OLIGOFRENOPEDAGOGIKA

1. POJĘCIE OLIGOFRENII - DEFINICJA I KLASYFIKACJA:

Oligofrenia – to stan ogólnego zmniejszenia możliwości rozwojowych, szczególnie w zakresie sprawności intelektualnych, spowodowanych bardzo wczesnymi i jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w ośrodkowym układzie nerwowym.

- Pogranicze upośledzenia 70-84

- Niedorozwój umysłowy lekkiego stopnia 55-69

- Niedorozwój umysłowy umiarkowanego stopnia 40-54

- Znaczny niedorozwój umysłowy 25-39

- Głęboki niedorozwój umysłowy 0-24

2. PROFILAKTYKA UPOŚLEDZEŃ UMYSŁOWYCH:

Zapobieganie i profilaktyka:

- szczepienia

- wczesne leczenie

- zapobieganie niedożywieniu

- środowisko kulturowe i pedagogiczne

Postępowanie profilaktyczno-lecznicze

Dziecko z UU wymaga stałej, często wielospecjalistycznej opieki. Wybór sposobu terapii zależy zarówno od czynnika etiologicznego powodującego określone zaburzenie funkcji poznawczych jak również od indywidualnego toru i tempa rozwoju dziecka. W większości przypadków UU brak jest przyczynowego leczenia, jednakże w grupie chorób metabolicznych (w pojedynczych schorzeniach) postęp wiedzy daje takie możliwości.

Najważniejszym zadaniem jest stworzenie jak najlepszych warunków dla optymalnego rozwoju dziecka oraz zapobieganie pogłębianiu się UU. Istotna jest wczesna interwencja medyczna, psychologiczna i pedagogiczna. Zasadniczym elementem jest bardzo szeroko rozumiana stymulacja rozwoju oraz indywidualne dostosowanie warunków nauczania stosownie do osiągniętego poziomu. Ważna jest terapia behawioralna, stworzenie warunków dla aktywności życiowej oraz akceptacji społecznej. Niejednokrotnie konieczna jest stała opieka stomatologiczna. Dziecku w zależności od stopnia upośledzenia przysługuje zasiłek pielęgnacyjny. Po 16. roku życia uzyskuje grupę inwalidzką.

Leczenie farmakologiczne jest postępowaniem wspomagającym, dotyczy dzieci z zachowaniami agresywnymi i autystycznymi oraz cechami znacznej nadpobudliwości psychoruchowej. Wskazana jest wówczas konsultacja psychiatryczna. Podczas terapii (np. neuroleptykami) należy zwrócić uwagę na występowanie ewentualnych objawów ubocznych.

Postępowanie profilaktyczno-lecznicze obejmuje nie tylko chorego z UU ale również całą rodzinę, która wymaga opieki Poradni Genetycznej w celu określenia dalszego postępowania. Powinna ona uzyskać wyczerpujące informacje o możliwościach pomocy prawnej, socjalnej oraz otrzymać wsparcie psychiczne. Bardzo ważne są informacje o:

• Ośrodkach Wczesnej Interwencji oferujących program postępowania rehabilitacyjno-stymulującego dla dzieci do 7. roku życia,

• Przedszkolach integracyjnych, grupach specjalnych w przedszkolach masowych jak też przedszkolach specjalnych,

• Szkołach masowych z indywidualnym programem nauczania, szkołach z klasami integracyjnymi, klasach specjalnych w szkołach masowych, szkołach specjalnych dla dzieci lekko upośledzonych, klasach życia w szkołach specjalnych jak też szkołach życia.

4. CHARAKTERYSTYKA OSÓBZ INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA:

Wśród jednostek o niższym niż przeciętny poziomie sprawności intelektualnych wyróżnia się 5 grup wymagających różnego postępowania pedagogicznego:

1. Dzieci zaniedbane pedagogicznie - są one zdolne w wyniku intensywnego nauczania, wczesnej stymulacji rozwoju intelektualnego wyrównać braki i funkcjonować jak dzieci normalne (o normalnym I.I.)

2. Dzieci z deficytami parcjalnymi - ogólna inteligencja jest w normie, a upośledzone są w stopniu umiarkowanym lub lekkim niektóre funkcje: percepcja wzrokowa, słuchowa, koordynacja wzrokowo - ruchowa, wyobraźnia przestrzenna.

3. Dzieci o powolnym, lecz poprawnym przebiegu procesów intelektualnych - powolne spostrzeganie, wolniejsze kształtowanie pojęć, wolne zapamiętywanie, powolne rozwiązywanie problemów i uczenie się. Rozwiązują poprawnie lecz wolno zadania. Można je nazwać ociężałymi umysłowo, częściej używana jest jednak nazwa: dzieci wolno uczące się.

4. Dzieci lekko upośledzone umysłowo, niesłusznie zakwalifikowane do grupy osób z dawnego pogranicza upośledzenia, obecnie zaś do grupy osób z niższym niż przeciętny poziomem inteligencji na podstawie uzyskanego I.I. a nie diagnozy klinicznej - dzieci te pochodzą z bardzo stymulujących rozwój intelektualny środowisk. Od wczesnego dzieciństwa są nauczane systematycznie przez specjalistów, nauczycieli, rodziców, dziadków itp. Dzięki intensywnemu nauczaniu przyswajają tylko werbalnie dużo wiadomości o otaczającym świecie. Uzyskują wyniki wysokie w teście wiadomości, w słowniku (test Wechslera), niskie zaś w testach wymagających samodzielnego rozwiązywania problemów, z którymi się uprzednio nie zetknęły (test Ravena, Catella - uzyskują wyniki charakterystyczne dla lekkiego upośledzenia umysłowego). Wymagają one nauczania specjalnego. Mimo intensywnej stymulacji i rewalidacji oraz pomocy ze strony wykwalifikowanych nauczycieli nie mogą sprostać wymogom szkoły podstawowej normalnej.

5. Dzieci, których nie można zaliczyć do żadnej z wymienionych czterech grup – uzyskują one w badaniach wskaźniki (zarówno I.I. skali pełnej, słownej i wykonawczej oraz w 12 testach skali Wechslera, w skali dojrzałości społecznej) wskazujące na ich niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego i społecznego.

Zasadniczą cechą, która charakteryzuje dzieci z inteligencją niższa niż przeciętna jest występujący u nich słaby rozwój myślenia słowno–pojęciowego. Z tego powodu nie radzą sobie z wykonywaniem tych zadań szkolnych, które angażują proces myślenia logicznego. Szczególnie jest to widoczne na matematyce i innych przedmiotach ścisłych. Na języku polskim mają trudności z czytaniem ze zrozumieniem, wnioskowaniem, uzasadnianiem, interpretacją tekstu. W sytuacjach nowych nie potrafią się zaadoptować, oczekują pomocy. Najlepiej radzą sobie z tymi wiadomości, które można opanować mechanicznie. Ze względu na wolne tempo uczenia się nie nadążają za pracą rówieśników. Ponadto charakteryzują się:

- trudnością w wewnętrznej organizacji nowo nabytej wiedzy i integrowaniu jej z już posiadaną wiedzą,

- trudnościami w generalizowaniu wiedzy i wykorzystaniu jej w różnych dziedzinach,

- słabą umiejętnością wyodrębniania cech istotnych od nieistotnych. Uczą się na pamięć obszernych partii materiału bez zrozumienia treści,

- trudnościami w dokonywaniu uogólnień, szczególnie o charakterze werbalnym.

Uczniowie z inteligencją niższa niż przeciętna mają trwałe niepowodzenia szkolne. Z nauką nie radzą sobie prawie od początku swojej kariery szkolnej. Szybko przekonują się, że nie umieją sprostać wymaganiom stawianym przez nauczycieli i rodziców. Wkładany przez nie wysiłek w naukę jest niewspółmierny do osiąganych efektów. Niskie oceny, brak poczucia sukcesu powoduje spadek motywacji do nauki, niechęć do szkoły. Aby uniknąć kolejnej porażki (słabej oceny, krytycznej uwagi nauczyciela) dzieci te zaczynają wagarować, eksperymentować z alkoholem, narkotykami, łatwo wchodzą w młodzieżowe grupy przestępcze, niejednokrotnie popadają w konflikty z prawem. Często nie kończą edukacji w przepisowym okresie czasu, ponieważ powtarzają klasy, a nawet nie kończą jej w ogóle. Czują się gorsze od swoich rówieśników. Nie są chwalone przez nauczycieli, czują, że nie spełniają nadziei pokładanych w nich przez rodziców. Koledzy rzadko nawiązują z nimi pozytywne kontakty. W dorosłym życiu zagrożone są wykluczeniem społecznym.

Praca z tymi uczniami powinna koncentrować się nie tylko na wspomaganiu ich zdolności poznawczych, ale w równym stopniu rozwoju emocjonalnego, społecznego, minimalizowaniu opisanych wcześniej zagrożeń. Dzieci te nie mogą czuć się w klasie gorsze, wyśmiewane przez rówieśników. Zadaniem nauczyciela jest wspieranie ich mocnych stron, przydzielanie zadań, które są w stanie wykonać. Każde dziecko ma zdolności: manualne, muzyczne, taneczne, przywódcze. Nauczyciel powinien je u dziecka rozpoznać, a następnie rozwijać.

W procesie lekcyjnym uczniowie z inteligencją niższa niż przeciętna wymagają przede wszystkim wydłużenia czasu pracy, cierpliwego wyjaśniania poleceń, pomagania przy odpowiedzi dodatkowymi pytaniami, odpytywania z mniejszych partii materiału. W ich przypadku szczególna rolę odgrywa motywująca funkcja oceny szkolnej. Nauczyciel często powinien nagradzać wysiłek jaki uczeń wkłada w wykonanie zadania, rozumieć, że efekty jego pracy prawie zawsze będą niskie.

Rodzice dzieci z szarej strefy także powinni im udzielać wsparcia emocjonalnego, akceptować dziecko takim jakie ono jest. Niewątpliwie niejednokrotnie trudno im się pogodzić z problemami jakie one stwarzają, z faktem, że nie będą wzorowymi uczniami, najprawdopodobniej nie ukończą szkoły wyższej. W domu jednak dziecko musi czuć się bezpiecznie i akceptowane.

Zosia i Romek, o których pisałam w pierwszej części tego tekstu także chcieliby przynosić piątki, czwórki. Ale w ich przypadku nie zawsze jest to możliwe. Rodzice powinni więc cieszyć się z każdej pozytywnej oceny, zachęcać dzieci do aktywności nie tylko bezpośrednio związanej z nauką. Poczucie sukcesu, zadowolenie z udziału z zespole tanecznym, sportowym daje ochotę do pracy, mobilizuje do nauki.

FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM:

FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE, INTELEKTUALNE, PSYCHICZNE, SOMATYCZNE

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzują się najłagodniejszą formą niedorozwoju umysłowego. Niedorozwojowi ulegają u nich przede wszystkim czynności poznawcze, takie jak : spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć, myślenie i orientacja społeczna. Osoby te spostrzegają wolniej, mniej dokładnie i w węższym zakresie. Posiadają słabszą pamięć, ich wyobrażenia są mniej dokładne. Nie rozumieją wielu słów, zwłaszcza określających przedmioty oraz bardzo złożonych i skomplikowanych zjawisk. Mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych osób. Często nie potrafią wykrywać istotnych różnic i podobieństw między przedmiotami. Powoduje to u nich trudności w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków.

Według Suchariewej u osób upośledzonych w stopniu lekkim spostrzegawczość jest zasadniczo w normie. Jednostka z tego rodzaju defektem posiada wolny tok spostrzegania, spostrzeżenia są niesprecyzowane; posiada trudności z wyróżnianiem istotnych szczegółów. Zachowuje zdolność do percepcji muzyki.

Uwaga dowolna jest dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Jednostka krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia, ma ograniczony czas uwagi.

Posiada dobrą pamięć mechaniczną ( zdarzają się czasami przypadki wybitnej “pamięci fotograficznej”). Osoba z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim posiada natomiast słabą pamięć logiczna i dowolną. Uczy się bez zrozumienia, posiada wolne tempo uczenia się. Zapamiętuje piosenki i wiersze.

Mowa rozwija się późno, występują u jednostki częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa przyczynia się do trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Pojedyncze wyrazy wypowiada do 3 roku życia, zdania natomiast miedzy 5 - 6 rokiem życia. Pojawiają się częste agramatyzmy.

Jednostka z tego rodzaju upośledzeniem ma małą samodzielność myślenia.

Dominuje myślenie konkretno - obrazowe nad pojęciowo - słownym. Upośledzone jest abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumienie przyczynowo - skutkowe, jak również wnioskowanie i tworzenie pojęć. Dominuje słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli.

Maksymalny poziom jest następujący: w wieku od 15 do 21 lat osiąga wiek inteligencji równy 8 do 12 lat.

Człowiek z upośledzeniem w stopniu lekkim posiada opóźniony rozwój ruchowy (motoryka): siada pod koniec 1 roku życia, chodzi pod koniec 2 roku życia. Wykazuje brak percepcji ruchów oraz ruchy mało skoordynowane. Jest zdolny opanować w pełni czynności samoobsługowe oraz czynności zawodowe i dobrze je wykonywać.

Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno - motywacyjne i dojrzałość społeczną, jednostka wykazuje osłabioną kontrolę emocji, popędów, dążeń. Jest zdolna do okazywania uczyć wyższych, wykazuje utrudnione przystosowanie społeczne.

Dziecko z upośledzeniem w stopniu lekkim może uczęszczać do przedszkola masowego lub przedszkola z oddziałami integracyjnymi. Natomiast najkorzystniejszą formą nauczania jest szkoła podstawowa specjalna lub szkoła podstawowa z oddziałami integracyjnymi oraz szkoła zawodowa specjalna. Dorosły może pracować w wyuczonym zawodzie w zwykłych zakładach lub zakładach pracy chronionej.

Według J. Sowy osoby upośledzone w stopniu lekkim nie rozumieją bardziej skomplikowanych zjawisk i sytuacji trudnych, których nie potrafią rozwiązać. Z reguły nie podejmują działań z własnej inicjatywy, lecz starają się naśladować innych. W rozwiązywaniu swoich problemów nie potrafią wykorzystać własnego doświadczenia, lecz stosują metodę prób i błędów. W ich działaniu brak jest planowości, inwencji i samodzielności. Często podejmują działania pod wpływem aktualnego nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie skutków swoich decyzji, charakteryzują się niezrównoważeniem emocjonalnym.

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym

Jednostka upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje obniżoną sprawność spostrzegania, spostrzega tylko cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Wykazuje również trudności w skupieniu uwagi dowolnej, natomiast dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu prostych czynności mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Jednostka wykazuje ograniczony zakres pamięci. Zdarzają się przypadki posiadające dobrą pamięć “fotograficzną”. Zachowana jest dobra pamięć mechaniczna. Ogólnie osoba upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze, osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 15 - 18 sylabowe.

Znacznie opóźniony jest rozwój mowy, pojedyncze wyrazy występują około 5 roku życia, zdania około 7 roku życia. Jednostka posługuje się prostymi zdaniami i występują liczne agramatyzmy. Wymowa jest niewyraźna, wadliwa, wypowiedzi mają ograniczony zasób słownictwa, nie zawierają pojęć abstrakcyjnych.

Słabo rozwinięte jest myślenie pojęciowo - słowne, myślenie ma charakter konkretno - obrazowy. Upośledzone jest rozumowanie przyczynowo - skutkowe. Jednostka wykazuje bardzo wolne tempo i sztywność myślenia, brak samodzielności i zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i przez zastosowanie oraz wykorzystanie przedmiotu.

Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 15 lat życia osiąga wiek inteligencji 7 - 8 latka. Poważnie zaburzony i opóźniony jest rozwój ruchowy: siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku życia. Dość dobrze jednostka radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi. Może wyuczyć się prostych czynności zawodowych, pod kontrolą i nadzorem może obsługiwać proste urządzenia i maszyny. Wykonuje ruchy małoprecyzyjne i niezgrabne, ma wolne tempo czynności ruchowych.

Osoba z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym ujawnia wrażliwość emocjonalną oraz głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontroluje swoje emocje, popędy i dążenia. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 10 - latek.

Jednostki upośledzone w stopniu umiarkowanym mogą opanować elementy nauki czytania, pisania i liczenia w szkołach życia oraz mogą być przyuczane do wykonywania prostych czynności zawodowych. Mogą pracować pod nadzorem w zakładach pracy chronionej.

Opisując osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym J. Sowa stwierdza: “charakteryzują się one głębszym niedorozwojem umysłowym. Dotyczy to wszelkich procesów poznawczych: spostrzegania, wyobraźni, pamięci, uwagi i myślenia. To ostatnie ma charakter myślenia konkretnego opartego tylko na spostrzeżeniach. Upośledzeniu czynności poznawczych towarzyszą zwykle zaburzenia innych procesów psychicznych. Umiarkowanie upośledzone umysłowo osoby charakteryzują się niskim poziomem rozwoju motorycznego - obniżeniem sprawności manipulacyjnych manipulacyjnych lokomocyjnych. Również ich zachowanie odbiega od ogólnie przyjętych norm.

Wyróżnia się wśród nich dwa typy, a mianowicie typ apatyczny i typ pobudliwy. Ten pierwszy jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, nie sprawiający trudności, dość pracowity (w granicach swoich możliwości). Typ pobudliwy jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością do niszczenia wszystkiego co się wokół znajduje. W procesie nauki szkolnej osoby te mogą opanować program (nauka czytania i pisania) w zakresie dwóch klas szkoły specjalnej”

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym

Osoba upośledzona w stopniu znacznym wykazuje poważnie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeganie jest niedokładne. Ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów.

Poważnie zaburzona jest koncentracja uwagi. Koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą. Dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej.

Bardzo znacznie utrudnione jest również zapamiętywanie. Zakres pamięci jest znikomy i mała jest trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać tylko najprostsze układy na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 12 sylabowe; 4 cyfry; zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia.

Głęboko opóźniony jest rozwój mowy: pojedyncze wyrazy pojawiają się w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki, mowa jest bełkotliwa i minimalny zasób słownictwa.

Myślenie jest tylko sensoryczno - motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w działaniu. Głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo - słowne. Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 8 - 10 lat osiąga wiek inteligencji równy 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5 - 6 lat.

Głęboko opóźniony jest rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą - wymaga to jednak dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona jest motoryka rąk.

Ograniczone są procesy emocjonalne i dojrzałość społeczna. Osoby z upośledzeniem w stopniu znacznym są zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je w sposób prymitywny. Nie kontrolują emocji i popędów, są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę osobistą. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to : 7 - 8 lat.

Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Mogą funkcjonować w szkołach życia. Tam potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów. Jednostki z takim upośledzeniem nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej.

Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim

Osoba upośledzona w stopniu głębokim ma bardzo zaburzone procesy orientacyjne. Głęboko zaburzona jest sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reaguje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.

W niektórych przypadkach brak jest objawów koncentracji uwagi mimowolnej. Zapamiętywanie i uczenie się jest niemożliwe ( u niektórych jednostek widoczne jedynie w opanowaniu prostych reakcji ruchowych, np. odszukanie schowanego obok osoby przedmiotu).

Mowa jest niewykształcona. Opanowuje 2 - 3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń. Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie. Osoba upośledzona w stopniu głębokim jest zdolna do opanowania chodzenia. Ruchy są automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonaniu czynności.

Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno - motywacyjne i dojrzałość społeczną osoby upośledzone w stopniu głębokim zdolne są do wyrażania prostych emocji. Najczęściej jednak występuje brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności.

W wyniku długotrwałego ćwiczenia może nauczyć się sygnalizować potrzeby fizjologiczne. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 4 lata.

Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim zwolnione są z obowiązku szkolnego, wymagają stałej opieki i pielęgnacji.

Jak już wcześniej pisałam, jednostki te zdolne są do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych. Według J. Sowy wyniki indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych są na ogół znikome.

Pamiętać należy, iż człowiek jest istotą bardzo złożoną i można go rozważać z różnych punktów widzenia. Ogólnie można powiedzieć, że stanowi on pewną zintegrowaną całość, w której można wyodrębnić elementy fizyczne, psychiczne i społeczne. Jest więc on istotą socjo - psycho - fizyczną.

Dlatego dodatkowymi objawami oligofrenii mogą być anomalie w budowie głowy, twarzy, dysproporcje ciała, zmiany na skórze oraz takie anomalie, jak : zaburzenia wzroku, słuchu i innych zmysłów.

METODY NAUCZANIA DZIECI W SZKOLNICTWIE SPECJALNYM ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM "METODY OŚRODKÓW PRACY"

Metoda ośrodków pracy jako element wyróżniający system kształcenia specjalnego. Metoda ośrodków pracy została stworzona i jest nadal stosowana w praktyce przedszkoli. Pierwotnie nosiła nazwę ośrodków zainteresowań. Do potrzeb kształcenia niepełnosprawnych została zaadaptowana przez Marię Grzegorzewską. Jest to metoda nauczania stosowana głównie w nauczaniu początkowym i praktyce szkół życia. Rewalidacyjne wartości metody środków pomocy wynikają z tego, iż umożliwia ona:

indywidualizację nauczania a w tym indywidualizację tempa i sposobu poznawania świata przez ucznia,

aktywizację uczniów,

poznawanie wielozmysłowe.

Metoda jest metodą nauczania całościowego – w zajęciach prowadzonych tą metodą nie ma sztywnego podziału na lekcje i przerwy oraz przedmioty.

Organizacja zajęć (składniki) prowadzonych metodą ośrodków pracy:

1. zajęcia wstępne,

2. obserwacja,

3. kojarzenie i porządkowanie,

4. systematyzowanie i utrwalanie zgromadzonej wiedzy,

5. ekspresja,

6. zajęcia końcowe.

ORZECZNICTWO I KWALIFIKACJA UCZNIÓW DO SZKÓŁ SPECJALNYCH:

Kształceniem specjalnym obejmuje się uczniów, którzy ze względu na swoją niepełnosprawność wymagają stosowania specjalnych metod pracy oraz specjalnej organizacji nauki. Niepełnosprawni to: niewidomi, słabowidzący, niesłyszący, słabosłyszący, niepełnosprawni ruchowo, autystyczni, z zaburzeniami zachowania, upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Podstawą do objęcia ucznia kształceniem specjalnym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczne poradnie psychologiczno – pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne. Uczniem niepełnosprawnym jest więc osoba posiadająca orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Wagi orzeczenia nie posiada opinia (za wyjątkiem opinii o potrzebie wczesnego wspomagania), czy też informacje sporządzone w poradni. Tym samym dokumenty te nie powodują takich konsekwencji, z jakimi mamy do czynienia w przypadku orzeczeń. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zobowiązuje do realizacji kształcenia
i wychowania w sposób dostosowany do potrzeb oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Celem kształcenia i wychowania jest również usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidacja oraz specjalistyczna pomoc i opieka. Kształcenie specjalne może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach integracyjnych lub szkołach z oddziałami integracyjnymi, szkołach specjalnych lub szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, a także w ośrodkach specjalistycznych.

Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego

Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, wydają zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno – pedagogicznych oraz w poradniach specjalistycznych. Zespoły funkcjonujące w poradniach psychologiczno – pedagogicznych wydają orzeczenia dla uczniów szkół i placówek mających siedzibę na terenie działania poradni. Wyjątek stanowią dzieci niewidome, słabowidzące, niesłyszące i słabo słyszące oraz autystyczne, dla których orzeczenia wydają zespoły funkcjonujące w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty. Zespół orzekający tworzą: dyrektor poradni lub osoba przez niego upoważniona jako przewodniczący, psycholog, pedagog, lekarz oraz inni specjaliści, których obecność jest niezbędna ze względu na konieczność dokonania specjalistycznej diagnozy. W posiedzeniu zespołu może brać udział wnioskodawca, który powinien wcześniej zostać poinformowany o terminie posiedzenia. Orzeczenia wydawane są na podstawie badań przeprowadzonych w poradni oraz innej dokumentacji przedstawionej przez rodziców (prawnych opiekunów). Zwykle są to: wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich. Zespół może także zwrócić się o opinię do nauczycieli pracujących z uczniem w szkole. O tym fakcie przewodniczący zespołu orzekającego jest zobowiązany powiadomić wnioskodawcę. Nauczyciele przedstawiają problemy dydaktyczne i wychowawcze dziecka. Procedurę postępowania, o wydanie orzeczenia wszczynają rodzice (prawni opiekunowie) składając wniosek adresowany do zespołu orzekającego. Rodzice (prawni opiekunowie) muszą również wyrazić zgodę na przeprowadzenie niezbędnych badań diagnostycznych dziecka.

Wniosek powinien zawierać:

1) dane dziecka w postaci: imienia, nazwiska, daty i miejsca urodzenia, adresu miejsca zamieszkania, nazwy i adresu szkoły oraz oznaczenia klasy (jeśli jest uczniem),

2) imiona i nazwisko(a) rodziców (prawnych opiekunów), adres miejsca ich zamieszkania,

3) określenie celu, dla którego formułowany jest wniosek o uzyskanie orzeczenia,

4) uzasadnienie wniosku,

5) podpis wnioskodawcy.

W przypadku uwzględnienia wniosku zespół wydaje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego mogą być wydawane na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego lub okresu kształcenia w danej szkole. Uczniowie szkół podstawowych z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim otrzymują orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego na okres każdego etapu edukacyjnego w szkole.
W przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim zespół wydaje orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych na okres nie dłuższy niż 5 lat. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego określa się zalecaną formę kształcenia specjalnego: w szkole ogólnodostępnej, szkole integracyjnej lub oddziale integracyjnym, szkole specjalnej lub oddziale specjalnym albo ośrodku szkolno – wychowawczym. Orzeczenie zawiera także zalecenia dotyczące form pomocy psychologiczno - pedagogicznej, które muszą uwzględniać specyfikę stwierdzonego rodzaju niepełnosprawności i jego stopień. Jeżeli ustanie potrzeba kształcenia specjalnego w związku ze zmianą okoliczności, które dawały podstawę do wydania takiego orzeczenia, zespół, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów), wydaje orzeczenie uchylające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Podobnie dzieje się w przypadku zmiany dotyczącej rodzaju oraz stopnia zaburzeń i odchyleń rozwojowych. Wówczas zespół orzekający, działając na wniosek rodziców (prawnych opiekunów), wydaje orzeczenie.

W przypadku, gdy wniosek o wydanie orzeczenia, w tym również orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych, zostaje załatwiony odmownie, zespół wydaje orzeczenie odmowne, w którym stwierdza, iż nie zachodzi potrzeba kształcenia specjalnego/zajęć rewalidacyjno - wychowawczych. W orzeczeniu odmownym podaje się fakty oraz przyczyny, z powodu których następuje odmowa wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Orzeczenie winno być dostarczone wnioskodawcy w terminie 14 dni od daty posiedzenia zespołu orzekającego. Rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia przysługuje prawo odwołania się od orzeczenia, w terminie 14 dni poczynając od daty jego otrzymania, do kuratora oświaty właściwego terytorialnie. Odwołania dokonuje się za pośrednictwem zespołu, który wydał dane orzeczenie. Przed przesłaniem dokumentacji do kuratora oświaty, zespół orzekający analizuje odwołanie i wcześniej zebrane materiały. W wyniku tych czynności zespół orzekający może wniosek uwzględnić w całości i wydać nowe orzeczenie. W przypadku podtrzymania pierwotnego stanowiska przewodniczący zespołu orzekającego jest zobowiązany do przesłania wniosku wraz z pełną dokumentacją do kuratora oświaty, który podejmie odpowiednią decyzję. Decyzja kuratora oświaty jest ostateczna.

FAZY (STADIA) W AKCEPTACJI NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI UMYSŁOWEJ U WŁASNEGO DZIECKA:

Fazy kształtowania się postawy rodziców wobec faktu choroby dziecka. Pierwsza z nich to uświadomienie sobie wagi problemu. Na tym etapie rodzice wszelkimi sposobami starają się uzyskać nadzieję, że rozpoznanie jest mylne. Druga faza to zaznajomienie się z istotą upośledzenia umysłowego. W fazie tej rodzice uświadamiają sobie, że ich życiowe plany i pragnienia dotyczące przyszłości dziecka muszą się radykalnie zmienić.

Trzecia faza to próby wykrycia przyczyn u podstaw zainteresowania etiologią leży tendencja do uwolnienia się od poczucia winy.

Czwarta faza to szukanie pomocy, a dopiero piąta – to akceptacja całego układu warunków.

Następne fazy, przez które przechodzi rodzina po uzyskaniu informacji o dziecku niepełnosprawnym umysłowo.

Pierwsza faza nosi nazwę szoku, charakteryzuje ją niezdolność do działania, nierealistyczne, bardzo silne emocje. Trwa ona krótko, przeważnie kilka dni, choć zdarzają się przypadki jej przedłużenia.

W fazie drugiej, „reakcji”, wyzwalają się różnorodne mechanizmy obronne pozwalające rodzinie na wyrównywanie zakłóconej dynamiki życia rodzinnego.

Faza trzecia, określana mianem „przystosowania” wiąże się ze stopniową akceptacją
i odzyskiwaniem zdolności racjonalnego działania dla dobra dziecka.

W ostatniej fazie orientacji – rodzice uczą się patrzeć z dystansu na swoją sytuację i adaptują się do niej.

Rodzice, gdy już pogodzą się z tą myślą mogą zacząć działać i pomóc dziecku. Może to nastąpić jedynie wówczas, gdy w pełni zaakceptują swoje niepełnosprawne dziecko, co oznacza, że umieją dostrzec pozytywne wartości, jakie wnosi to dziecko w ich życie

i przestają się czuć zranieni. Dojście do tego etapu jest przeważnie długą i uciążliwą drogą, ale osiągnięcie go umożliwia stabilizację sytuacji. Akceptacja niepełnosprawnego umysłowo dziecka wymaga przyjęcia przez rodziców wielu ograniczeń i zmian w ich dotychczasowym życiu. Jest ona niewątpliwie rzeczą trudną, ale jednak konieczna dla odzyskania równowagi psychicznej. Życie w warunkach długotrwałego stresu prowadzić może do wystąpienia zespołu wypalania się sił, któremu to zespołowi towarzyszy podwyższony poziom lęku związany ze stresem.

Rodzice dzieci niepełnosprawnych stają więc wobec wielu różnych problemów, które często są ponad ich siły ich możliwości. Bardzo często w tych zmaganiach o dobro swojego dziecka są osamotnieni.

M. Popielecki wyróżnia następujące fazy:

I faza szoku, zwana również okresem wstrząsu emocjonalnego, charakteryzuje się paraliżem zdolności rodziców do działania. Trwa zwykle kilka dni, chociaż może się znacznie wydłużyć. W fazie tej równowaga psychiczna rodziców ulega załamaniu. Często pojawiają się takie objawy jak: obniżony nastrój, niekontrolowane reakcje i stany nerwicowe. Silne emocje przeżywane przez rodziców znacząco wpływają na relacje interpersonalne, pojawiają się nieporozumienia, kłótnie, wzajemna wrogość i pretensje. Przeżywają również ambiwalentne uczucia wobec siebie i dziecka: miłość i nienawiść, czułość i odrzucenie czy wstyd i zażenowanie.

II faza rozpaczy, zwana okresem depresji, rodzice najczęściej są zrozpaczeni, przygnębieni i bezradni, chociaż przeżywane emocje nie są gwałtowne. Rodzice mają poczucie niespełnionych nadziei spowodowanych rozbieżnością między aktualnym stanem dziecka a swoimi wyobrażeniami na jego temat. Są niedoinformowani, nie wiedzą dokładnie na czym polega choroba dziecka, jakie są ograniczenia, a jakie są możliwości. Dlatego też, w tym okresie przepełnieni są negatywnymi emocjami i przeciążeni obowiązkami, a w ich życiu uczuciowym dominuje poczucie winy, lęk, osamotnienie i silne poczucie krzywdy.

III faza pozornego przystosowania, w której uruchamiają się różne, często podświadome mechanizmy obronne, chroniące przed napięciami nie do zniesienia, poprzez deformację obrazu realnej rzeczywistości zgodnie ze swoimi pragnieniami. Tymi mechanizmami najczęściej są: rezygnacja oraz negacja przez zaprzeczenie i wypieranie faktu niepełnosprawności dziecka, prowadząca często do działań zastępczych, dających poczucie aktywnego przeciwdziałania sytuacji. Niejednokrotnie, jako mechanizm obronny występuje również agresja kierowana na: samego siebie – mająca na celu zmniejszenie napięcia, dziecko – unikanie kontaktu, lub też specjalistów i społeczeństwo. Dlatego też stosowanym sposobem radzenia sobie jest unikanie kontaktów, rozmów, wychodzenia z domu czy korzystania z placówek. Okres ten może trwać bardzo długo. W trakcie jego trwania rodzice poddają się apatii, przygnębieniu lub pesymizmowi, zapominając, że dziecko potrzebuje ich miłości.

IV faza konstruktywnego przystosowania się, zwana okresem orientacji, która polega na pełnej akceptacji dziecka i własnej sytuacji jako rodzica, a także na umiejętności korzystania z doświadczeń własnych i cudzych. U rodziców zaczynają dominować uczucia pozytywne, a kontakty z dzieckiem powoli przynoszą satysfakcję. Rodzice dostrzegają postępy dziecka i sprawia im to radość.

CZAS WOLNY OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

Czas wolny jest zagadnieniem żywo zajmującym specjalistów różnych kierunków - socjologów, psychologów, pedagogów, lekarzy, ekonomistów i innych. Czas wolny jest szczególnie ważny w życiu osób upośledzonych umysłowo. Jest on bowiem dominującą częścią dnia. Dodatkowo dobrze zorganizowany czas wolny osób upośledzonych umysłowo jest ważnym elementem ich rewalidacji.

Czas wolny i funkcja organizowania czasu wolnego.

Istnieje wiele definicji czasu wolnego, lecz w znaczeniu potocznym najkrócej i najczęściej określa się go jako czas bez obowiązków, przeznaczony na zajęcia dowolne .
Przyjmujemy, że czas wolny wychowanków, osób niepełnosprawnych intelektualnie to ten okres dnia, który po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę w szkole specjalnej, lub wypełnienie obowiązków zawodowych, elementarną regeneracją organizmu oraz specjalne zabiegi rehabilitacyjne, a także niezbędne czynności domowe, pozostaje do ich wyłącznej dyspozycji i może być okresem swobodnych wyborów, rodzajów i terenu zajęć związanych z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem osobistych zainteresowań .
Pamiętać należy, że czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia, jakim można oddawać się z własnej ochoty, bądź dla rozrywki, bądź też dla rozwijania swych wiadomości lub bezinteresownego dobrowolnego udziału w życiu społecznym . Nie możemy więc narzucać dobra innym w myśl zasady „ to co jest dobre dla mnie, nie koniecznie jest dobre dla ciebie”.
Właściwie zorganizowany czas wolny jest bardzo ważny w wychowaniu internatowym. Jest jednym z czynników stymulujących rozwój psychofizyczny, ponieważ zachowania dziecka w czasie wolnym są związane ze stosunkowo największą swobodą wyboru, dlatego świadczą one najlepiej o jego rzeczywistych dążeniach, postawach i systemie wartości. W związku z tym z wychowawczego punktu widzenia zachowania dzieci w czasie wolnym mogą dużo powiedzieć o wartościach przez nie faktycznie uznawanych. Równocześnie poprzez stwarzanie i kształtowanie motywacji do najbardziej pożądanych społecznie form spędzania czasu wolnego można wpłynąć pośrednio na kształtowanie postaw i systemu wartości dzieci .
Z tego punktu widzenia czas wolny staje się sferą szczególnie ważną dla oddziaływań pedagogicznych. Aby te oddziaływania były efektywne, konieczne jest spełnienie takich warunków, jak:
- uznawanie, że organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży jest z wychowawczego punktu widzenia równie ważna, jak dydaktyczna działalność szkoły;
- rozpoznawanie rzeczywistych potrzeb poszczególnych jednostek w tym zakresie oraz dostosowanie do nich form i metod pracy wychowawczej;
- rozwijanie samorządności i kształtowanie umiejętności samodzielnego organizowania czasu wolnego;
- preferowanie form aktywnego i twórczego spędzania czasu wolnego .
Dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie czas wolny ma duże znaczenie rewalidacyjne. Czynne uczestnictwo w zajęciach organizowanych w czasie wolnym wpływa pobudzająco na jednostki zahamowane i uspokajająco na nadpobudliwe. W zajęciach, w których dominuje dużo swobody , wychowankowi jest łatwiej osiągnąć sukces, co jest niezmiernie ważne w procesie wychowania.

3. Specyfika organizacji czasu wolnego.

Poznanie specyfiki gospodarowania czasem wolnym w grupie wychowawczej stwarza podstawy do ustosunkowania się wychowawcy do takich ważnych zagadnień jak:
- czy wychowankowie funkcjonujący w grupie mają zapewniony czas wolny, czy też jest on nadmiernie ograniczony przez inne zajęcia;
- czy konstrukcja rozkładu dnia przewiduje wystarczającą liczbę godzin czasu wolnego wychowanków na odpowiednią organizację i pełne wykorzystanie przez nich proponowanych zajęć;
- jakie specyficzne formy i treści powinno się zastosować w zorganizowanym czasie wolnym wychowanków;
- jaki przyjąć model opieki bezpośredniej nad przebiegiem czasu wolnego form indywidualnych i zespołowych;
- jakie zapewnić specjalne czynniki i warunki w celu skutecznego wykorzystania czasu wolnego dla rewalidacji wychowanków.
Charakterystyczną cechą czasu wolnego jest dochodzenie przez samych uczestników zajęć do zrozumienia konieczności samowychowania i stałego doskonalenia swoich umiejętności i właściwego zachowania w grupie . W czasie wolnym dzieci mają stworzone dodatkowe warunki do twórczej i odtwórczej pracy, a to pozwala rozwijać ich osobowość, otwiera przed nimi szerokie możliwości integracji ze środowiskiem społecznym. Mają też okazję do bezpośredniej obserwacji zjawisk społecznych i przyrodniczych. Poznają bogactwo barw, kształtów, zapachów, bujny rozwój życia w przyrodzie, biorą aktywny udział w jej ochronie i rozwijają w sobie współczucie dla zwierząt.
Takie wykorzystanie czasu wolnego daje wychowankom poczucie swobody satysfakcji i przyjemności .
Wychowankowie mają również większą okazję do doskonalenia znajomości życia społecznego uzyskiwaną w codziennym doświadczeniu, do orientowania się w zasadach funkcjonowania różnych instytucji oraz zwracania się do nich o ewentualną pomoc.
Taka różnorodność form spędzania czasu wolnego stanowi dla wychowanków doskonałą szkołę życia, ucząc gospodarowania tym czasem, przede wszystkim jednak kształtuje umiejętność czynnego wypoczywania.
Zajęcia w czasie wolnym, dzięki walorom rewalidacyjnym, są dla nich miejscem zabawy i radości życia swobodnego niczym nieskrępowanego działania. Do wykorzystania w codziennej praktyce pedagogicznej placówek, wskazać można na możliwości wieloetapowego wdrażania wychowanków do racjonalnego organizowania czasu wolnego.
Tu można wymienić etapy:
- wyrabianie u wychowanków podstawowych umiejętności kulturalnego spędzania czasu wolnego i utrwalenie tych umiejętności;
- stwarzanie warunków do samodzielnego stosowania posiadanych umiejętności na zasadach dobrowolności podejmowania czynności realizacji własnych motywów i dążenie do osiągnięcia satysfakcji;
- przygotowanie wychowanków do organizacji zajęć przez wyznaczanie zajęć etapowych;
- tworzenie pozytywnej atmosfery i nastawienia wychowanków do podejmowania aktywności przez ciągłe nagradzanie, ukazywanie na zewnątrz wyników pracy;
- włączenie wychowanków do organizacji zajęć przez wyznaczanie zajęć etapowych;
- tworzenie warunków do każdej działalności twórczej;
- wzbogacanie zajęć o rozszerzony system zabawy, poszukujący, odtwórczy, rozrywkowy, inspirujący;
- ułatwienie wychowankom bezpośredniego kontaktu z kulturą i sztuką;
- tworzenie warunków do różnego rodzaju aktywności o charakterze „ improwizacji własnej” .
Elementarne znaczenie w procesie racjonalnego sterowania organizacją czasu wolnego w internacie, ma jasność i przestrzeganie przez wszystkich wychowanków ogólnie przyjętych zasad postępowania są nimi:
• dostosowanie zajęć czasu wolnego do potrzeb, zainteresowań oraz możliwości psychofizycznych wychowanków;
• dobrowolność uczestnictwa w organizowanych zajęciach czasu wolnego;
• motywacja do podejmowania aktywności w organizowanym czasie wolnym;
• atrakcyjność organizowanych zajęć czasu wolnego;
• wszechstronna aktywizacja uczestniczących w zajęciach czasu wolnego;
• indywidualizacja pracy z wychowankami podejmującymi aktywność w czasie wolnym;
• stopniowanie trudności i etapowości w realizowaniu zadań organizowanego czasu wolnego;
• poglądowość metod i form, treści opracowanych i wykorzystanych w organizacji czasu wolnego;
• ciągłość i systematyczność sprawowania opieki wychowawczej;
• zapewnienie higieny i bezpieczeństwa wszystkim wychowankom biorącym udział w organizacji czasu wolnego .
Specyfika organizacji czasu wolnego w internacie wymaga uwzględnienia także innych dodatkowo sformułowanych zasad postępowania którymi powinien kierować się wychowawca. Są one następujące:
- działanie świadome, przemyślane, zaplanowane i bezpośrednio poprzedzające udział wychowanków w organizacji czasu wolnego, rozwijające ich rozmaite dyspozycje, sprawności, umiejętności i zainteresowania;
- tworzenie sytuacji pozwalających na wytworzenie oczekiwanych u wychowanków nawyków, realizację etapowości korekcji i kompensacji zaburzeń, oddziaływanie psychoterapeutyczne;
- zapewnienie w organizacji rozkładu dnia odpowiedniej ilości czasu na różne formy aktywności oraz odpoczynek czynny i bierny wychowanków;
- przejawianie stałego, życzliwego zainteresowania aktywnością wychowanków, ich niepowodzeniami i osiągnięciami w czasie wolnym;
- poważne traktowanie wszelkich sygnałów wskazujących na niechęć wychowanków do aktywności w czasie wolnym, poznanie przyczyn i udzielanie stosownej pomocy wychowankom;
- uwzględnienie życzeń, zainteresowań i możliwości wychowanków w doborze treści i form organizowanym w czasie wolnym;
- wprowadzenie do zajęć organizowanego czasu wolnego atmosfery akceptacji i życzliwości .

4. Organizacja czasu wolnego z ludźmi niepełnosprawnymi intelektualnie.

Zasada podstawowa.
Organizacja czasu wolnego jakiejkolwiek osoby, w żaden sposób nie może odbyć się bez niej osobiście. Zadanie musi być wyjątkowo zindywidualizowane, dopasowane do potrzeb i specyficznych upodobań zainteresowanego. Tak więc organizacja czasu wolnego osoby niepełnosprawnej intelektualnie nie różni się niczym od planu dnia każdego z nas. Pamiętajmy, że każdy człowiek to niepowtarzalna jednostka o szczególnym imieniu, potrzebach i zainteresowaniach.
Przede wszystkim musimy mieć na względzie dobro człowieka, stan jego zdrowia i stan psychiczny. Nie bez znaczenia jest też poszanowanie wolności i godności osobistej, których zwłaszcza niepełnosprawnych intelektualnie łatwo naruszyć.
Każdy z nas ma ukryte zdolności indywidualne, ukierunkowania, sobie wiadome pragnienia, marzenia pisze św. Tomasz „ Indyviduum est innefabille”. Odkrywanie tej tajemnicy może dawać nam mnóstwo radości. Może uczyć nas autentycznej miłości, z której czerpać będziemy o wiele więcej satysfakcji niż ze znakomitych efektów pracy.
Rzecz druga: organizując czas wolny musimy wziąć po uwagę stopień upośledzenia. Pamiętać należy, że czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia jakim może oddawać się z własnej ochoty, bądź dla rozrywki, bądź też dla rozwijania swych wiadomości lub bezinteresownego dobrowolnego udziału w życiu społecznym ( poza obowiązkami). Planując i organizując czas wolny należy stawiać cele, które będą służyć dobru i samopoczuciu podopiecznych .
Istnieje potrzeba stosowania w internacie wielu różnych form zajęć organizacji czasu wolnego wychowanków:
zajęcia wzbudzające aktywność poznawczą, twórczą i odtwórczą;
zajęcia profilowane- dla tych wychowanków, którzy mają częściowo ukształtowane zainteresowania i zamiłowania i chcą je utrwalać;
zajęcia wzmacniające, korygujące i kompensujące aktywność wychowanków, w pierwszym rzędzie dla tych, u których na tle grupy daje się zauważyć szczególne zaburzenia, ograniczenia i niepowodzenia .
Nieodłącznym elementem odpowiedniego ukierunkowania czasu wolnego jest wykorzystanie wszelkich możliwych pomieszczeń oraz placów zabaw i gier w internacie oraz poza nim (np. świetlica, pomieszczenie przeznaczone do zajęć do zajęć terapeutycznych i sportowych, miejsca spotkań i pracy różnych zespołów artystycznych, majsterkowanie, hobbystów, tereny zabaw wewnątrz placówki, tereny zielone i parki, ośrodki kultury).
Analizując wybrane zagadnienia, które powinny stać się przedmiotem uwagi w sterowaniu organizacją wolnego czasu wychowanków, zwrócić trzeba uwagę na konieczność uruchomienia przez wychowawców oddziaływania zgodnego z przyjętym w internacie modelem procesu wychowania i adaptacji wychowanków.
W tym celu powinni oni dokonywać rozpoznawania warunków umożliwiających usprawnianie funkcjonowania wszelkich proponowanych działalności w placówce. Na szczególną uwagę zasługują zagadnienia:
dokonanie wyboru programu centralnego, który powinien stać się przedmiotem zainteresowań wychowanków w czasie wolnym;
rozpoznawanie potrzeb w zapewnieniu bezpośredniej opieki organizację czasu wolnego;
dokonywanie rozpoznania uwarunkowań dla realizacji treści i form aktywności wychowanków poza internatem;
dokonywanie wyboru miejsca dla realizacji treści i form organizowania czasu wolnego wychowanków
dokonywanie analizy w zakresie integrowania poszczególnych grup działalności czasu wolnego wychowanków wewnątrz internatu .