Wykład 2 11.10.11
Finanse publiczne.
Funkcje finansów publicznych to inaczej skutki jakie wywołuje publiczna działalność finansowa. Są to efekty działania finansów publicznych. Są one związane z potrzebami społecznymi i koniecznością ich zaspokajania. Ludzie maja różne potrzeby: jedzenia, mieszkania, zdrowotna, edukacyjna. Owe potrzeby można podzielić na dwie grupy:
1. zbiorowe- mogą być zaspokajane wyłącznie bądź w przeważającej mierze przez rozmaite twory organizacyjne, rozmaite formy organizacji społeczeństwa; zwłaszcza przez państwo i samorząd terytorialny np. bezpieczeństwo wew. i zew., ochrona przed klęskami żywiołowymi katastrofami czy np ochrona sanitarno epidemiologiczna, samorząd transport lokalny drogi lokalne.
2. indywidualne- to potrzeby które mogą być zaspokajane bądź przez sama jednostkę bądź przez rozmaite twory organizacyjne, państwo, samorząd terytorialny organizacje społeczne czy kościoły. stopień zaspokajania tych potrzeb indywidualnych ze środków publicznych zależy od przyjętego w danym państwie modelu zadań publicznych.
Podmioty publiczne nie prowadza działalności gospodarczej, nie działają w celu osiągnięcia zysku, nie tworzą wartości materialnych a zaspakajanie potrzeb zbiorowych i niektórych potrzeb indywidualnych wymaga ogromnych środków pieniężnych. Te środki musza być przejęte od innych podmiotów.
W teorii finansów publicznych nie ma zgody co do katalogu funkcji jakie pełnia finanse publiczne. Dość często przyjmuje się jednak ze można wskazać 4 różne funkcje:
funkcja alokacyjna - alimentacyjna bądź fiskalna- polega na dostarczaniu ze środków publicznych różnych towarów i usług publicznych. Trudno sobie wyobrazić wykonywanie, np. zadania bezpieczeństwa wew. czy publicznego za pomocą mechanizmu rynkowego czy działanie adm. publicznej na zasadach rynkowych; trudno sobie wyobrazić brak publicznej edukacji w ramach której usługi oświatowe są świadczone nie odpłatnie bądź za częściowa odpłatnością. Za pomocą finansów publicznych dostarcza się zatem cały szereg dóbr i usług publicznych koniecznych dla egzystencji człowieka. Funkcja alokacyjna funkcja pierwotna
funkcja redystrybucyjna- rozdzielcza- jest związana z systemem transferów środków pieniężnych, najpierw następują transfery środków pieniężnych na rzecz podmiotów publicznych. współcześnie głownie w postaci podatków. Z tych środków są tworzone środki publiczne które w drugim etapie są transferowane na rzecz bardzo różnych podmiotów, np. wypłacane wynagrodzenie pracowników adm. pub., finansowane szkoły publiczne , np. są wypłacane stypendia uczniom i studentom. System finansów publicznych można przyrównać do pompy ssąco-tłoczącej. Z jednej strony zassywa i z drugiej strony wypluwa wypycha, pobiera i dzieli. Redystrybucja środków pieniężnych jest związana z przenoszeniem wartości, z przejmowaniem środków ze sfery produkcyjnej i do sfery nieprodukcyjnej i przekazywaniem według różnych płaszczyzn dzieleniem według różnych płaszczyzn, np. w płaszczyźnie terytorialnej miedzy rożnymi regionami kraju albo w płaszczyźnie podmiotowej miedzy rożnymi podmiotami. Funkcja pierwotna
funkcja stymulacyjna- bodźcowa bądź interwencyjna- polega na tym ze za pomocą mechanizmów pobieranie środków oraz ich wydatkowania można zachęcać bądź zniechęcać różne podmioty do określonych zadań. Podmiot publiczny stosuje pewne bodźce skierowane do rozmaitych podmiotów, jeśli np. wprowadzamy ulgi podatkowe z tytułu eksportu towarów to zachęcamy do zwiększania eksportu albo jeśli wprowadzamy ulgi na dzieci to prowadzimy politykę prorodzinna.???? co tu było??? jeśli np. udzielamy dotacji ze środków unijnych na innowacyjne produkty to zachęcamy do wytwarzania takich produktów. jeśli dopłacamy do oprocentowanych kredytów bankowych mieszkaniowych to działamy prorodzinnie. funkcja wtórna do funkcji redystrybucyjnej.
funkcja kontrolna- informacyjna bądź sygnalizacyjna- wyraża się w tym ze poprzez obserwacje transferów środków publicznych poprzez rejestracje wszystkich czynności związanych z gromadzeniem i podziałem tych środków uzyskujemy istotne informacje o stanie gospodarki państwa. Najlepiej poinformowanym jest Minister Finansów. Jest funkcja wtórna
Historia finansów publicznych.
Ludzie od zarania żyli w różnych zbiorowościach. Ich istnienie było zawsze wymuszane prze potrzeby zbiorowe. W pewnym okresie casu na pewnym etapie rozwoju powstało państwo jakoś szczególny sposób organizacji społeczeństwa. Istnienie tych różnych form org społ. wymuszało konieczność czerpanie rozmaitych środków na rzecz tych form. Te środki można było pozyskiwać bądź od własnego społ. bądź od społ. obcych. Zanim pojawił się pieniądz i rozwinęła gospodarka towarowo pieniężna świadczenia ponoszone na rzecz państwa i wcześniejszych form wspólnoty miały charakter świadczeń naturalnych, rzeczowych i osobistych. W raz z pojawieniem się pieniądza świadczenia naturalne zostały wyparte przez świadczenia pieniężne, one były znacznie bardziej wygodne. Państwa niewolnicze, starożytne państwa greckie Rzym były państwami które pozyskiwały środki głównie od społ. obcych, od ludów podbitych. Utrzymywały się przede wszystkim z łupów wojennych=, z rabunku i eksploatacji ludów podbitych. Nakładano np. na te ludy ogromne daniny. Ta cecha życie na koszt społ. obcych jest najbardziej charakterystyczna dla finansów tych państw, ale z czasem te obce środki przestały wystarczać. Zaczęto się zatem zwracać w stronę własnego społ. Stopniowo zaczęto wprowadzać obciążenia własnych obywateli. Początkowo zaczęto wprowadzać obciążenia od cudzoziemców, potem zaczęto wprowadzać świadczenia dla własnych obywateli dobrowolne, np. budowa okrętów na wyprawę wojenna albo organizacja igrzysk na własny koszt. Piastowanie urzędów publicznych na własny koszt. To także przestało z czasem wystarczać. zaczęto zatem wprowadzać podatki- przymusowe świadczenia płacone przez własnych obywateli. Początkowo jako świadczenia nadzwyczajne, ale z czasem jako zwyczajne. Pod koniec formacji społ. gosp. podatki stały się trwałym elementem systemu. W kolejnej formacji gosp. w feudalizmie w początkowym jej okresie ma miejsce gospodarka naturalna. Pieniądz i gospodarka pieniężna rozwinięte w państwach starożytnych zaniknęły. W państwach wczesnego średniowiecza świadczenia na rzecz państwa płyną z dwóch źródeł:
z domen- domeny to ziemie należące bezpośrednio do monarchy. N a szczycie drabiny feudalnej stoi monarcha to on jest z utożsamiany z państwem. Z domen płyną świadczenia naturalne, osobiste i rzeczowe.
z regaliów- regalia to uprawnienia wyłączne przysługujące monarsze panującemu, np. drogowe, górnicze
Dopiero pod koniec średniowiecza wraz z narodzeniem się pieniądza płyną świadczenia pieniężne, głównie w postaci czynszów za dzierżawę. Pod koniec średniowiecza nastąpiło odrodzenie pieniądza i gospodarki pieniężnej. Świadczenia pieniężne zaczęły wypierać świadczenia naturalne. Monarcha wyzbył się dużej części domen częściowo w drodze nadań- immunitetem feudała, inna część domen została wydzierżawiona- pojawiły się w związku z tym czynsze dzierżawne odrodziły się podatki-zwłaszcza podatki rzeczowe, np. w postaci podatków od gruntów. W państwach feudalnych zadania państwa koncentrowały się przede wszystkim wokół osoby monarchy ze środków publicznych utrzymywano monarchę i jego egzekutywę, urzędników, dwór. Duża część środków była także przeznaczana na wojsko.
Po formacji feudalnej pojawia się formacja kapitalistyczna- okres kapitalizmu. W jego ramach trzeba wskazać dwa zasadniczo różne okresy:
1. okres kapitalizmu wolnorynkowego- na początku państwo wyzbywa się resztek domen i wyzbywa się manufaktur, przedsiębiorstw tworzonych w okresie tzw. merkantylizmu. W działalności gospodarczej dominuje kapitał prywatny to od kapitału bierze się nazwa całej formacji. W tym czasie gospodarka jest w pełni gospodarka pieniężna. Wykształca się wielka doktryna ekonomiczna - liberalizm gospodarczy. Zgodnie z ta doktryna państwo nie ingeruje w żaden sposób w procesy gospodarcze pełni jedynie role "stróża nocnego". Głównym instrumentem regulującym procesy gospodarcze jest rynek. Działa zasada wolnej konkurencji. W tym okresie głównym instrumentem za pomocą którego państwo czerpie środki są podatki. Mówi się o państwie podatkowym , to w tym okresie wykształca się instytucja budżetu. Państwo prowadzi działalność finansowa za pośrednictwem budżetu zadania ówczesnego państwa są bardzo wąskie. Państwo zajmuje się głownie bezpieczeństwem wew. i zew, a wiec policja, wymiarem sprawiedliwości i wojskiem. Zajmuje się głównie zadaniami administracyjnymi.
2. okres kapitalizmu interwencyjnego.