Środki rzeczowe uczestniczące bezpośrednio w procesie produkcji dzieli się na dwie grupy: przedmioty pracy i środki pracy;
przedmioty pracy to materiały, które w toku procesu produkcyjnego zostają przekształcone w wyrób;
środki pracy to te obiekty, którymi posługuje się człowiek, by przy ich pomocy wywołać pożądane przekształcenie przedmiotu pracy;
Podstawowym kryterium wyróżniającym te dwie grupy jest odmienny sposób ich zużywania się w procesie produkcji:
przedmioty pracy zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym, natomiast środki pracy mogą uczestniczyć w wielu cyklach produkcyjnych, zużywając się w nich stopniowo;
Kategoria środków pracy jest w praktycznych stosowaniu niewygodna, ponieważ łączy w sobie obiekty ogromnie zróżnicowane pod względem trwałości, wartości jednostkowej, wpływu wywieranego na przebieg procesu produkcyjnego itp.;
dlatego w ekonomice przedsiębiorstwa chętnie używane jest pojęcie (kategoria) środki trwałe obejmujące te składniki majątku przedsiębiorstwa, których okres zużywania się przekracza jeden rok;
Wyraźnie w tym widać zmniejszenie zakresu pojęciowego w porównaniu do środków pracy, ponieważ do środków trwałych nie zalicza się tych wszystkich obiektów będących środkami pracy, które ulegają zużyciu szybciej niż w ciągu 1 roku;
Jednocześnie występuje rozszerzenie zakresu pojęciowego, ponieważ do środków trwałych zalicza się także te obiekty, które nie służą oddziaływaniu na przedmioty pracy, a więc środkami pracy nie są, np. budynek biurowy, stołówka pracownicza itp.;
Najsilniejszy i najbardziej bezpośredni wpływ na proces produkcji wywierają produkcyjne środki trwałe, wśród nich maszyny i urządzenia;
Zapotrzebowanie przedsiębiorstwa na park maszynowy wyznaczają decyzje o znaczeniu strategicznym: profil asortymentowy produkcji, w którym przedsiębiorstwo chce się specjalizować, metody technologiczne, którymi chce się posługiwać i skala w jakiej ma być prowadzona produkcja;
Ponadto ważne znaczenie ma decyzja jak daleko przedsiębiorstwo zamierza posunąć się w kierunku strategii polegającej na wytwarzaniu we własnym zakresie półfabrykatów zużywanych w procesie produkcji wyrobu finalnego, a jakie pole dla strategii, według której najbardziej wskazane jest zamawianie i kupowanie tych półfabrykatów u zewnętrznych dostawców;
Decyzje te maja tak duże znaczenie dla przedsiębiorstw, że nie mogą podejmować ich samodzielnie służby realizujące działalność podstawową, lecz ogólne kierownictwo;
gdy zostaną podjęte, determinują rozmiary, strukturę rodzajową i poziom techniczny parku maszynowego; w wyniku takiego postępowania komórki ruchu w przedsiębiorstwie otrzymują określone zadania produkcyjne oraz niezbędne wyposażenie techniczne, którym w trakcie realizacji zadań mogą się posługiwać;
w związku z tym spada na nie obowiązek należytej opieki nad powierzonym parkiem maszynowym – gospodarka konserwacyjno-remontowa stanowiąca system działań, w którym realizowana jest ta opieka; dwuczłonowa nazwa wskazuje na odmienność merytoryczną tych działań;
konserwacja działania zmniejszające podatność chronionego przedmiotu na zmiany zachodzące pod wpływem czynników środowiska albo czynników związanych z procesem produkcyjnym, np. malowanie konstrukcji farbami albo smarowanie powierzchni trących;
sama konserwacja nie jest w stanie skutecznie powstrzymać narastanie zmian, które zachodząc kumuluja się i doprowadzają do stanu, kiedy maszyna okazuje się niezdolna do działania;
w tym przypadku skuteczny może być remont – działanie usuwające skumulowane zmiany i przywracające do stanu, w jakim maszyna była w przeszłości;
remont może być prowadzony w drodze naprawiania niesprawnych części maszyny, albo w drodze zastępowania części niesprawnych nowymi;
w przeszłości dominowała metoda naprawy; z biegiem czasu punkt ciężkości przesuwa się w kierunku metody wymiany;
składa się na to kilka przyczyn: stary park maszynowy w okresie powojennym, ograniczenia inwestycyjne powodowały wydłużanie okresu użytkowania maszyn; przyczyny te stopniowo tracą na znaczeniu, a nasilają się te które przemawiają na korzyść wymiany;
Aby dobrze realizować gospodarkę konserwacyjno-remontową trzeba rozeznać istotę tego zagadnienia; przede wszystkim należy odróżnić pojęcie zużycia rzeczowego od zużycia ekonomicznego (moralnego);
zużycie rzeczowe (techniczne) – realne zmiany stanu obiektu majątku trwałego, takie jak np. zmiana gładkości powierzchni, wymiarów, kształtu, zmiana struktury lub składu chemicznego itp.;
zmiany te powodują, że podlegający im środek trwały w coraz mniej zadowalającym stopniu spełnia swoje funkcje, a w pewnym momencie przestaje nadawać się do użytku;
zużycie ekonomiczne (moralne) – gdy zmiany zachodzą nie w rzeczowej postaci środka trwałego, lecz w jego relacjach względem otoczenia, a polegające na tym, że z biegiem czasu w tym otoczeniu pojawiają się coraz nowsze urządzenia, służące do tych samych celów, ale spełniające te funkcje coraz wydajniej jakościowo, lepiej lub taniej;
w związku z tym środek trwały postrzegany jest coraz atrakcyjniejszym na tle konkurencyjnych urządzeń, uzyskuje coraz gorsze oceny, mimo że sam nie zmienił się;
obroną przed zużyciem rzeczowym jest konserwacja, a przed zużyciem ekonomicznym modernizacja, czyli wprowadzenie do majątku trwałego zmian doskonalących i umożliwiających jego działanie, co sprawia że dany obiekt częściowo nadąża za postępem technicznym;
nie przeciwdziała to zużyciu ekonomicznemu ale zmniejsza straty przez podniesienie stopnia ekstensywnego i intensywnego wykorzystania;
zwiększenie wykorzystania ekstensywnego to przedłużenie czasu pracy urządzenia (przejście z pracy jednozmianowej na dwuzmianową);
zwiększenie wykorzystania intensywnego to zastosowanie ostrzejszych, bardziej wysilonych reżimów pracy, np. przyspieszenie biegu maszyny;
Zużycie rzeczowe może być powodowane przez różne czynniki; z tego punktu widzenia rozróżnia się zużycie fizyczne, chemiczne i biologiczne;
zużycie fizyczne – wynik oddziaływania zjawisk i procesów fizycznych: mechanicznych (tarcie, ściskanie, zginanie, skręcanie itd.), termicznych, przepływu prądu, napromieniowania;
zużycie chemiczne – gdy tworzywo, z którego wykonano środek trwały wchodzi w reakcję chemiczną z substancjami znajdującymi się w lokalnym środowisku lub uczestniczącymi w procesie produkcji, wskutek czego zmienia się skład chemiczny tworzywa, co ma wpływ na parametry wytrzymałościowe urządzenia, np. w przemyśle spożywczym, rdzewienie;
zużycie biologiczne – powodowane przez organizmy żywe, np. drążenie kanalików w drewnie, grzyby;
Ważną decyzją w zakresie organizowania gospodarki remontowej w przedsiębiorstwie jest wybór systemu wykonywania remontów;
Praktyka wykształciła dwie formy: system gospodarczy polegający na tworzeniu w przedsiębiorstwie odpowiednich komórek organizacyjnych (warsztat remontowy, brygady remontowe) i system zlecony – poprzez kontakt z zewnętrznym partnerem specjalizującym się w świadczeniu usług remontowych; wybór opiera się na rachunku opłacalności wymienionych systemów;
Remonty winny być wykonywane w ramach systemu planowo-zapobiegawczego, które oznacza że do usuwania skutków zużycia należy przystępować w określonym czasie;
Wynika to z dwóch przyczyn:
zaplanowanie remontu pozwala na racjonalne jego przeprowadzenie (przygotowanie narzędzi, materiałów itd. Co daje możliwość sprawnego przebiegu),
jeśli remontu nie planuje się, to często wykonywany jest on gdy wystąpią symptomy grożącej awarii;
W praktyce ukształtowały się trzy sposoby planowania remontów: poprzeglądowe, okresowe i normowane;
remonty poprzeglądowe – właściwe roboty remontowe nie są ujmowane w planie sporządzanym dla dłuższych okresów; zadaniem jest stwierdzenie faktycznego stanu obiektu; jeśli w czasie przeglądu ujawniony stan wskazuje na potrzebę jego przeprowadzenia, wtedy sporządza się plan remontu ustalając jego zakres i termin;
pozostałe dwa remonty (normowany i okresowy) przyjmują do budowy planu remontów jednakową podstawę, tj. cykl remontowy;
Cykl remontowy – obejmuje czas upływający między dwoma remontami danego obiektu mającymi największy zakres, oraz ustala, jakie remonty o mniejszych zakresach wykonywanych robót, w jakiej kolejności i w jakich odstępach czasu winny być wykonane;
remont okresowy przyjmuje za podstawę cykl remontowy, ale dopuszcza odchylenia od jego zaleceń; jeśli w czasie remontu okaże się, że niektóre części, które winny być wymienione według cyklu są w dobrym stanie i dotrwają do następnego remontu, to odstępuje się od ich wymiany;
remont normowany – cykl remontowy traktowany jest jako nakaz, od którego nie dopuszcza się odstępstw; jeśli jakaś część przewidziana jest do wymiany to musi być wymieniona;
z wymienionych metod najmniej doskonała jest metoda poprzeglądowa, bowiem nie dostarcza informacji pozwalających z wyprzedzeniem rozpoznać potrzeby remontowe; najczęściej dokonuje się remontów w systemie okresowym; remont normowany wymaga powoduje większe zużycie części;
Produkcja to podstawowa część działalności przedsiębiorstwa oznaczająca działalność człowieka przystosowującą zasoby przyrody do jego potrzeb;
Ma ona ważne znaczenie społeczne, gdyż od jej rodzaju i struktury zależy liczba zatrudnionych w produkcji;
Wynikiem produkcji są produkty, energia lub usługi materialne, służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich, co świadczy o zamożności kraju i poziomie stopy życiowej społeczeństwa;
Produkcja stanowi główną i najważniejszą działalność określonej jednostki produkcyjnej, którą jest każde stanowisko robocze, gniazdo produkcyjne, oddział produkcyjny, wydział, zakład oraz samo przedsiębiorstwo;
działalność ta musi być odpowiednio sterowana i odbywać się w określonych warunkach techniczno-produkcyjnych i organizacyjnych;
ekonomika produkcji stanowi najważniejszy element w strategii przedsiębiorstwa i jest związana z decyzjami ekonomicznymi dotyczącymi źródeł pozyskiwania przez przedsiębiorstwo określonych wyrobów;
Produkcja stanowi jeden z podstawowych warunków funkcjonowania i rozwoju gospodarki; rola poszczególnych czynników zaangażowanych w procesie produkcji jest zróżnicowana;
Do najważniejszych z nich zalicza się:
techniczne środki produkcji – teren zakładu produkcyjnego, powierzchnia przeznaczona na działalność produkcyjną, maszyny i urządzenia, instalacje,
przedmioty pracy – materiały i półfabrykaty, przeznaczone do produkcji lub montażu,
energia – woda, gazy i sprężone powietrze, energia elektryczna, paliwa stałe i gazowe,
czynnik ludzki – kadra zarządzająca, pracownicy inżynieryjno-techniczni, administracyjno-biurowi, bezpośrednio produkcyjni,
informacja – źródła wtórne i pierwotne, prognozy,
kapitał – kapitał zaangażowany w środkach trwałych, materiałach i półfabrykatach, środkach obrotowych oraz środki pieniężne.
Z produkcją związany jest proces produkcyjny (proces wytwórczy), oznaczający ciąg uporządkowanych działań, w ramach którego wykorzystuje się czynniki produkcji do przekształcenia materiałów i półfabrykatów w produkty (usługi);
W procesie produkcji następuje zużycie czynników wytwórczych oraz zmiany w strukturze ich zużycia; tak rozumiany proces produkcyjny składa się z czterech grup procesów, powiązanych materialnie, energetycznie i informacyjnie;
Elementami procesu produkcyjnego są następujące procesy:
proces produkcyjny podstawowy – przekształcanie materiałów i półfabrykatów w wyroby (usługi),
proces naukowo-technicznego i inwestycyjnego przygotowania produkcji, nazywany procesem przygotowania produkcji,
proces produkcyjny pomocniczy – utrzymanie ruchu, remonty i konserwacje, produkcja narzędzi, dostawa energii, utylizacja odpadów produkcyjnych,
proces obsługi procesu podstawowego, pomocniczego i przygotowania produkcji;
Procesy produkcyjne mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów, jak np. ciągłość procesu i jego przebieg w czasie, stosowane technologie, cechy organizacyjne, zastosowane środki pracy:
Z prowadzeniem działalności produkcyjnej związany jest termin techniczno-ekonomiczny cykl produkcyjny, który definiowany jest jako czas rozpoczęcia podstawowego procesu produkcyjnego od wejścia surowca do procesu technologicznego) do momentu jego zakończenia (uzyskania produktu) i przekazania gotowego wyrobu do dyspozycji odbiorcy;
Znajomość długości czasu trwania cykli produkcyjnych ma zasadnicze znaczenie w procesie planowania produkcji;
Wyróżnia się trzy typy przebiegu produkcji: szeregowe, równoległe oraz szeregowo-równoległe;
Z punktu widzenia racjonalizacji procesów gospodarowania w przedsiębiorstwie szczególną uwagę należy zwracać na możliwość skracania cykli produkcyjnych;
Jest to zadanie technologa i organizatora produkcji; w tym celu mogą być stosowane następujące metody:
stosowanie wysokowydajnych maszyn i urządzeń,
automatyzacja i komputeryzacja procesów produkcyjnych,
racjonalizacja procesów kontroli, transportu i składowania międzyoperacyjnego,
synchronizacja produkcji i minimalizacja przerw międzyoperacyjnych,
zwiększanie zmianowości pracy,
poprawa organizacji produkcji: prawidłowy podział pracy, stosowanie właściwych metod motywacji itd.;
Kolejnym terminem techniczno-organizacyjnym jest organizacja produkcji, która objaśnia problemy produkcji;
Organizacja produkcji może być rozpatrywana w ujęciu statycznym lub dynamicznym; ujęcie statyczne oznacza organizację produkcji jako układ struktur, przebiegów i wzajemnych powiązań produkcyjnych, sposobów postępowania i koordynacji komórek produkcyjnych i pomocniczych oraz pracy ludzkiej;
Ujęcie dynamiczne wynika z ciągłych zmian w warunkach gospodarki rynkowej otoczenia zewnętrznego i przenoszenia ich na grunt przedsiębiorstwa. Jego istotą jest krytyczna ocena dotychczas stosowanych rozwiązań oraz opracowanie optymalnych rozwiązań, a następnie ich wdrożenie;
Kategorię produkcji można klasyfikować z różnych punktów widzenia;
- według wielkości nakładów czynników wytwórczych można mówić o:
produkcji kapitałochłonnej, która wymaga dużych nakładów rzeczowych składników majątku (maszyn, urządzeń itd.),
produkcji materiałochłonnej wymagającej dużej ilości materiałów,
produkcji pracochłonnej, w której przeważają nakłady pracy ludzkiej;
- według ilości wytwarzanych wyrobów wyróżnia się:
produkcję jednorodną gdy przedsiębiorstwo wytwarza jeden rodzaj wyrobu, np. cukrownia,
produkcję różnorodną w przedsiębiorstwach wytwarzających różne wyroby, np. zakład przemysłu odzieżowego;
Rodzaj wyrobów wytwarzanych w przedsiębiorstwie wyznacza jego profil produkcyjny; rodzaj (asortyment) produkcji i stosowane technologie wpływają na poziom i strukturę nakładów;
Proces produkcji jest podstawowym działaniem przedsiębiorstwa przemysłowego, w którym pracownicy, oddziałując za pomocą maszyn i urządzeń na surowce i materiały, wytwarzają wyroby sprzedawane na rynku;
Stąd:
W przedsiębiorstwie proces produkcji należy traktować jako zmienną zależną od możliwości rynkowego i ekonomicznego uzasadnienia rozmiarów, struktury, sposobów produkcji i sprzedaży;
Na proces produkcyjny należy patrzeć z wielu punktów widzenia; uwzględniając organizacyjny, ekonomiczny i techniczny punkt widzenia należy także brać pod uwagę powiązanie produkcji z problemami społecznymi, ekologicznymi i prawnymi;
Z organizacyjnego punktu widzenia proces produkcyjny stanowi zespół uporządkowanych, powiązanych ze sobą kolejnych procesów pracy i procesów naturalnych niezbędnych do wykonania wyrobu;
Obejmuje zatem czynności od pobrania materiałów z magazynu, przez czynności technologiczne, transportowe, kontrolne, aż do przekazania wyrobów gotowych do magazynu;
Techniczny aspekt produkcji wiąże się z przystosowywaniem i transformacją przedmiotów pracy w wyroby gotowe za pomocą środków pracy i ludzi uczestniczących w tym procesie;
Ekonomiczny punkt widzenia pozwala na postrzeganie procesu produkcji jako działalności mającej na celu pomnażanie środków materialnych służących zaspokajaniu potrzeb społecznych;
Jest zatem zespołem procesów pracy i procesów naturalnych niezbędnych do wykonania wyrobu;
Procesy produkcyjne w poszczególnych przedsiębiorstwach różnią się znacznie i można je klasyfikować z różnych punktów widzenia;
Najbardziej ogólny podział pozwala na wyodrębnienie:
procesu produkcyjnego wydobywczego, polegającego na wydobywaniu surowców, np. węgla, siarki, ropy naftowej,
procesu przetwórczego, w czasie którego przetwarzane są surowce i materiały w gotowe wyroby;
Uwzględniając treść działalności przedsiębiorstwa i przedmiot jego sprzedaży można wyróżnić następujące rodzaje procesu produkcyjnego: podstawowy, pomocniczy i uboczny;
podstawowy proces produkcyjny polega na wytwarzaniu wyrobów i usług będących przedmiotami produkcji towarowej lub wchodzących w skład wyrobów stanowiących tę produkcję;
Produkcja podstawowa dotyczy wytwarzania półfabrykatów i/lub dóbr gotowych, które decydują o przynależności przedsiębiorstwa do danej branży, gałęzi przemysłu lub działu gospodarki narodowej;
Biorąc powyższe pod uwagę proces produkcyjny może polegać na:
oddzieleniu części dóbr przyrody od naturalnego środowiska (wydobycie węgla, rud, rybołówstwo, zbiór ziemniaków),
uszlachetnieniu obrabianych przedmiotów (hutnictwo, browarnictwo, gorzelnie),
częściowym lub całkowitym przetwarzaniu przedmiotów pracy (przemysł lekki, przemysł rolno-spożywczy itd.);
proces produkcyjny pomocniczy jest konieczny do prawidłowego przebiegu podstawowych procesów produkcyjnych i dotyczy wytwarzania przedmiotów umożliwiających lub ułatwiających prowadzenie produkcji podstawowej, np. wytwarzanie energii, oprzyrządowania, konserwacja i naprawy, produkcja opakowań;
Obejmuje on także przygotowanie produkcji, składowanie, magazynowanie, transport i kontrolę jakości;
Składowanie i magazynowanie ma na celu zapewnienie nieprzerwanej produkcji; transport obejmuje czynności związane z dostawami materiałów, przemieszczeniem przedmiotów pracy w ramach przedsiębiorstwa oraz wyrobem wyrobów wytworzonych i odpadów;
produkcja uboczna odnosi się do wykorzystania odpadów surowcowych lub zdolności produkcyjnych, które dają możliwość ekonomicznego wytwarzania wyrobów o odmiennym przeznaczeniu;
Ważnymi cechami procesu produkcyjnego są: jego podział, przebieg w czasie oraz ograniczoność lokalizacji;
podział procesu produkcyjnego wyraża techniczne i organizacyjne wyodrębnienie zorganizowanych jednostek wytwórczych;
przebieg procesu produkcyjnego oznacza stopień zorganizowania i zsynchronizowania pracy wyodrębnionych jednostek wytwórczych;
natomiast ograniczoność lokalizacji wiąże się z koncentracją i specjalizacją procesów produkcji i tworzenia zespołów roboczych w formie grup, oddziałów i wydziałów produkcyjnych;
Podstawowymi elementami składającymi się na proces produkcyjny są proces technologiczny i procesy pomocnicze;
proces technologiczny jest podstawowym elementem procesu produkcyjnego obejmującym procesy cząstkowe, w wyniku których następują zmiany kształtu, właściwości chemicznych, fizycznych i innych przerabianych materiałów, prowadzące do powstania wyrobu, np. w przemyśle hutniczym wytapianie surówki w wielkim piecu;
Proces technologiczny dzieli się na procesy naturalne i procesy pracy;
Procesy naturalne polegają na przetwórstwie surowców i materiałów w warunkach naturalnych bez konieczności oddziaływania człowieka z zewnątrz i bez pomocy maszyn i urządzeń, aparatów itp., np. sezonowanie tarcicy, procesy fermentacyjne;
Procesy te obejmują najczęściej tylko pewne odcinki procesu produkcji, przebiegają z natury powoli i w zasadzie nie ma możliwości regulowania szybkości ich przebiegu;
Stąd też obecnie mają one małe znaczenie, gdyż nowoczesna technologia polega na procesach intensywnych wymagających odpowiednich warunków ich przebiegu;
Procesy pracy obejmują czynności związane z oddziaływaniem człowieka, za pomocą narzędzi i maszyn, na surowce i materiały, prowadzące do uzyskania wyrobu gotowego;
Organizacja produkcji w przedsiębiorstwie oznacza dobór elementów cząstkowych procesu produkcyjnego, ich powiązanie w czasie i przestrzeni w całość funkcjonującą skutecznie, odpowiedzialnie i efektywnie;
Istotą organizacji produkcji jest więc podział określonego zadania na poszczególne elementy i przydział wykonawcom.
Zasadnicze znaczenie ma tutaj wyodrębnienie czynności podstawowych i pomocniczych oraz przydział zadań cząstkowych bezpośrednim wykonawcom;
Wymaga to łączenia czynności jednorodnych lub zbliżonych w stanowiska wieloosobowe i zespoły robocze;
Stanowisko robocze stanowi elementarną część procesu produkcyjnego, którą można określić jako część powierzchni produkcyjnej, na której skupione są narzędzia używane przez jednego lub kilku robotników o określonych kwalifikacjach do wykonywania określonych operacji oraz wyznaczone miejsce na przechowywanie obrabianych detali i wykorzystywanych przyrządów i narzędzi;
Stanowiska robocze mogą być zorganizowane na zasadzie przedmiotowej (rozmieszczone w kolejności przebiegu procesu produkcyjnego tworzą gniazdo produkcyjne lub linię potokową lub przepływową obrabianych części przez wszystkie stanowiska robocze) lub na zasadzie technologicznej (grupowanie stanowisk według typów użytkowanych maszyn i urządzeń, które odpowiednio zorganizowane tworzą gniazdo produkcyjne, oddziały, wydziały);
Zdolność produkcyjna stanowiska roboczego oznacza liczbę lub ilość produktów, które mogą być na nim wytworzone w określonym czasie przy optymalnym systemie produkcji i najlepszych warunkach techniczno-organizacyjnych;
Podstawowymi czynnikami skuteczności, rytmiczności i efektywności produkcji są specjalizacja i stabilność produkcji na stanowiskach roboczych oraz stopień powiązania stanowisk roboczych ze sobą oraz ich współdziałanie w procesie produkcyjnym;
Na tej podstawie wyodrębnia się typy i formy organizacji produkcji na stanowisku roboczym, a mianowicie: produkcja jednostkowa, drobnoseryjna, średnioseryjna, wielkoseryjna i masowa;
produkcja jednostkowa charakteryzuje się wytwarzaniem pojedynczych wyrobów lub kilku wyrobów jednego rodzaju;
Przy produkcji jednostkowej na stanowisku roboczym wykonuje się nieograniczoną liczbę operacji, na ogół nie powtarzających się lub powtarzających się rzadko i nieregularnie;
W związku z tym produkcja jednostkowa charakteryzuje się dużą pracochłonnością; asortyment produkcji jest szeroki, gdyż większość wyrobów nie powtarza się i stąd koszt produkcji wyrobów jest wysoki;
przykładem produkcji jednostkowej mogą być pojedyncze egzemplarze aparatów i urządzeń, statków itp.;
w produkcji seryjnej na stanowisku wykonywane jest kilka różnych operacji realizowanych przy produkcji w większych lub mniejszych partiach;
w zależności od liczby wyrobów składających się na jedna partię oraz powtarzających się przezbrojeń i operacji wyróżnia się stanowiska robocze o wielkoseryjnym (do 5 powtarzających się operacji), np. produkcja obuwia, radioodbiorników; średnioseryjnym (5 - 20 operacji), np. produkcja maszyn liczących; małoseryjnym typie produkcji (powyżej 20 operacji), np. produkcja łodzi rybackich;
masowy typ produkcji polega na wykonywaniu na stanowisku roboczym tylko jednej ściśle określonej operacji;
są to najbardziej wyspecjalizowane czynności i operacje; produkcja masowa polega na wytwarzaniu dużej liczby jednorodnych wyrobów w nieprzerwanym ciągu;
warunkiem prowadzenia produkcji masowej jest wysokie zapotrzebowanie na dany produkt, np. produkcja cementu, mąki;
równomierność, ciągłość i rytmiczność produkcji wymaga określonej formy organizacji procesu produkcyjnego, która uzależniona jest od charakteru zadań produkcyjnych lub usługowych;
Do najczęściej stosowanych form organizacji produkcji można zaliczyć: formy stacjonarne, niepotokowe, potokowe i formy grupowe (gniazdowe);
Decyzja o zastosowaniu określonej formy organizacji produkcji winna być poprzedzona szczegółową analizą sytuacji, gdyż każda z nich w różnym stopniu wpływa na efektywność działalności;
wiele przedsiębiorstw zaczyna od stacjonarnej formy organizacji produkcji i rozwijając się przechodzi do kolejnych form;
stacjonarna forma organizacji produkcji ma zastosowanie przy realizacji zadań o niskim poziomie technicznym; forma ta charakteryzuje się:
prostą organizacją,
wykorzystaniem różnorodnych umiejętności pracowników,
szybką realizacją zadań i szybkim przyrostem wartości dodanej,
łatwością opanowania różnorodnych zadań,
łatwością dostosowania produkcji do potrzeb klienta,
niskim stopniem wykorzystania wyposażenia;
w miarę rozwoju przedsiębiorstwa i rozmiarów realizowanych przez nie zadań obserwuje się wprowadzanie niepotokowych form organizacji produkcji, które wymagają podziału określonego zadania na (operacje) części, z których każda wykonana jest na całej partii (serii) wyrobów, zanim rozpocznie się realizacja kolejnej operacji;
tego rodzaju formy stosowane są w celu skoncentrowania kwalifikacji pracowniczych oraz osiągnięcia wysokiego stopnia wykorzystania maszyn i urządzeń;
niepotokowa forma organizacji produkcji charakteryzuje się różnymi kierunkami przebiegu obrabianego przedmiotu między stanowiskami roboczymi, co oznacza że przedmiot może przechodzić między stanowiskami w dowolnej kolejności;
z tego względu stanowisko robocze ma więź z różnymi stanowiskami, a kolejność operacji może być zmienna;
ta forma produkcji ma miejsce w produkcji jednostkowej i małoseryjnej;
najważniejszymi cechami charakteryzującymi niepotokowe formy organizacji produkcji są:
występowanie trudności organizacyjnych,
duże prawdopodobieństwo występowania niesprawnego przepływu przedmiotu pracy,
osiąganie pożądanego poziomu wykorzystania specjalistycznych kwalifikacji ludzi i sprzętu,
powolny przyrost wartości dodanej i powolne tempo realizacji płac;
produkcja potokowa stanowi rozwiązanie ukształtowane w rezultacie dążenia do najlepszego dostosowania organizacji do charakteru procesu produkcyjnego, tak by przebiegał on najbardziej racjonalnie;
eliminuje ona problemy związane z występowaniem okresów oczekiwania i bezczynności; charakteryzuje się ściśle określonymi powiązaniami między stanowiskami pracy, a przedmiot pracy przechodzi według wyraźnie określonej trasy i kierunku przebiegu;
zasadniczym celem stosowania form potokowych jest uzyskanie sprawnego przepływu materiału i przebiegu prac, a w konsekwencji osiągnięcie szybszego przyrostu wartości dodanej i szybszego tempa realizacji prac;
Produkcja potokowa jest najbardziej efektywną formą organizacji produkcji, którą charakteryzuje:
rozmieszczenie stanowisk roboczych zgodnie z przebiegiem procesu technologicznego,
wyznaczenie czasu wykonywania jednej operacji na stanowisku roboczym,
transportowanie bez przerwy obrabianego przedmiotu między poszczególnymi stanowiskami roboczymi,
równy lub wielokrotny czas operacji na wszystkich stanowiskach tworzących linię potokową;
Produkcję potokową charakteryzują następujące cechy:
ciągłość oznaczająca, że przedmiot pracy wprowadzony do procesu produkcji znajduje się w ciągłym ruchu (podlega obróbce lub jest transportowany, albo jest przedmiotem kontroli), a środki pracy są bezustannie wykorzystywane do wykonywania zadań produkcyjnych;
specjalizacja, która pozwala na osiągnięcie lepszych wyników pod względem ilości i jakości wytwarzanych wyrobów; specjalizacja dotyczy zaangażowanych w procesie produkcji stanowisk roboczych (wyposażenia i zatrudnionych pracowników).
W produkcji potokowej ważne jest by obróbka przedmiotu odbywała się w zasadzie bez przerwy i możliwie równomiernie;
Według tego warunku linie potokowe dzieli się na: synchroniczne, na których czasy wykonania poszczególnych operacji są równe, a stanowiska pracy są obciążone jednakowo oraz asynchroniczne, gdzie czas trwania pojedynczych operacji nie jest równy i w związku z tym między stanowiskami występuje produkcja w toku;
Zastosowanie metod potokowych oznacza konieczność bezpośredniego przekazywania zadań po zakończeniu kolejnego etapu do następnego bez oczekiwania na pozostałe zadania serii i konieczność realizacji prac w kolejnym etapie bezzwłocznie po nadejściu zadania;
aby zapewnić płynny przebieg prac czasy niezbędne do wykonania każdego z etapów winny mieć jednakową długość;
jakiekolwiek zakłócenie na stanowisku pracy dotyczy nie tylko danego stanowiska, ale również pozostałych w danej linii produkcyjnej;
Do zadowalającego funkcjonowania potokowej organizacji produkcji spełnionych winno być szereg warunków:
znaczna stabilność popytu – nieregularny popyt wymaga często dopasowania produkcji do zmian w popycie, co wiąże się z potrzebą częstego ustawiania i równoważenia linii, a to z kolei powoduje wzrost kosztów produkcji,
normalizacja wyrobów (usług) – linie potokowe charakteryzuje wysoki stopień nieelastyczności, a w związku z tym istnieje trudność dostosowania do wymaganych zmian profilu pracy,
terminowe i zgodne ze specyfikacją dostawy materiałów,
ścisłe zdefiniowanie wszystkich operacji zadania (szczegółowa charakterystyka poszczególnych zadań),
wykonywanie prac zgodnie z przyjętymi normami jakości - odstępstwa jakościowe zakłócają pracę różnych stanowisk, którym przyporządkowano poszczególne operacje,
zapewnienie każdemu stanowisku pracy sprawnych maszyn i urządzeń – brak sprawnie działającej aparatury dezorganizuje pracę linii i powoduje powstawanie różnych słabych punktów w całej sekwencji działań,
nadanie obsłudze eksploatacyjnej charakteru wyprzedzającego – sprawny program prewencji,
przeprowadzenie kontroli włączonej w sekwencję pozostałych operacji,
synchronizacja wszystkich stanowisk – linia operacyjna musi być zrównoważona, tzn. czas każdego z etapów winien być identyczny;
Linię potokową tworzy grupa stanowisk roboczych rozmieszczonych wzdłuż przenośnika, przygotowanych do obróbki jednego detalu lub montażu jednego zespołu;
Miarą rytmu w produkcji potokowej jest takt linii (czas zawarty między wypuszczeniem dwóch kolejnych obrabianych przedmiotów) obsługującej wszystkie stanowiska;
W przedsiębiorstwach przemysłowych występują różne formy produkcji potokowej: ciągła i przerywana;
w produkcji ciągłej obróbka i transport odbywają się bez przerw dzięki bardzo dokładnej harmonizacji; najwyższą formą produkcji potokowej ciągłej jest produkcja masowa lub wielkoseryjna;
natomiast produkcja potokowa przerywana (uniwersalna) charakteryzuje się tym, że przedmioty przekazuje się po operacji pojedynczo sztukami lub w niewielkich partiach, a czas trwania poszczególnych operacji nie jest równy taktowi;
Z punktu widzenia metod zapewnienia rytmu produkcji wyróżnia się: produkcję o takcie przymusowym i o takcie swobodnym;
Produkcja
o rytmie przymusowym polega na obrabianiu przedmiotu podczas ruchu
przenośnika, a rytm nadają urządzenia, które narzucają
określoną intensywność wydajność pracy;
W rytmie swobodnym każdy pracownik wykonuje operację na określonej partii przedmiotów i przekazuje na następne stanowisko robocze; rytm nadaje pracownik wykonujący pierwszą lub najważniejszą operację;
Analiza rodzajów produkcji potokowej, uwzględniająca sposób koordynacji ruchów pracowników, pozwala na wyróżnienie siedmiu odmian produkcji potokowej opartej na ruchu materiałów, ruchu pracowników oraz ruchu maszyn i narzędzi, a mianowicie:
metoda ruchu materiałów, które przesuwają się od jednego stanowiska roboczego do drugiego,
metoda ruchu pracowników, którzy przechodzą od jednego stanowiska roboczego do drugiego,
metoda ruchu maszyn i narzędzi,
metoda ruchu pracowników i narzędzi – robotnik przenosi materiał do urządzenia,
metoda ruchu materiałów, urządzeń i narzędzi, które są dostarczane robotnikowi przy montażu lub obróbce,
metoda ruchu pracowników oraz maszyn i narzędzi – stosowana w przypadku brygad konserwacyjno-remontowych,
metoda jednoczesnego ruchu pracowników, materiałów, maszyn i/lub narzędzi;
Podstawę grupowej formy organizacji produkcji stanowi identyfikacja podobieństw między zadaniami (pracami, wyrobami) i tworzenie z nich rodzin, natomiast zasoby niezbędne do ich wykonania łączy się w tzw. gniazda lub komórki;
Korzyści wynikające z tej formy organizacji produkcji to przede wszystkim łatwiejsze planowanie prac, skrócenie czasu przygotowania produkcji oraz poprawa stosunków międzyludzkich;
Tworzenie grup autonomicznych można rozpatrywać w trzech zasadniczych aspektach: technicznym, społecznym i kierowniczym;
aspekt techniczny pozwala na wyróżnienie wyrobu – przedstawiciela, który łączy wszystkie cechy rodziny zadań czy wyrobów i daje możliwość ustalenia wymagań dotyczących właściwej dla tej rodziny technologii produkcji; implikacje społeczne wynikają z zespołowego charakteru pracy; praca w małych grupach, ze znaczną autonomią poszczególnych operatorów, jest niezbędnym warunkiem poprawy efektywności w przemyśle;
aspekt kierowniczy opiera się na założeniu, że najlepsze efekty pracy uzyskuje się przenosząc decyzje dotyczące szczegółowego wykonywania prac na wykonujące je stanowisko robocze;
Struktura produkcyjna – występujący w wytwórczej części przedsiębiorstwa hierarchiczny układ powiązań miedzy większymi komórkami organizacyjnymi a wchodzącymi w ich skład mniejszymi jednostkami;
Grupowanie to nie może być przypadkowe; sprawne współdziałanie połączonych zespołów jest osiągalne wtedy gdy odznaczają się one jakąś istotną wspólną cechą, która posłużyła jako rozstrzygające kryterium przy decyzji o utworzeniu większej całości;
Kkryteria grupowania mogą być różne; w praktyce największe znaczenie uzyskały dwa kryteria;
jedno z nich to podobieństwo technologicznych metod obróbki przedmiotu pracy, stosowanych w dobieranych do połączenia jednostkach – struktura technologiczna; poszczególne fazy procesu produkcyjnego realizowane są przez różne komórki;
drugie – to identyczność lub podobieństwo przedmiotów wykonywanych lub poddawanych obróbce w przewidzianych do połączenia jednostkach – struktura przedmiotowa; wszystkie fazy procesu produkcyjnego w jednej komórce;
Zalety struktury technologicznej:
ukształtowanie struktury nie zależy od przedmiotu pracy, a zatem zmiany asortymentu produkcji nie pociągają za sobą konieczności zmian w strukturze organizacyjnej,
grupowanie jednostek realizujących pokrewne technologie sprawia, że w komórce organizacyjnej znajdują się stanowiska robocze o podobnych technicznych możliwościach wykonawczych; upraszcza to znacznie manewrowanie w formie zmiany przydziału zadań, gdy któreś stanowisko z różnych względów wypadnie,
ograniczenie działalności komórki do wybranej dziedziny technologicznej ułatwia zadanie jej kierownika; łatwiej opanować wiedzę potrzebną do kierowania produkcją różnorodnych wyrobów w obrębie pokrewnych metod technologicznych, niż do kierowania produkcją jednego rodzaju wyrobu o bardzo zróżnicowanej technologii,
zgrupowanie pokrewnych urządzeń wynikające ze specjalizacji produkcji w jednostkach posiadających własne służby konserwacyjno-remontowe prowadzi do uproszczenia ich pracy, oszczędności z tytułu możliwości mniejszych zapasów części zamiennych,
zgromadzenie w jednej komórce pracowników o tym samym profilu zawodowym (lub profile pokrewne) sprzyja podniesieniu kwalifikacji pracowników mniej doświadczonych;
Mocne strony struktury przedmiotowej:
możliwość znacznego skrócenia trasy przebiegu przedmiotu pracy w toku procesu produkcyjnego; zmniejsza to pracochłonność i koszt transportu, skraca cykl produkcyjny, obniża zapotrzebowanie na środki obrotowe,
stworzenie warunków sprzyjających zmniejszeniu partii transportowej aż do przekazywania pojedynczych egzemplarzy przedmiotu pracy; prowadzi to redukcji zapasów i skrócenia cyklu produkcyjnego a w konsekwencji do zmniejszenia zamrożenia środków obrotowych,
zamknięcie całego procesu technologicznego w obrębie jednej komórki organizacyjnej; prowadzi to do likwidacji (lub ograniczenia) sytuacji, kiedy produkcja w toku jest przekazywana z jednej komórki do drugiej,
przy zamknięciu procesu produkcyjnego w jednej komórce jednostka rozliczając się ze swojej działalności legitymuje się tymi samymi wynikami (wyrobami gotowymi);
oczywista widoczność źródła zakłóceń w terminowości lub jakości dostaw międzyoperacyjnych; gdy dostawa opóźnia się lub został nieprawidłowo wykonany – błąd może być szybko wykryty; poprawia to dyscyplinę, porządek i jakość pracy;
pojęcie jakości ma szeroki zasięg znaczeniowy; według jednego – jakość to zbiór cech charakterystycznych, pozwalających odróżnić od siebie obiekty należące do różnych rodzajów; w tym sensie można mówić o różnicy jakościowej między stołem a krzesłem;
według drugiego – jakość to zbiór cech charakterystycznych pozwalających obiekty tego samego rodzaju uszeregować lub pogrupować według stopnia doskonałości, np. podział krzeseł na I i II gatunek;
W produkcji przemysłowej istotne znaczenie ma drugi aspekt jakości; jest to kryterium pozwalające uszeregować wyroby według stopnia doskonałości w jakim są one zaspokoić potrzeby użytkownika;
Opinia o jakości wyrobu u użytkowników kształtuje wiele czynników; proces ten rozpoczyna się w fazie projektowania w ramach przygotowania produkcji;
Szczegółowymi czynnikami determinujących trafność rozpoznania oczekiwań klientów są: odpowiedni dobór metod badania rynku i prawidłowe ich zastosowanie, odpowiedni zasięg badania, prawidłowość opracowania danych, aktualność materiału;
Przygotowanie konstrukcyjne – czynniki: przygotowanie konstruktora; jego kwalifikacje zawodowe, stosunek do pracy, warunki jakie mu stworzono do pracy (wyposażenie, informacja, system motywacji, atmosfera pracy);
Urzeczywistnienie koncepcji wyrobu zawartej w projekcie konstrukcyjnym wymaga przeprowadzenia odpowiedniego procesu technologicznego; w zależności od sposobu zaprojektowania, umożliwi lub udaremni uzyskanie wyrobu o zamierzonych walorach;
Czynniki oddziałujące w sferze projektowania kształtują jakość wzoru (jakość typu), czyli poziom jaki został założony w projekcie, i który wyrób osiągnie wtedy gdy w każdej postaci i szczególe będzie zgodny z projektem;
realizacja projektu najczęściej odchyla się od wzorca – jakość wykonania – stopień zgodności wytworzonego wyrobu z parametrami dokumentacyjnego wzorca;
jakość wzoru i jakość wykonania łącznie określają poziom jakości wyrobu; połączenie jakości wzoru i jakości wykonania określa tkwiące w wyrobie możliwości zaspokojenia potrzeb – jakość potencjalna;
jakość potencjalna skonfrontowana z realnymi możliwościami jej spożytkowania – jakość efektywna oznaczająca rzeczywiste zaspokojenie potrzeb użytkownika, stanowiące podstawę oceny jakości wyrobu;
w wyniku wyważania korzyści z tytułu posiadania wyrobu o określonych walorach oraz niedogodności związanych z jego nabyciem i użytkowaniem kształtuje się indywidualna, subiektywna ocena jakości – reprezentująca punkt widzenia posiadacza i użytkownika wyrobu;
istnienie i funkcjonowanie wyrobu może mieć znaczenie nie tylko dla właściciela; rozwój cywilizacji zacieśnił związki zależności między ludźmi, dzięki procesowi dyfuzji opinii kształtuje się społeczna ocena jakości wyrobu;
Sfery |
|||||
projekto-wanie |
realizacja |
użytkowa-nie |
bilansowa-nie |
dyfuzja |
|
jakość w zoru |
jakośćw ykonania |
s pożytkowa-nie walorów |
nakłady in iedogod-ności |
u ciążliwość dla otoczenia |
|
|
|
|
|
|
|
jakość potencjalna |
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
jakość efektywna |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
s ubiektywna ocena jakości |
|
||||
|
|
|
|
|
|
społeczna ocena jakości |
złożoność i wieloaspektowość problemu jakości produkcji wymaga wielokierunkowych działań w kierunku eliminowania jej obniżenia; opracowano kompleksową metodę postępowania ujętą w międzynarodowych normach ISO 9000;
system zarządzania jakością oparty na międzynarodowych normach – ISO – obejmuje sterowanie działalnością producenta od przygotowania konstrukcyjnego i technologicznego, przez procesy zaopatrzenia, produkcji i zbytu do serwisu obsługi; system zarządzania jakością sformułowany jest w normach serii ISO 9000, która składa się z pięciu norm:
ISO 9000 – wiodąca i sterująca, określa system zarządzania jakością zapewniający wysoką jakość oraz zawiera wytyczne dotyczące wyboru i stosowania modelu zarządzania jakością określonego w następnych normach;
ISO 9001 – model zapewnienia jakości w całym procesie wytwórczym oraz proces zaopatrzenia i współpracy z kooperantami, instalacja wytworzonych produktów, obsługa klientów aż do wycofania wadliwych produktów;
ISO 9002 – system zapewnienia jakości w procesie wytwórczym i instalowaniu wyrobów;
ISO 9003 – zapewnienie jakości w trakcie kontroli i badań jakości wyrobu;
ISO 9004 – wytyczne do zarządzania jakością w różnych jednostkach gospodarczych.
przedsiębiorstwa wdrażające system zarządzania jakością muszą opracować księgę jakości, która opisuje wdrażany system i procedury; gdy system zarządzania jakością został wprowadzony jednostka może wystąpić z wnioskiem o przyznanie certyfikatu jakości (świadectwo dokumentujące zdolność przedsiębiorstwa do zapewnienia jakości);