I Pojęcie budżetu państwa

Budżet państwa można określić jako zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie - (najważniejszy plan finansowy państwa) związany z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
* ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny
* prawnym – pewien akt normatywny
* technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych

Dla rozwoju instytucji budżetu państwa decydujące znaczenie miały:
- rozwój stosunków towarowo-pieniężnych
- oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego
- rozwój parlamentaryzmu
- rozwój socjalnych funkcji państwa
- rozwój gospodarczych funkcji państwa
- rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych
- procesy integracyjne zachodzące, we współczesnym świecie

II Funkcje budżetu państwa:
Funkcje ekonomiczne:

* redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku

* skarbowa - budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty

* alokacyjna - budżet służy rozmieszczeniu dóbr i usług w gospodarce, przez finansowanie inwestycji publicznych

* bodźcowa - przez redystrybucję dochodu budżet (zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje) stymuluje działalność podmiotów gospodarczych, podaż, popyt i ceny

* stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa za pomocą rozwiązań prawnych i strumieni pieniężnych na zachowanie różnych podmiotów. Państwo oddziałuje na procesy gospodarcze za pomocą następujących instrumentów:

- dotacje - to bezzwrotna pomoc finansowa udzielona przedsiębiorstwom, instytucjom, organizacjom w celu popierania określonej działalności (osobom prywatnym raczej się nie przyznaje)

- subwencje - to bezzwrotna pomoc finansowa udzielona najczęściej przez państwo instytucjom, organizacjom społecznym i osobom prywatnym w celu poparcia ich działalności

Funkcje polityczne:

* planowości - budżet jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest administracja

* kontrolna - umożliwienie kontroli nad władzą wykonawczą co do prawidłowego wykonywania budżetu

* polityczna - umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż budżet uchwalany jest w formie ustawy

III Cechy budżetu państwa:

1. budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa)
2. gromadzenie środków budżetowych odbywa się - z reguły - w sposób przymusowy; ten tryb gromadzenia zasobów budżetowych jest charakterystyczny dla działalności państwa wynikającej z atrybutu władzy;
3. szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa
4. procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne; najogólniej chodzi o zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł, wysokości i rodzajów dochodów oraz kierunków wydatków; wymaga to nadania budżetowi państwa formy normatywnej, tzn. formy aktu prawnego wysokiej rangi - ustawy
5. procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, lecz także społeczny; wyraża się to w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nią, co wpływa na sytuację dochodową i socjalną poszczególnych osób, grup społecznych itd.
6. dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów; oznacza to, że dochody budżetowe gromadzone w budżecie są bezzwrotne
7. budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas
8. budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym
9. wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków
10. strumieniowy charakter budżetu oznacza, z reguły, konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów, jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego; ta cecha gospodarowania środkami budżetowymi powoduje istotne skutki dla racjonalności budżetu
11. budżet państwa nie jest jedynym "urządzeniem", w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa
Zasady budżetowe:
- równowagi - dochodu powinny pokrywać wydatki ( w praktyce zasada trudna do zrealizowania)
- zupełności (powszechności) - budżet dotyczy wszystkich dochodów i wydatków państwa
- jedności formalnej - budżet państwa powinien być zawarty w jednym dokumencie prawnym
- jawności - głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu
- realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków państwa
- uprzedniości - budżet powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego
- gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych
- operatywności - wymaga opracowania go w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów
- jednoroczności - budżet obejmuje rok (niekoniecznie kalendarzowy)

Reasumując należy stwierdzić, że zasady budżetowe są i pozostaną w przyszłości ważnymi oraz pożytecznymi wskazówkami do prowadzenia działalności finansowej państwa.

Klasyfikacja dochodów budżetowych:

Bezzwrotne: Zwrotne:
podatki kredyty
cła pożyczki
czynsze weksle
obligacje

PODATKI - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podst.przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.

Klasyfikacja wydatków budżetowych:
Klasyfikacja według działów: Klasyfikacja według przeznaczenia:
rolnictwo dotacje do podmiotów gospodarczych
nauka dotacje do podmiotów gospodarczych
oświata i wychowanie dotacje do gospodarstw komunalnych i mieszkalnictwa
szkolnictwo wyższe ubezpieczenia społeczne
ochrona zdrowia obsługa długu krajowego
opieka społeczna obsługa zadłużenia zagranicznego
administracja publiczna subwencje dla gmin
wymiar sprawiedliwości wydatki bieżące jednostek budżetowych
urzędy naczelnych organów władzy wydatki inwestycyjne
ubezpieczenia społeczne
obrona narodowa
bezpieczeństwo publiczne

Deficyt budżetowy - podstawowym źródłem jego pokrywania jest dług publiczny zaciągany w bankach.