System partyjny Federacji Rosyjskiej

Łukasz Nieradko

Krzysztof Grzempa

Historia

Do roku 1991 roku w ZSRR istniała Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego. Początkowo partia nosiła nazwę „Socialdemokratyczna Partia Robotnicza Rosji(bolszewików)” jak odłam socjaldemokracji rosyjskiej SDPRR. Na 2 Zjeździe w 1903 roku, zwolennicy myśli Lenina uzyskali większość w partii, i doszło do rozłamu. Bolszewicy ogłosili hasła rewolucji społeczno-socjalnej i postulowali obalenie caratu oraz wprowadzienie ustroju republikańskiego. W 1905 roku wzieli udział w rewolucji, która jednak upadła, a wraz z tym pozycja partii została osłabiona, co skutkowało m.in emigracją głównych działaczy (w tym samego Lenina). Podczas 1 wojny światowej zajmowali stanowisko antywojenne co trafiało na podatny grunt.

Po rewolucji lutowej, partia uzyskała możliwość legalnego funkcjonowania. Nie rezygnując z haseł rewolucyjnych oraz antywojennych, pozyskiwała zwolenników wśród robotników oraz żołnierzy. Partia bolszewicka była głownym organizatorem i główną siłą sprawcząrewolucji październikowej. Po krótkiej kolalicji z partią eserów zaprowadziła w Rosji rządy dyktatorskie uciekając sie nierzadko do terroru. W 1918 roku Partia zmieniła nazwę na „Rosyjska Partia Komunistyczna(bolszewików)”, co podkreślało ich zerwanie z tradycjami socjaldemokratycznymi i realizację radykalnego programu rewolucyjnego, co oznaczało zbudowanie bezklasowego społeczeństwa. W 1919 roku partia stała się głównym ogniwem Międzynarodówki Komunistycznej.

Kres monolitowi i silnej pozycji partii przyniosły dopiero zmiany, zapoczątkowane wybraniem Michaiła Gorbaczowa na Pierwszego Sekretarza Partii Komunistycznej ZSRR. Początkowo jego politykę odznaczało lawirowanie między „reformatorami”, domagającymi sie większych reforma „konserwatystami” żądającymi ich zaniecania. Wygrali jednak reformatorzy. Gorbaczoł zapoczątkował reformę społeczną nazwaną „głasnost” i „pierestrojką”. Kolejne wydarzenia tylko przyspieszyły proces upadku dotychczasowego systemu. Społeczeństwo uświadomione teraz o zbroniach bolszewików, oraz o przepaści w rozwoju dzielącej ich od państw wysoko rozwinietych, pogrzebało do reszty autorytet władzy. Gorbaczow nie zadowolił zadnej z frakcji wewnątrz KPZR. Wkrótce partię opuscili Borys Jelcyn i Edward Szewardnadze, dwaj główni reformatorzy. Konserwatyści obwiniając Gorbaczowa o upadek, postanowili dokonać przewrotu. 19 sierpnia 1991 roku dokonali oni nieudanej próby przywrócenia starego porządku. Jednak stracili oni poparcie wojska i pucz Janajewa upadł. Oznaczało to koniec KPZR. Decyzją parlamentu rosyjskiego z 28 sierpnia 1991 roku KPZR została zakazana. Jednak w 1992 roku grupa konserwatywnych komunistów z Szeninem na czele odbudowała partię. Obecnie przewodniczącym jest G.A Zjuganow.

Wielopartyjny układ w Rosji, zaczął kształtować sie jeszcze w czasie trwania Związku Radzieckiego w latach 1987-88. Zalążkiem były tutaj nieformalne kluby polityczne, które powstawały żywiołowo dla poparcia reform Gorbaczowa. W rezultacie powstały liczne fronty ludowe m.in. Moskiewski, leningradzki, rosyjski, Zjednoczony Front Pracowniczy ZSRR itd. Skupiały one organizacje o różnych orientacjach ideologicznych, które ulegały szybkim i gwałtownym przeobrażeniom. Ukształtowały się 3 głowne nurty: liberalno- demokratyczny, nacjonalistyczny oraz porkomunistyczny. Potem system ten ewoluował wyodrębniając kolejne ugrupowania. Trzeba dodać, że cały ten proces toczył sie w ramach KPZR. Dopiero w marcu 1990 roku III Zjazd Deputowanych Ludowych ZSRR zniósł art 6 konstytucji mówiący o kierowniczej roli partii komunistycznej, znosząc jednocześnie barierę dla wielopartyjności.

Instytucjonalizacja

Zgromadzenie Konstytucyjne przyjeło 12 lipca 1993 roku prezydencki projekt ustawy zasadniczej. Jelcyn uznał, że konstytucja bedzie przyjęta w referendum.

Stabilizowało to sytuacje w kraju. Konstytucja zawiera 137 artykułów regulujących zasady ustrojowe, stosunki z regionami, strukture, organizacje i kompetencje organów państwa. Konstytucja gwarantuje równe prawa wszystkim formom własności prywatnej, samorządowej i innej. Władza realizowana jest na zasadzie rozgraniczenia kompetencji miedzy legislatywe, egzekutywe i sądy. Wszystkie partie i organizacje są równe wobec prawa. Żaden światopogląd nie może być uznany za państwowy. Dotyczy to również kościołów i związków wyznaniowych. Respektuje się prawa człowieka, wolności, niezależnie od zamieszkania, płci, religi.

Parlament:

• Zgromadzenie Federalne

• Izba wyższa- Rada Federacji

• wybory większościowe

• 178 członków wchodzących do Rady z urzędu (przewodniczący rządów[wybierani przez Radę], oraz parlamentów wszystkich 89 podmiotów Federacji, 2 zastępców)

• Kompetencje: zatwierdzanie zmian granic miedzy pomiotami federacji, zatwierdzanie użycia sił zbrojnych, podejmuje decyzjie o wyborach Prezydenta

• o pozbawieniu go urzędu

• debatuje o budżecie, podatkach, zatwierdzaniu umów międznarodowych

• funkcja kontrolna głowy państwa

• Izba niższa- Duma Panstwowa

• Przewodniczący wybierany przez Dumę a także pierwszy zastępca i 3 zastępców przewodniczącego

• Akceptując bądź nie wybór premiera przez Prezydenta, decyzje o votum nieufności dla rządu

• powołuje i odwołuje przewodniczącego Izby Obrachunkowej, Rzecznika Praw Człowieka, ogłasza amnestie.

• Działa w komisjach (23) i komitetach

• Funkcja kontrolna rządu.

• Wybory: równocześnie sytem większośćiowy i proporcjonalny. Pierwszy występuje w okręgach 1 mandatowych, proporcionalny zaś zastosowano przy podziale mandatów miedzy listy ugrupowań politycznych. Uczestniczą tylko te ugrupowania, które przekroczyły 5% próg głosów zdobytych w skali całego kraju. W wyborach biorą udzał ugrupowania zarejestrowane w Ministerstwie Sprawiedliwości. Mandat wolny, kadencja trwa 4 lata.

Prezydent

• Najwyżej postawiona osoba urzędowa w państwie

• Kieruje pracami organów wykonawczych

• posiada prawo iniciatywy ustawodawczej

• podpisuje i ogłasza dekrety

• mianuje Premiera

• przyjmuje dymisji członow Rządu

• kieruje Radą bezpieczeństwa

• przedstawia Dumie raport o stanie państwa

• Mianuje ambasadorów, przyjmuje listy uwierzytelniające

• usunięty ze stanowiska tylko za delikt konstytucyjny, na podstawie decyzji Zjazdu Deputowanych, po orzeczeniu Sądu Konstytucyjnego wiekszością 2/3 głosów.

• Ogłasza wybory do Dumy

• przedstawia Radzie kandydatury do Sądu Konstytucyjnego

Rząd Federacji

• powołuje Prezydenta

• zarządzanie i administrowanie krajem

• działania w sferze polityki socjalnej i gospodarczej

• Skład: premier, wicepremierzy, ministrowie federalni

• kadencja zwyczajowo trwa 4 lata(powiązany z Prezydentem)

• podlega politycznie Prezydentowi i Dumie

• Struktura: rząd federalny

federalne organy władzy wykonawczej

• działa na zasadzie kolegialności

System partyjny

Przełomowym momentem dla systemu partyjnego Federacji Rosyjskiej było wprowadznie 12 marca 1990 r. systemu wielopartyjnego, usuwając z konstytucji ZSRR artykuł 6 mówiący o przewodniej i kierowniczej roli partii komunistycznej. Następnie ważnym stał sie punkt 12 mówiący o „zagwarantowaniu wszystkim obywatelom, partiom politycznym, organizacjom społecznym, ruchom masowym równe prawne możliwości udziału we władzach państwowych i społecznych”

Następnie po nowelizacji konstytucji z 16 czerwca 1990 roku, szczególnego znaaczenia ponownie nabrały artykuł 6 i artykuł 7. W pierwszym znalazłsie zapis, że „partie polityczne, związki zawodowe i organizacjie młodzieżowe oraz inne organizacje społeczne i ruchy masowe porpzez swych przedstawicieli wybranych do Rad Deputowanych Ludowych oraz innych w innych formach, biorą udział w wypracowaniu polityki państwa w kierowaniu państwem i sprawami społecznymi”

Artykuł 7 natomiast mówił „ wszystkie partie polityczne, organizacje społeczne i ruchy masowe realizują funkce przewidziane w ich programach i statutach, działają w ramach Konstytucji ZSRR, Konstytucji RSFRR i konstytucji republik autonomicznych oraz praw ZSRR, RSFRR i autonomiczych republik. Nie dopuszcza się powstania i działania partii, organizacji i ruchów, których celem jest siłowa zmiana ustroju i całości socjalistycznego państwa, osłabienie jego bezpieczeństwa poprzez wzniecanie społecznych, narodowościowych i religijnych niepokojów”.

12 grudnia 1993 roku zmieniono konstytucje. Zgodnie z nią zorganizowane podmioty polityczne i jednostki mają możliwość prowadzenia działalności w ramach konstytucyjnych norm i zasad. Artykuł 13 potwierdza równość podmiotów wobec prawa i stanowi o braku dominującego światopoglądu. Partie polityczne, związki zawodowe oraz organizacje społeczno- polityczne mogą zgłaszać kandydatów na prezydenta i prowadzić kampanie wyborcze.

Wprowadzonoo system większośćiowy dla Rady, a Dla Dumy wiekszościowy i proporocionalny.

Ostatnim aktem regulującym system partyjny jest Ustawa o partiach politycznych z 2001 roku:

Potwierdzono różnorodność partii i wielopartyjność, potwierdzono również gwarancje państwa dla równośći wobec prawa, niezależnie od programów i ideologii.

Ustawa ma 10 rozdziałów:

1. Partia polityczna to zrzeszenie społeczne powołane w celu udziału obywateli w życiu politycznym społeczeństwa poprzez wyrażenie ich woli politycznej, udziału w wyborach i referendach, a także reprezentowania interesów obywateli w organach władzy państwowej i samorządowej

2. Partia powinna mieć swe regionalne struktury w ponad polowie podmiotów federacji, ale tylko 1 oddział na podmiot

3. Partia musi mieć nie mniej niż 10 tys. członków przy czym conajmniej 100 członków w ponad połowie regionalnych struktur a w pozostałych nie nie mniej niz 50. Organy kierownicze muszą być na terytorium Federacji.

4. Partie działają na zasadzie równośći, dobrowolnośći, legalnośći, jawności. Struktura może być dowolna.

5. Zakaz działalności partii o programach rewolucyjnych, nawoływujących do siłowej zmiany ustroju, wzniecających antagonizmy społeczne, rasowe, narodowe, i religijne

6. Nie dopuszczalne jest tworzenie partii wg kryteriów zawodowych, rasowych, religijnych. Jedynym kreyterium jest terytorialność

7. Zabronione jest wykorzystywanie funcki lub urzędu w interesie partii, której członkiem jest urzędnik państwowy lub samorządowy, a także w interesie innych partii. Urzędnicy państwowi i samorządowi nie mogą kierować decyzjami partyjnymi w czasie wypełniania swych obowiązków.

8. Partie tworzone są bez zgody organów władzy państwowej, bądz poprzez zjazd załozycieslki, bądz w drodze przekształcenia z organizacji społecznej. Uważa sie za utworzoną od dnia podjęcia przez zjazd założycielski decyzji o jej utworzeniu , przyjęciu programu i statutu. W sytuacji przekształcenia z ruchu ogólnospołecznego partie uznaje się za utworzoną w dniu wniesienia zapisów do państwowego rejestru osób prawych. Pobiera sie za rejestracje partii na szczeblu państwa opłate 50 minimalnych wynagrodzeń, a na szczeblu regionalnym 3 minimalnych wynagrodzeń.

9. Środki finansowe:

• składki członkowskie

• opłaty za rpzyjęcie do partii

• z budżetu federalnego

• darowizny

• wpływy z imprez organizowanych przez partie

• wpływy z porozumien i umów

• inne przewidziane prawem

Przyjmowanie darowizn od obcokrajowców, osób poniżej 18 roku życia, osób prawnych z zagranicznym kapitałem, organów państwowych i samorządu, armii, organizacji religijnych , anonimowych darczyńców jest zakazane. Partie mogą rozwijać działaność gospodarczą związana np z wydawaniem książek itp

Srodki z budżetu: przysługują partii, która na poziomie całego kraju przekroczyła próg 3%, lub w okręgach 1 mandatowych do parlamentu weszło nie mniej niż 12 kandydatów pod warunkiem ze lista partii lub bloku otrzymała nie mniej niż 3%, lub kandydat na prezydenta wysuniety rpzez partię otrzymał nie mniej niż 3 % głosów w skali kraju.

11. Partia co roku składa sprawozdanie finansowe

12. Partia polityczna jest jedyną formą organizacji, która może wysuwać kandydatów do organów państwowych i samorządowych

13. Partia bierze udział w wyborach jeśli zarejestrowała: federalną listę kandydatów, lub kandydatów w conajmniej 5% okręgów jednomandatowych, lub kandydata na prezydenta, lub kandydatów na przewodniczących organów wykonawczych Federacji nie mnie niż 10% tychże podmiotów

14. Likwidacja partii: przez Sąd Najwyższy, gdy złamała zasady ustawy lub nie brała udziału w ciągu 5 lat w wyborach, lub gdy nie spełniła kryterium liczebności. W przypadku gdy kandydaci z list danej partii dostali sie do Dumy, partia ta nie może być zlikwidowana.