Stres , ich traumatyczne doswiatczenia , a zdrowie.

1.Wprowadzenie:

Od czasów Hipokratesa, przy stawianiu diagnozy i wyborze sposobu leczenia brano

pod uwagę nie tylko objawy zgłaszane przez pacjenta, ale także płeć, warunki bytowe i tryb życia, klimat oraz uwarunkowania natury społecznej i politycznej.W dzisiejszych czasach powszechne są schorzenia wywołane przez stres. Zgodnie z definicją: „Stres to stan, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak strach, lęk, złość, wrogość a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji”. Schorzenia, w których jedną ze składowych stanowi stres określamy jako choroby psychosomatyczne, a zaliczamy do nich migrenę, bóle głowy, wrzody żołądka i dwunastnicy, zespół jelita drażliwego,nadciśnienie, astmę, wzmożone napięcie mięśni i przewlekłe zmęczenie. Istnieje również coraz liczniejsza grupa schorzeń, których występowanie samo w sobie jest bardzo stresujące,jak choroby nowotworowe czy stwardnienie rozsiane. Niestety współczesna medycyna konwencjonalna bardzo często zapomina o tej jakże istotnej składowej, jaką jest stan umysłu,stres i emocje w odniesieniu do kondycji fizycznej chorego.Współcześnie odchodzi się od biomedycznego modelu zdrowia, w którym ciało traktowane jest jak maszyna, wymagająca niekiedy naprawy lub usunięcia uszkodzonych części. W ostatnim okresie w Europie

Zachodniej coraz powszechniejsza jest świadomość bezpośrednich związków łączących umysł i ciało – badaniem tych relacji zajmuje się psychoneurologia. Nie neguje się roli, jaką w występowaniu objawów chorobowych odgrywają czynniki organiczne – nie ulega wątpliwości, że wirusy, bakterie i inne mikroorganizmy wywołują choroby; że toksyczne odpady, promieniowanie, anomalie genetyczne także mogą być przyczyną wielu zmian. Jednak fakt, czy jakieś schorzenie się u nas pojawi, jaka jest dynamika przebiegu choroby oraz czy uda się nam wyzdrowieć czy nie w znacznej mierze zależy od naszego stanu psychicznego i emocjonalnego. Jak pisze Marc Ian Barasch w „The Healing Path”:„ Medycyna zaczyna dostrzegać, że nie można mówić o przyczynach choroby, nie zajmując się trybem życia i sposobem odżywiania pacjenta, jego otoczeniem, warunkami środowiska naturalnego, w którym żyje, a także, co prawdopodobnie należy uznać za najciekawsze, stanem jego świadomości i emocjami”.

2.Czym jest stres

Istnieje kilka definicji stresu, które można ująć w trzy podstawowe kategorie:

1. Stres jako bodziec - przykry, przeszkadzający i odrywający od aktywności : ta kategoria próbuje opisać różnorodne, nieprzyjemne sytuacje wywołujące stres, np. hałas w miejscu pracy, przykre wydarzenie wydalenia z pracy lub choroba.

2. Stres jako reakcja na przykry bodziec ze środowiska zewnętrznego : ta kategoria próbuje opisać reakcje, które pojawiają się w ciele i umyśle człowieka w odpowiedzi na nieprzyjemne sytuacje, np. gorsze wykonanie zadania.

3. Stres jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem, a otoczeniem - która może być oceniana przez jednostkę albo jako wymagająca określonego wysiłku adaptacyjnego, albo przekraczająca możliwości jej sprostania.

Czynniki stresogenne mogą być:

# zewnętrzne -presja środowiska, przytłaczająca ilość zajęć, zmiana szkoły lub mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy

# wewnętrzne (tkwiące w jednostce)-nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia sprawowania kontroli, przynależności, kwalifikacji, przesądy, kompleksy, nieodpowiednie nawyki.

3.Stres w zyciu czlowieka

Zdolnosc czlowieka do codziennego pokonywania emocjnalnych i fizycznych trudnych sytuacji stanowi o istocie przetrwania.Czesto jednak to,co dla kogos jest malo znaczacym obciazeniem , dla innych stanowi wielka katastrofe.Jedni pokonuja problemy,a inni sa przez nie pokonywani.Ludzie pracujacy z ludzmi cierpiacymi z powodu skutkow doznanego urazu jako psychiatrzy czy klinicysci zauwazaja ,ze czesc z nich stosunkowo latwo sobie z nimi radzi.Niektorzy,w mysl zasady starozytnych Rzymian-"Co szkodzi,takze uczy",byli w stanie przeformulowac zle doswiatczenia na nowe mozliwosci i umiejetnosci zyciowe.Gdy zstanawiamy sie ,dlaczego pewne rodzaje urazow niszcza jednych,a stanowia okzje do uczenia sie dla inych , okazuje sie , ze jestesmy w stanie znalesc szczegolne predyspozycje do ulegania nastepstwom urazu psychofizycznego.

Na szkodliwe dla psychiki konsekwencje traumatycznych doswiatczen narazeni sa czesciej ci , ktorzy przed ekspozycja na uraz mieli zaburzenia w rozwoju spolecznym i emocjonalnym,a w konsekwencji ich postawa w stosunku do urazu byla niekiedy bardziej istotna niz sam uraz.Ludzie w roznym stopniu i w rozny sposob doswiatczaja zdarzen traumatycznych.Liczy sie zatem intensywnosc , czas trwania i natura urazu,ale i coraz wiecej jest dowodow na to ,ze swoja role spelniaja tu okreslone uwarunkowania biologiczne.Od tych czynnikow , jak i determinowanych przez pozytywne i negatywne cechy osobowosci sposobow radzenia sobie z konsekwencjami urazu ,zalezy prognoza wywolanych przez niego stanow.

4.Dystres , eustres, stresor i zdarzenie traumatyczne

Stres towarzyszy nam w bardzo wielu okolicznościach i w różnej postaci. Jego

natężenie jest największe w sytuacjach decydujących o naszej przyszłości. Według skali Holmesa i Rahe z 1987 roku najsilniejszym przeżyciem jest śmierć współmałżonka,następnie rozwód, separacja, śmierć innego bliskiego członka rodziny, więzienie, uraz lub choroba własna, zwolnienie z pracy, przejście na emeryturę – można tu mówić o tak zwanym stresie negatywnym określanym jako – dystres. Są jednak w naszym życiu sytuacje stresowe, które mogą być zaliczane do pozytywnych, takie jak: zawarcie związku małżeńskiego, ciąża czy awans zawodowy, które określamy jako – eustres, czyli stres pozytywny.

Stresory-termin wprowadzony przez uczonego H. Selye’a. Jest to sytuacja, zdarzenie lub bodziec wywołujący stres. W psychologii funkcjonuje kilka różnych podziałów stresorów w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia.

Wbrew popularnej opinii, stresory to nie tylko bodźce negatywne ,ale również wszystkie pozytywne zdarzenia wymuszające na naszym organizmie potrzebę dostosowania się do nowych realiów, a co za tym idzie powodujące określony rodzaj stresu

Zdarzenie traumatyczne jest nagle pojawiajaca sie sytuacja wywolujaca przerazenie i poczucie paniki wsród osób uczestniczacych w tej sytuacji. Czasami juz po jednorazowym doswiadczeniu takiego zdarzenia wystepuje u uczestników glebokie zaburzenia psychicznei zaklucenia w codziennym zachowaniu. Do zdarzeñ traumatycznych mozna zaliczyc takie sytuacje, jak katastrofy spowodowane

przez sily natury lub czlowieka oraz rózne sytuacje zwiazane z przemoca, jaka ludzie stosuja wobec siebie.Zdarzeñ traumatycznych ludzie doznaja nie tylko w zyciu prywatnym, ale równiez w zawodowym. Miejsce pracy nalezy do srodowiska , w którym wystepuje zwiekszone ryzyko zajscia zdarzenia traumatycznego.

Sa zawody, w których narazenie na zdarzenie traumatyczne jest wpisane w role zawodowa. Dotyczy to np.zawodu policjanta, strazaka, pracowników pogotowia ratunkowego oraz czlonków innych zespolów ratowniczych. Potoczna wiedza o pracy w tych zawodach zawiera wystarczajaco wiele przykladów sytuacji, w których dochodzi do zagrozenia zycia lub zdrowia pracowników.

5.Co to jest zespól stresu

pourazowego (PTSD)?

Jest to zespól charakterystycznych objawów, pojawiajacych sie wskutek znalezienia sie

w sytuacji traumatycznej, dostarczajacej silnych,negatywnych emocji. Moga to byc wydarzenia jednorazowe albo szereg powtarzajacych sie sytuacji subtraumatycznych o mniejszej sile, lecz duzej regularnosci i dluzszym czasie trwania.Takie doswiadczenie sprawia,ze zarówno osoba dorosla, jak i dziecko czuje sie zaleknione i wykazuje wysokie poczucie bezradno.ci. Ten rodzaj stresu ma wplyw na wiele aspektów zycia i nie pozostaje bez znaczenia dla zdrowia fizycznego, emocjonalnego i psychicznego. Badania

wykazuja, iz przedluzajace sie oddzialywanie silnych, negatywnych emocji zaklóca i zmienia biochemie mózgu, prowadzac do nieodwracalnych zmian w tkance nerwowej.

6.Odkrycie Adera

Psycholog Robert Ader w 1974 roku stwierdził, że system immunologiczny potrafi, podobnie jak mózg, uczyć się.Opublikowane przez niego badania stanowiły prawdziwy szok dla świata medycznego, gdyż aż do tamtej pory uważano, iż tylko mózg i ośrodkowy układ nerwowy mogą reagować na różne doznania, zmieniając schematy swego działania. Odkrycie Adera skłoniło uczonych do dalszych poszukiwań, które zaowocowały znalezieniem wielu połączeń, za pomocą których ośrodkowy układ nerwowy i system immunologiczny komunikują się ze sobą. Dzięki tej sieci dróg biologicznych umysł, emocje i ciało nie są od siebie oddzielone, ale przeciwnie, ściśle zesobą połączone.

System immunologiczny jest – jak ujął to Francisco Varela z paryskiej École

Polytechnique – „mózgiem ciała”, określającym jego poczucie samego siebie, to znaczy rozeznanie tego, co do niego należy, a co nie. Komórki odpornościowe krążą z krwią po całym ciele, stykając się praktycznie ze wszystkimi pozostałymi komórkami. Te spośród nich, które rozpoznają, zostawiają w spokoju, inne, które są dla nich obce, atakują. Atak taki albo broni nas przed wirusami, bakteriami i komórkami rakowymi, albo jeśli komórki odpornościowe błędnie zidentyfikują własne tkanki jako obce komórki własnego ciała –wywołują chorobę z autoimmunizacji, tak jak niektóre postacie alergii czy toczeń. Aż do dnia, w którym Ader dokonał swojego odkrycia, każdy lekarz uważał, iż mózg wraz z ośrodkowym układem nerwowym i układem odpornościowy są oddzielnymi systemami i że żaden z nich nie może wpływać na funkcjonowanie drugiego

7. Reakcja systemu odpornosciowego i hormony wydzielane przez organizm pod wpływem stresu.

Psychoneuroimmunologia, jest aktualnie jedną z przodujących dziedzin medycyny,

sama jej nazwa wskazuje na powiązanie ze sobą: psyche czyli psychiki, neuro czyli układu neuroendokrynnego (który obejmuje układ nerwowy i układ wewnątrzwydzielniczy) i immunologii odnoszącej się do układu odpornościowego. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż związki chemiczne zwane neuroprzekaźnikami, które działają w obrębie mózgu i w systemie odpornościowym, są to te same neuroprzekaźniki, których jest najwięcej w obszarach nerwowych regulujących emocje. Amerykańscy naukowcy dostarczyli dowodów na istnienie bezpośredniej drogi fizycznej pozwalającej emocjom wpływać na układ odpornościowy. Dowiedziono, iż emocje mają silny wpływ na działanie autonomicznego układu nerwowego, regulującego wszystkie czynności życiowe niezależne od naszej woli (np. ilość wydzielanej insuliny, ciśnienie krwi). Następnie odkryto punkt kontaktowy, w którym autonomiczny układ nerwowy spotyka się bezpośrednio z limfocytami i makrofagami, czyli komórkami należącymi do układu odpornościowego. To miejsce kontaktowe pozwala komórkom nerwowym na wysyłanie neuroprzekaźników, które regulują

działanie komórek odpornościowych. Reasumując komórki układu odpornościowego mogą być odbiorcą przekazów wysyłanych przez nerwy.

Innym ważnym łącznikiem pomiędzy układem nerwowym, a układem

immunologicznym są hormony, wydzielane przez organizm pod wpływem stresu. Należą do nich aminy katecholowe – adrenalina i noradrenalina; kortyzol i prolaktyna oraz wytwarzane przez nasz organizm związki chemiczne o działaniu podobnym do opium – enkefalina i beta endorfina. Wszystkie te związki wykazują silne oddziaływanie na układ odpornościowy, który sprowadza się do tego, że kiedy fala tych hormonów zalewa nasz organizm, aktywność komórek odpornościowych ulega zahamowaniu. Stres zmniejsza przejściowo obronę systemu odpornościowego, prawdopodobnie po to, aby zaoszczędzić energię, którą organizm może wykorzystać w nagłej sytuacji krytycznej, zagrażającej naszemu życiu. Jednak silny i długo utrzymujący się stres może spowodować obniżenie sprawności systemu odpornościowego na długi okres czasu. Dla przykładu: stres wywołany zdawaniem egzaminu zmniejsza tzw.odpowiedź immunologiczną, przez co wzrasta prawdopodobieństwo przeziębienia lub grypy.

Należy pamiętać, iż skumulowane napięcie musi znaleźć ujście. Jeżeli pozwolimy

sobie na posiadanie „zaworu bezpieczeństwa” i rozładujemy nasze emocje poprzez ich uzewnętrznienie, to mamy wówczas do czynienia z tak zwaną strategią aktywną, z ostrym stresem, ale krótkotrwałym. Pomimo, iż nasz organizm w krótkim czasie zużyje swoje zmobilizowane siły i zapasy metaboliczne, nie spowoduje to negatywnych skutków dla rozwoju i zdrowia człowieka. Jednak, jeżeli przyjmiemy strategię pasywną, to sytuacja stresowa będzie przewlekła i długotrwała. Skumulowane napięcie znajdzie nasz najsłabszy punkt, na przykład:

- układ trawienny – powodując zaburzenia pasażu – biegunki, obstrukcję, wrzodziejące,zapalenie jelita grubego, i w konsekwencji rak jelita grubego oraz zaburzenia ukrwienia i wydzielania , prowadzące do ostrego postresowego owrzodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy,

- system nerwowy - nerwice, brak apetytu lub nadmierny apetyt, zaburzenia rytmu czuwania i snu, depresja,

- układ immunologiczny – immunosupresja (spadek odporności), a wraz z nią zwiększona zapadalność na infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze, spowolnienie reakcji

- układ krążenia krwi – zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie, miażdżyca i jej następstwa,

- zaburzenia miesiączkowania, erekcji, bezpłodność.

8.Techniki redukcji stresu

Możemy je pogrupować w trzech kategoriach:

# metody środowiskowe (chodzi o zredukowanie stresorów tkwiących w otoczeniu)

- zredukuj wagę wydarzenia

- zredukuj niepewności

- posłuchaj uspokajającej cię i relaksującej muzyki

# techniki fizjologiczne (odpowiednie gdy czujemy nagły wzrost adrenaliny)

- relaksacja mięśniowa

- kontrolowanie oddechu

- biofeedback

# techniki umysłowe (odpowiednie gdy czynniki psychologiczne mają znaczący wpływ na poziom stresu)

- relaksacja wyobrażeniowa

- racjonalne, pozytywne myślenie

- przypominanie sobie pomyślnych wydarzeń i osiągnięć

- autosugestia (autohipnoza)

Przy radzeniu sobie ze stresem najlepsza i najskuteczniejsza jest profilaktyka.

Najczęściej zalecane metody radzenia sobie z trudnymi sytuacjami:

# Utrzymuj kontakt z naturą - pachnący świeżością las i śpiew ptaków może dostarczyć ci energii, której nie mają w sobie betonowe osiedla

# Miej czas właśnie dla siebie - zrób sobie przyjemność - tak jak lubisz. Wyłącz telefon, usiądź wygodnie w fotelu lub idź na spacer

# Porozmawiaj z kimś kto naprawdę ma ochotę cię wysłuchać - nie udawaj kogoś kto nie może się mylić ani okazywać słabości. Pozwól sobie pomóc.

# Stosuj techniki relaksacyjne - może to być joga, medytacja czy proste kontrolowanie oddechu. Sprawią, że poczujesz się wyciszony i spokojny ( ale musisz być systematyczny)

# Uprawiaj sport - ćwiczenia fizyczne są niewątpliwie lepszym sposobem na okiełznanie stresu niż obsesyjne myślenie o tym co może się wydarzyć i zamartwianie się

# Zdrowo się odżywiaj - pamiętaj, że istnieje związek między fizyczną i psychiczną stroną człowieka. Unikaj używek; papierosów, kawy, alkoholu. Przecież tylko w "zdrowym ciele - zdrowy duch"

# Rozwijaj w sobie poczucie humoru - stare przysłowie mówi, że śmiech to zdrowie. Jest w tym dużo racji.

# Naucz się lepiej gospodarować czasem - sporządzaj plan dnia, a nawet

tygodnia, spis rzeczy, które masz do załatwienia bardzo pilnie i takich, które mogą jeszcze zaczekać. Zorganizuj dobrze miejsce pracy.

# Stawiaj sobie realistyczne cele - ustal co chcesz osiągnąć i w jakim czasie.

Sporządź plan działań, ale nie bądź dla siebie zbyt wymagający.

# Nie staraj się być perfekcjonistą - każdy popełnia błędy. Nie musisz

wszystkiego robić bezbłędnie. Bądź dla siebie tolerancyjny.

# Nie troszcz się o rzeczy na które nie masz wpływu -nie jesteś w stanie

wpłynąć na pogodę, ani na zaprzestanie wojen na świecie. Pozwól by życie toczyło się samo, a ty koncentruj się tylko na tym nad czym masz władzę.

9.Przeglad niektorych wydarzen traumatycznych i ich konsekwencje:

A ) PRZEMOC W DZIECINSTWIE I JEJ SKUTKI

Sposród wielu definicji przemocy szczególna uwage zwraca stanowisko przyjete przez Rade Europy w 1986 roku, okreslajace ja jako “ kazde dzialanie lub zaniedbanie jednego z czlonków rodziny, które zagrazaja zyciu, cielesnej i psychicznej integralnosci lub wolnosci innego czlonka tej samej rodziny badz powaznie szkodza rozwojowi jego osobowosci." Lipowska-Teutsch definiuje przemoc w bliskich zwiazkach jako zespól atakujacych, nadzorujacych i kontrolujacych zachowan o charakterze zamierzonym i instrumentalnym, których celem jest zniewolenie ofiary, wyeliminowanie jej suwerennych mysli i dzialan, podporzadkowanie jej zadaniom i potrzebom sprawcy. Natomiast “Slownik Psychologiczny" definiuje molestowanie dziecka jako kazda forme fizycznego lub psychicznego zlego traktowania dziecka przez rodziców lub opiekunów. Najczesciej oznacza to powazne i powtarzajace sie zranienia fizyczne (kontuzje, zlamania), choc zalicza sie tu takze inne formy znecania sie: glodzenie, zamykanie w ciasnych pomieszczeniach, przypalanie papierosami i innymi goracymi przedmiotami, napastowanie seksualne oraz deprawacje emocjonalna i psychiczna.Browne stworzyl dwuczynnikowa klasyfikacje przemocy, rozrózniajaca aspekt aktywnego naduzycia i biernego zaniedbania.przyklady aktywnego naduzycia:

w przemocy fizycznej: obrazenia, które nie sa skutkiem wypadku, zniewolenie sila i uwiezienie w przemocy psychicznej: ponizanie, naduzycia emocjonalne, pozbawienie srodków materialnych w przemocy seksualnej: kazirodztwo, napad i gwalt.

przyklady biernego zaniedbania:

- przemocy fizycznej: brak opieki zdrowotnej i lekcewazenie potrzeb materialnych;

przemocy psychicznej: nieokazywanie uczuc, lekcewazenie emocjonalne

- przemocy seksualnej: brak nalezytej opieki i prostytucja rodziców.

Ney natomiast uszeregowal rodzaje przemocy i zaniedbania, wedlug stopnia destrukcji jednostki, rozumianego jako brak radosci z zycia, pesymistyczne postrzeganie przyszlosci wlasnej i dzieci, oczekiwanie naglej i gwaltownej smierci, przekonanie o nadciagajacej katastrofie, brak stabilnych wiezi emocjonalnych z otoczeniem. Najbardziej traumatyczne formy przemocy to:

- przemoc fizyczna: uderzenia w twarz, duszenie, bicie paskiem, potrzasanie, oparzenia, zlamania kosci.

- przemoc slowna: zastraszanie, obwinianie, zawstydzanie, krytykanctwo, dyskryminacje.

- przemoc seksualna: gwalt zbiorowy, seks oralny, przymuszanie do masturbacji, przymuszanie do stosunku, uzycie do pornografii.

Dzieci doswiadczajace przemocy fizycznej sa bardziej agresywne, maja niskie poczucie wlasnej wartosci, uposledzona zdolnosc do cieszenia sie zyciem, trudnosci z empatia, a w wypadku dlugotrwalej przemocy pojawia sie zwiazek miedzy przemoca fizyczna a opóznieniem rozwoju intelektualnego , choroba psychiczna i agresywnymi zachowaniami. Pierce stwierdzil, ze dzieci wykorzystywane do pornografii maja poczucie zaniedbania, zdrady, bezwartosciowosci oraz przezywaja wscieklosc. U dziewczynek po doswiadczeniach kazirodczych pojawiaja sie objawy nerwicowe, pobudzenie psychoruchowe, zachowania kompulsywne, moczenie, nadmierne zainteresowanie seksem oraz mozliwosc, ze w przyszlosci beda sie trudnic prostytucja. Egeland dostrzegl, ze przemoc fizyczna ze strony matki wywoluje w dziecku agresje i brak nadziei, zas przemoc slowna wzbudza wrogosc i zlosc.

B ) ZWIAZEK POMIEDZY ZANIEDBANIEM I PRZEMOCA W DZIECINSTWIE

A STRATAMI CIAZY

Mówienie o zwiazku przemocy i zaniedbania w dziecinstwie a stratami ciazy jest uprawomocnione, jezeli wezmiemy pod uwage wystepujace w literaturze przyklady hipotez czy wniosków odnoszacych sie do tej zaleznosci. Istnieja prace wskazujace zarówno na korelacje dodatnia (im wiecej przemocy tym wiecej aborcji i vice versa) jak i ujemna (im wiecej aborcji tym mniej przemocy). Jednakze bez wzgledu na znak tej korelacji autorzy ponizszych prac traktuja te zaleznosc jako punkt wyjscia do swych rozwazan.

W obliczu narastania zjawiska przemocy w rodzinach szukano sposobów na zmniejszenie skutków tej traumy. Kaplan i Sadock twierdza, ze jesli kobieta donosi niechciane dziecko do terminu porodu, to istnieje duze prawdopodobienstwo przemocy i zaniedbania wobec tego dziecka. Pojawily sie równiez glosy sugerujace, ze selektywne aborcje dokonywane na niechcianych dzieciach przyczynia sie do zmniejszenia liczby maltretowanych dzieci, gdyz pozostana przy zyciu tylko te pozadane. Tezy, ze wzrost liczby aborcji zmniejszy nasilenie przemocy dotychczas nie poparto jednak empirycznie.

Sa natomiast dowody na to, ze istnieje pozytywny zwiazek miedzy dokonywaniem aborcji a przemoca rodziców wobec zyjacych dzieci - Ney i Lieh-Mak . Ney w swych badaniach wskazuje na fakt, ze doswiadczenie straty ciazy (szczególnie aborcji) wplywa na oslabienie wiezi rodzic-dziecko, co w konsekwencji moze prowadzic do przemocy wobec dziecka. Kluczowe jest niepelne przezycie zaloby po np. urodzeniu martwego dziecka czy aborcji. W konsekwencji nie w pelni przezyty zal po stracie bliskiej osoby bedzie utrudnial zwiazanie sie z kolejna osoba.

Dzieci, które doswiadczyly przemocy i zaniedbania, w zyciu doroslym czesciej doswiadczaja straty ciazy, szczególnie poronienia i aborcji. Ci, którzy maja nierozwiazane konflikty towarzyszace utracie ciazy sa bardziej sklonni, by sie przyczynic do zaniedbania i przemocy wobec wlasnych dzieci. Lieh-Mak badala korelacje pomiedzy nieszczesliwym dziecinstwem (rozumianym miedzy innymi jako brak wsparcia, bezpieczenstwa, afirmacji i akceptacji) a decyzja o przerwaniu ciazy. Wsród rodzin, które podjely decyzje o aborcji nieszczesliwe dziecinstwo wystepowalo u 20% badanych. Sposród tych, którzy nigdy na aborcje sie nie zdecydowali tylko u 5%. Istnieje zaleznosc pomiedzy nasileniem przemocy wobec dziecka a tym, czy matka doswiadczyla straty ciazy (w rozumieniu tego pojecia jako poronienie, aborcja lub urodzenie martwego dziecka). 64,75% kobiet z doswiadczeniem straty stosuje bardzo nasilona przemoc wobec swego dziecka, podczas gdy sposród kobiet bez tej traumy tylko 35,25% .

C ) Trauma wywolana wojna

Masowe doświadczenie traumy doznali ludzie podczas drugiej wojny światowej, w szczególności ci ktorzy doswiatczyli nazistowskiej eksterminacja Żydów, pseudomedycznych

doświadczen dokonywanych na ludziach uwięzionych w obozach koncentracyjnych,oraz późniejsza wojny w Wietnamie, uwięzienia w łagrach stalinowskich .W badaniach prowadzonych w drugiej połowie XX wieku wykorzystano biologiczną koncepcję stresu

Hansa Selyego ,ale także psychoanalityczną koncepcję mechanizmów obronnych Freuda .

Z prac prowadzonych w tym okresie można było wywnioskować, że ludzie, którzy przeżyli ciężkie doświadczenia urazowe (takie jak wymienione powyżej), wiele lat później cierpieli na zaburzenia, takie jak: obniżenie nastroju, podwyższony poziom lęku, charakterystyczne lęki nawracające, nawracające przykre wspomnienia, sny lękowe, specyficzne problemy w relacjach z innymi ludźmi, poczucie winy; osoby takie zapadały także częściej na choroby

somatyczne oraz wcześniej wchodziły w fazę życia określaną w tych czasach jako ewolucja. Taki

zespół zaburzeń zdrowia nazwano Konzentrationslager Syndromem, od niemieckiej nazwy obozu koncentracyjnego, bowiem najpierw został opisany u byłych więźniów tych obozów.

D ) Wypalenie zawodowe,funkcjonowanie calej organizacji,a stres w pracy.

Przedłużające się stany stresu mogą prowadzić do reakcji nerwicowych, takich jak stany lękowe czy depresyjne. Szczególnym przejawem przedłużającego się stresu w pracy, któremu poświęca się obecnie wiele uwagi, jest zjawisko wypalenia zawodowego. Opisane zostało po raz pierwszy w 1974 r. przez psychiatrę H. Freudenbergera, a spopularyzowane głównie poprzez prace psychologa społecznego Ch. Maslach i opracowane przez nią narzędzie pomiarowe. Początkowo wypalenie kojarzono z pracą w zawodach związanych ze świadczeniem bezpośrednich usług/pomocy na rzecz innych, a więc z pielęgniarkami, nauczycielami, lekarzami,ratownikami medycznymi, opiekunami społecznymi itp. Zaobserwowano, że wysokie wymagania emocjonalne, jakie stawiają prace tego typu, po pewnym czasie doprowadzają do pojawienia się symptomów silnego stresu. Według Maslach można je sprowadzić do trzech głównych kategorii. Są to:

- wyczerpanie emocjonalne, które przejawia się m.in. obniżonym nastrojem, niepokojem, depresją, zniechęceniem, rozczarowaniem, uczuciem bezradności i beznadziejności, a także stałym zmęczeniem i odczuwaniem różnorodnych dolegliwości somatycznych;

- depersonalizacja, która oznacza obojętny, a czasem nawet wrogi stosunek do podopiecznego i traktowanie go bardziej jak rzecz niż odczuwającego człowieka; uważa się, że zjawiska te są pochodną niewłaściwych sposobów radzenia sobie ze stresem wywołanym wysokimi wymaganiami pracy, a przede wszystkim stosowania takich technik obronnych, jak np. dystansowanie się; polega ono na emocjonalnym odsuwaniu od siebie trudnych problemów podopiecznych, poprzez intelektualizację (np. myślenie o pacjencie w czysto medycznych kategoriach), używanie profesjonalnego żargonu, poniżających określeń („zachowują się jak zwierzęta”), fizyczne unikanie kontaktu (np. wzrokowego);

- poczucie braku dokonań w pracy, które przejawia się odczuciem braku jakichkolwiek osiągnięć w swej pracy z podopiecznym, pesymizmem co do realnej możliwości pomocy mu, niską samooceną swych możliwości zawodowych, poczuciem niedoceniania i własnej przegranej.

Wypalenie odnotowuje się głównie u ludzi młodych, po dwóch, trzech latach od rozpoczęcia pracy, szczególnie u tych, którzy przystępują do pracy z wysokimi, często idealistycznymi oczekiwaniami co do roli, jaką powinna spełnić ich praca i oni sami.

Późniejsze wersje koncepcji wypalenia odnoszą to zjawisko nie tylko do prac związanych z pomocą, lecz do różnych innych zawodów. W miejsce trzech omówionych grup symptomów mówi się w tym przypadku o trzech bardziej generalnych kategoriach: wyczerpaniu, cynizmie, braku efektywności. Ogromny materiał empiryczny, jaki zgromadzono o wypaleniu, dotyczy jednak w zdecydowanej mierze zawodów związanych z pomocą.

Stres doświadczany przez pracowników odbija się na funkcjonowaniu całej organizacji. Jego przejawami są m.in.:

- zwiększona absencja;

- zmniejszona produktywność; gdy stres osiągnie wysoki poziom, produktywność zmniejsza się; nawet jeśli pracownicy są obecni w pracy, to jakość wytwarzanego przez nich produktu i usług obniża się;

- wzrost wypadków; nadmierny poziom pobudzenia zwiększa prawdopodobieństwo błędu, a w konsekwencji i wypadku; niektórzy eksperci szacują, że stres jest odpowiedzialny za 60 ÷ 80% wypadków w miejscu pracy ;

E ) Stres,a agresja

Przedstawione ponizej przyklady opisuja w zwiezly sposob badanych sprawcow morderstw:

1. 15-letni M.B dokonal zabojstwa swej przybranej matki poprzez kilkakotne zadanie ciosow w glowe przy pomocy tluczka do miesa.Sprawca na 3 miesiace przed czynem dowiedzial sie przypadkowo,ze jest dzieckiem adoptowanym,od miesiaca byl poddany stalym,szczegolnie rygrystycznym metodom wychowawczym,

2 .36-letni S.G dokonal zabojstwa poprzez zadeptanie swojej tesciowej,z ktora od 15 lat pozostawal w narastajaym konflikcie.Czul sie przez nia ponizany i zdominowany,nie mogl znalesc skutecznego sprzciwu wobec jej dazenia , by doszlo do separacji w jego malzenstwie.Bezposrednio przed czynem zostal popchniety i uderzony przez ofiare.

10.Ciekawostki

a)Inteligencja chroni przed stresem pourazowym

Dzieci, które w wieku 6 lat mają wyższy współczynnik inteligencji niż rówieśnicy, są mniej narażone na zespół stresu pourazowego (PTSD) po przejściu traumatycznego zdarzenia - wykazały najnowsze badania amerykańskie. Artykuł na ten temat zamieszcza pismo "Archives of General Psychiatry".

Stres pourazowy może pojawić się u każdej osoby, która przeżyła jakąś dramatyczną sytuację - wypadek samochodowy, napad rabunkowy, wojnę, zamach terrorystyczny, a nawet śmiertelną chorobę. U 30 proc. ofiar takich dramatycznych zdarzeń wstrząs pourazowy może przybrać formę patologiczną, określaną jako zespół stresu pourazowego (w skrócie PTSD). Jest to poważne schorzenie psychiczne, które objawia się zaburzeniami snu i depresją oraz napadami silnego lęku, halucynacjami i myślami na temat przykrego zdarzenia.

Naukowcy podejrzewają, że na podatność do PTSD wpływają w znacznym stopniu czynniki genetyczne, ale też płeć, rasa i status społeczno-ekonomiczny. Czynniki te mogą nawet odgrywać większą rolę w wystąpieniu wstrząsu pourazowego, niż rodzaj i powaga przykrego doświadczenia.

Aby sprawdzić, w jakim stopniu ryzyko PTSD zależy od zdolności intelektualnych, naukowcy z Uniwersytetu Stanu Michigan w East Lansing przebadali 713 dzieci (336 chłopców i 377 dziewczynek) urodzonych w latach 1983-85 w dwóch szpitalach na terenie stanu Michigan. Jeden był położony w zaniedbanej dzielnicy miasta, a drugi w dzielnicy podmiejskiej, zamieszkanej przez klasę średnią. Gdy dzieci ukończyły 6 lat, przeszły testy na inteligencję. Od nauczycieli zebrano informacje na temat zachowania się dzieci w szkole, a od rodziców - na temat ewentualnych zaburzeń lękowych u dzieci, np. fobii.

Po ukończeniu 17 lat uczestnicy badania relacjonowali, jakie i jak wiele traumatycznych zdarzeń doświadczyli w ciągu życia. Badacze sprawdzali też, w jaki sposób wydarzenia te wpłynęły na psychikę dzieci, np. czy doprowadziły do wystąpienia zespołu stresu pourazowego. Jak stwierdzili naukowcy, do 17 roku życia niemal 76 proc. osób biorących udział w badaniu doznało jakiejś traumy, z czego u 8 proc. wystąpił zespół stresu pourazowego.

Okazało się, że dzieci, które miały wysoki współczynnik inteligencji w wieku 6 lat (IQ powyżej 115), były nie tylko mniej narażone na traumatyczne przeżycia, zwłaszcza napaść z użyciem przemocy, ale też rzadziej cierpiały na wstrząs pourazowy po traumie. Wysoki współczynnik inteligencji łagodził ryzyko wystąpienia PTSD również u dzieci bardziej narażonych na ten zespół, np. takich, które w wieku 6 lat cierpiały na zaburzenia lękowe i zaburzenia zachowania.

Na razie autorzy pracy nie potrafią wyjaśnić, na jakiej zasadzie wysokie IQ może chronić przed zespołem stresu pourazowego. Zdaniem prowadzącej badania dr Naomi Breslau, wyniki te sugerują jednak, że procesy poznawcze mają ogromny wpływ na to, w jaki sposób dana osoba zareaguje na drastyczne doświadczenia w swoim życiu i jaki ślad pozostawią one w jej psychice.

W najnowszych badaniach potwierdzono też wcześniejsze obserwacje - np., że chłopcy są bardziej narażeni na traumatyczne doświadczenia, ale z kolei dziewczęta częściej niż chłopcy cierpią na zespół stresu pourazowego. Wykazano poza tym, że na drastyczne przeżycia, jak gwałt, pobicie czy napaść, częściej narażona była młodzież, która w dzieciństwie sprawiała więcej problemów wychowawczych.

b)Palacze bardziej narażeni na PTSD

Osoby palące papierosy są dwukrotnie bardziej niż niepalące narażone na poważne zaburzenie psychiczne po traumatycznych przeżyciach - o wynikach badań na żołnierzach informuje serwis internetowy New Scientist.

U każdej osoby, która przeżyła traumatyczne wydarzenie, np. wypadek samochodowy, katastrofę czy zamach terrorystyczny, może pojawić się stres pourazowy. U niemal 30 proc. z nich może on przybrać formę patologiczną i przekształcić się w tzw. zespół stresu pourazowego (PTSD).

Jest to rodzaj zaburzenia psychicznego, które objawia się występowaniem koszmarów nocnych, złudzeń i halucynacji na temat przykrego zdarzenia. Towarzyszą mu również zaburzenia fizjologiczne, obojętność lub chłód wobec innych, brak zainteresowania pracą czy życiem osobistym. U 10 proc. osób może on trwać nawet kilka lat. Okazuje się, że jednym z głównych czynników predysponujących do tego zespołu jest palenie papierosów.

Do takich wniosków doszli naukowcy z Wydziału Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Harvarda w Cambridge po przeanalizowaniu danych zebranych od 6 tys. 744 par bliźniąt płci męskiej. Wszyscy badani służyli w armii USA w czasie wojny w Wietnamie. Połowę par stanowiły bliźnięta jednojajowe - identyczne pod względem zestawu genów. Dzięki czemu naukowcy mogli oszacować, w jakim stopniu predyspozycje do PTSD zależą od czynników genetycznych.

Z badań wynika, że te same geny, które podnoszą ryzyko PTSD, mogą też predysponować do uzależnienia od nikotyny. Czynniki genetyczne odpowiadały aż w 63 proc. za związek między tym zaburzeniem a nałogiem palenia u bliźniąt. Ale niezależnie od tego palenie papierosów dwukrotnie podnosiło ryzyko wystąpienia PTSD u żołnierzy.

Jak tłumaczą naukowcy, nikotyna pobudza w mózgu zarówno procesy, które odpowiadają za odczuwanie przyjemności i rozwój uzależnienia, jak i za odczuwanie lęku i stres. Palenie może więc uwrażliwiać na wystąpienie stresu pourazowego pod wpływem silnego bodźca. Co ciekawe, badacze zaobserwowali też, że osoby, które przeżyły coś traumatycznego, często sięgają po papierosa, nawet jeśli nie pojawia się u nich PTSD.

Na razie naukowcy nie wiedzą, czy rzucając palenie, można złagodzić ryzyko stresu pourazowego. Ich zdaniem, najnowsze wyniki wskazują natomiast, jak bardzo potrzebne są w armii terapie odwykowe dla osób palących oraz programy antynikotynowe.

11.Podsumowanie i wnioski:

"Stres" to cos wiecej niz wydarzenie zyciowe, a zmaganie sie z nim to cos wiecej niz trening relaksacji.Wiaze sie on z wieloma innymi zagadnieniami psychologii zdrowia.W wielu dyscyplinach prowadzi sie badania nad stresem i pokrewnymi zagadnieiami.

Problematyka stresu i jego zwiazku ze zdrowiem odgrywa istotna role w zakwestionowaniu modelu biomedycznego.Wykorzystanie teorri stresu oraz zmiany pojawiajace sie u czlowieka w reakcji na psychofizyczne obciazenia,obiektywizuje i pozwala na wskazanie naukowo uprawomocnionych podstaw wyzwolenia agresji i rozwoju roznych chorob.

12. Bibliografia

1. Baranski J.,Piatkowski W. (red.),Zdrowie i choroba,wybrane problemy socjologii medycyny,WWO,Wroclaw2002

2. Jankowski K.,Czlowiek i choroba psychofizjologiczne problemy przewleklej choroby , inwalidztwa,rehabilitacji,PWN,Warszawa1975

3. Gutmann J,"Jak sobie radzic ze stresem?",Wyd.JEDNOSC,Kielce2001

4. Kamiasty K.,Kleska zywiolowa czy katastrofa spoleczna?,GWP

5. Heitzman J,Stres w etiologii przestepstw agresywnych

6. htpp://www.ciop.pl

7. http://www.psychologia.net.pl

8. http://www.ratownictwo.blogsat.com/2006.11.05

9. http://www.viamedica.pl