tu cała wieś. Kalevi wolał­by tego uniknąć...

- Nie jestem pewna... - zdążyła odpowiedzieć, za­nim Kalevi ściągnął ją w dół.

W ciemnym otworze pojawiła się nowa postać.

Po raz pierwszy Mikkal ujrzał mężczyznę, który porwał jego ukochaną.

Miał włosy jaśniejsze niż łany zbóż, które mijali. Nie obcinał ich, ale widać było, że starannie je pielęgnuje. Już tym wyróżniał się spośród innych mężczyzn.

W smagłej twarzy o rysach ładnych i regularnych tkwiła para ciemnych oczu.

Glos Kaleviego brzmiał miło. Przynajmniej nie tak Mikkal wyobrażał sobie głos mordercy.

- Mogę z tobą porozmawiać, Aleksanteri - powie­dział hardo - ale nie sądź, że to coś da. Nie wpusz­czę cię do środka i nie dbam o to, że rozbolał cię kark Nie obchodzi mnie też, czy zbiegną się ludzie. Zabi­ję ją, jeśli zmusicie mnie do tego kroku.

- Raija nic dla ciebie nie znaczy - odrzekł Aleksanteri. - Wypuść ją, weź mnie. Będziesz mieć swojego zakładnika.

Śmiech z wieży był złowieszczy.

- Nie zastąpisz jej, Aleksanteri, nawet o tym nie myśl. Zastanawiam się, czy rzuciła na ciebie czar. By­ła lepsza w łóżku niż inne? Może i ja spróbuję?

- Zostaw Raiję w spokoju! To Matti. Lapończyk się nie odezwał. Stał bliżej, nie odrywał wzroku od Raiji.

Kalevi poczuł się nieswojo. Przypomniał sobie opo­wieści o magicznych umiejętnościach Lapończyków.

Nie chciał ich pamiętać.

Nie chciał w nie wierzyć.

Może tamten usiłował odbić ją czarodziejską sztucz­ką?

Dlatego Aleksanteri go zagadywał? Dlatego uda­wał, że zależy mu na dziewczynie?

- Puść ją! - poprosił Aleksanteri raz jeszcze. - Zna­łeś ją, jak była dzieckiem. Nic dla ciebie nie znaczy.

Twarz Kaleviego ściągnęła się w kamienną maskę.

- Skończyłem - powiedział. - I ostrzegam, zabiję ją, jeśli któryś z was spróbuje dostać się do środka! To nie jest czcza pogróżka. - Przerwał na ułamek se­kundy i dodał: - Poza tym mylisz się, Kilpi. Ona coś dla mnie znaczy.

14

- Co, do diabła, miał na myśli? - dziwił się Mikkal. Matti i Aleksanteri wyglądali na równie zaskoczo­nych.

Okiennica na wieży została zamknięta.

- Chciał nam powiedzieć, że nie przypadkiem wię­zi Raiję. - Aleksanteri zacisnął zęby. Kiwnął ostrze­gawczo do Petriego, który słyszał wymianę zdań. - Ma plan. Nie wiem tylko, czy powstał w szalonej czy rozsądnej części jego umysłu..

- Pozostaje nadzieja, że Raija rozumie - mruknął Mikkal. - Może skłoni go do wyznań... Może sama sobie przypomni. Nie pojmuję jednak, co jako dziec­ko mogła mu uczynić...

Raija też nic nie rozumiała.

Kalevi rzucił ją w kąt. Nie zauważył noża.

Raija uczepiła się tej myśli. Nóż był ostatnią na­dzieją na ocalenie.

Nie użyje go, póki nie wyczerpie innych możliwo­ści. Spojrzała na Kaleviego. Stał oparty o ścianę, swój nóż schował do pochwy. Czy zdawał sobie sprawę, że bałaby się go, nawet gdyby nie był uzbrojony?

Miała wrażenie, że cały czas bada jej reakcje, dawkuje groźby, straszy na różne sposoby, by wymusić określone zachowanie.

I że wciąż nie jest zadowolony z tego, co osiągnął.

A więc bolesne doświadczenia z twierdzy na coś się przydały. Trzymając strach w ryzach, pozbawiała Kaleviego złośliwej satysfakcji.

Żeby tylko jeszcze potrafiła zmusić go do mówienia.

Twierdził, że coś dla niego znaczy.

Co miał na myśli?

Szukała we wspomnieniach, usiłowała wywołać sceny, w których Kalevi brał udział, ale dzieciństwo skrywało się za mgłą niepamięci.

Przez tyle lat starała się zapomnieć, zapomnieć wszystko poza twarzami matki, ojca i brata. Resztę spy­chała w głąb i teraz nie miała wiele, najmniejszego punk­tu zaczepienia, który mógł naprowadzić ją na trop.

Nie pamiętała.

- Powiesz mi, dlaczego mnie więzisz? - spytała, podciągając kolana pod brodę.

Spojrzał na nią zimnym, pogardliwym wzrokiem i nagle uśmiechnął się, obnażając białe zęby jak dra­pieżne zwierzę.

- Chcę, żebyś sama sobie przypomniała - odrzekł. - Uznam to za okoliczność łagodzącą.

Nie mogła nic wyczytać z jego twarzy. Górował nad nią, w ciemności zdawał się potężniejszy. Widzia­ła jedynie zarys postaci, blask oczu, błysk zębów...

Równie niewyraźny w rzeczywistości jak we wspo­mnieniach. Bawił się przeszłością i dniem dzisiej­szym, a ta zabawa sprawiała mu satysfakcję.

- A miałeś liczne rodzeństwo - powiedziała z namysłem. - To pamiętam. Twoja matka już nie żyła. Nie potwierdził, ale i nie zaprzeczył.

- Co się z nimi stało?

- Zginęli - odrzekł szybko i twardo. - Sam zabiłem dwóch. Zadowolona?

To się zgadzało, Kalevi zamordował ojca i dwóch braci. Dlaczego? Bała się zapytać.

- Nie chcesz wiedzieć, za co? - spytał zjadliwie. - Zżera cię ciekawość, ale udajesz delikatną. Powiem ci, nic mnie to nie kosztuje. Zabiłem ich, bo na to zasłu­giwali. Łajdaczyli się z moją siostrą.

Raija zamknęła oczy. Więc o to chodziło.

- Wszyscy to robiliśmy - ciągnął. - Ośmiu braci i ojciec. Szczęśliwa rodzinka - zarechotał.

- Ty przynajmniej wiedziałeś, że źle postępujesz - wydusiła, szukając jasnych punktów w jego życiu. - Musiałeś wiedzieć, inaczej byś ich nie zabił.

- Zła odpowiedź! - syknął. - Obłudnica! Nic się nie zmieniłaś!

Milczała, więc zasypał ją gradem przekleństw, kil­kakrotnie powtórzył, że zawsze uważała się za lepszą od innych. Więc to go gryzło? Wciąż nie odnajdywa­ła w pamięci wydarzenia, które mogło wzbudzić w nim takie myśli.

Nie widywali się często.

Małe dziecko nie zważa na słowa.

Po czternastu latach miała zdać z nich rachunek?

Kalevi przerwał potok oskarżeń. Na kilka minut zapadła cisza.

Raija nie wiedziała, co zamierzają Mikkal i Aleksanteri. Wolała nie myśleć o tym. Z pewnością nie uczynią nic, by ją narazić, ale też nie będą siedzieć z założonymi rękoma.

- Spodziewała się dziecka - rzucił nagle bez żad­nych wstępów. - Moja siostra. Ojcem mógł być każ­dy z nich, ja miałem ją ledwie kilka razy. To mógł być każdy z nich. Chcieli pozbyć się dziecka. Ona też go nie pragnęła, ale nie dała się tknąć. Zaczęli pić, gra­li o to, kto będzie ją trzymać, kto... - Był roztrzęsio­ny, ale nie przerwał: - Wyszła. Nawet nie zwrócili­śmy na to uwagi. Ludzie znaleźli jej ciało. Głupia dziewka, rzuciła się do wody!

- Kochałeś ją - szepnęła Raija.

- Co też, do diabła, sobie wyobrażasz? - ryknął wściekły. - Kochałem? Była dziwką, nie rozumiesz? Jak można kochać dziwkę? - Zaczerpnął tchu, by się uspokoić. - Nienawidziłem jej, pojmujesz? Była taka sama jak wszystkie. Nienawidziłem jej.

- Dobrze, wierzę ci - powiedziała. - Dlaczego więc zabiłeś ojca i braci?

Wzruszył ramionami.

- Zasłużyli na śmierć. Pili, rozmawiali o wstręt­nych rzeczach. Nie mogłem tego słuchać, robiło mi się niedobrze od ich gadania. Musiałem ich powstrzy­mać i zrobiłem to.

Raija nie zapytała, czy rozmawiali o siostrze. I tak by się nie przyznał.

Powinna pamiętać, że sama znalazła się w niebez­piecznej sytuacji. Przez chwilę historia Kaleviego za­fascynowała ją do tego stopnia, że zapomniała o bo­żym świecie.

- Nie bałeś się?

- Bać się? - prychnął. - Strach dobry jest dla ma­łych dzieci. Niczego się nie boję. Czego miałem się obawiać?

- Że cię złapią - rzuciła, trąc podbródkiem o pod­kurczone kolana. - Wciąż cię szukają, prawda? Teraz masz więcej na sumieniu, ale tamte trzy morderstwa wystarczyłyby, by wydać cię katu. Nie bałeś się?

- Nie.

- A teraz się boisz? - Nie.

- Śmierć cię nie przeraża? - zdziwiła się, znów bar­dziej przejęta losem Kaleviego niż swoim położeniem.

- Dlaczego miałbym lękać się śmierci? - Był nie mniej zdziwiony niż Raija. - Przecież wszyscy kiedyś umrzemy. Prędzej czy później... - Zamyślił się i do­dał: - Nie chcę zginąć od sznura lub od kuli, nie chcę, by mi odcięli głowę. Pragnę umrzeć wolny, reszta nie ma żadnego znaczenia.

- Wierzysz w życie po śmierci?

- Czy wierzę? Wiem, że istnieje, ale nie myślę o nim.

- Dlaczego? Cierpliwość Kaleviego się wyczerpała.

- Za dużo pytasz.

- Ile razy mnie widziałeś? - zmieniła szybko temat. - Wtedy, kiedy byliśmy dziećmi.

- Osiem, może dziewięć. - Nie był pewien. Pamię­tał jednak tę jedną chwilę, której Raija nie potrafiła wydobyć z pamięci.

- Umiałeś pływać - powiedziała. - Umiałeś pływać, a ja nie. Zazdrościłam ci, ojciec pocieszał mnie przez całą drogę powrotną do domu. Tłumaczył mi, że w końcu się nauczę...

- I nauczyłaś się, prawda? - spytał oschle. - Szyb­ko się uczyłaś. Ja miałem przewagę, mieszkaliśmy nad wodą. Ty przychodziłaś tylko od czasu do czasu.

- Nie pozwalano mi kąpać się w rzece - przypo­mniała sobie. - Mama mówiła, że to za daleko i że dziewczynki nie muszą umieć pływać. Twierdziła, że zachowuję się jak chłopak, wyglądam jak chłopak.

- Nieprawda - odrzekł, nie odrywając wzroku od Raiji. - Teraz też wyglądasz kobieco.

Ton głosu Kaleviego nie pozostawiał wątpliwości, że to marny komplement. Naprawdę nienawidził kobiet.

Tragedia siostry nie mogła być jedynym tego po­wodem.

- Siostra miała brązowe oczy - mruknął, wpatrzo­ny w twarz Raiji. Dopiero po chwili zorientował się, że popełnił błąd.

Raija zmarszczyła brwi.

Nie mogła uwierzyć własnym uszom. Czyżby uj­rzał w niej odbicie tamtej dziewczyny?

Bezskutecznie wytężała pamięć. Nie potrafiła so­bie przypomnieć siostry Kaleviego. Chyba nigdy się z nią nie spotkała.

Zdawało jej się jednak, że coś jeszcze poza rodzin­ną tragedią ukształtowało nędzny los tego człowieka.

Między roześmianym, rozbawionym dzieckiem a tym zimnym mężczyzną otwierała się bezdenna przepaść.

- Ilu ludzi zabiłeś?

- Nie liczyłem.

- Więcej niż dziesięciu?

- Z pewnością.

- Żałujesz?

- Zasłużyli na śmierć.

Raiję przeszył zimny dreszcz. Kalevi był przekona­ny o własnej niewinności.

- Wiedzieli? - spytała ostrożnie, bojąc się, że prze­kroczy tę cienką linię, granicę jego cierpliwości. Nie mogła zbytnio go naciskać. - Wiedzieli, dlaczego ma­ją umrzeć?

- Na pewno - odrzekł z tym samym niezachwia­nym przekonaniem o słuszności swych postępków.

- Nie powiesz mi, dlaczego zapadłam ci w pamięć?

- Wciąż się nie domyślasz? - Znów był jak kot, któ­ry bawi się ze swoją ofiarą.

- Nie możesz trzymać mnie tutaj całą wieczność - westchnęła. - Potrzebujesz jedzenia, wody... W koń­cu będziesz musiał dać za wygraną. Nie, nie domy­ślam się. - Wyciągnęła nogi i oparła dłonie o chłodną podłogę. - Nie pamiętam.

- Pomyśl! Żeby zapewnić go o swojej życzliwości i chęci współpracy, zaczęła myśleć głośno.

- Chyba ostatni raz widzieliśmy się latem, kiedy skończyłam ósmy rok życia. Nad jezioro Mieko cho­dziliśmy wyłącznie w ciepłe dni. Byłam z ojcem, ma­ma spodziewała się Mattiego. Nie lubiła rodziny ojca, kochała go, ale uważała, że pochodzi z godniejszego rodu. Zawsze wynajdywała tysiące powodów, by nie iść z nami. Tata smucił się z tego powodu, choć starał się tego nie okazywać. Lubiłam spędzać z nim takie dni, pozwalał mi na wiele, miał łagodniejsze usposo­bienie niż matka... - Raija przerwała. Zdała sobie spra­wę, że mówi bardziej o sobie. - Nauczyłam się pływać - podjęła opowieść innym, nie tak osobistym, tonem.

- Ty bawiłeś się w wodzie z braćmi, pozwoliliście mi przyłączyć się do zabawy. Ścigaliśmy się do lilii wod­nych. Pamiętam, że najbardziej oddalony kwiat był żółty. Bardzo chciałam go zerwać, ale nie potrafiłam wypłynąć tak daleko. - Raija uśmiechnęła się raptow­nie i spojrzała na Kaleviego. Mężczyzna zmarszczył brwi. To, co dla Raiji było miłym wspomnieniem, w nim budziło złość. - Przyniosłeś mi ten kwiat, teraz pamiętam. Bałam się, że chwyci cię kurcz, bo woda by­ła chłodna, a musiałeś wypłynąć daleko. Przypominam sobie, jak walczyłeś, by zerwać oporną łodygę.

- Nie spodobał ci się, kiedy ci go dałem - powie­dział szorstko. Tak było, pewnie dlatego zapomniała o lilii.

- Nie wyglądał już jak prawdziwy kwiat - odrze­kła, wstydząc się za tę małą dziewczynkę, która od­trąciła podarek. - Śliska łodyga, brzydkie płatki. W mojej dłoni przedstawiał się żałośnie, nie tak jak na wodzie. - Spojrzała na Kaleviego. - Więc dlatego mnie więzisz? Bo odrzuciłam twój dar?

- Co mnie to obchodzi? - prychnął pogardliwie.

- Potem jedliśmy - ciągnęła. - Mama przygotowa­ła nam ogromny kosz z jedzeniem, wtedy jeszcze na niczym nam nie zbywało. Nie byłam głodna, tata też nie chciał jeść, więc podzieliliśmy się z wami.

Kalevi otworzył usta ze zdumienia.

- Podzieliliście? Więc tak to widzisz? Doprawdy, pamięć masz szczególną! To była jałmużna, Raiju Alatalo! Wyraźnie dałaś nam do zrozumienia!

- Więc chodzi o kosz z jedzeniem? - Raija chciała mieć pewność.

- Tak ci było żal tych brudnych, biednych łachma­niarzy - syknął. - Ty, córka najmity, uważałaś się za lepszą, za bogatszą od nas. Podzieliłaś się resztkami z nędzarzami, którzy mieszkali w rozpadającym się, zapuszczonym domu. Mieli tylko ojca, brakowało im matki, która mogłaby przygotować coś do jedzenia.

- Nieprawda - zaprotestowała z przerażeniem. A więc nawet pomagając innym, trzeba wykazać się roztropnością. Miała wtedy siedem lat, nie kierowa­ła się uprzedzeniami. - Lubiłam was, lubiłam ciebie, Kalevi. Chętnie dzieliłam się jedzeniem, musiałam tylko przekonać ojca, że nie warto zabierać pełnego kosza w powrotną drogę. Chciałam, byście spróbo­wali maminych przysmaków. Ona dobrze gotowała. I było mi was żal, bo nie mieliście matki. Nigdy ci jej nie brak?

- Nie.

Raija nie pojmowała.

- Nie wierzysz mi? - zapytała. - Uczyniłam to bez cienia złośliwości. Chciałam się podzielić z wami. To nie była jałmużna, nie uważałam się za lepszą od was.

- Jesteś taka jak wszystkie - mruknął. - Zakłama­na. Potrafisz żonglować słowami.

- Poznałeś chyba tylko jeden typ kobiet.

- Jest tylko jeden typ. Był oschły i odpychający, nie przyjmował tłumaczeń dziewczyny. Nie chciał już z nią rozmawiać, nie lubił jej.

- Przejąłeś się losem siostry - dodała Raija. - I matki. Z całej siły uderzył pięścią w ścianę. Raija wstrzymała oddech. Posunęła się za daleko?

Przemieściła ostrożnie prawą dłoń. Jeśli Kalevi rzuci się na nią, będzie zmuszona użyć noża.

- Nie dbałem o nie! Nic mnie nie obchodziły te dziwki! Słyszysz? Dziwki!

Raija nie odważyła się odezwać.

- Moja siostra nie nadawała się do niczego - wy­rzekł twardo - a matka była spokrewniona z ojcem. Zrodzony plugawo, żyłem plugawo. Przejrzałem ko­biety. Nie opowiadaj, że są inne, znam je wszystkie.

Raija pobladła.

Wielki Boże, wstrętny los przypadł Kaleviemu w udziale. Nie dziwota, że nie potrafił żyć inaczej.

- Przez kobiety ciąży na mnie grzech śmiertelny - ciągnął. - Nic nie odmieni mego przeznaczenia i nie uratuje duszy. I tak trafię do piekła. Nie boję się. I nie boję się zabijać - dodał. - Jedno istnienie mniej czy więcej nie znaczy wiele. Rozumiesz?

Raija zrozumiała i przeraziła się niepomiernie. Kalevi mówił poważnie. Wierzył w grzech.

Nic nie mogło go powstrzymać.

Może Mikkal i Aleksanteri ułożyli jakiś plan. Mo­że przyjdą jej z pomocą. Przestała ufać we własne si­ły. Kalevi zamknął się w świecie, do którego nie mia­ła przystępu.

Muszą jej pomóc albo zginie.

A chciała żyć. Tak bardzo pragnęła żyć!

Trzymali się w cieniu, nie ściągając na siebie uwa­gi ludzi z wioski.

Czas dłużył się niemiłosiernie. Tarcza słoneczna zdawała się tkwić nieruchomo na niebie.

- Musimy podjąć jeszcze jedną próbę - stwierdził Mikkal. Instynktownie czuł, że strach dziewczyny uległ spotęgowaniu.

- Mogę tylko z nim porozmawiać - odrzekł Aleksanteri - ale nie wiem, jak to przyjmie. Skąd może­my wiedzieć, co zamierza.

- Usłyszelibyśmy, gdyby rzucił się na nią - powie­dział Petri. - Trzeba liczyć na to, że Raija zdoła prze­mówić mu do rozsądku.

- Nikt nie potrafi robić tego lepiej od Raiji - przy­znał Mikkal z pozorną obojętnością. - Tym razem jednak nie ma szans.

- Zabronił mi wchodzić na górę... - zamyślił się Aleksanteri.

- Co nie oznacza, że wpuści cię do środka - zapro­testował Mikkal, który pojął zamiar Aleksanteriego.

- Nie będę prosić o pozwolenie - odrzekł Aleksanteri. - Najpierw Petri wślizgnie się do kościoła, cicho jak ryś na polowaniu, ja natomiast narobię mnóstwo hałasu. To pozwoli Petriemu znaleźć jakąś kryjówkę. Był nieraz w świątyni, więc przyjdzie mu to bez tru­du. Może uda się nam zaskoczyć Kaleviego...

- Albo Kalevi zabije Raiję - skomentował sucho Matti.

- Mamy inne rozwiązanie? - spytał bezradnie Aleksanteri. - Będziemy stać i czekać, aż zrzuci jej mar­twe ciało?

- Wchodzicie do środka - zdecydował Mikkal. On kochał Raiję, on był jej najbliższy.

Wyciągnął nóż z pochwy i wręczył go Petriemu.

- Weź go i użyj, jeśli nadarzy się sposobność. Zrób to, co ja bym zrobił!

Petri milcząco skinął głową. Był gotowy.

Gotowy zabić.

Dla Raiji uczyniłby wszystko.

Aleksanteri podniósł się i dokładnie obejrzał ramę okienną, po czym powyjmował okruchy szkła, które mogłyby utrudnić Petriemu bezszelestne dostanie się do wnętrza.

- Nie ma co zwlekać. Kalevi nie uśnie ze zmęcze­nia. Byłem kiedyś świadkiem, jak dwie doby wytrzy­mał bez snu. - Stanął na czworakach pod oknem. - Dalej, Petri! Pokaż nam, że w starym ciele wciąż mieszka młody duch!

Petri uśmiechnął się i przeciągnął kułakiem po czarnych włosach. W drugiej dłoni zacisnął nóż. Po­stawił stopę na plecach Aleksanteriego, drugą na pa­rapecie okiennym i podciągnął się, łapiąc ręką za fu­trynę. Skaleczył się przy tym w kciuk, zaczepiwszy o niewielki kawałek szkła, który Aleksanteri prze­oczył, ale nie miało to wielkiego znaczenia.

Cicho zsunął się do wnętrza, rozejrzał wokół i na­tychmiast wybrał najodpowiedniejsze miejsce. Pod schodami prowadzącymi do wieży.

Schody wspinały się stromo, niemal jak drabina, ale z tyłu obito je deskami. Kryjówka była idealna. Aleksanteri podniósł się i kopnął z całej siły w ścia­nę. Mikkal i Matti pomogli mu wspiąć się na okno, lecz mężczyzna czynił przy tym tyle hałasu, jakby musiał radzić sobie sam.

Właśnie przekładał nogi przez parapet, kiedy otwarła się klapa u szczytu schodów i w otworze po­jawiła się twarz Kaleviego.

- Wchodzę! - wrzasnął Aleksanteri zupełnie niepo­trzebnie. Widać było, jaki ma zamiar.

Hałas zaskoczył oboje. Rozmowa uśpiła nieco czujność Kaleviego.

Raija wstrzymała oddech. Bandyta uczynił dokład­nie to, o co się modliła.

Przeklinając, podniósł klapę w podłodze i nachylił się nad nią.

Raija nie ruszyła się z miejsca. Wciągnęła brzuch i wsunęła dłoń pod spódnicę, Natrafiwszy na ręko­jeść noża, odzyskała zimną krew.

- Wchodzę! - Usłyszała głos Aleksanteriego.

- Nie, do wszystkich diabłów! - Kalevi dyszał wściekłością. - Zabroniłem ci.

- Powiedziałeś, że nie mam wchodzić na górę - krzyknął Aleksanteri. - Nie zamierzam, nie jestem głupi. Będzie nam łatwiej rozmawiać, kiedy znajdę się w środku.

Raija pojęła zdenerwowanie Kaleviego. Tej ewen­tualności nie przewidział.

Uklękła. Od bandyty oddzielał ją niecały metr podłogi.

Nie mogła wstać z obawy, że trzeszczenie desek zdradzi jej ruch. Usłyszałby, miał niezwykle wyczulo­ne zmysły. Została jedna szansa. Ta, na którą czekała.

- Nie będę z tobą gadać, Aleksanteri! - ryknął Kalevi, dygocząc z gniewu. - Ani teraz, ani...

Raija wykorzystała moment, kiedy Kalevi słyszał tylko swój własny głos.

Z klęczek rzuciła się do przodu, kierując nóż w punkt na karku bandyty.

Wsparła cios całym ciężarem ciała. Trafiła dokład­nie tam, gdzie zamierzała, i zamknęła oczy.

Kalevi urwał w pół zdania.

Aleksanteri zobaczył jakiś cień, zanim przebrzmia­ły słowa. Nie wiedział jeszcze, co to było, kiedy na twarzy Kaleviego odmalował się wyraz zdumienia, źrenice rozszerzyły... Usiłował chwycić się jedną rę­ką, a drugą, uzbrojoną w nóż, machnął w tył, broniąc się przed nieoczekiwanym napastnikiem.

Aleksanteri nie zdążył ostrzec Petriego. Nie zdążył właściwie nic uczynić, kiedy ciało Kaleviego zsunęło się przez krawędź otworu, rąbnęło o schody i pole­ciało w dół. Spadło na plecy. Nóż wbił się głębiej.

Petri i Aleksanteri znaleźli się przy Kalevim w oka­mgnieniu. Był martwy.

Z wieży spoglądała na nich blada Raija.

- Musiałam go zabić - powiedziała. - Albo on, al­bo ja.

15

Wszyscy traktowali Raiję jak bohaterkę. Wszyscy oprócz Akiego i żony Petriego.

Aki pomstował, że jego nazwisko wiązano z wyda­rzeniami. W końcu chodziło o córkę Marji.

Winą obarczał Raiję. To, że została porwana przez przestępcę, nie miało dla niego żadnego znaczenia.

Raija zakłuła człowieka, na dodatek w kościele.

Eija nie nazywała Raiji inaczej, jak suką i ladacz­nicą. Petri przyznał się do związku z dziewczyną. Eija nie zapomniała, nie zamierzała wybaczyć ani mężo­wi, ani jego nałożnicy.

W głębi duszy skrywała nadzieję, że Kalevi Moutka zabierze Raiję ze sobą do grobu.

W końcu tyle miał istnień na sumieniu...

Wbrew woli Raiji i Mikkala trzeba było odłożyć wyjazd. Aki złościł się najbardziej, to on zapewniał im dach nad głową.

Nie owijając w bawełnę, Raija powiedziała mu, że wobec tego znajdą sobie inne schronienie, na co Aki z miejsca spotulniał.

Ludzie gadaliby, że wygnał córkę Marji jak psa. Lu­dzie zaś traktowali Raiję nieomal jak boginię.

Aki wyrzekał na upadek chrześcijańskich obyczajów. Jak można otaczać czcią kogoś, kto zabił? Na dodatek kobietę?

Trzymał Kariego z daleka od Raiji. Nie mógł po­zwolić, by splamione krwią ręce dotykały chłopca.

Uważał, że nie można się obmyć z przelanej krwi. Zarzucił dziewczynę cytatami z Biblii, wyraźnie roz­koszując się rolą sędziego.

Mówiono we wsi, że ujdzie jej to płazem. Co wię­cej, spodziewano się, że Raiji przypadnie nagroda wy­znaczona za głowę Kaleviego.

To przerastało zdolność pojmowania Akiego. Mie­li jej płacić za to, że zabiła?

Świat zmierza ku przepaści, był tego bardziej niż pewny. Prawo i porządek przestały obowiązywać.

Ludzie lensmana przesłuchali Raiję i puścili ją wol­no. Nie mieli innego wyjścia, ta drobna i piękna isto­ta w pojedynkę dokonała rzeczy, nad którą czas ja­kiś głowili się wszyscy okoliczni stróże prawa.

Poza tym dziewczyna zauroczyła ich. Nie rozu­mieli, jak taki delikatny kwiatuszek zdołał przechy­trzyć mordercę, ale to tylko potęgowało ich podziw.

- Urządzimy zabawę na twoją cześć - zapewnili Raiję. - Dostaniesz nagrodę. Niezłą sumkę, jego gło­wa była sporo warta.

Nie zwrócili uwagi na grymas niechęci na twarzy Raiji. Pomysł zabawy i nagrody wcale nie przypadł jej do gustu.

Ludzie w wiosce zaś zapalili się do tego projektu. Należało uczcić dziewczynę, która zdjęła z nich brze­mię strachu.

Nadszedł wieczór przed uroczystością. W tajemni­cy przed Akim Marja przygotowywała odświętne stroje dla Raiji i Mikkala. Nie przyznała się mężowi, że jest dumna z córki.

Zdawała sobie sprawę, że Aki nie pozwoli jej na udział w zabawie, chciała się więc choć w taki sposób przysłużyć Raiji.

Dowiedziała się po wszystkim, więc oszczędzono jej strachu. Słuchając opowieści Raiji, nie rozumiała, skąd córka wzięła siłę, by przetrwać. Skąd wzięła od­wagę, by użyć noża.

Spodziewała się zastać Raiję w izbie. Zapewne kła­dła Ailo spać.

Raija najchętniej przebywała w pomieszczeniu, które wyznaczył im gospodarz. Jak ognia unikała spo­tkania z Akim. Marja myślała o tym z bólem, ale nie potrafiła przeciwstawić się woli męża. Wspierała cór­kę za jego plecami.

Zapukała delikatnie do drzwi i weszła do środka, usłyszawszy przyzwalający glos. Raija siedziała na krawędzi łóżka Ailo i trzymała chłopca za rączkę. Dziecko spało, zaciskając dłoń wokół dwóch palców Raiji. Pieszczotliwy gest dziecka sprawiał dziewczy­nie wyraźną przyjemność.

Była dobrą matką. Marji podobał się sposób, w ja­ki chowała chłopca. Żałowała, że córka nie wyszła za mąż za któregoś z chłopskich synów. Widywałyby się codziennie. Mogłaby często trzymać wnuka w ra­mionach...

Położyła ubranie na drugim łóżku i przycupnęła na skraju.

- Przygotowałam to dla was - powiedziała cicho - na jutrzejszą uroczystość. Musicie wziąć w niej udział, choć wiem, że Aki jest temu przeciwny.

Raija nie odpowiedziała.

- Wszyscy są z was dumni - dodała Marja, rumie­niąc się. - Ja też. Wiem, że nielekko ci na sercu, w końcu zabiłaś człowieka. On jednak uczynił wiele zła, uwolniłaś nas od groźby, która wisiała nad naszy­mi głowami.

Poklepała stroje, które złożyła na pościeli.

- Nie są tak piękne, jak chciałam. Miałam niewie­le czasu. - Opuściła głowę. - I musiałam szyć w ta­jemnicy przed Akim...

- Jesteś szczęśliwa, mamo? - spytała raptownie Raija. Marja skuliła się pod wzrokiem córki. Przypomi­nał jej wzrok Erkkiego, przeszywał ją na wylot.

- Za stara jestem na szczęście - odrzekła i wstała pospiesznie. Nie chciała o tym mówić, nie mogła przyznać się do myśli, które kłębiły się jej w głowie. Do wyborów, których dokonała.

Szeleszcząc sukniami, ruszyła do drzwi. Słowa córki kazały się jej zatrzymać.

- Kocham cię, mamo. Nie zapominaj o tym. Nie żywię do was nienawiści za to, że odesłaliście mnie do obcych ludzi.

Marja odwróciła się. Po chwili trzymała córkę w ramionach. Rozpłakały się obie.

Raija odważyła się poruszyć temat, którego dotąd starannie unikały.

- Dawniej nienawidziłam was - przyznała dziew­czyna. - Nienawidziłam Mattiego za to, że zatrzymaliście go przy sobie. Sądziłam, że bardziej go kocha­cie, że dlatego odsuwacie mnie od siebie. Długo uwa­żałam, że potraktowaliście go lepiej, bo jest chłopcem. Łzy płynęły strugami po policzkach Marji.

- Więc kiedy zrozumiałaś? - pociągnęła nosem, otwierając przed córką możliwość wyznania prawdy.

- Dojrzałam - przyznała Raija. - Urodziłam dzie­ci. Spostrzegłam, że człowiek odsuwa własne dobro i uczucia na plan dalszy. I zrozumiałam...

Marja otarła oczy.

- Dziękuję za te słowa - powiedziała, uśmiechając się. - Sama chciałam spytać, lecz nie miałam odwagi.

- Cieszę się, że zdobyłam się na to - odrzekła Raija. - Szkoda, że tata nie doczekał.

Marja połknęła łzy. Raija przypominała Erkkiego we wszystkim. Otwierała starą ranę, której Marja dawno już pozwoliła się zabliźnić.

- Erkki wiedział, że kiedyś zrozumiesz. Zostaliście wszak ulepieni z jednej gliny. Miał pewność, że wy­baczysz mu, jak dorośniesz. I się nie pomylił.

- Raduję się, że byliście moimi rodzicami - zakoń­czyła Raija.

Mikkal znalazł Raiję zajętą pakowaniem.

- Nie wybierasz się na uroczystość? Potrząsnęła głową.

- Sądziłeś, że pójdę?

- Nie. Nie wiedziałem jednak, kiedy zamierzasz ru­szyć w drogę.

- Dzisiejsza noc jest równie dobra jak inne. Mikkal przytaknął.

- Nikomu nie powiesz?

- Nie. Nie lubię pożegnań. - Uśmiechnęła się lek­ko. - Rozmawiałam z matką. Wyznałam jej to, o czym myślałam od dawna. Zbliżyłyśmy się do siebie bar­dziej niż kiedykolwiek. Kiedyś zrozumie, że w ten sposób żegnałam się z nią.

- Co z Mattim? Nie sądzisz, że ma prawo wie­dzieć?

Mikkal dotknął czułej struny. Raija nie chciała roz­stawać się z bratem.

- Polubiłeś Mattiego? Mikkal skinął głową.

- Życzyłbym sobie, byśmy mogli zabrać go ze so­bą. Ma miłe usposobienie, jest dojrzały i rozsądny. Trudno nie lubić tego chłopca.

- Możemy zabrać go ze sobą? - spytała, choć z gó­ry znała odpowiedź.

Mikkal zamilkł.

- A dokąd ruszamy? - zapytał po chwili. - Jakie masz plany?

- Może do twoich krewnych? - zaproponowała nie­pewnie.

- A później?

- Do Laponii.

- Na jak długo? Raija domyślała się, do czego zmierza. Marzenie, by mieć brata u swego boku, przesłoniło jej rzeczy­wistość.

Jak w dzieciństwie, kiedy mieszała fantazje ze świa­tem realnym, nie odróżniając w końcu jednego od drugiego.

- Masz rację - westchnęła. - Zawsze masz rację. Ta twoja cecha drażni mnie najbardziej, ty jesteś rozsąd­ny, ja kieruję się kaprysami...

- Słodka kapryśnica z ciebie. - Mikkal pogłaskał ukochaną po włosach.

- Nie mamy wiele rzeczy - uśmiechnęła się. - Ma­ma uszyła dla nas stroje na jutrzejszą zabawę. Zabio­rę je ze sobą, zrobiła je wszak dla nas. Gdybyśmy je zostawili, znalazłby je Aki i zrobił Marji awanturę. Wszystko już spakowałam. Renifery gotowe do drogi?

Skinął głową.

- A co z jedzeniem?

- Splądrowałam spiżarnię. - Raija uśmiechnęła się szeroko. - Aki oszaleje ze złości. Nie dość że mordu­ję, to jeszcze kradnę!

- Czekamy więc, aż zapadnie zmierzch?

- Tak. Nie budźmy Ailo. Niech chłopiec wyśpi się przed podróżą.

Mikkal odchylił kołdrę i usiadł na brzegu łóżka. W jego oczach zamigotały iskierki, które Raija do­brze znała.

- Minie sporo czasu, zanim znów położymy się na spoczynek w prawdziwym łożu - powiedział, prze­ciągając sylaby. Odnalazł dłoń Raiji, pogładził kciu­kiem jej skórę. - Nie sądzisz, że powinniśmy skorzy­stać z ostatniej okazji, Mały Kruku?

Przewróciła niewinnie oczami, udając, że nie rozu­mie.

- Skorzystać z okazji, Mikkal? Jesteś śpiący? Roześmiał się ciepło, objął ją ramionami i pocią­gnął w miękką pościel.

Wargami śledził linię szyi Raiji, sięgnął dłonią do guzików koszuli.

- Nie lubię tych twoich zbytkownych strojów - mruknął, ale zdołał rozpiąć guziki bez pomocy dziewczyny. Potem z mozołem zabrał się za haftki i wstążki.

- Jesteś szalony - zaśmiała się.

- Dlatego tak mnie kochasz - droczył się. Pocałował ją w koniuszek nosa, a potem zsunął twarz pomiędzy rozchylone poły koszuli i znalazł ustami piersi dziew­czyny, po czym, nie przerywając pocałunków, wsunął dłonie pod spódnicę i zdjął z Raiji bieliznę.

Tym razem poszło mu nieźle. Zaczynał nabierać wprawy.

Zresztą Raija nie stawiała oporu. Wręcz przeciw­nie, pomagała mu zręcznymi ruchami ciała, odpowia­dała na pieszczoty z równą pasją i zachwytem.

Dłonie Mikkala rozpoczęły wędrówkę wzdłuż uda dziewczyny.

- Nie wiedziałem, że tak łatwo cię rozbudzić - szepnął jej do ucha i uszczypnął w sam koniuszek.

Raija zamknęła ukochanego w ramionach, przy­lgnęła do niego, wygięła w luk. Wstyd nie miał do nich przystępu.

- A ciebie? - uśmiechnęła się, czując, jak rośnie w nim pożądanie.

Nie odpowiedział bezpośrednio na pytanie, zbyt przejęty doznaniami, jakie mu ofiarowała.

- To był mój pomysł - mruknął pomiędzy poca­łunkami. Z niepojętą rozkoszą utonął w jej ustach, dłońmi penetrując najskrytsze zakamarki ciała dziewczyny. Raija odpowiadała pieszczotami. - To był mój pomysł, ja decyduję.

Odwrócił ją tyłem do siebie i całował miękkie za­głębienie, w którym szyja przechodzi w smukłe ramię. Zamknął dłonie na jej piersiach, po czym opuścił rę­ce w dół i przesunął po jedwabistej gładzi brzucha. Niecierpliwym gestem podwinął suknie ukochanej i rozpiął spodnie, wreszcie poczuł jej rozpaloną skó­rę na swojej. Odnalazł wspólny rytm z ruchem bio­der kochanki i wtedy jego dłonie mogły zająć się czymś innym.

Jedna wsunęła się pod koszulę, druga odszukała ta­jemne centrum rozkoszy. Ruszyli ku gwiazdom w co­raz szybszym, oszalałym pędzie.

Raija odrzuciła głowę w tył i zagryzła wargi. Od­trąciła pożądliwą dłoń Mikkala, by odwlec ten mo­ment i razem dotrzeć na szczyt. Potem przechyliła głowę i znalazła jego usta. Całowali się niesieni falą spełnienia.

- Cały ty! - powiedziała Raija, oporządziwszy się nieco.

- I nawzajem! Roześmiał się.

We wszystkim tworzyli wspólnotę. W słowach, ru­chach, w każdym spojrzeniu.

Raija uklękła w nogach łóżka. Rozpalona, potarga­na. Młoda i bezbronna.

- Wiesz, Mikkal - zaczęła - choć musimy uciekać, choć zdarzyło się tyle złego, jest dobrze. Bo jesteś ze mną. Czuję się taka szczęśliwa i taka spełniona. Ko­cham cię! I wiem, że z wzajemnością.

Mikkal wyciągnął dłoń. Raija uścisnęła ją.

- Byłem zazdrosny - odrzekł. - Myślałem, że pad­nę trupem, kiedy Petri objął cię na kościelnym dzie­dzińcu. Niełatwo było prosić go o pomoc, ale moja duma i próżność kończą się tam, gdzie zaczyna tro­ska o ciebie. Odkryłem, że mogę rozmawiać z Petrim i Aleksanterim, wiem bowiem, kogo obdarzyłaś mi­łością. Wiele się nauczyłem.

Nigdy dotąd nie znaleźli się tak blisko siebie. Dojrzałość nie osłabia uczuć, raczej je wzmacnia.

- Pójdę pożegnać się z Mattim. - Raija przeczesa­ła włosy palcami. - Dobrze wyglądam?

- Trzynastolatek nie pozna, że przed chwilą szala­łaś w pościeli... - Wyszczerzył zęby w uśmiechu.

Rzuciła w niego poduszką i zamknęła za sobą drzwi.

Śmiech Mikkala gonił ją aż do izby Mattiego.

Chłopak siedział przed oknem i wpatrywał się ma­rzycielsko w zapadający zmierzch.

Raiji zrobiło się ciepło na sercu. Miała ochotę po­wiedzieć mu, jak bardzo go kocha, ale się powstrzy­mała.

Chłopcy w tym wieku nie lubią rozprawiać o uczu­ciach.

Wzdrygnął się, kiedy cicho zamknęła drzwi za sobą.

- Nie słyszałem, jak wchodzisz.

- Mogę usiąść? Milcząco wskazał na łóżko. Raija usiadła. Miała wrażenie, że Matti wie, z czym przyszła.

Dlatego nie wiedziała, jak zacząć. Źle jest żyć bez korzeni, równie źle odrywać się od nich.

- Wyjeżdżacie? Twarz chłopca pociemniała. Erkki miał takie same oczy, kiedy się smucił.

- Nie wybieram się na zabawę - przyznała szcze­rze. - Uważam, że nie przystoi, w końcu on też był człowiekiem. Zszedł na złą drogę, ale nie bez przy­czyny. - Tylko mężczyznom, którzy przyszli jej na ratunek, powtórzyła słowa Kaleviego. Nikt inny nie musiał znać całej prawdy. - Nie chcę nagrody za je­go śmierć. Zamierzałam go tylko zranić, choć może lepiej dla niego, że tak się skończyło. Powiesiliby go, a marzył, by umrzeć wolny...

- Zacząłem wierzyć, że zostaniecie tutaj na zawsze - uśmiechnął się Matti. - Było nam dobrze, ale dobre dni nie trwają wiecznie, prawda?

- Nie w moim przypadku - odrzekła smutno. Więc przyjdzie czas, gdy straci Mikkala? - Nie mogę zo­stać, prędzej czy później i tak ruszyłabym na północ, do dzieci. Nie chcę się z nimi rozłączyć na zawsze. W końcu przestaną mnie ścigać. Wtedy znajdę bez­pieczne miejsce dla całej mojej rodziny. Nie wiem gdzie, ale nie ma to większego znaczenia. Mój dom jest tam, gdzie Mikkal. Niech tylko Maja, Knut, Ida i Elise się tam znajdą...

Przerwała, usiłując zapanować nad łzami. Matti spojrzał na siostrę i dokończył jej myśl.

- A dla mnie znajdzie się tam miejsce? Raija otoczyła ramionami jego szyję i przytuliła go.

- Niczego bardziej nie pragnę! Po czym zarzuciła Mattiego siostrzanymi napo­mnieniami. Przyjmował je ze śmiechem.

- Powiedz mamie, że to było najlepsze rozwiązanie - powtórzyła wielokrotnie. - Ona wie, że ją kocham.

Matti przyrzekł, że to uczyni.

- Kiedy ruszacie? - spytał. - W jakim kierunku? Choć tyle powiedz bratu.

Poczochrała go po włosach.

- Jak się ściemni. Na południe. Zadowolony? Skinął głową.

- Do zobaczenia, starsza siostro - powiedział i zro­bił rzecz niebywałą jak na chłopca w tym wieku.

Pocałował Raiję w policzek.

Opuścili dom Akiego nie zauważeni przez nikogo. Ailo uznał, że skradanie się to znakomita zabawa. Kiedy oddalili się od zabudowań, roześmiał się na ca­ły głos z zadowolenia.

Wtedy nikt już nie mógł go usłyszeć.

Odnaleźli renifery tam, gdzie zostawił je Mikkal. Sprawnie i szybko objuczyli je ładunkiem i wsadzili chłopca na grzbiet jednego ze zwierząt.

I znów ruszyli w drogę. Na południe. Tym razem nie szukali korzeni.

Ujechali spory kawałek, kiedy dostrzegli jakiś cień u skraju drogi.

Raija nabrała złych przeczuć.

- Nie możesz jechać z nami, Matti - krzyknęła. - Wiesz, co nas czeka. Masz ledwie trzynaście lat!

- Wystarczy, by decydować o sobie - odpowiedział.

- Co z mamą? Będzie się zamartwiać. Matti potrząsnął głową.

- Napisałem długi list do niej. Aki w ogóle nie zauważy mej nieobecności. To nie jest mój dom. Mó­wiłaś, że zależy ci na mnie.

Raija i Mikkal spojrzeli po sobie i z westchnieniem równocześnie rozłożyli ramiona.

- Jeśli naprawdę chcesz - zaczęła powoli - to mo­żesz iść z nami. Pamiętaj jednak, że to nie zabawa.

- Pragnę jedynie być razem z wami - oznajmił. - Znaleźć coś więcej, niż Tornedalen może mi zaofia­rować. Nic mnie tam nie trzyma.

Raija chwyciła dłoń brata.

- Więc ruszajmy, my bez korzeni, w drogę. Bóg je­den wie, dokąd nas ona zaprowadzi.

Niepewna jutra, Raija w tej chwili była szczęśliwa.

1 Na terenie Szwecji rzeka ta nosi nazwę „Tome” (przyp. red.).