Txt wirusy

WIRUSOLOGIA

Wiadomości ogólne

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WIRUSÓW

Wirusom brak podstawowych zdolności metabolicznych, nie mają możliwości niezależnego życia i replikacji, nie są więc uważane za żywe organizmy. Są to raczej bardzo proste pasożyty wewnątrzkomórkowe, składające się głównie z materiału zawierającego informację genetyczną, otoczonego jedną lub kilkoma warstwami ochronnymi. Niektóre cząstki wirusowe mogą dodatkowo zawierać enzymy, bez których nie mogłyby zapoczątkować cyklu replikacyjnego wewnątrz żywych komórek.

Wirusy mają bardzo małe rozmiary, od 20x20 nm do 250x300 nm. Nawet największe wirusy mogą przejść przez filtry zatrzymujące bakterie, stąd dawna nazwa wirusów „czynniki przesączalne". Cząstki wirusowe nie są widoczne za pomocą konwencjonalnej mikroskopii, mieszczą się natomiast w granicach zdolności rozdzielczej mikroskopu elektronowego.

Replikacja, czyli namnażanie wirusów odbywa się wyłącznie w żywych komórkach. Do namnażania wirusów w celach eksperymentalnych wykorzystuje się zwierzęta laboratoryjne, zalężone jaja oraz różne linie komórkowe pierwotne lub ciągłe). Genom wirusa koordynuje syntezę i dojrzewanie składników wirusowych w komórce gospodarza. Mechanizmy replikacji różnią się zależnie od wirusa.

Na ogół wirusy wykazują wąski zakres swoistości co do gospodarza, prawdopodobnie wskutek udziału receptorów w procesie wnikania wirusa do komórki. Istnieją wirusy zakażające komórki bakteryjne (bakteriofagi), wirusy zakażające rośliny (np. wirus mozaiki tytoniowej) oraz wirusy zakażające specyficzne gatunki zwierząt. Niektóre wirusy charakteryzują się jednak szerszym zakresem swoistości co do gospodarza, np. niektóre wirusy przenoszone przez stawonogi (arbowirusy) szerzą się w złożonych cyklach obejmujących ptaki, zwierzęta trawożerne, komary i (przypadkowo) ludzi; wirus wścieklizny zakaża wiele gatunków ssaków, a spośród nich niektóre służą jako wektory i przenoszą chorobę na ludzi; uważa się, że wirusy grypy mogą zakażać zarówno ludzi, jak i kaczki i inne ptactwo domowe, wskutek wymiany genów głównie między szczepami ptasimi a szczepami zakażającymi przede wszystkim ludzi.


Elementy struktury wirusów

Genom wirusa to DNA lub RNA zawierające pełną informację o budowie, właściwościach i innych cechach przekazywanych potomnym generacjom wirusów. Koduje wirusowe białka strukturalne i enzymy konieczne do ekspresji wirusowych genów i replikacji genomu. Zazwyczaj występuje w postaci jednej cząsteczki, pojedynczej lub podwójnej nici nukleotydów, może być liniowy lub kolisty.

Genom wraz z białkami stanowi rdzeń, osłonięty jednostkami białkowymi (kapsomerami) tworzącymi kapsyd. Całość nosi nazwę nukleokapsydu. Niektóre wirusy mają ponadto dodatkową strukturę - lipidową, dwuwarstwową osłonkę zewnętrzną, w której często zakotwiczone są wypustki glikoproteinowe (tzw. peplomery), kodowane przez genom wirusa. Osłonka pochodzi z błony cytoplazmatycznej lub jądrowej komórki i jest nabywana w cyklu replikacyjnym, w procesie dojrzewania potomnych cząstek wirusowych lub ich uwalniania z komórki. Zawartość lipidów w osłonce powoduje, że wirusy te są wrażliwe na rozpuszczalniki organiczne. Glikoproteinowe wypustki z kolei pełnią ważne funkcje w adsorpcji i wnikaniu wirusów do wrażliwych komórek, mają także właściwości immunogenne.


Elementy struktury wirusów

Symetria przestrzenna Kształt i wielkość wirusów uwarunkowana jest liczbą, wielkością i składem chemicznym poszczególnych jego elementów. W zależności od symetrii nukleokapsydu wirusy zwierzęce możemy podzielić na wirusy:

Wpływ czynników zewnętrznych na wirusy

Niskie temperatury, np. stan głębokiego zamrożenia (-95°C), sprzyjają utrzymywaniu się aktywności zakaźnej, temperatury podwyższone unieczynniają je w krótkim czasie. Do wyjątków należy wirus zapalenia wątroby typu B, wytrzymujący temperaturę 60°C nawet przez 12 godzin. W temperaturze pokojowej większość wirusów ulega tylko nieznacznej inaktywacji, chociaż są wirusy bardzo wrażliwe, które w tych warunkach w znacznym stopniu tracą swoją zakaźność (np. wirus odry, różyczki).

Wysuszanie materiału zawierającego wirusy w temperaturze pokojowej prowadzi do szybkiego ich unieczynnienia, natomiast gdy przeprowadza się je w niskiej temperaturze (liofilizacja) - zostaje zachowana zarówno zakaźność, jak i cechy antygenowe wirusa. Zjawisko to jest wykorzystywane do przechowywania prototypowych szczepów wirusowych, a także w produkcji szczepionek (np. przeciwko poliomyelitis, odrze, różyczce).

Działanie ultradźwięków doprowadza do mechanicznego uszkodzenia wirionów. Inaktywację wirusów powodują także promieniowanie jonizujące i niejonizujące (UV), a mechanizm tego zjawiska polega na reakcjach fotochemicznych uszkadzających kwas nukleinowy. Do całkowitej inaktywacji niezbędne jest jednak działanie dużych dawek promieniowania jonizującego i odpowiedni czas ekspozycji.

Znaczne zmiany pH środowiska, w którym obecne są wiriony, w krótkim czasie doprowadzają do ich unieczynnienia. Środowisko zbliżone do obojętnego jest najbardziej odpowiednie i nie wpływa na stabilność wirusów. Niektóre wirusy dobrze tolerują pH do wartości 2-3 (środowisko soku żołądkowego), mogą zatem wnikać do naszego organizmu drogą pokarmową (np. enterowirusy, wirusy kleszczowego zapalenia mózgu).

Wrażliwość na działanie eteru, rozpuszczalnika lipidów, umożliwia rozróżnienie wirusów osłonkowych i bezosłonkowych. Związki powierzchniowo czynne (detergenty) powodują rozpad osłonki lipidowej i kapsydów, natomiast formaldehyd w wyniku oddziaływania z kwasem nukleinowym niszczy go, nie wpływając jednak na właściwości antygenowe białek wirusowych.


Nazewnictwo i klasyfikacja wirusów [1]

Nazewnictwo.

Ustalono następujące zasady klasyfikacji wirusów: rząd (końcówka - virales), rodziny (końcówka - viridae), do których mogą należeć podrodziny (końcówka - virinae), rodzaje (końcówka - virus), następnie gatunki, typy, podtypy i szczepy.

Nazwy wirusów pochodzą zwykle od nazw chorób, które je wywołują, nazwisk odkrywców lub rejonu geograficznego, w którym po raz pierwszy izolowano dany wirus.


Klasyfikacja. Klasyfikacja wirusów jest oparta na następujących kryteriach:

Nazewnictwo i klasyfikacja wirusów [2]



Wielkość i budowa przedstawicieli

najważniejszych rodzin wirusów

zakażających ludzi

Replikacja wirusów [1]

Wirusy mogą namnażać się tylko w żywej komórce - same nie wytwarzają energii w postaci ATP, koniecznej do syntezy białek i kwasów nukleinowych. Synteza ta zachodzi dzięki małocząsteczkowym związkom prekursorowym wytwarzanym przez komórkę i przy udziale enzymów komórkowych.

Komórka musi mieć na swojej powierzchni recetory, które pozwolą na adsorpcję i wniknięcie wirusa (zwykle glikoproteiny, glikolipidy na błonie komórkowej).

Etapy cyklu replikacji wirusa

Adsorpcja - proces fizykochemiczny wywoływany różnicą ładunków i przyciągającymi siłami cząsteczkowymi między powierzchniowymi receptorami wirusowymi a specyficznymi receptorami komórkowymi - glikoproteinami lub glikolipidami (powinowactwo).

Drugi etap - przenikanie (penetracja) wirusa przez błonę komórkową do przestrzeni cytoplazmatycznej. Może ono zachodzić na zasadzie:

Replikacja wirusów [2]

Uwolnienie kwasu nukleinowego wirusa z osłonki lipidowej i białkowego kapsydu i jego transport do odpowiedniego miejsca w komórce, gdzie następuje replikacja kwasu nukleinowego (dla niektórych wirusów jest to jądro komórki, dla innych cytoplazma).

Faza eklipsy lub utajenia to etap polegający na właściwej replikacji genomu wirusowego, prowadzącej do syntezy kwasu nukleinowego i wirionowych białek. W tej fazie zakażenia maleje liczba zakaźnych cząstek wirusa. Okres ten trwa u różnych wirusów rozmaicie długo i przebiega w różny sposób, w zależności od budowy i charakteru kwasu nukleinowego. Białka są syntetyzowane w cytoplazmie, natomiast kwas nukleinowy w jądrze (np. retrowirusy, herpeswirusy, adenowirusy) lub cytoplazmie (pokswirusy, pikornawirusy, hepadnawirusy). Zwykle w pierwszej kolejności są syntetyzowane enzymy niezbędne do replikacji kwasu nukleinowego i białek regulacyjnych, w późniejszej fazie następuje translacja białek strukturalnych, tworzących kapsyd. W następstwie zakażenia niektórymi wirusami następuje całkowite zatrzymanie powstawania komórkowych kwasów nukleinowych i białek, a cały wysiłek procesów syntezy w komórce jest skoncentrowany na syntezie składników wirusa.

Formowanie potomnych wirionów oznacza koniec fazy eklipsy. Wirusy osłonkowe w procesie dojrzewania, przy przejściu przez błonę jądrową lub cytoplazmatyczną zostają otoczone warstwą lipidową i wzbogacone w składniki polisacharydowe i lipidowe (m.in. ortomyksowirusy, paramyksowirusy, togawirusy).

Uwolnienie powstałych cząstek zachodzi na drodze pączkowania (egzocytozy) lub rozpadu (lizy) komórki gospodarza, czasem odbywa się przez kanaliki komórkowe lub wodniczki z nimi związane.

Relacje wirus - komórka

Zwykle zakażenie komórki prowadzi do powstania nowych, zakaźnych cząstek wirusowych. Jest to produktywny cykl replikacji w komórkach permisywnych (tzn. umożliwiających powstanie potomnych wirusów).

Za komórki oporne uważa się takie, w których nie dochodzi do zakażenia, gdyż wirus nie jest w stanie zaadsorbować się do ich powierzchni i przenikać w głąb cytoplazmy.

Komórki niepermisywne to te, w których nie dochodzi do późniejszych faz namnażania, czyli tworzenia potomnych wirionów, przy czym ekspresja niektórych genów wirusowych może być zachowana. Przykładem tego typu komórek mogą być neurony zakażone wirusami Herpes simplex.

Wniknięcie wirusa do komórki prowadzi do zmian jej procesów życiowych, które pozwalają na namnożenie wirusów, co z kolei może powodować uszkodzenia komórki i jej obumarcie. Te zmiany w morfologii komórki określane są jako efekt cytopatyczny - pojawianie się ciał wtrętowych (w jądrze lub cytoplazmie) lub antygenów wirusowych na powierzchni zakażonej komórki. Niektóre wirusy mogą stymulować transformację nowotworową, w wyniku której komórka uzyskuje zdolność do nieograniczonego dzielenia się (immortalizacji).

Czasami dochodzi do ustalenia się równowagi między wirusem a komórką. W tym przypadku procesy metaboliczne w komórce są jedynie nieznacznie zmienione, mimo że wirus jest produkowany. Taka forma utrzymująca się niekiedy przez lata, a nawet całe życie (np. w niektórych postaciach zakażenia wirusami herpes, retrowirusami, wirusami różyczki, odry, zapalenia wątroby typu B lub C).

Odrębnym problemem są zakażenia latentne, w których namnażanie wirusa jest zatrzymane na pewnym etapie cyklu replikacji. Dobrym przykładem tej postaci zakażenia są wirusy Herpes simplex oraz wirus ospy wietrznej i półpaśca, zakażające komórki nerwowe. Na skutek bodźca (chemicznego, termicznego, mechanicznego, hormonalnego, psychicznego, zakaźnego) może nastąpić uaktywnienie wirusa (reaktywacja).

W przypadku zakażenia komórki kilkoma różnymi wirusami (zakażenie mieszane) niekiedy występuje zjawisko interferencji wirusowej. Polega ono na braku możliwości namnożenia się danego wirusa w komórce, co jest spowodowane wcześniejszym zakażeniem innym wirusem.

WIRUSOLOGIA

Wiadomości szczegółowe

Wirus opryszczki pospolitej (HSV - Herpes simplex virus)

Rozróżnia się dwa typy wirusa: HSV-1 i HSV-2 (DNA). Atakują śródbłonek naczyń krwionośnych skóry, powodując martwicę komórek naskórka oraz stan zapalny, co prowadzi do tworzenia się pęcherzyków. Okres wylęgania wynosi zwykle 5-6 dni. Po okresie zakażenia pierwotnego wirus HSV lokalizuje się w zwojach czuciowych, tj. albo w zwoju trójdzielnym (HSV-1), albo w zwoju krzyżowym (HSV-2), gdzie pozostaje w stanie utajenia (latencji). Osoby z zakażeniem latentnym pozostają dodatnie serologicznie do końca życia. Nawroty występują często lub nie występują wcale, w zależności od osobnika. Bodźcami wyzwalającymi nawroty są m.in. gorączka, przeziębienia, światło słoneczne, miesiączka, pewne pokarmy i stres.

Wirus HSV-1 wywołuje zazwyczaj zmiany chorobowe w rejonie ust (opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł), wirus HSV-2 powoduje natomiast zmiany chorobowe na narządach płciowych (opryszczkę). Powikłania występują rzadko, ale mogą być niebezpieczne, np. zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie rogówki i wyprysk opryszczkowy.

Wirusy HSV przenoszą się wskutek kontaktu zdrowego człowieka z człowiekiem mającym aktywne zmiany chorobowe. Opryszczka narządów płciowych jest także zazwyczaj przenoszona przez bezpośredni kontakt, szczególnie z bezobjawowym nosicielem. Możliwe jest zakażenie okołoporodowe u noworodka.

Diagnostyka mikrobiologiczna opiera się o testy serologiczne (IF, ELISA), wykrywające przeciwciała klasy IgM, albo wykrywanie DNA wirusa w testach genetycznych.


Wirus ospy wietrznej-półpaśca (DNA)


Wirus ospy wietrznej-półpaśca jest czynnikiem etiologicznym ospy wietrznej (varicella) i półpaśca (zoster).

Mechanizm powstawania pęcherzyków jest taki sam, jak w przypadku zakażenia wirusem HSV. Ospa wietrzna jest następstwem zakażenia pierwotnego tym wirusem. Okres wylęgania trwa zwykle 13 dni. Półpasiec jest uważany za wynik reaktywacji wirusa, który pozostaje przez całe życie utajony w zwojach czuciowych osób, które przebyły ospę wietrzną.

Ospa wietrzna jest wysoce zaraźliwą chorobą wieku dziecięcego z wystąpieniem wysypki pęcherzykowej. Pęcherzyki pokrywają się strupkami i goją się bez bliznowacenia. U dzieci choroba jest zwykle łagodna, lecz u dorosłych ma cięższy przebieg, a nawet może stanowić zagrożenie życia osób o upośledzonej odporności.

Półpasiec. Wysypka pęcherzykowa występuje w układzie dermatomów i jest najczęściej widoczna na klatce piersiowej, lecz może być zlokalizowana w dowolnym miejscu. Pęcherzyki w przebiegu półpaśca mają ostro odgraniczony brzeg. Wysypka jest bardzo bolesna; w niektórych przypadkach ból poprzedza pojawienie się wysypki, co utrudnia rozpoznanie. Nawroty półpaśca występują bardzo rzadko.

Wirus ospy wietrznej-półpaśca szerzy się zazwyczaj drogą oddechową, pomimo że pęcherzyki są zakaźne i możliwe jest również zakażenie przez kontakt z płynem pęcherzykowym.


Wirus cytomegalii - CMV (DNA)

Wirus CMV jest szeroko rozpowszechniony. Powoduje niewielkie objawy lub zakażenie bezobjawowe u zdrowych, poza tym osób dorosłych, ale może wywołać też groźną chorobę, jeżeli układ immunologiczny nie jest dobrze rozwinięty lub osłabiony. Leukocyty wielojądrzaste, monocyty, limfocyty B i komórki nabłonkowe mogą być zakażone latentnie.

Zakażenie pierwotne przebiega zazwyczaj bezobjawowo. Objawy chorobowe mogą pojawić się po przetoczeniu krwi lub transplantacji narządu, w stanach immunosupresji. Wirusa CMV można wykryć u ponad 90% pacjentów z upośledzoną odpornością.

Ważne są zakażenia noworodków. Szacuje się, że zakażenie wirusem CMV występuje u 1% noworodków. Noworodki są szczególnie podatne na zakażenie wirusem CMV z powodu niedojrzałości ich układu odpornościowego (może rozwinąć się uogólnione zakażenie, włącznie z zapaleniem wątroby, płuc, zakażeniami oczu i zajęciem ośrodkowego układu nerwowego). Łączy się zakażenia wirusem CMV w okresie noworodkowym, nawet bezobjawowe, z późniejszym wystąpieniem autyzmu, zaburzeń osobowości i łagodnych zaburzeń psychicznych.

Drogi zakażenia: oddechowa, płciowa, zakażenia okołoporodowe.

Diagnostyka laboratoryjna polega głównie na badaniach serologicznych. W przypadkach podejrzanych o zakażenie wrodzone, zazwyczaj stosuje się zestaw testów zwanych w skrócie TORCH (Toxoplasmosis - toksoplazmoza, Other - inne [np. kiła], Rubella - różyczka, Cytomegalovirus - wirus cytomegalii, HSV - wirus opryszczki pospolitej).

Wirus Epsteina-Barr – EBV (DNA)


Wirus Epsteina-Barr zakaża limfocyty B, które mają na swojej powierzchni cząsteczkę CR2, stanowiącą swoisty receptor dla wirusa. Wirus pozostaje latentny przez lata (możliwe, że przez całe życie) w limfocytach B zakażonych osób.

Mononukleoza zakaźna jest najbardziej powszechną postacią ostrego zakażenia wirusem Epsteina-Barr. U dzieci zakażenie to jest często bezobjawowe, ale u uczniów szkół średnich i młodych osób dorosłych zwykle występują objawy choroby. Przy ostrej mononukleozie pacjenci zgłaszają się z ostrym wysiękowym zapaleniem gardła, powiększeniem węzłów chłonnych (w okolicy podżuchwowej), gorączką i czasami z delikatną, plamisto-grudkową, odropodobną wysypką. Powrót do zdrowia jest wolny i mogą nastąpić nawroty objawów, powtórne zachorowania są jednak rzadkie.

Wirus przenosi się przeważnie z wydzielinami z dróg oddechowych, głównie przez kontakt z jamą ustną. Wirus może być także przenoszony podczas przetoczeń krwi oraz drogą płciową.

Diagnostyka laboratoryjna rozpoczynana jest zwykle morfologią krwi i rozmazem (atypowe limfocyty). W badaniach serologicznych stosuje się szkiełkowy test aglutynacyjny, który jest oparty na wykryciu krzyżowo-reagujących przeciwciał heterofilnych (nieswoisty), lub testy na swoiste przeciwciała przeciw wirusowi Epsteina-Barr, np. przeciw VCA klasy IgM (wynik dodatni) wskazuje na niedawne zakażenie wirusem Epsteina-Barr.


Hepadnawirusy: Wirus zapalenia wątroby (HBV) (1)

Wirus HBV wykryto badając zakażoną tkankę wątroby w mikroskopie elektronowym i początkowo nazwano go cząstką Dane'a. Ma średnicę 42 nm, lipidową zewnętrzną osłonkę zawierającą antygen powierzchniowy wirusa HBV (HBsAg - hepatitis B surface antigen), wewnętrzny rdzeń białkowy, zbudowany z antygenu rdzeniowego wirusa HBV (HBcAg - hepatitis B core antigen), otaczającego wirusowy kwas nukleinowy, który składa się z kolistego DNA o podwójnej nici, z niekompletną nicią dodatnią. Antygen e wirusa HBV (HBeAg - hepatitis Be antigen) nie jest częścią składową wirusa, jest syntetyzowany w wyniku translacji RNA kodującego regiony przedrdzeniowe i rdzeniowe (HBcAg).

Wirus HBV znajduje się we krwi i produktach krwiopochodnych, łzach, ślinie, spermie, moczu, kale, mleku kobiecym, płynie maziowym oraz płynie mózgowo-rdzeniowym zarówno osób z ostrym zakażeniem, jak i nosicieli. Szacuje się, że w Polsce 1-2% dorosłych jest zakażonych wirusem HBV.

Okres wylęgania trwa 40- 180 dni. Zakażenia bezobjawowe są częstsze niż zakażenia objawowe. Zakażenia objawowe różnią się ciężkością przebiegu klinicznego. Ciężkość przebiegu choroby zależy od liczby zakażających wirusów - im większa dawka, tym cięższy przebieg choroby.

Obraz kliniczny może być dwojaki:

- Zakażenie bezżółtaczkowe ze złym samopoczuciem i brakiem apetytu. Bilirubinemia i ciemne zabarwienie moczu mogą wystąpić nawet, jeśli pacjent nie ma żółtaczki. Aktywność transaminaz w surowicy jest zwykle podwyższona. Morfologia krwi pozostaje często w normie lub wykazuje umiarkowaną limfocytozę z atypowymi limfocytami. Zazwyczaj przypadki te pozostają nierozpoznane.

- Zakażenie z żółtaczką. Po okresie złego samopoczucia i braku apetytu u pacjenta pojawia się żółtaczka. Wraz z żółtaczką objawy mogą się nasilić lub złagodzić. Po wystąpieniu żółtaczki rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu B można łatwo potwierdzić za pomocą badań serologicznych.

Hepadnawirusy: Wirus zapalenia wątroby (HBV) (2)

Odpowiedź immunologiczna powoduje powikłania u około 10-20% pacjentów hospitalizowanych z powodu wirusowego zapalenia wątroby typu B (zespół typu choroby posurowiczej, guzkowe zapalenie tętnic lub błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek).

Występuje częste nosicielstwo - HBsAg jest wykrywany przez minimum 6 miesięcy. Uważa się, że postępujące uszkodzenie wątroby jest często uwarunkowane reakcją immunologiczną wyzwoloną wskutek przetrwałego zakażenia wirusowego hepatocytów. Przewlekły stan zapalny i martwica komórek wątrobowych wskutek przewlekłego zakażenia wirusem HBV prowadzą do marskości i raka wątroby.

Diagnostyka laboratoryjna polega najczęściej na wykrywaniu antygenu HBs w metodach immunoenzymatycznych. Obecnie wykrycie wirusowego DNA w próbkach tkanek jest bardziej czułą i nowoczesną metodą diagnostyczną. Ważne jest wykrywanie przeciwciał anty-HBc i anty-HBe klasy IgM. Dla oceny odporności (np. po szczepieniu) oznacza się poziom przeciwciał anty-HBs. U pacjentów, u których dochodzi do eliminacji wirusa, stężenie HBsAg w surowicy rośnie, a następnie spada w miarę rozwoju odpowiedzi immunologicznej na zakażenie. Przeciwciała anty-HBs mogą nie być wykrywane przez kilka tygodni wskutek powstawania kompleksów antygen-przeciwciało. W czasie tego okresu, zwanego „okienkiem immunologicznym", są wykrywalne wyłącznie przeciwciała anty-HBc klasy IgM.

Ponieważ brak jest swoistego leczenia w wzw typu B i nawet nowoczesne preparaty i interferon nie zawsze są skuteczne, konieczne jest zapobieganie infekcjom. Czynne uodpornienie jest możliwe dzięki rekombinowanym szczepionkom (Recom­bivax B, Engerix B). Profilaktyczne szczepienie jest zalecane wszystkim osobom z wysokim ryzykiem zakażenia i wszystkim noworodkom.


Adenowirusy (DNA)


Po raz pierwszy wyizolowane w 1953 roku z węzłów chłonnych i migdałków. Są ikozaedralnymi, bezosłonkowymi wirusami, zawierającymi genom zbudowany z dwuniciowego DNA. Poznano 51 serotypów różniących się antygenowo, blisko połowa wywołuje choroby u człowieka. Adenowirusy są wszechobecne, występują na całym świecie. Przed ukończeniem dziesięciu lat każdy człowiek przebył zakażenie jakimś adenowirusem. Przenoszą się z człowieka na człowieka drogą kropelkową, atakując błonę śluzową górnych dróg oddechowych, mogą też przenosić się przez wodę i drogą fekalno-oralną. Okres inkubacji trwa 4-5 dni.

Objawy kliniczne są zwykle łagodne. U niektórych osób zakażenie może mieć przebieg subkliniczny. Typowo występuje postać „przeziębienia", ostre zakażenie górnych dróg oddechowych, nie różniące się od „przeziębień" wywoływanych przez rynowirusy. Czasem dochodzi do zakażenia dolnych dróg oddechowych (zapalenie oskrzelików, zapalenie płuc) Uciążliwe bywa zapalenie spojówek, mogące przebiegać z zapaleniem gardła, zapalenie rogówki może prowadzić do ślepoty.

Biegunka, jako skutek zakażenia adenowirusowego, występuje czasami u starszych dzieci.

Ciężkie przebiegi zakażenia adenowirusami występują u pacjentów o osłabionej odporności (po przeszczepach, nosiciele HIV).

Parwowirusy (DNA)

Rodzina Parvoviridae to najmniejsze wirusy DNA o ikosahedralnej symetrii, bez osłonki, z jednoniciowym DNA.

Należą tu gatunki, z których wiele wywołuje poważne infekcje zwierząt. W patologii człowieka największe znaczenie ma parwowirus B19, należący do podrodziny Parvovirinae, rodzaju Erythrovirus.

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z chorym lub jego odzieżą, drogą krwionośną (przetoczenie krwi, przeszczep) lub wertykalną. Na zakażenie wrażliwe są wszystkie grupy wiekowe, nie obserwuje się również wyraźnej sezonowości.

Uważa się, że wirus ten jest odpowiedzialny za tzw. „piątą chorobę" - stosunkowo łagodną chorobę dzieci będącą wynikiem zakażenia pierwotnego. Przebiega ona z charakterystycznymi zmianami na twarzy, tj. z rumienieniem przypominającym kształt motyla lub ślad po uderzeniu w policzek, oraz wysypką na tułowiu i kończynach przypominającą wysypkę różyczkową. Parwowirus B19 zakaża pierwotne komórki szpiku kostnego, upośledzając tworzenie czerwonych krwinek. U osób ze schorzeniami hematologicznymi obserwuje się zahamowania tworzenia erytrocytów, a u osób z upośledzoną odpornością dochodzi do głębokiego uszkodzenia układu czerwonokrwinkowego w wyniku przetrwałej infekcji parwowirusem B19.

Leczenie polega na przetaczaniu masy czerwonokrwinkowej lub na podawaniu przeciwciał od zdrowych dawców. W przebiegu pierwotnej infekcji kobiet ciężarnych może dojść do zakażenia wewnątrzmacicznego, którego jednym z najcięższych objawów jest nieimmunologiczny uogólniony obrzęk płodu.

Diagnozę potwierdza się przez badanie miana swoistych przeciwciał klasy IgM (pojawiają się od 3. dnia po zakażeniu) oraz IgG (od 7. dnia po zakażeniu).

Pokswirusy (DNA)

Złożona grupa wirusów, wywołujących przede wszystkim zmiany pęcherzykowe. Pokswirusy, największe wirusy zwierzęce, mają kształt cegiełek i nie mają osłonki. Osłoniete są wielowarstwowym płaszczem, o dużej zawartości białek, dzięki czemu są stosunkowo oporne na środki dezynfekcyjne i antyseptyczne oraz wysychanie. Kwas nukleinowy pokswirusów jest dwuniciowym DNA.

Choroby wywoływane przez ortopokswirusy. Do ortopokswirusów wywołujących choroby u człowieka należą: wirus ospy prawdziwej, wirus krowianki (stosowany jako szczepionka przeciw ospie), wirus ospy krowiej oraz wirus ospy małpiej.

Ospa prawdziwa

Była to pierwsza choroba człowieka, przeciw której wprowadzono skuteczną immunoprofilaktykę. W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła, że świat jest wolny od ospy prawdziwej i zaprzestano wówczas wykonywania szczepień u dzieci. Obecnie zasadniczy problem stanowią zakażenia laboratoryjne, aczkolwiek „muzealne" szczepy wirusów mogą przechowywać tylko pojedyncze, wyznaczone laboratoria.

Ospa prawdziwa była umiarkowanie zakaźną chorobą wysypkową, o dużym współczynniku śmiertelności. Ponieważ występowały dwie postacie ospy, sugerowano istnienie dwóch szczepów wirusa - jeden wywoływał postać variola major, najcięższą postać choroby (ze śmiertelnością 30-40%), drugi zaś - variola minor (alastrim), łagodniejszą postać, ze śmiertelnością 1-5 %. Do zakażenia dochodziło przez bezpośredni kontakt i drogą kropelkową.


Papillomawirusy (DNA)

Są to bezosłonkowe wirusy DNA, mające zdolność transformowania komórek in vitro.

Poznano wiele gatunków - jedne z nich zakażają zwierzęta, inne ludzi, ale wszystkie wykazują swoisty tropizm do skóry i błon śluzowych. Zakażenia papillomawirusami występują powszechnie i często są bezobjawowe. Papillomawirusy przenoszą się w wyniku kontaktu bezpośredniego, zakażają miejsca niewielkich otarć naskórka, są też przekazywane drogą płciową oraz jako zakażenie okołoporodowe.

Najczęściej występują brodawki skórne, zwykle na rękach u dzieci i młodzieży (HPV 1, 2, 3, 4, 10). U osób z zaburzeniami odporności może nastąpić uogólniony rozsiew brodawek.

Poliomawirusy (DNA)

Również bezosłonkowe wirusy DNA o zdolności do transformowania komórek in vitro.

Obejmują kilka wirusów zwierzęcych oraz dwa wirusy ludzkie: wirus BK i wirus JC.

Wirus BK zakaża dzieci we wczesnym okresie życia. W wieku trzech lub czterech lat u 50% dzieci stwierdza się przeciwciała przeciw temu wirusowi, a do dziesiątego roku życia występują one u 100% dzieci. Pierwotnemu zakażeniu nie towarzyszą rozpoznawalne objawy kliniczne, choć niektórzy lekarze sądzą, że wirus BK może być związany z łagodnie przebiegającymi zakażeniami górnych dróg oddechowych. Wirus zakaża komórki nabłonkowe nerek i w nich utrzymuje się w formie latentnej. U pacjentów mających obniżoną odporność (np. u pacjentów po przeszczepie nerki, otrzymujących leczenie immunosupresyjne) może nastąpić reaktywacja wirusa.

Wirus JC jest również szeroko rozpowszechniony, ale w populacji dorosłych odsetek osób serologicznie dodatnich zwykle nie przekracza 75%. Zakażeniu pierwotnemu nie towarzyszą objawy chorobowe. Po pierwotnym zakażeniu wirus pozostaje w stanie latencji, a reaktywacja jest możliwa u pacjentów mających obniżoną odporność. Wirus odpowiada za postępującą wieloogniskową leukoencefalopatię - rzadką, powoli postępującą, zwyrodnieniową chorobą neurologiczną, zwykle śmiertelną (zakażenia pojawiają się u chorych na AIDS).

Ortomyksowirusy (RNA) [1]

Należą tu wirusy grypy (typy A, B i C), będące grupą bardzo zakaźną i chorobotwórczą dla człowieka. Ich genom stanowi RNA, składający się z ośmiu połączonych ze sobą segmentów o ujemnej polarności (-RNA). Osłonka jest dwuwarstwową błoną lipidową, w którą są wbudowane wystające na zewnątrz wirionu glikoproteinowe wypustki hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N). Hemaglutynina jest tą częścią składową wirionu, która przyłącza się do swoistego receptora znajdującego się na wrażliwej komórce. Obie cząsteczki, H i N, są immunogenne.

Wszystkie szczepy wirusów grypy oznacza się, a także różnicuje przez określenie kombinacji antygenów hemaglutyniny i neuraminidazy, charakterystycznej dla danego szczepu. Stwierdzono, że dla wirusów grypy typu A są charakterystyczne trzy podstawowe typy hemaglutyniny (Hl, H2 i H3) oraz dwa typy neuraminidazy (Nl i N2).

Spośród trzech typów wirusów grypy skłonność do wywoływania epidemii nawracających co 1-3 lat, mają typy A i B, typ C zwykle nie wywołuje epidemii. W przeszłości obserwowano epidemie o zasięgu światowym (pandemie). Najcięższa pandemia wystąpiła w 1918 r. - zmarło wówczas 21 milionów osób, w większości na skutek wtórnego, bakteryjnego zapalenia płuc.

Za unikatowe cechy epidemiologiczne wirusa grypy są odpowiedzialne dwa procesy: skok i przesunięcie antygenowe. Przesunięciem antygenowym określa się niewielkie zmiany antygenowe wirusowych glikoprotein hemaglutyniny i neuraminidazy powstające na skutek mutacji punktowych, natomiast skok antygenowy oznacza duże zmiany antygenowe, dotyczące segmentów kwasu nukleinowego, z których składa się genom wirusa.

Przyczynami pandemii w okresie ostatnich 50 lat były trzy szczepy wirusów: w 1957 - azjatycki szczep grypy (H2N2), w 1967 - szczep grypy Hongkong (H3N2) i w 1977 - rosyjski szczep grypy (H1N1) i w obecnych epidemiach, nie osiągających rozmiarów pandemii, podszczepy H3N2 oraz H1N1, powstałe ze szczepów wyjściowych na skutek przesunięć antygenowych.



Ortomyksowirusy (RNA) [2]

Wirus grypy przenosi się z człowieka na człowieka wraz z wydzielinami dróg oddechowych. Pacjent jest zakaźny w okresie od około 24 godziny przed wystąpieniem objawów klinicznych do mniej więcej trzeciego dnia choroby. Wrotami zakażenia są górne drogi oddechowe. Wirus przyłącza się do komórek nabłonkowych błony śluzowej i zakaża je. Objawy kliniczne rozwijają się po trwającym 1-3 dni okresie inkubacji. Wirusy grypy A i B wywołują takie same objawy chorobowe, chociaż grypa spowodowana przez typ B zwykle ma łagodniejszy przebieg niż grypa A. Wirusy można zróżnicować wyłącznie przez izolację lub na podstawie badań serologicznych.

Klasyczna grypa charakteryzuje się nagłym początkiem, z gorączką, dreszczami i bólami mięśni. Może wystąpić nieżyt błony śluzowej nosa lub zaczerwienienie błon śluzowych oraz powiększenie węzłów chłonnych. Typowym objawem jest suchy kaszel. Okres zdrowienia trwa 1-2 tygodnie. Przeciwciała skierowane przeciw hemaglutyninie wirusowej osiągają najwyższe stężenie po 10-14 dniach. Przeciwciała utrzymują się w ustroju, ale ich ilość z czasem się zmniejsza, a gdy pojawi się nowy szczep wirusa - nie są zdolne do ochrony przed zakażeniem.

Grypa jest zwykle rozpoznawana klinicznie; takie rozpoznanie jest jednak niepewne, ponieważ do wystąpienia objawów grypopodobnych prowadzi wiele różnych zakażeń. Do określenia typu wirusa odpowiedzialnego za epidemię konieczne jest albo wyizolowanie wirusa od chorych, a następnie jego typowanie, albo wykonanie badań serologicznych.

Grypa daje wiele powikłań, zwłaszcza u starszych osób, a współczynnik śmiertelności wzrasta wraz z wiekiem chorego. Szczepienia są zalecane osobom z chorobami płuc i serca (grypa ma u nich znacznie cięższy przebieg), przewlekle chorym, w podeszłym wieku oraz pracownikom służby zdrowia. Ponieważ szczepionka jest zabita, konieczne jest coroczne szczepienie przypominające, aby utrzymać stan odporności organizmu.


Ortomyksowirusy (RNA) [3]

Grypa ptasia. W ostatnich latach ujawnił się problem ptasiej grypy. W 1997 r. w Hong-Kongu pojawił się szczep A (H5N1), który przełamał barierę gatunkową i spowodował chorobę ludzi. Zmarło wtedy 6 osób. W 2003 r., znów w Hong-Kongu zmarła na ptasią grypę 1 osoba, a w 2004 kolejny mutant zabił 33 osoby. Tu mieliśmy do czynienia z transmisją wirusa z ptaków na człowieka. Ale w 2003 r. w Holandii pojawił się inny szczep (H7N7), który złamał barierę gatunkową. Wirusem zaraził się weterynarz, przywlókł wirusa do domu i zaraził żonę i córkę. Weterynarz zmarł, kobiety uratowano. Tu już mieliśmy do czynienia z transmisją człowiek-człowiek. Każda następna wersja wirusa może być groźniejsza (istnieją obawy przed spotkaniem wirusa grypy ludzkiej i ptasiej w organizmie świni). Możliwe, że czeka nas pandemia.

Należy zachować daleko idącą ostrożność przy kontaktach z ptakami, szczególnie wędrownymi, ale również z drobiem. Szczepienia przeciw grypie ludzkiej tylko do pewnego stopnia chronią przed ptasią.

Obróbka termiczna drobiu, czyli gotowanie i pieczenie, całkowicie inaktywuje wirusa.

STAN OBECNY

Najgorsze co może nas spotkać:



Paramyksowirusy (RNA)

Paramyksowirusy mają osłonkę, symetrię helikalną, ich genomem jest -RNA. Niektóre wirusy w swej osłonce zawierają glikoproteiny o właściwościach neuraminidazy i hemaglutyniny, inne mają tylko hemaglutyninę, a jeszcze inne w ogóle są pozbawione glikoprotein. Rodzina Paramyxoviridae obejmuje trzy rodzaje: Paramyxovirus (paragrypy, świnka), Morbillivirus (odra), Pneumovirus (RSV).

Wirusy paragrypy

Znane są cztery podstawowe serotypy wirusa paragrypy: typy 1 i 2 najczęściej zakażają niemowlęta i dzieci (jesienią); typ 3 atakuje dzieci w wieku poniżej 2 lat w ciągu całego roku (cięższy przebieg), wirus paragrypy typu 4 wywołuje zakażenia o łagodnym przebiegu. W obrazie klinicznym dominują „przeziębienia", czasem zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli (krup) lub zapalenie oskrzelików oraz zapalenie płuc.

Zakażenie drogą kropelkową – poprzez wdychanie zakaźnej wydzieliny dróg oddechowych, mającej postać aerozolu. Rozpoznanie jest możliwe tylko przez izolację wirusa bądź badanie serologiczne. Jednak w większości przypadków zakażenia górnych dróg oddechowych są leczone objawowo.

Wirus świnki (nagminne zapalenie ślinianek przyusznych)

Świnka jest ostrym, uogólnionym zakażeniem wirusowym, które atakuje przede wszystkim ślinianki przyuszne. Jest to zwykle niezbyt groźna choroba o łagodnym przebiegu u dzieci. Przebycie świnki pozostawia odporność na całe życie. Najgroźniejsze są powikłania, jak zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia jąder i najądrzy (najczęściej u młodych mężczyzn), rzadko zapalenie jajników, wyjątkowo rzadko zapalenie trzustki lub wątroby.

Większość przypadków choroby przypada na koniec zimy lub wczesną wiosnę. Wirus przenosi się drogą kropelkową. Zapalenie przyusznic jest rozpoznawane zwykle klinicznie; rozpoznanie można potwierdzić, izolując wirus w hodowli tkankowej lub wykonując badanie serologiczne.

Leczenie jest objawowe. Dostępna jest bezpieczna i skuteczna, atenuowana szczepionka.


Paramyksowirusy (RNA)

Wirus odry. Inkubacja w odrze trwa 10-20 dni. W okresie prodromalnym występuje katar, kaszel i zapalenie spojówek, które jest skutkiem rozsiewu wirusa drogą krwi. Pojawiają się plamki Koplika, drobniutka, punkcikowata, biaława wysypka na błonie śluzowej policzków. Okres wysypkowy charakteryzuje się wystąpieniem typowej wysypki odrowej, która pojawia się najpierw na twarzy i klatce piersiowej, a następnie rozszerza obwodowo. Wysypka utrzymuje się około 5 dni. Przebieg kliniczny częściej łagodny, niż ciężki. Powikłania po zakażeniu wirusem odry mogą być groźne dla życia chorego (zapalenie płuc, uczynnienie gruźlicy, pozakaźne zapalenie mózgu - u chorych, którzy przeżyli zakażenie; mogą pozostać trwałe następstwa, np. niedorozwój umysłowy).

Wirus odry przenosi się drogą kropelkową lub za pośrednictwem przedmiotów zakażonych wydzieliną dróg oddechowych. Zakażeniu sprzyja przebywanie w skupiskach ludzkich. Częstość zachorowań zmniejszyła się znacznie po wprowadzeniu w 1963 r. szczepionki. W związku z tym zanikła również „naturalna immunizacja", którą zapewniało krążenie „dzikich" szczepów wirusa odry w populacji. Dlatego choroba obecnie jest częściej obserwowana wśród studentów. Szczepionkę podaje się po ukończeniu pierwszego roku życia, aby wirus szczepionkowy nie reagował z matczynymi przeciwciałami.

Odrę zwykle można rozpoznać na podstawie objawów klinicznych już w okresie prodromalnym zwłaszcza, gdy choroba występuje w zimniejszych miesiącach roku.

Syncytialny wirus oddechowy (RSV). Wirus ten zakaża układ oddechowy i w nim się namnaża. Okres inkubacji trwa zwykle 5 dni. Wirus RS jest główną przyczyną chorób układu oddechowego u małych dzieci. Wywołuje zagrażające życiu zakażenia u dzieci w wieku poniżej dwóch lat. Zakażenia niemowląt poniżej czwartego miesiąca życia są możliwe dlatego, że ogólnoustrojowe przeciwciała przekazywane dziecku przez matkę nie pełnią funkcji przeciwciał ochronnych. Powszechnie występującym powikłaniem jest zapalenie ucha środkowego, rzadko obserwowanym - zapalenie mięśnia sercowego. Zakażenia występują w grudniu i styczniu. Gdy zimą obserwuje się nietypowo dużą liczbę przypadków zapalenia oskrzelików lub zapalenia płuc u małych dzieci, należy podejrzewać, że zakażenia te spowodował wirus RS. RSV przenosi się drogą kropelkową i jest bardzo zakaźny.

Ważne jest szybkie rozpoznanie (obraz kliniczny, znajomość sytuacji epidemiologicznej). Ostateczne rozpoznanie opiera się na izolacji wirusa bądź na badaniu serologicznym. Brak szczepionki.


Koronawirusy (RNA)

Koronawirusy są wirusami RNA o dodatniej polarności, z osłonką i helikalną symetrią nukleokapsydu. Nazwa koronawirusy pochodzi od maczugowatego kształtu wypustek glikoproteinowych, wystających z zewnętrznej powierzchni wirusa i nadających mu wygląd korony.

Zakażenia koronawirusami są najbardziej rozpowszechnione wśród dzieci. Szerzą się drogą oddechową. Częstość zakażeń wzrasta w miesiącach zimowych, wczesnowiosennych i wiosennych. Wywołują raczej łagodnie przebiegające infekcje we wrotach zakażenia, czyli górnych drogach oddechowych. Niska gorączka, Okres wylęgania trwa 2-5 dni. Są to popularne i powszechne przeziębienia. Choroba zwykle mija bez leczenia, a rokowanie jest bardzo dobre. Leczenie objawowe.


Pikornawirusy (RNA) [1]


Pikornawirusy są małymi, bezosłonkowymi wirusami, z genomem +RNA. Replikują się w cytoplazmie komórki. Kapsyd jest dwudziestościenny i nie ma osłonki.

Istnieją dwie główne grupy pikornawirusów zakażających człowieka: enterowirusy i rinowirusy.


Enterowirusy są wirusami kwasoopornymi, zakażającymi przewód pokarmowy. Optymalna temperatura do ich replikacji wynosi 37°C. Enterowirusy są stabilne w niskim pH, zatem nie unieczynnia ich kwaśne środowisko żołądka. Ponieważ nie mają osłonki, są oporne również na działanie kwasów żółciowych. Podstawowym sposobem przenoszenia enterowirusów jest droga fekalno-oralna. Do tej grupy wirusów należą: poliowirusy (typy 1, 2, 3), wirusy Coxsackie A (24 serotypy) i B (6 serotypów), wirusy ECHO (34 serotypy), oraz „nowe" enterowirusy (szczepy o serotypach oznaczonych numerami 68-72).

Pikornawirusy (RNA) [2]

Poliowirusy. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis – choroba Heinego-Medina) do XIX w. występowało sporadycznie, ale później przekształciło się w chorobę epidemiczną. Epidemie notowano na wszystkich kontynentach, z największą zapadalnością na półkuli północnej, w strefie klimatu umiarkowanego. Obecnie poliomyelitis jest prawie wygasłą chorobą, z wyjątkiem krajów rozwijających się. Przyczyniły się do tego powszechne, bardzo skuteczne szczepienia.

Przenoszenie wirusów następuje drogą fekalno-oralną. Wrota zakażenia - nabłonek jelit, w którym wirusy się replikują. Po inkubacji (9-12 dni) występuje pierwotna wiremia. W tym okresie chory może wytworzyć przeciwciała zapobiegające rozprzestrzenianiu się zakażenia (zakażenie poronne). U chorych, którzy niezdolnych do opanowania pierwotnej wiremii, występuje wtórna, bardziej nasilona, a wirusy rozprzestrzeniają się w całym organizmie. Receptory dla poliowirusów ma wiele typów komórek, w tym neurony rogów przednich rdzenia kręgowego oraz komórki nerwowe rdzenia przedłużonego i mostu. Większość zakażeń wirusami polio, to zakażenia bezobjawowe lub poronne. Niebezpieczne są:

Dostępne są dwie szczepionki przeciw poliomyelitis. Szczepionka zabita (Salka), podawana pozajelitowo i wywołują tylko ogólnoustrojową odpowiedź immunologiczną. Szczepionka atenuowana (Sabina) jest podawana doustnie. Doustne szczepienie jest prostsze, bardziej przydatne do szczepień masowych i szczepionka doustna indukuje zarówno odporność miejscową jak i ogólnoustrojową.

W 2000 r. WHO ogłosiła eradykację wirusa polio na terenie Europy.


Pikornawirusy (RNA) [3]

Wirusy Coxsackie są morfologicznie podobne do poliowirusów, zatem na podstawie morfologii wirionów nie można zróżnicować tych dwóch grup. Wirusy Coxsackie zostały podzielone na dwa typy (typ A oraz typ B) na podstawie objawów chorobowych, które wywołują u zwierząt doświadczalnych. W każdym typie metodami serologicznymi wyodrębniono wiele serotypów (24 szczepy wirusów typu A i 6 serotypów wirusów typu B).

Zakażenia bezobjawowe lub subkliniczne najczęściej występują u małych dzieci. Występują też zakażenia górnych dróg oddechowych (tzw. przeziębienia) oraz choroby, których jedynym objawem jest gorączka. Wyjątkowo dochodzi do aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz mózgu, wywoływanych przez wszystkie enterowirusy, z wirusami Coxsackie A i B włącznie. Niektóre zespoły chorobowe związane są najczęściej z określonymi szczepami wirusów:

-         Wirusy Coxsackie A najczęściej wywołują: biegunkę niemowląt, zapalenie spojówek, zapalenie opryszczkowe gardła (herpangina) oraz zespół dłoni, stóp i ust - chorobę ustępującą samoistnie, która klinicznie charakteryzuje się owrzodzeniami ust i błony śluzowej policzków, a także dłoni i podeszew stóp.

-         Wirusy Coxsackie B wywołują najczęściej: zapalenie mieśnia sercowego i zapalenie osierdzia, wieloukładową chorobę noworodków (zapalenie mięśnia sercowego, mózgu, wątroby i kory nadnerczy) oraz pleurodynię - bolesne zapalenie mięśni międzyżebrowych i, w mniejszym stopniu, opłucnej, zwykle z towarzyszącą gorączką.

Leczenie jest objawowe. Nie ma szczepionek przeciw wirusom Coxsackie.


Pikornawirusy (RNA) [4]

Wirusy ECHO. W trakcie poszukiwań różnych enterowirusów wyizolowano z kału zdrowych dzieci nieokreślone wirusy. Nazwano je wirusami ECHO (E-enteric, C-cytopathic, H-human, O-orphan = sieroce, ponieważ wówczas wirusów tych nie łączono z żadną chorobą). Większość infekcji, to „przeziębienia", czyli zakażenia górnych dróg oddechowych oraz choroby, których jedynym objawem jest gorączka. Wirusy ECHO mogą być też przyczyną aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, porażeń wstępujących i zapalenia mózgu oraz wysypek odropodobnych. Zakażenia wywołane przez enterowirusy (z wyjątkiem poliowirusów) często klinicznie charakteryzują się taką odropodobną wysypką.

Infekcje wirusami ECHO ustępują zwykle samoistnie. Leczenie jest objawowe.


Rynowirusy są wrażliwe na działanie kwasu; zakażają błonę śluzową górnych dróg oddechowych. Wirusy przenoszone są drogą kropelkową. Optymalna do ich replikacji temperatura wynosi 33°C. Temperatura górnych dróg oddechowych, zwłaszcza w czasie chłodów, jest niższa niż 37°C, a to wyjaśnia, dlaczego zakażenia rynowirusami występują powszechnie w okresie zimniejszych miesięcy roku. Dotychczas zidentyfikowano ponad 100 różniących się antygenowo rynowirusów, a wszystkie wywołują „przeziębienia". Zakażenia rynowirusami występują na całym świecie w ciągu całego roku, najczęściej zimą. Przenoszeniu wirusów sprzyjają bliskie kontakty oraz przebywanie w dużych skupiskach ludzkich.

Okres inkubacji trwa 2-3 dni. Pacjent jest zakaźny w okresie tuż przed pojawieniem się objawów klinicznych aż do 2-3 dnia choroby. Najczęstszym objawem zakażenia jest katar. U dzieci nieżytowi błony śluzowej nosa towarzyszy gorączka, dorośli natomiast zwykle nie gorączkują. Objawy ogólnoustrojowe są łagodne i zazwyczaj po siedmiu dniach ustępują.

Rozpoznanie jest zwykle stawiane na podstawie obrazu klinicznego. Leczenie jest objawowe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy do zakażenia rynowirusem dołącza się zakażenie bakteryjne. Odporność po przechorowaniu szybko zanika, dlatego dochodzi do reinfekcji spowodowanych tym samym serotypem wirusa.


Pikornawirusy (RNA) [5]

„Nowe" enterowirusy.

Wraz z postępem badań odkryto i określono nowe enterowirusy (enterowirusy oznaczone numerami 68-72). Większość tych wirusów nie ma większego znaczenia z medycznego punktu widzenia, a wyjątek stanowią typy 70 i 72. Pozostałe typy wirusów mogą wywoływać wysypkę oraz wyjątkowo zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Enterowirus typu 70 wywołuje ostre, krwotoczne zapalenie spojówek prowadzące do ślepoty. Choroba występuje najczęściej na Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz w innych krajach trzeciego świata, gdzie powszechne jest przeludnienie. Wirus przenosi się raczej za pośrednictwem bliskich kontaktów osobistych, a nie drogą fekalno-oralną, ale jest bardziej zakaźny niż wirus grypy.


Enterowirus typu 72 jest wirusem zapalenia wątroby typu A (HAV), który stosunkowo niedawno został sklasyfikowany jako enterowirus należący do rodzaju Hepatovirus.

Zakażenia tym wirusem szerzą się drogą fekalno-oralną, źródłem infekcji może być woda i produkty spożywcze zanieczyszczone odchodami (możliwe epidemie).

Wirus jest wydalany z kałem osób zakażonych przez 2-3 tygodni przed wystąpieniem objawów i 10 dni po pojawieniu się żółtaczki. Przebieg choroby u dzieci jest zwykle łagodny

Diagnostyka – wykrywanie antygenów wirusa w kale, wykazanie w surowicy krwi obecności swoistych przeciwciał anty-HAV w klasie IgM.



Togawirusy (RNA)

Rodzina Togaviridae (+RNA) – zawiera 2 rodzaje Alphavirus i Rubivirus, pierwsze wywołują zakażenia układu nerwowego (wektorami są stawonogi), w drugim rodzaju jest tylko wirus różyczki.

Wirus różyczki. Na różyczkę chorują zwykle młodzi ludzie. Po okresie wylęgania trwającym 12-23 dni (średnio 18 dni) pojawia się delikatna plamisto-grudkowa wysypka (początkowo na twarzy i klatce piersiowej) z towarzyszącym powiększeniem węzłów chłonnych za uszami (zwykle obustronnie), lekką gorączką i bólem stawów, zwłaszcza u dziewcząt. Choroba zwykle łagodna, czasami może przejść w cięższą postać wywołując: wędrujące zapalenie stawów (zwykle u kobiet), małopłytkowość i skazę krwotoczną, rzadko spotykane, głównie u dorosłych, pozakaźne zapalenie mózgu, o wysokim współczynniku śmiertelności (20-50%).

Duży problemem - wrodzona różyczka. Wady płodu mogą być przejściowe lub trwałe: zaćma, wady serca (np. przetrwały przewód tętniczy, zwężenie ujścia tętnicy płucnej), małogłowie i głuchota. Zakażenie podczas pierwszego trymestru ciąży jest związane z największym ryzykiem dla płodu.

Przed wprowadzeniem szczepionki notowano rocznie ponad 50 000 przypadków różyczki, lecz dane o zachorowalności są znacznie niższe od rzeczywistej liczby zakażeń, które często przebiegają łagodnie lub bezobjawowo. Większość zakażeń występuje późną zimą i wczesną wiosną. Przenoszenie zakażenia - droga kontaktu człowiek-człowiek wskutek wdychania rozpylonej, zakażonej wydzieliny układu oddechowego.

Diagnostyka laboratoryjna najczęściej serologiczna. Obecność przeciwciał IgG przeciw wirusowi różyczki w surowicy pacjentki oznacza uprzednio przebyte zakażenie. W celu ustalenia, czy zakażenie było niedawno przebyte, należy oznaczyć swoiste przeciwciała klasy IgM.

Leczenie jest podtrzymujące, brak jest swoistego leczenia przeciwwirusowego.

Zapobieganie poprzez szczepienia. Dostępna jest skuteczna, żywa atenuowana szczepionka przeciw różyczce. Mimo iż atenuowany wirus nie wywołuje klinicznie objawowej choroby ani wad płodu, nie należy szczepić ciężarnych kobiet, a zaszczepione kobiety nie powinny zachodzić w ciążę przez trzy miesiące po szczepieniu.

Flawiwirusy (RNA)

Rodzina Flaviviridae (+RNA), w rodzaju Flavivirus zawiera wirus żołtej gorączki, wirus denga, wirus kleszczowego zapalenia mózgu, a w rodzaju Hepacivirus znajduje się wirus zapalenia wątroby typu C (HCV).

Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV)

Po opracowaniu serologicznych testów na wirusowe zapalenie wątroby typu A i typu B, przez wykluczenie został odkryty u biorców produktów krwiopochodnych trzeci typ wirusowego zapalenia wątroby z początku nazywany typem nie-A nie-B.

HCV jest wirusem z osłonką o średnicy około 35-50 nm. Zawiera pojedynczą nić RNA o dodatniej polarności, otoczoną białkowym kapsydem.

Do zakażenia HCV dochodzi pozajelitowo (transfuzje, zabiegi med., wspólne igły narkomanów). Większość zakażeń przebiega bezobjawowo; ponad 70% zakażonych pacjentów staje się jednak przewlekłymi nosicielami wirusa i u znacznej części tych osób rozwija się przewlekłe zapalenie wątroby. U większości przewlekle zakażonych pacjentów nie występują objawy aż do czasu powstania powikłań przewlekłego zapalenia wątroby (tzn. marskości, pierwotnego raka wątroby). W Polsce nosicielstwo wynosi ok. 1,5% populacji.

Diagnostyka laboratoryjna – najczęściej wykonuje się test immunoenzymatyczny (EIA - enzyme immunoassay. W przypadku wątpliwości lub do potwierdzenia wykonuje się rekombinowany test immunoblotting (RIBA - recombinant immunoblot assay) oraz testy genetyczne.

Leczenie pacjentów z ostrą postacią wirusowego zapalenia wątroby typu C jest objawowe. Brak jest szczepionki.

Rota-, Kalici-, Astrowiwirusy (RNA)

Rotawirusy pod mikroskopem elektronowym przypominają koła wozu, stąd ich nazwa (łac. rota - koło). Wyróżnia się cztery serotypy tego wirusa, rozpowszechnione na całym świecie. Wirus izoluje się zwykle ze stolców niemowląt, szerzy się drogą fekalno-oralną. Zachorowalność osiąga szczyt podczas chłodniejszych miesięcy w roku.

Patogeneza. Po zakażeniu krótki 2-4-dniowy okres wylęgania. Wirus namnaża się w przewodzie pokarmowym i uszkadza błonę śluzową, zwłaszcza mikrokosmki jelitowe. Objawem zakażenia jest biegunka. Zakażenie rotawirusowe jest najczęstszą przyczyną niebakteryjnych biegunek u niemowląt. Może również wywoływać biegunkę u dorosłych. U dzieci biegunka trwa 24-48 godzin, po czym następuje samoistne wyzdrowienie. U niemowląt największym zagrożeniem jest ostre odwodnienie, które może być śmiertelne.

Kalicywirusy są bezosłonkowymi wirusami o ikozaedralnej symetrii kapsydu. Wirusy patogenne dla człowieka obejmują norowirusy (d.wirus i czynniki Norwalk).

Kalicywirusy zakażają żołądek i jelito cienkie. Zakażenie jelit jest związane z atrofią kosmków i biegunką. U zakażonych osób pojawiają się przeciwciała, ale odporność jest przejściowa i zakażenie może się powtórzyć. Wirusy te są najczęstszą przyczyną wirusowego zapalenia żołądka i jelit (gastroenteritis) u dorosłych. Leczenie jest objawowe. Dotychczas nie ma szczepionki.

Astrowirusy to rodzina osłonkowych wirusów o charakterystycznym gwiaździtym wyglądzie w mikroskopie elektronowym (5 lub 6 ramion). Mają genom zbudowany z jednoniciowego RNA.

Powodują łagodne biegunki z wymiotami, głównie u małych dzieci.



Rabdowirusy (RNA)

Rabdowirusy mają osłonki o ujemnej polarności nici RNA i helikalnej symetrii nukleokapsydu.

Wirus wścieklizny jest szczególnie ważny jako czynnik patogenny dla zwierząt i ludzi.

Wścieklizna leśna występuje u dzikich zwierząt, w Polsce u lisów, wilków, łasic i nietoperzy. Wścieklizna miejska jest wścieklizną zwierząt domowych (np. psów, kotów, koni, bydła). Wirus wścieklizny zakaża głównie dzikie ssaki. Ludzie i zwierzęta domowe zakażają się przypadkowo. W większości przypadków zakażenie szerzy się przez ukąszenia zwierzęcia. Czasami zakażenie może przenieść się przez zadrapanie lub, jeszcze rzadziej, przez wdychanie aerozolu zakażonego materiału od zwierzęcia. Wirus znajduje się w ślinie zakażonych zwierząt przez kilka dni przed pojawieniem się objawów chorobowych.

Po namnożeniu się w komórkach mięśni w miejscu ukąszenia, wirus atakuje włókna nerwów obwodowych w miejscu połączenia nerwowo-mięśniowego i szerzy się do rdzenia kręgowego i mózgu wzdłuż nerwów. W mózgu wirus replikuje się w substancji szarej, a następnie szerzy się wzdłuż włókien nerwów autonomicznych do tkanek obwodowych (także do ślinianek), z których jest wydalany. Okres inkubacji zależy od wrót zakażenia (im dalej od mózgu, tym okres wylęgania jest dłuższy) i dawki wirusa (średnio 1-3 miesiące).

U ludzi objawy chorobowe zaczynają się od uczucia dyskomfortu w miejscu ukąszenia, bólu głowy, bezsenności i niepokoju. W miarę postępu choroby pojawiają się zaburzenia połykania (najpierw płynów, później także pokarmów stałych), uogólnione drgawki, delirium i śpiączka. W fazie delirium pacjent może wykazywać zachowanie maniakalne i wymagać izolacji. Rzadko u pacjenta rozwija się porażenie wiotkie. Śmierć następuje w ponad 90% przypadków.

W leczeniu stosuje się ludzką lub końską immunoglobulinę przeciw wściekliźnie oraz szczepionkę uzyskaną na ludzkich komórkach diploidalnych. Możliwość użycia szczepionki w profilaktyce po ekspozycji wynika z długiego okresu wylęgania wścieklizny, co pozwala na wywołanie ochronnej odpowiedzi immunologicznej przed pojawieniem się objawów chorobowych.

Zwalczanie i zapobieganie przez intensywne szczepienie zwierząt domowych, nadzór nad bezdomnymi zwierzętami i zmniejszenie rezerwuaru wśród dzikich zwierząt.


Wirusy gorączek krwotocznych

Wirusy gorączek krwotocznych występują głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Zachorowania rzadkie, ale o bardzo wysokiej śmiertelności (gorączka krwotoczna Ebola 55-88%, żółta gorączka 10-50%). Choć należą do różnych grup systematycznych, wywołują podobne objawy chorobowe u zakażonych - wspólną cechą jest skaza krwotoczna.

Zakażenia Choroba najczęściej ma przebieg dwufazowy. W pierwszym okresie występują objawy nieswoiste, trwające ok. 3 dni. Po krótkotrwałej remisji pojawiają się wybroczyny na skórze, występują krwawienia z nosa, dziąseł płuc, przewodu pokarmowego, spojówek. Najcięższy przebieg obserwowano u osób zakażonych wirusami Marburg i Ebola. W przypadkach z głębokim wstrząsem i utratą krwi zwykle dochodzi do śmierci. Zaliczany jest tu również wirus Hantaan z rodziny Bunyaviridae (gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym)

Diagnostyka Diagnostyka laboratoryjna gorączek krwotocznych jest utrudniona ze względu na dużą zakaźność materiału klinicznego, a w związku z tym konieczność przeprowadzania badań w wyspecjalizowanych i odpowiednio wyposażonych laboratoriach.

Wirusy gorączek krwotocznych

Wirusy Marburg i Ebola

Budowa - są zaliczane do rodziny filowirusów. Budowa wirionu pleomorficzna, z osłonką i jednoniciowym RNA w genomie. Średnica wirionów wynosi 80 nm, a długość jest zmienna i może dochodzić do 14 000 nm.

Zakażenia - pierwsze zachorowania wywołane wirusem Marburg zanotowano w Niemczech oraz w byłej Jugosławii. Źródłem zakażenia była krew i tkanki zakażonych koczkodanów zielonych importowanych z Ugandy. Doszło także do przeniesienia infekcji z człowieka na człowieka w warunkach szpitalnych przez kontakt z płynami ustrojowymi, tkankami, wydzielinami i wydalinami chorego. Rezerwuar wirusa w warunkach naturalnych nie jest dotąd poznany, być może są nim gryzonie. Śmiertelność w przebiegu gorączki Marburg wynosi 30%.

Gorączka Ebola występuje w Afryce Równikowej, najprawdopodobniej endemicznie, na co wskazują badania serologiczne. Wirus charakteryzuje się wysoką zakaźnością, przenoszony jest drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni z zakażoną osobą. Wirus Ebola powoduje najwyższą śmiertelność wśród wirusowych gorączek krwotocznych, wynosząca 50-90%.


Wyszukiwarka