Konspekt ćwiczeń 1.

Wstęp do prawa cywilnego.

Normy całego prawa można podzielić na dwa podzbiory:

1. Prawo publiczne – reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej. Organy te są wyposażone w kompetencję do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka. Prawo publiczne ustanawia bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe, w ramach nieposłuszeństwa normom prawnym.

2. Prawo prywatne – reguluje stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne prawnie chronione, sfery interesów majątkowych, a także niemajątkowych. Autonomiczność ta wyraża się przede wszystkim w braku władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi. Strony same kształtują relacje między sobą (swoboda zawierania umów), kierując się w zasadzie własnymi interesami, przy czym swoboda ta nie jest nieograniczona.

Źródła prawa cywilnego.

Źródłami prawa są zdarzenia uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze. Ich wytworem są normy prawne, wskazujące kto, w jakich okolicznościach, jak ma postąpić.

Wśród źródeł prawa cywilnego należy wyróżnić przede wszystkim prawo stanowione.

Konstytucja RP wprowadziła katalog źródeł prawa stanowionego, wśród których rozróżnia:

1. akty prawne powszechnie obowiązujące,

2. akty wewnętrznie obowiązujące (nie są źródłem prawa cywilnego, ponieważ obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich, które wydały akty wykonawcze.

Ponadto od 01.05.2004 roku (przystąpienie Polski do UE), prawo unijne stało się częścią obowiązującego w Polsce porządku prawnego – obok prawa krajowego i klasycznego prawa międzynarodowego.

Konstytucja wymienia następujące rodzaje aktów prawa powszechnie obowiązującego:

1. Konstytucja – jest ona najwyższym prawem w RP, nie można więc nad nią uznawać jakiegoś wyższego systemu normatywnego.

2. Ustawy – uchwala je parlament w sposób ściśle określony w Konstytucji, a podpisuje i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP – Prezydent Rzeczypospolitej. Do orzekania o zgodności ustaw z Konstytucją powołany jest wyłącznie Trybunał Konstytucyjny.

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe – umowy takie, po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowią część polskiego systemu prawnego i są bezpośrednio stosowane przez sądy, chyba, że ich stosowanie zależy od wcześniejszego wydania ustawy.

4. Rozporządzenia – są aktami powszechnie obowiązującymi, lecz w hierarchii źródeł prawa stoją poniżej ustaw, pełniąc wobec nich funkcję wykonawczą. Rozporządzenia mogą wydawać określone w Konstytucji organy władzy publicznej (Prezydent RP, Rada ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący komitetów określonych w ustawach, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji) i to na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. O zgodności rozporządzenia z konstytucją lub z ustawą orzeka Trybunał Konstytucyjny.

5. Akty prawa miejscowego – mają one walor źródeł prawa powszechnie obowiązującego tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły (np. na terenie danej gminy).

Oprócz prawa stanowionego, do źródeł prawa cywilnego zalicza się również:

- zwyczaje i prawo zwyczajowe,

- rolę zasad współżycia społecznego,

- rolę orzecznictwa (judykatury),

- rolę nauki (doktryny).

Same zwyczaje nie mają doniosłości normatywnej, nie są więc faktami prawotwórczymi. Pośrednio natomiast uzyskują doniosłość prawną, przez to, że w wielu przypadkach przepisy prawne odsyłają do nich. Przyjmuje się założenie, że każdy uczestnik stosunku cywilnoprawnego zna zwyczaje społeczności, do której należy, a w związku z tym powinien liczyć się z następstwami prawnymi na tej podstawie określonymi. jeżeli jego kontrahent działał w zaufaniu do nich.

W odróżnieniu od zwyczaju, przez prawo zwyczajowe rozumie się normę prawną. Faktem prawotwórczym w takim przypadku jest praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania.

Zasady współżycia społecznego nie są normami prawnymi, lecz normami społecznymi, ocenianymi z punktu widzenia społeczeństwa. Obowiązują one na mocy przepisów prawnych, które do nich się odwołują i w ten sposób wpływają na ocenę stanu faktycznego dokonywaną w toku stosowania prawa. W nauce i judykaturze prawa cywilnego reprezentowany jest pogląd, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć także normy obyczajowe.

Nie będąc samodzielnym źródłem prawa, orzecznictwo przez swą działalność interpretacyjną oraz przez uznawanie zwyczajów może wpływać na ustalenie (konkretyzację) norm prawnych.

Rola nauki. Poglądy uczonych wprost nie stanowią źródła prawa cywilnego w polskim systemie prawnym. Natomiast inspirują one działalność legislacyjną, w szczególności poprzez formułowane w pracach naukowych postulaty dla ustawodawcy. Uczeni wpływają na stanowienie norm prawnych, także przez swój osobisty udział w przygotowywaniu aktów normatywnych – zwłaszcza w pracach komisji kodyfikacyjnych powoływanych dla przygotowania ważniejszych projektów aktów prawnych.

Status prawa cywilnego.

Trzon prawa prywatnego stanowi prawo cywilne. Jest to powszechnie uznana i skodyfikowana gałąź prawa. Dotyczy zarówno stosunków o charakterze majątkowym, jaki i o charakterze niemajątkowym (przedmiotem są dobra osobiste, które nie mają jako takie bezpośredniej wartości ekonomicznej). W zakresie majątkowych stosunków cywilnoprawnych typowy sposób ochrony interesów stron to odpowiedzialność odszkodowawcza. Spory ze stosunków cywilnych są rozstrzygane przez sądy w trybie określonym w Kodeksie postępowania cywilnego.

Zakres i systematyka prawa cywilnego.

Klasyczne działy prawa cywilnego to:

1. Część ogólna – obejmuje instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego, w tym problematykę czynności prawnych, podmiotów prawa cywilnego oraz praw podmiotowych,

2. Prawo rzeczowe – ujmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe (skuteczne wobec wszystkich), a odnoszące się do rzeczy,

3. Prawo zobowiązań – zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne według indywidualnie oznaczonych podmiotów,

4. Prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty.

Natomiast w osobnym kodeksie uregulowane zostało prawo rodzinne.

Do działów szczególnych prawa cywilnego zalicza się również:

- prawo handlowe,

- prawo spółdzielcze,

- prawo własności intelektualnej (czyli prawo do niematerialnych wytworów ludzkiego umysłu, przenoszenia tych praw, wynalazki, topografia układów scalonych, prawo własności przemysłowej).

Prawo pracy jest szczególną gałęzią prawa prywatnego odrębną od prawa cywilnego. W sprawach które nie zostały uregulowane przepisami prawa pracy, należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeśli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Podmioty prawa cywilnego.

Do podmiotów prawa cywilnego zaliczamy:

1. Osoby fizyczne.

2. Osoby prawne.

3. Jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

    

1. Osoby fizyczne.

Polski system prawny uznaje każdego człowieka za podmiot praw i obowiązków. Pojęcie „osoba fizyczna” odnosi się do człowieka jako uczestnika stosunków cywilnoprawnych. Atrybutem każdej osoby fizycznej jest zdolność prawna.

Zdolność prawna – to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Stwierdzając, że komuś przysługuje zdolność prawna, nie przesądza się jeszcze o tym, czy rzeczywiście ma on jakieś prawa lub obowiązki, ani o tym, czy przez własne działania może je nabyć lub utracić. Zakres zdolności prawnej jest pełny i równy dla wszystkich.

Osoba fizyczna posiada zdolność prawną od momentu urodzenia. Wyjątkiem jest nasciturus (art. 9 k.c.) – dziecko poczęte lecz nienarodzone. Otrzymuje warunkową zdolność prawną w okresie płodowym i może nabyć prawa i obowiązki, pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą jego śmierci, która wyznacza tym samym kres osoby fizycznej. Zmarły nie może nabywać w swoim imieniu żadnych nowych praw i obowiązków.

Dla celów prawa cywilnego dowodem śmierci jest akt zgonu, wystawiony na podstawie karty zgonu.

Alternatywne sposoby dokumentowania śmierci to:

- uznanie za zmarłego,

- stwierdzenie zgonu.

Obydwa wyżej podane sposoby stwierdza sąd w postępowaniu, wydając postanowienie.

Od zdolności prawnej należy odróżnić zdolność do czynności prawnych. Nazwą tą określa się zdolność do nabywania praw i obowiązków przez czynność prawną. Zdolność tę uzyskują osoby fizyczne dopiero po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, a tracą z kolei w razie zaniku tej cechy. Biorąc pod uwagę te okoliczności, polski system prawny wyróżnia trzy stany człowieka:

a) brak zdolności do czynności prawnych,

b) ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

c) pełną zdolność do czynności prawnych.

Ad. a) Osoby, które nie ukończyły lat 13, nie mają zdolności do czynności prawnych. Nie mają także zdolności do czynności cywilnoprawnych osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. O ubezwłasnowolnieniu, jak i uchyleniu ubezwłasnowolnienia lub jego zmianie na częściowe decyduje sąd.

Czynności prawne dokonane przez osoby, które nie mają zdolności do czynności cywilnoprawnych są bezwzględnie nie ważne. Dla złagodzenia tych ujemnych następstw, ustawa stanowi, że jeżeli osoba niezdolna do czynności prawnych zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, to staje się ona ważna z chwilą jej wykonania. Gdyby jednak pociągała za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych, to mimo jej wykonania, nie staje się umową ważną.

W imieniu osób niemających zdolności do czynności prawnych dokonują tych czynności przedstawiciele ustawowi wspomnianych osób, którymi są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie.

Ad. b) Ograniczoną zdolność do czynności prawnych konstytuują następujące fakty:

- wiek,

- ubezwłasnowolnienie częściowe.

Ze względu na kryterium wieku ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 rok życia, a nie ukończyły jeszcze lat osiemnastu.

Ubezwłasnowolnienie częściowe orzeka sąd w tym samym trybie i z tych samych powodów, co ubezwłasnowolnienie całkowite, z tym, że:

- tylko co do osoby pełnoletniej,

- jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw.

Ponadto ustanowienie przez sąd doradcy tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie osoby pełnoletniej powoduje ograniczenie jej zdolności do czynności prawnych.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych charakteryzują trzy cechy:

• brak kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych,

• system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych,

• pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych.

Brak kompetencji dotyczy wyraźnie wskazanych w szczególnych przepisach czynności prawnych (np. sporządzenie testamentu). Naruszenie powoduje bezwzględną nieważność.

System kontroli polega na tym, że do pewnych czynności prawnych, dla ich ważności, konieczne jest uzyskanie zgody przedstawicieli ustawowych osób ograniczonych w zdolności do czynności prawnych (zgoda rodzica, kuratora, opiekuna). Zgoda na czynność może być udzielona przed dokonaniem czynności, w chwili jej dokonywania lub też po dokonaniu tej czynności. Wówczas przybiera formę potwierdzenia.

W przypadku, gdy ograniczony w zdolności do czynności prawnej zawrze umowę co do której wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, nie posiadając zgody, to taka umowa pozostaje w stanie niepewności. Określa się ją mianem czynności kulejącej lub niezupełnej. Powstaje stan związania i kontrahent osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnej może wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu tej osoby termin do potwierdzenia. Po potwierdzeniu przez przedstawiciela umowa staje się ważna, a przy braku potwierdzenia uważa się ją od początku za nieważną.

Przedstawiciel ustawowy może oczywiście dokonywać czynności prawnych w imieniu ograniczonego w zdolności do czynności prawnych.

Ponadto dla pewnych szczególnie ważnych czynności prawnych, oprócz zgody przedstawiciela ustawowego konieczne jest zezwolenie sądu.

Pełna kompetencja.

Niektórych czynności prawnych ograniczony w zdolności do czynności prawnych może dokonywać także sam i to bez zgody przedstawiciela ustawowego. Dotyczy to przede wszystkim czynności nie mających charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających (np. może przyjąć darowiznę, z którą nie są związane żadne zobowiązania). Poza tym ma kompetencję pełną, w przypadkach wyraźnie wskazanych w przepisach, chociażby czynność taka miała postać czynności rozporządzających lub zobowiązujących:

- umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (art. 20 k.c.), bez względu, czy zostały wykonane lub czy pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych,

- rozporządzanie zarobkiem (art. 21 k.c.), chyba, że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej,

- wszystkie czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych, które przedstawiciel ustawowy oddał takiej osobie do swobodnego użytku, z wyjątkiem tych czynności do których nie wystarczy zgoda przedstawiciela ustawowego.

Przykłady:

# 15-latek może swobodnie dysponować kieszonkowym, ale już ubraniem nie, bo dostał je do określonego a nie swobodnego użytku,

# 16-latek dostał od rodziców nieruchomość do swobodnego użytku, czy może ją sam sprzedać? (nie, bo nie wystarczy tylko zgoda rodziców art. 101 § 3 k.r.o.)

- umowy o pracę – z zachowanie przesłanek bliżej określonych w kodeksie pracy oraz z zastrzeżeniem, że przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych może za zezwoleniem sądu rozwiązać stosunek pracy, jeżeli sprzeciwia się dobru dziecka.

Ad c) Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby który ukończyły osiemnasty rok życia. Pełnoletniość można nabyć również w drodze zawarcia małżeństwa przez osobę, która lat osiemnastu nie ukończyła. Pozostaje ona nawet w razie unieważnienia małżeństwa. Wprost z przepisu nie wynika, czy taki skutek powoduje również rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, ale w tym zakresie poglądy nauki są zgodne, że tak.

2. Osoby prawne.

Są to jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa przyznają osobowość prawną np. Skarb Państwa, gmina, spółka akcyjna.

Jest to sztuczny twór – jednostka wyposażona przez normę prawną w zdolność do samodzielnego występowania w obrocie prawnym, jako podmiot praw i obowiązków. Od chwili powstania posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Kiedy zaczyna się osoba prawna?

Momentem uzyskania osobowości prawnej, jest moment rejestracji tego podmiotu przez organ rejestrowy, sąd rejonowy. Niektóre jednostki uzyskują osobowość z chwilą wejścia w życie ustawy o jej powołaniu, albo przez zgłoszenie do ewidencji. Osoba prawna ma swoją strukturę organizacyjną, uregulowaną przez przepisy prawa i statut. Podobnie jak osoby fizyczne, osoby prawne odpowiadają swoim majątkiem za niewykonanie zobowiązań.

Osoba prawna działa przez swoje organy, jeżeli nie może prowadzić swoich spraw z braku organów to sąd ustanawia kuratora.

Człowiek może skutecznie występować w roli organu osoby prawnej (np. dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, proboszcz parafii, prezes spółki z o.o.). Nie traci on wówczas swojej osobowości fizycznej, lecz występuje w innej roli.

Przykład: prezes spółki, który zawiera umowę w imieniu reprezentowanej spółki i tenże sam w sklepie kupujący buty.

Rodzaje osób prawnych.

a. Państwowe osoby prawne.

Bardzo specyficzną osobą prawną jest Skarb Państwa.

Skarb Państwa to samo państwo, które występuje w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (w języku prawniczym nazywane fiskusem). Istnieje tylko jeden Skarb Państwa w RP, który ani nie powstaje, ani nie gaśnie wskutek szczególnych zdarzeń prawnych. Nie ma też żadnego rejestru, do którego Skarb

Państwa należałoby wpisać. Skarb Państwa nie ma też siedziby, sam opowiada za swoje zobowiązania, działa przez jednostki organizacyjne (stationes fisci). Kierownicy tych jednostek zarządzają powierzonym majątkiem i reprezentują SP.

Inne państwowe osoby prawne to takie, które w całości posiadają mienie państwowe.

Przykłady: przedsiębiorstwo państwowe, jednoosobowa spółka akcyjna skarbu państwa, w której wszystkie akcje należą do skarbu państwa.

b.Jednostki samorządu terytorialnego.

Gmina.

Jako osoba prawna ma swój majątek, nie wymaga rejestracji. Podobnie jak państwo występuje w dwóch rolach: władza publiczna na swoim terytorium i podmiot prawa cywilnego. Reprezentacja – wójt, burmistrz, prezydent miasta.

Powiat.

To lokalna wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium. Ma osobowość prawną, wykonuje określone zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Reprezentacja: zarząd powiatu.

Województwo.

Tworzy regionalną wspólnotę samorządową, którą z mocy ustawy są mieszkańcy największej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego RP. Ma osobowość prawną i własne mienie którym dysponuje.

c.Osoby korporacyjne.

Przez wniesione udziały lub składki tworzą osobę prawną, decydują o działalności takiej osoby (np. stowarzyszenia, spółki handlowe, spółdzielnie, partie polityczne).

d.Osoby fundacyjne.

Występuje tutaj instytucja założyciela (fundatora), który wyposaża taką osobę prawną w majątek pierwotny, określa jej strukturę i cele działania.

3. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Trzeci podmiot prawa cywilnego. Takie jednostki różnią się od osób prawnych przede wszystkim odpowiedzialnością za zobowiązania. W tym przypadku subsydiarnie (dodatkowo) odpowiadają jej członkowie, w przeciwieństwie do osób prawnych, gdzie w zasadzie odpowiedzialność jest ograniczona do majątku osoby prawnej.

Przykład: spółki osobowe kodeksu spółek handlowych (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo – akcyjna).

Ustanie osoby prawnej:

a) wskutek zajścia określonych faktów, z którymi przepisy prawa łącza ustanie osoby prawnej,

b) w wyniku wyrażenia woli zainteresowanej osoby prawnej np. uchwała zgromadzania o likwidacji i w konsekwencji, po przeprowadzonej likwidacji, wykreślenie podmiotu z rejestru,

c) w skutek decyzji właściwego organu.

Ustanie bytu prawnego osoby prawnej (też jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej) następuje najczęściej z chwilą wykreślenia jej z właściwego rejestru.

Przyjęcie dla osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną jednej wspólnej nazwy – podmioty prawa cywilnego – jest dopuszczalne ze względu na to, że mają one jedną wspólną istotną cechę – posiadają zdolność prawną.

Przedmioty stosunku cywilnoprawnego.

Rzeczy.

Jednym z najważniejszych przedmiotów są rzeczy. Na pojęcie rzeczy składają się dwie cechy: materialny charakter i wyodrębnienie z przyrody. Rzeczami w znaczeniu polskiego prawa są tylko istniejące części przyrody, które występują w stanie pierwotnym lub przetworzonym – bez względu na to, czy mają jakąś wartość majątkową.

Powietrze lub woda w stanie wolnym nie są rzeczami. Jeżeli jednak zostaną one zamknięte w butlach, to przybiorą postać dóbr wyodrębnionych, a tym samym i rzeczy.

Wyłączenia. Z obrotu cywilnoprawnego mogą być wyłączone przedmioty materialne ze względów moralnych lub w interesie publicznym. Z tych przyczyn nie są rzeczami:

- zwłoki oraz odłączone od ciała ludzkiego komórki, tkanki i narządy, w tym krew,

- zwierzęta, ze względu na swoiste cechy, takie jak zdolność do odczuwania cierpienia fizycznego i psychicznego, odczuwania przyjemności i przywiązania.

Rzeczy dzielą się na: ruchomości i nieruchomości. Jest to podział wyczerpujący i rozłączny. Nie ma więc rzecz, które nie byłyby albo ruchomościami, albo nieruchomościami. Zdefiniowane są w ustawie są tylko nieruchomości (art. 46 kc). Tak więc wszystkie rzeczy, które nie mają cech nieruchomości, należy zaliczyć do klasy rzeczy ruchomych.

Nieruchomości dzielą się na:

- grunty (w tym grunty rolne i nierolne),

- budynki trwale z gruntem związane (nieruchomości budynkowe),

- części budynków (nieruchomości lokalowe).

Rzeczy są oznaczone co do gatunku (według cech rodzajowych), albo co do tożsamości (indywidualne oznaczenie przedmiotu). Nieruchomości zawsze oznaczone są co do tożsamości.

Przedmioty inne niż rzeczy.

Poza rzeczami, można wskazać inne typy przedmiotów stosunków cywilnoprawnych. Do najważniejszych należą:

1. przedmioty materialne niebędące rzeczami:

- ciecze i gazy (gdy zostaną zamknięte to traktuje się je jak rzeczy),

- kopaliny (zalegające w ziemi złoża różnych minerałów wykorzystywane dla celów gospodarczych),

- zwierzęta w stanie wolnym (swobodnie przemieszczające się po polach i lasach, ryby żyjące w stanie wolnym).

b) przedmioty niematerialne (nie mają one postaci materii w sensie

fizykalnym):

- energia (elektryczna, jądrowa, cieplna),

- dobra intelektualne (utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe),

- dobra osobiste (życie, zdrowie, nietykalność cielesna, wizerunek itp.),

- pieniądze (jako nosiciel i miernik wartości),

- papiery wartościowe (są to dokumenty, których posiadanie uprawnia do wykonywania praw wyrażonych w ich treści).

c) przedsiębiorstwo – jest to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej (art. 55¹ kc. wymienia co wchodzi w skład takiego przedsiębiorstwa).

Własność a posiadanie.

Pojęcie własności w ujęciu prawa cywilnego jest najszerszym prawem do rzeczy (art. 140 k.c.). Własność polega na uprawnieniu właściciela do korzystania z rzeczy, do pobierania z niej pożytków i innych dochodów, rozporządzania rzeczą – z wyłączeniem innych osób. Wszystkie te uprawnienia przysługujące mu do rzeczy, właściciel może wykonywać w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego.

Własność występuje jako publiczna oraz prywatna. Jest to prawo podmiotowe: majątkowe, bezwzględne, zbywalne. Na treść prawa własności składają się następujące elementy:
a) posiadanie samoistne – oznacza uprawnienie do faktycznego władztwa nad rzeczą we własnym imieniu,
b) korzystanie oznaczające prawo do:
- używania rzeczy np. zamieszkiwanie przez właściciela w jego lokalu, wykonywanie robót polowych, jazda samochodem,
- przetworzenia rzeczy, jej zużycia lub zniszczenia np. właściciel desek wykonuje z nich szafkę,
c) pobierania pożytków innych przychodów z rzeczy np. płody rolne, czynsz za wydzierżawioną nieruchomość.
d) rozporządzenie oznaczające uprawnienie w zakresie:

- wyzbycia się prawa własności przez przeniesienie własności na inny podmiot w drodze umowy (np. darowizny),
- obciążenia prawa poprzez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego np. służebności (art. 296 kc),
- w szerszym znaczeniu polega na dokonywaniu czynności prawnych o skutkach zobowiązaniowych np. wynajęcie rzeczy (art. 659 kc)

Natomiast posiadanie jest to faktyczne sprawowanie władzy nad rzeczą. Zgodnie z art. 336 kc. „posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca, lub mający inne prawo z którym łączy się faktyczne władztwo nad rzeczą.”

W odróżnieniu od własności posiadanie nie jest prawem, lecz stanem faktycznym. Stanowi ono najprostszą i najbardziej naturalną postać władzy osoby nad rzeczami. Polega albo na wykonywaniu prawa, albo też na władaniu w ogóle niezwiązanym z prawem, tu przykładem może być władanie rzeczą przez osobę nieuprawnioną.

Przepisy dotyczące własności i innych praw rzeczowe, sposoby ich nabycia, utraty i ochrony, jak również przepisy dotyczące posiadania zawiera Druga Księga Kodeksu Cywilnego.

W prawie polskim istnieje zamknięty katalog praw rzeczowych (numerus clausus), tak więc w naszym systemie prawnym, prawami rzeczowymi są wyłącznie:

1. prawo własności,

2. użytkowanie wieczyste,

3. ograniczone prawa rzeczowe (polegają na wykonywaniu niektórych uprawnień na cudzej rzeczy):

- użytkowanie,

- służebność,

- zastaw,

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, - hipoteka.

10