Rolnicze wykorzystanie ziemi w Polsce:
Użytki rolne w Polsce:
Zajmują 59,0% powierzchni kraju
Ich ilość wykazuje tendencję spadkową
Większy udział w powierzchni kraju w Europie mają: Wielka Brytania, Dania, Węgry, Rumunia, Grecja, Ukraina
Czynniki wpływające na udział użytków rolnych w powierzchni poszczególnych regionów
Warunki środowiska przyrodniczego
Czynniki historyczne
Gęstość zaludnienia
Zróżnicowanie udziału użytków rolnych w powierzchni według województw
Powyżej 65% województwa środkowej Polski
Poniżej 50% województwa północno-zachodniej Polski
Stosunkowo mały udział użytków rolnych w województwach, leżących na południu Polski (góry)
Formy rolniczego użytkowania ziemi:
Grunty orne
Zajmują 45,7% powierzchni Polski i 76,3% powierzchni użytków rolnych
Grunty orne przypadające na 1 mieszkańca – 38 arów ( Ukraina 66a, Rosja 90a, Wielka Brytania 11a, Niemcy 15a, Holandia 6a)
Zróżnicowanie udziału gruntów ornych w powierzchni użytków rolnych w Polsce, najwyższe w województwie wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, opolskim odpowiednio 83,1%, 87,1%, 85,2% województwa o wysokiej kulturze rolnej, najniższe – podlaskie 66,2%, podkarpackie 68%, warmińsko-mazurskie 69,5%,
Większy udział gruntów ornych w powierzchni użytków rolnych jest w gospodarstwach prywatnych
Struktura zasiewów
Pod zasiewy przeznaczone 89% gruntów ornych, resztę stanowią ugory i odłogi
Zboża 70,3% ( zboża podstawowe 57,6%), zboża podstawowe: pszenica, żyto, jęczmień, owies, pszenżyto
Ziemniaki 10,3%
Rośliny pastewne 7,3%
Buraki cukrowe 3,2%
Rośliny oleiste 3,9%
Warzywa 2,0%
Pozostałe 3,0%
Sady
Stanowią około 1% powierzchni Polski, ponad 1,6% użytków rolnych
Ich udział w powierzchni uzytków rolnych Polski wzrasta w pobliżu miast
Największe obszary sadownicze
Grójec – Góra Kalwaria wokół Warszawy
Skierniewice – Łowicz
Zakroczyn – Płock
Lublin – Radom
Tranobrzeg – Sandomierz
Nowy Sącz – Kraków
Poznań
Gorzów Wielkopolski
Trwałe użytki zielone ( łąki i pastwiska )
zajmują 12,9% powierzchni Polski, ponad 21,7% powierzchni użytków rolnych
występują na terenach bogatych w wodę (doliny rzeczne) oraz w terenach górskich
stanowią powyżej 20% powierzchni województw leżących w dorzeczu Bugu i Narwi
stanowią powyżej 15% powierzchni województw położonych w Sudetach i Karpatach
poniżej 10% powierzchni zajmują w województwach o małych opadach atmosferycznych
Najsilniej obecność łąk i pastwisk zaznacza się w strukturze użytków rolnych województw: podlaskiego 33,4%; podkarpackiego 30,7%; warmińsko-mazurskiego 30,2%. Dla tego ostatniego województwa charakterystyczna jest przewaga areału pastwisk nad powierzchnią zajętą przez łąki.
W rolnictwie jest zatrudnionych 27,3% ogółu zatrudnionych i ta grupa wytwarza około 4% produktu krajowego brutto.
Z punktu widzenia przyrodniczego rolnictwo ma generalnie korzystne do rozwoju (choć bardzo zróżnicowane w skali kraju) warunki agroklimatyczne oraz glebowe.
Znamienną cechą polskiego rolnictwa jest obecność dwóch sektorów własnościowych: prywatnego (indywidualnego) i publicznego, a do bezprecedensowego w grupie państw postkomunistycznych należy fakt dominacji w całym okresie powojennym sektora prywatnego. Zaraz po zakończeniu II wojny światowej (1950) gospodarował on na 89,5% powierzchni użytków rolnych, by następnie w warunkach polityki „uspołecznienia” tego sektora gospodarki (do 1990), zmniejszyć udział gospodarstw prywatnych do poziomu 78,6%. Uruchomienie od 1990 roku wolnorynkowych mechanizmów gospodarki, w tym procesów reprywatyzacji, sprawiło, że indywidualne gospodarstwa rolne zajmują obecnie aż 92,3% ogólnego areału użytków rolnych, dostarczając 89,8% globalnej wartości produkcji krajowego rolnictwa.
Jedną z najbardziej znamiennych cech polskiego rolnictwa, stanowiącą zarazem poważną barierę jego unowocześnienia i wzrostu rentowności, jest silne rozdrobnienie indywidualnych gospodarstw. Spośród 2 mln 182 tys. Ich ogólnej liczby (1999 rok) aż 26% to gospodarstwa małe o areale poniżej 2ha, a dalszych 33,8% zajmuje powierzchnię od 2 do 5 ha. Reprezentują one zatem łącznie 59,8% wszystkich indywidualnych gospodarstw kraju, a w ich dyspozycji znajduje się 22,3% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Za korzystny trend uznać należy wzrost liczby gospodarstw o powierzchni 10 i więcej hektarów z 12% do 17,1 % w okresie 1950-1999. Na te gospodarstwa przypada obecnie ponad płowa 52,8% ogólnego areału użytków rolnych.
W województwie małopolskim 87,4% wszystkich indywidualnych gospodarstw stanowią gospodarstwa małe i bardzo małe (poniżej 5ha) – obejmują one 67,2% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Nieznacznie ustępuje mu województwo podkarpackie, gdzie przedmiotowe wskaźniki przyjmują wartość 84,3% oraz 60,5%. Wymienione województwa charakteryzują się jednocześnie najmniejszą w skali kraju średnią powierzchnią indywidualnego gospodarstwa rolnego dla małopolskiego województwa 3ha, i 3,3 ha dla podkarpackiego, przy średniej ogólnopolskiej 6,6ha.
W województwach Polski północnej i zachodniej na 1 gospodarstwo przypada średnio od 10 ha w województwie lubuskim do 15,7 ha w warmińsko-mazurskim. W tej części Polski gospodarstwa powyżej 20 ha reprezentują 20,4% ogólnej liczby indywidualnych gospodarstw rolnych, i przypada na nie aż 63% areału użytków rolnych. Dla porównania w województwie małopolskim gospodarstwa tej klasy wielkości zajmują zaledwie 3,4% ogólnej powierzchni użytków rolnych.
Przeciętna powierzchnia indywidualnych gospodarstw rolnych w poszczególnych województwach:
warmińsko-mazurskie – 15,7ha
zachodniopomorskie – 14,5 ha
pomorskie – 11,5 ha
kujawsko-pomorskie – 10,4 ha
14. śląskie – 3,7 ha
15. podkarpackie – 3,3 ha
16. małopolskie – 3,0 ha
Stosunki społeczno – własnościowe rolnictwa Polski
Rolnictwo a ludność:
zatrudnienie w rolnictwie w 1998 roku
4,3 mln osób, 11,0% ogółu ludności
27,3% ludności zawodowo czynnej zawodowo
wykazuje niewielkie ale tendencje spadkowe
odsetek ludności aktywnej zawodowo w rolnictwie w porównaniu do innych państw Europy
wyższy ma tylko Rumunia i Grecja
w krajach zachodniej Europy waha się od 2,5% do 10%
zróżnicowanie terytorialne odsetka ludności zawodowo czynnej w rolnictwie w 1999 roku
najwyższe zatrudnienie we wschodniej części Polski, w lubelskim 50,8%, podkarpackim 45,7%, podlaskim 45,2%, świętokrzyskim 47,7% - są to województwa ubogie w surowce mineralne, słaby rozwój gospodarki
najniższe w śląskim 11,6%, dolnośląskim 12,5%, pomorskim 14,5%, zachodniopomorskie 14,6% - są to województwa zaliczane do tzw. ziem odzyskanych, małe zatrudnienie w rolnictwie wywołane dużym odsetkiem użytków rolnych w państwowych gospodarstwach rolnych
rolnictwo źródłem utrzymania około 6,3 mln osób to jest około 16,5% ogółu ludności w roku 1950 z tej dziedziny gospodarki utrzymywało się aż 47% ludności
Struktura własnościowa i wielkościowa
gospodarstwa indywidualne
zatrudniają ponad 90% ludności zatrudnionej w rolnictwie
zajmują 83,5% użytków rolnych
ich udział w powierzchni użytków rolnych w Polsce rośnie z północnego-zachodu (około 50%) na południowy-wschód (powyżej 95%)
przeciętna powierzchnia gospodarstwa indywidualnego rośnie
7,7 ha powierzchnia całkowita
6,9 ha użytki rolne – mniejsza niż w krajach Unii Europejskiej (wyjątek Włochy), najniższa średnia wielkość gospodarstw w woj. śląskim, małopolskim, podkarpackim, średnia powierzchnia gospodarstwa powyżej 10 ha województwa północno-wschodnie
największy odsetek użytków rolnych stanowią gospodarstwa o powierzchni 2-5 ha (34% użytków rolnych)
gospodarstwa o powierzchni powyżej 15 ha stanowią tylko 8,5% gospodarstw
spółdzielnie produkcyjne
własność prywatna grupy rolników
zajmują około 2,3% użytków rolnych
przeciętna wielkość około 350 ha
ich udział w powierzchni użytków rolnych maleje z zachodu na wschód
najwyższy udział w użytkach rolnych stanowią w województwie opolskim (około 10%) i wielkopolskim
gospodarstwa państwowe
własność państwa
zajmują około 14% użytków rolnych ( łącznie z gruntami Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Państwowego Funduszu Ziemi)
państwowe gospodarstwa rolne – ziemie państwowych gospodarstw rolnych obecnie są dzierżawione osobom prywatnym
przeciętna wielkość 2,2 tys. ha
największy odsetek użytków rolnych zajmują na tzw. Ziemiach Odzyskanych