Gatunki dziennikarskie - Bauer, Chudziński

Gatunki dziennikarskie- zespół miarodajnych, czytelnych norm kodowania i dekodowania wypowiedzi w prasie, radiu i telewizji, przy czym każde z mediów albo wytwarza właściwy tylko sobie zespół takich norm (gatunki autochtoniczne) albo też przejmuje pewne normy zewnętrze wzbogacając je o te cechy, które są tylko jemu właściwe (gatunki ksenochtoniczne). Coś zostało opublikowane dzięki mediom = gatunek dziennikarski. Jest to postawa zawarcia umowy między nadawcą a odbiorcą - pakt faktograficzny.

Podstawowy podział:

- gatunki informacyjne

- gatunki publicystyczne.

Po co istniejÄ… gatunki dziennikarskie?

- Każde działanie musi odwoływać się do wzorów.

- Chcąc coś zakomunikować, należy obrać konwencję najlepszą dla tego komunikatu.

- Określone konwencją reguły budowania tekstu muszą być łatwo identyfikowalne przez odbiorcę.

- To nie forma decyduje o atrakcyjności, ale język. Nie należy się na nim jednak skupiać, jest to szkodliwe dla dziennikarskiej skuteczności. Jedna cecha nadrzędna decyduje o sposobie odbioru i skuteczności.

Dziennikarza nie ogranicza więc nic poza regułą komunikatywności i regułą skuteczności.

Jakie cechy sprawiają, że wypowiedzi zaliczamy do dziennikarskich?

- Źródło, które emituje komunikat. Tekst w gazecie/radiu/telewizji mówi o rzeczywistości istniejącej.

Pakt faktograficzny- umowa pomiędzy nadawcą a odbiorcą, którzy porozumiewają się za pośrednictwem medium. Nakłada obowiązki na nadawcę (wierność faktom, szczegółowość, zwięzłość; odbiorca identyfikuje fakty z konkretnym autorem, nakłada to na nadawcę obowiązek odpowiedzialności za treści), a także na odbiorcę.

Bywa, że odbiorca identyfikuje pogląd z przekaźnikiem, podczas gdy dziennikarz prezentuje poglądy charakterystyczne dla danej stacji, lub poglądy władzy (propaganda), kiedy sam się z nimi nie zgadza. Bywa też odwrotnie: opinia publiczna ma świadomość uwarunkowań pracy dziennikarza, więc nie identyfikuje jego poglądu bezpośrednio z nim. Stopień konkretyzacji "ja" zależy od środków językowych.

Pakt faktograficzny a nowe media

Poprzez zdigitalizowane media świat obrazowany ulega przekształceniom - cyfrowy montaż obrazu i dźwięku stawia pod znakiem zapytania dotychczasowe relacje między światem oczywistym a jego obrazem w mediach. Nieograniczone możliwości technologiczne w tworzeniu światów prowadzą do deregulacji systemu wartości etycznych, którymi tradycyjnie kierował się dziennikarz.

Media walczą o odbiorcę - pojawia się infotainment, media włączają się w obraz starannie wydzielany: rozrywki. Wzrost nacisku na widowiskowość i osobę prowadzącą. Rola zespołu reporterskiego ogranicza się do zebrania, zarejestrowania i przekazu materiału do stacji.

Rozpowszechnienie się dziennikarstwa nieprofesjonalnego, zwanego dziennikarstwem obywatelskim. Powszechność do internetu, telefonia komórkowa- amatorskie materiały chętnie wykorzystywane są przez stacje profesjonalne. Internet pozwala informacje przekazywać niezwłoznie, co odróżnia media obywatelskie od wolnej pracy dziennikarzy telewizyjnych. Wadą jest niska wiarygodność przekazu.

Informacja i publicystyka

Podział przez wzgląd na zasób stosowanych w nim środków językowo-stylistycznych i kompozycyjnych. Informacyjne: funkcja powiadamiania, reguły konstruowania wypowiedzi określone przez konwencję gatunkową pozwalają tekstom przekazywać wiadomości w sposób najbardziej zwarty, najbliższy faktom. Gatunki publicystyczne: podporządkowanie funkcji interpretacyjnej i perswazyjnej. Służą wyjaśnianiu, ocenie i naświetlaniu.

Gatunki informacyjne

Definicja Ireny Tetelowskiej- gatunek prasowy opisuje, zdaję sprawe z faktu lub stanu rzeczy, odnosi się do niego, przez co umożliwia czytającemu, odtwarzającemu wynik czynności poznawczej reportera, wyobrażenie sobie owego faktu.

Gatunek informacyjny odpowiada na pytania: kto, co, gdzie, kiedy, jak, dlaczego.

Niektóre pisma i agencje (BBC, Reuters) dodają konieczność odpowiedzi na pytanie: skąd to wiadomo.

Czysta informacja to jedynie konstrukcja teoretyczna, niemożliwa do zrealizowania w aktach komunikacji językowej (informując dokonujemy selekcji, wartościowana). Obiektywizm jest głównie problemem warsztatowym- chodzi o to, by odbiorcy odnosili wrażenie, że mają do czynienia z tekstem bezstronnym.

Problem zrozumiałości: informacje zawarte w wypowiedzi informacyjnej zgodnej z regułami sztuki (odpowiadają na 6 pytań) ale posługującej się zbyt skomplikowanym językiem, przestają być informacjami.

Gatekeeping - selekcja i hierarchizacja newsów w mediach. 1965- duńczycy J. Galtung i M. Ruge sformułowali model gatekeepingu, który zachował aktualność i jest wciąż stosowany. Ich zdaniem, by news spełniał swoją funkcję, jego tematem muszą być zdarzenia krótkotrwałe, łatwo zauważalne, jednoznaczne i niebudzące wątpliwości, zgodne z oczekiwaniami, niespodziewane lub powtarzalne, równoważące, dotyczące państw o dominującej roli, dotyczące spersonifikowanych elit społecznych, negatywne.

Zasada addytywności- im więcej news spełnia kryteriów, tym wyższe miejsce w serwisie.

Zasada komplementarności- słabość jednej cechy zdarzenia powinna być kompensowana przez nasilenie innej.

Struktura tekstu: lead i korpus. Zasada odwróconej piramidy - od najważniejszych faktów, do szczegółów.

Najważniejsze gatunki, w których dominantą jest funkcja informacyjna: wzmianka, notatka, sprawozdanie.

Specyficzne gatunki informacyjne: życiorys (forma sprawozdania z wydarzeń, które są związane z biografią jednego człowieka), sylwetka, kronika wydarzeń/kalendarium (wybór bywa tendencyjny, trudno nazwać informacją czystą), przegląd prasy (duża tendencyjność).

Bardzo skomplikowane gatunki: reportaż i wywiad.

Specyficzną odmianą reportażu jest feature.

Pozostałe gatunku: Zapowiedź, statystyki, infografika, infografia.

Publicystyka

Zróżnicowane środki oddziaływania na czytelnika, zmierzające do wpływania na kształt opinii publicznej i sprawy społeczne. Przedstawia, interpretuje, stawia diagnozy, formułuje hipotezy i wyciąga wnioski.

Nadawca bardzo wyraźny, tak jak i jego stanowisko. Prototypem są traktaty polityczne.

Bliska jest jej retoryka jako sztuka, oraz estetyka.

Publicysta, rozpoczynając swój wywód od pojedynczego faktu, traktuje go jako exemplum dla swoich teorii.

Podstawowe gatunku: komentarz (najwyższa forma aktualności), artykuł publicystyczny, esej ("najtrudniejszy i najszlachetniejszy zarazem"), recenzja, felieton, dyskusja.

Cechy wypowiedzi publicystycznych

Wśród wielu tzw. stylów funkcjonalnych wyodrębnia się styl publicystyczny, łączący elementy stylu potocznego, stylu naukowego i stylu artystycznego.

Pułapki publicystyki:

- Nastawienie na persfjazję sprzyja powstawaniu stereotypizacji wygłaszanych opinii i ich formułowania. Dzięki periodyczności publicyści mogą stale oddziaływać na odbiorcę na wielu płaszczyznach.

- Natrętne moralizowanie, protekcjonizm, traktowanie czytelnika jak partnera niedojrzałego intelektualnie.

Ważna reguła perswazji: przytoczenie opinii przeciwstawianych wobec własnej. Zwiększa to zaufanie wypowiedzi.

Najważniejsze typy ujęć tematu:

- prezentujÄ…ce,

- interpretujÄ…ce,

- polemiczne,

- apelatywne.

W wypowiedzi występuje na ogół kilka typów ujęć, które pozostają ze sobą w ścisłych związkach.

Gatunki dziennikarskie w nowym otoczeniu medialnym i kulturowym

Pakt faktograficzny jednym z zasadniczych kryteriów odróżniających przekazy typu medialnego od innych.

Przyczyny ewolucji mediów tradycyjnych:

- Zmiana jakości mediów spowodowana hegemonią mediów elektronycznych. Polimedialność wpływa na spadek znaczenia słowa, które staje się towarzyszem obrazu.

- Zmiana sytuacji politycznej świata. Brak cenzury.

- Zanikanie barier między gatunkami.

- Zasada ludyczności przez hegemonizację przekazu w mediach elektronicznych. Połączenie rozrywki z informacją, manipulacji z tworzeniem iluzji nieograniczonej wolności wyboru. WIzualizacja i teatralizacja świata to warunki sukcesu w uprawianiu dziennikarstwa.

Przykład intersemiotyczny- przeniesienie komunikatu znakowego do innego. Norma obowiązująca w całej sferze medialnej.

Formuła "wszystko dla wszystkich" - coraz większa popularność magazynów emitowanych przez stacje radiowe i telewizyjne. Dodatkowa atrakcyjność: słuchacz ma swój głos (np. szkło kontaktowe w tvn24). Interaktywność - konkursy, quizy. Formuła ta bywa pojmowana jako nieobecność reguł kompozycyjno-stylistycznych. Dopuszczalna obecność banału nawet w przekazach "poważnych".

Kontrola tego, co odbiorca wygłasza publicznie nie jest już problemem państwa, ale wewnętrznym problemem mediów i dziennikarzy. Wypowiedzi są filtrowane. Od dziennikarza wymaga się inteligencji i refleksu.

Interaktywność przekazu prowadzi do tworzenia się grup, wspólnot słuchaczy i telewidzów (fenomenem społeczność Radia Maryja i Telewizji Trwam).

Cechy współczesnych form wypowiedzi dziennikarskich: brak granic gatunkowych i płynność.