MAKROEKONOMIA27 kwietnia 2007

PROBLEMY INFLACJI I BEZROBOCIA W GOSPODARCE RYNKOWEJ

1. Inflacja – ujęcie historyczne

2. Równanie I. Fishera

3. Monetarna teoria inflacji i jej charakterystyka

4. Inflacja kosztowa i jej charakterystyka

5. Inflacja strukturalna

6. Stopa inflacji

7. Rodzaje inflacji ze względu na rozmiary

8. Klasyczne metody walki z inflacją – polityka deflacyjna

9. Korzyści i koszty inflacji

Współczesne wersje monetarnej teorii inflacji nawiązują do twierdzeń tradycyjnej teorii pieniądza, której podstawowe idee zostały sformułowane w XVIII stuleciu. Obserwując przyspieszony napływ złota do Europy oraz towarzyszący mu wzrost cen, ówcześni ekonomiści wysunęli pogląd o zależności poziomu cen towarów od ilości pieniądza w obiegu. Istotny wkład w rozwój tego poglądu wniósł na początku naszego stulecia I. Fisher, formułując znane równanie wymiany towarowej, które w nowocześniejszym zapisie wygląda następująco:

Gdzie:

M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym;

V_m - szybkość obiegu pieniądza, oznaczająca ilość transakcji towarowych obsługiwanych przez jednostkę pieniądza w jakimś okresie;

P - poziom cen towarów;

Y – realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych.

Teoretyczną podstawą przedstawionego przez I. Fishera równania wymiany były twierdzenia teorii neoklasycznej, a w szczególności teza o dychotomii sfery pieniężnej i sfery realnej gospodarki. Zgodnie z tą tezą, realne wielkości gos­podarcze zależą wyłącznie od innych czynników realnych i nie podlegają wpływom czynników pieniężnych. Na przykład, realny dochód narodowy zależy przede wszyst­kim od wielkości zatrudnienia, która ustala się na rynku pracy. Zgodnie z ujęciem neoklasycznym, zatrudnienie ustala się na poziomie odpowiadającym pełnemu zatrudnieniu dzięki działaniu mechanizmu zmian płac realnych. Tak więc, w ujęciu teorii neoklasycznej realny dochód narodowy zależy od innych czynników realnych (zatrudnienia, płac realnych) i czynniki czysto pieniężne nie mają na niego wpływu. Przy założeniu stałej szybkości obiegu pieniądza (V_m), wymowa równania wymiany była jednoznaczna: ilość pieniądza w obiegu (M) decyduje o poziomie cen towarów na rynku (P).

Neoklasyczne twierdzenie o braku oddziaływań między sferą pieniężną a sferą realną gospodarki spotkało się z krytyką J.M. Keynesa i keynesistów. Ich zdaniem, pieniądz wpływa na realne wielkości gospodarcze przez oddziaływanie na stopę procentową. Zmiany podaży pieniądza powodują bowiem zmiany stopy procen­towej, a to prowadzi do zmian inwestycji, realnego dochodu narodowego i za­trudnienia. Twierdzenie to nie pozostało bez wpływu na kształt współczesnej wersji teorii ilościowej, przedstawionej przez M. Friedmana (wersja ta nazywana jest często teorią neoilościową).

Friedman i jego zwolennicy odwołują się do tradycyjnego równania wymiany, modyfikując jednakże nieco założenia określające kształtowanie się występujących w nim wielkości.

Kosztowa teoria inflacji

Według teorii kosztowej, przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Gdy rosną koszty produkcji, przed­siębiorstwa „przerzucają" ten wzrost na ceny wyrobów gotowych, obciążając w ten sposób nabywców. Wzrost kosztów produkcji może być spowodowany różnorod­nymi przyczynami. Odpowiednio do tych różnych przyczyn wyróżniamy różne typy inflacji kosztowej:

• inflację płacową, gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę,

• inflację wywołaną przez zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną, aby podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby,

• inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych, gdy ceny te rosną nie­zależnie od poziomu agregatowego popytu,

• inflację wywołaną przez podatki, gdy wzrost podatków „przerzucany" jest na ceny.

Jedną z wersji teorii inflacji kosztów, która podkreśla dwie pierwsze przyczyny wzrostu kosztów, jest teoria sformułowana przez amerykańskiego ekonomistę, J.K. Galbraitha. Podkreśla on, że w rozwiniętej gospodarce na rynku pracy funkcjonują dwa wielkie ugrupowania monopolistyczne: pracodawcy i związki zawodowe. Ugrupowania te ze względu na swoje silne pozycje monopolistyczne są w stanie kontrolować ceny. Kontrolują one „swoje" ceny: pracodawcy ceny sprzedawanych przez siebie wyrobów, a związki zawodowe ceny siły roboczej, tj. płace, natomiast nie kontrolują cen swoich partnerów. Takie postępowanie obu ugrupowań „nakręca" - według Galbraitha - spiralę inflacyjną. Gdy podnosi się ogólny poziom cen i rosną koszty utrzymania, związki zawodowe wysuwają postu­laty płacowe. Pracodawcy niechętnie wchodzą w zatargi ze związkami zawodowymi na tle płacowym, gdyż, po pierwsze, związki zawodowe mają w ręku „broń straj­kową", a po drugie, pracodawcy są przekonani, iż każdą podwyżkę płac będą w stanie „przerzucić" na ceny. Dlatego też pracodawcy na ogół godzą się z żąda­niami płacowymi związków zawodowych i, broniąc swoich zysków, podnoszą ceny wyrobów gotowych. Podobnie postępują związki zawodowe. Związkowcy nie pro­testują, gdy podnoszone są ceny, bowiem są przekonani, że podwyżki cen będą w stanie zrekompensować wywalczeniem podwyżek płac. W ten sposób powstaje spirala płacowo-cenowa, która potęguje procesy inflacyjne.

Stopa inflacji

- oblicza się przez porównanie cen towarów i usług w dwóch różnych okresach (biezącym, towarowym) pomnożonym przez ich wagę w tzw koszyku dóbr konsumpcyjnych( jest to średnia ważona)

W = Pt – Po/Po*x

W – wskaźnik wzrostu cen( stopa inflacji)

Pt – cena towaru w okresie bieżącym

Po – cena towaru w okresie bazowym

x - waga danego dobra np. 20%

Obliczaniem wskaźnika inflacji zajmuje się w Polsce GUS, a do koszyka dóbr wlicza się kilka grup towarowych najbardziej znaczących w strukturze wydatków gospodarstw domowych, tj. takich jak: żywność, mieszkanie, odzież i obuwie, ochrona zdrowia, transport, turystyka, wypoczynek.

Rodzaje inflacji ze względu na tempo wzrostu cen

Dla gospodarek rynkowych charakterystyczna jest inflacja jawna (cenowa),której przyczyną jest występowanie nadmiernego popytu w stosunku do podaży powodujące stan nierównowagi gospodarczej. W takim przypadku równowaga jest przywracana przy wyższych cenach. Jeśli proces ten ma charakter powtarzalny to następuje ciągły wzrost poziomu cen. Inaczej przedstawia się sytuacja, kiedy mechanizm cen jest kontrolowany przez przedsiębiorstwa. Ma to miejsce w gospodarce centralnie kierowanej dla których charakterystyczne jest występowanie ciągłej przewagi popytu nad podażą. Sytuacja ta wyraża się nie we wzroście cen, ponieważ są one utrzymywane na stałym poziomie, lecz w trudności nabycia towarów wówczas mamy do czynienia z inflacją niejawną(ukrytą)

Zróżnicowane nasilenie inflacji we współczesnych gospodarkach polega na wprowadzeniu jej klasyfikacji z ilościowego punktu widzenia. Jest to podział umowny.

Ze względu na tempo wzrostu przeciętnego poziomu cen wyróżnia się:

• Inflację pełzającą – stopa wzrostu cen w skali roku od 2-9% jest pod kontrolą państwa, nie zakłóca równowagi gospodarczej, bywa że wręcz przeciwnie, pobudza procesy produkcyjne;

• Inflację kroczącą – wzrost cen powyżej 10% w skali roku. Wymyka się spod kontroli państwa i ma tendencję do zwiększenia tempa. Przekształca się w inflację galopującą.

• Inflację galopującą (lawinową)- tempo wzrostu cen od 10-50% w skali miesięcznej. Powoduje narastające trudności w przebiegu procesów gospodarczych w całym kraju, wymyka się całkowicie spod kontroli państwa. Następuje zerwanie związku między wysokością wynagrodzeń, wydajnością i efektywnością pracy. Ciągłe obniżanie się płac realnych powoduje wzrost kosztów produkcji, co skłania przedsiębiorstwa do podwyższania cen. Nakręca się spirala inflacyjna (spirala cen i płac).

• Hiperinflację – Ceny rosną w skali miesięcznej o ponad 50%, górna granica wzrostu cen nie jest określana. Hiperinflacja uniemożliwia stosowanie rachunku ekonomicznego, nie pozwala na racjonalne gospodarowanie procesami ekonomicznymi. Pieniądz przestaje pełnić podstawowe funkcje, następuje powszechna ucieczka od pieniądza – powrót do wymiany towaru na towar. Stan ten musi się zakończyć reformacją walutową i wymianą pieniędzy.

Korzyści i koszty inflacji

Inflacja działa destrukcyjnie na całą gospodarkę ( wyjątkiem jest inflacja pełzająca). Do najważniejszych skutków inflacji zalicza się:

• Jest zagrożeniem dla osób posiadających stały dochód (emeryci, pracownicy sfery budżetowej)

• Inflacja utrudnia prowadzenie rachunku ekonomicznego

• Prowadzi do dewaluacji waluty krajowej, co powoduje niekorzystne zmiany skłonność bilansie handlowym skłonność płatniczym.

• Osłabia skłonność do oszczędzania (tracą posiadacze oszczędności, zyskują dłużnicy)

• Powoduje straty wszystkich podatników (translacja)

• Powoduje wzrost dochodów budżetu państwa.

NULLIFIKACJA – 9(nullum - żaden) unieważnienie wszystkich bądź części pieniędzy znajdujących się w obiegu i wypuszczeniu nowych w odpowiednio zmniejszonej ilości. W Polsce po zakończeniu drugiej wojny światowej, zabieg ten przeprowadzono dwukrotnie w roku 1945 dokonano wymiany pieniędzy przez Bank Emisyjny w Krakowie powołany przez niemieckie władze okupacyjne, na pieniądze emitowane przez utworzony po wojnie Narodowy Bank Polski.

Każdy dorosły posiadacz dowodu osobistego, wydanego przez władze okupacyjne mógł wymienić okupacyjne 500 zł na nowe 500 zł. Cała reszta posiadanej przez ludność gotówki uległa unieważnieniu. Zabieg ten doraźnie zmniejszył i poddał kontroli obieg pieniądza, ale nie zapewnił równowagi ekonomicznej w kraju znoszonym przez wojnę.

Kolejną próbą uzyskania równowagi rynkowej, tj. ograniczenia inflacji, podjęto w roku 1950. Wprowadzono wtedy do obiegu, w sposób zaskakujący społeczeństwo, nowe złote, z tym, że wkłady oszczędnościowe w PKO przeliczane były w stosunku 100 dawnych złotych na 1 zł nowy, ponieważ oszczędności lokowane na książeczkach stanowiły 2/3 zasobów.

Do klasycznych metod zwalczania inflacji należy też rewaloryzacja, czyli rekonstrukcja, tj. przywrócenie w pełni lub częściowo pieniądzu dawnej siły nabywczej. Do rewaloryzacji pieniądza zmierza polityka zwana deflacyjną. O powodzeniu polityki zmierzającej do rewaloryzacji pieniądza, tj. polityki pojawienia się i charakteru inflacji. Inne środki stosuje się w przypadku inflacji popytowej, inne – w przypadku inflacji podażowej. Polityka deflacyjna sprowadza się do stosowania przez państwo narzędzi polityki pieniężno – kredytowej i finansowej. Jej celem jest zmniejszenie dopływu środków pieniężnych do gospodarki.

Polityka ta jest realizowana przez system bankowy, skarb państwa za pomocą ograniczania dopuszczalnego poziomu emisji pieniądza, podnoszenie stopy dyskontowej, podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych, sprzedaż obligacji, zwiększenie obciążeń podatkowych, ograniczenie wydatków publicznych.

Poczynania składające się na politykę deflacyjną. Wywołują jednak pewne skutki uboczne. Zalicza się do nich wzrost bezrobocia. Ma to miejsce wtedy, kiedy w celu obniżenia popytu stosuje się ograniczenia wydatków budżetowych.

Restrykcje budżetowe

Jako element polityki deflacyjnej są wprawdzie skuteczne w obniżeniu… no i kurde tyle mam na ten temat……

Istnieją regulacje prawne i zmiany w tym obszarze ze względów socjalnych i politycznych.

Stopa inflacji a bezrobocia (przesuwanie się wzdłuż krzywej Phlillipsa)

Wysokiej stopie inflacji odpowiada niska stopa bezrobocia.

str. 7