Plantacje drzew szybko rosnących

Plantacje


"Biblioteczka leśniczego" ukazuje się dzięki finansowaniu kosztów wydania przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych

SPIS TREŚCI


Wstęp . . . . . . . . . . . . . . ............................... ..3

I. Dob6r drzew do uprawy plantacyjnej . . . .3

II. Skład gatunkowy plantacji . . . . . . ........... 4

III. Wyó6r powierzchni pod plantację . . . . . .6

IV. Przygotowanie powierzchni i gleby . . . . 7

V. Sadzonki i ich sadzenie . . . . . . . . ..............8

VI. Pielęgnowanie plantacji . . . . . . . . ............9

  1. Pielęgnowanie gleby . . . . . . . . . .........9

  2. Cięcia pielęgnacyjne . . . . . . . . . ........11

  3. Indywidualne pielęgnowanie drzew . 12

VII. Ochrona plantacji . . . . . . . . . ................ 13

VII. Drzewa leśne w uprawach plantacyjnych w Polsce . 13


ISSN 1232-8111

Wstęp


Wyłączenie coraz większej liczby drzewostanów zagospodarowanych z produkcji drewna, lub jej ograniczenie ze względu na ważniejsze w danych warunkach funkcje pozaprodukcyjne (przyrodnicze i społeczne), wzrastające zagrożenie lasów przez imisje przemysłowe oraz inne czynniki biotyczne i abiotyczne oraz stale zwiększające się zapotrzebowanie na drewno sprawiają, że niedob6r tego surowca w Polsce będzie się powiększał. Leśnicy muszą więc szukać możliwości szybkiego zwiększania produkcji surowca drzewnego. Możliwości takie stwarza m.in. plantacyjna uprawa leśnych gatunk6w drzew szybko rosnących, kt6ra zapewnia intensywną produkcję drewna w skróconym (20-60 lat) cyklu produkcyjnym, dostosowanym do gatunku i warunk6w siedliskowych. Podstawową funkcją upraw plantacyjnych jest dostarczanie znacznych ilości drobno- i średniowymiarowego surowca drzewnego dla przemysłu opartego na fizyko-chemicznym przerobie drewna, a także dla przemysłu tartacznego i łuszczarskiego. Poza tym plantacje mogą pełnić r6wnież funkcję regeneracji zdegradowanych i zniekształconych gleb na terenach takich jak: powierzchnie nieleśne przeznaczone do zalesienia (w tym również grunty porolne), grunty porośnięte drzewostanami negatywnymi, powierzchnie leśne trudne do odnowienia - halizny, płazowiny, przepadłe uprawy. Wytworzone na tych terenach sztuczne zbiorowiska złożone z gatunków szybko rosnących oprócz pełnionych głównie funkcji produkcyjnych równocześnie przekształcą siedlisko, przysposabiając je dla przyszłych leśnych zbiorowisk oraz będą pełnić funkcje klimatyczne czy krajobrazowe. Charakterystyczne cechy uprawy plantacyjnej to skr6cenie cyklu produkcji o około połowę, dob6r odpowiednich gatunk6w drzew, ich wyselekcjonowanych populacji, rod6w lub klon6w, intensywna uprawa gleby przez stosowanie pełnej orki, nawożenie organiczne i mineralne, rozluźniona więźba oraz intensywne pielęgnowanie.Skr6cenie cyklu produkcyjnego i dużą produkcji masy zapewnić mogą tylko gatunki określane jako szybko rosnąć, wcześniej przechodzące kulminację przyrostu przeciętnego. Przeciętny przyrost całkowitej produkcji drzew w wieku do 30 lat wynosi około 9 m3/ha, a w wieku do 50 lat powyżej 12 m3/ha. Pozwala to na uzyskanie w jednym cyklu produkcyjnym 400-600 m3/ha.

1. Dob6r drzew do uprawy plantacyjnej


Długotrwały dob6r naturalny doprowadza do przystosowania się populacji drzew leśnych gatunku do konkretnych warunków środowiska. Zapewnia to drzewom dużą żywotność i znaczną odporność na działanie niekorzystnych czynników. W związku z tym należy wykorzystywać zarówno do odnowienia lasu i za1esień oraz do zakładania leśnych plantacji drzew, materiał sadzeniowy miejscowego pochodzenia, jeżeli

tylko cechuje się utrwalonymi dziedzicznie korzystnymi cechami hodowlanymi. Jeżeli pochodzenie miejscowe nie wykazuje dodatnich cech należy poszukiwać wartościowszych pochodzeń z innego terenu. Odnośne wskazania zawiera "Leśna regionalizacja dla nasion i sadzonek w Polsce". Przy wprowadzeniu gatunków introdukowanych należy wykorzystywać wyniki polskich lub zagranicznych doświadczeń proweniencyjnych.

Dobór populacji odpowiedniego pochodzenia nie zapewnia w pełni pożądanej w plantacjach unifikacji wymagań ekologicznych, przebiegu wzrostu i rozwoju drzew oraz kształtowania się cech jakościowych drewna. W większym stopniu warunek ten może spełnić materiał sadzeniowy w postaci rodów uzyskanych od wyselekcjonowanych drzew matecznych na drodze zapylenia swobodnego, a jeszcze lepiej kierowanego i przeprowadzonego w sposób sztuczny zapylenia pyłkiem drzew ojcowskich o równie korzystnych jak drzewa mateczne cechach hodowlanych. Materiał sadzeniowy całkowicie jednolity pod względem pożądanych w plantacji cech genetycznych mogą zapewnić tylko klony, czyli otrzymane drogą rozmnażania wegetatywnego potomstwa wyselekcjonowanych drzew matecznych. Znaczne zawężenie w plantacjach puli genowej może, oprócz niewątpliwych korzyści produkcyjnych (uproszczenie i znaczna schematyzacja zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych), stać się przyczyną większego, niż w zwykłych uprawach leśnych i powstałych z nich drzewostanów, zagrożenia ze strony szkodników i chorób. Można temu zapobiegać przez odpowiednie przeciwdziałanie już na etapie zakładania plantacji, oraz przez późniejszy stały nadzór i ewentualne wykonywanie zabiegów ochronnych.


II. Skład gatunkowy plantacji


Plantacje drzew, kt6re mają dostarczyć surowca drzewnego mają charakter monokultur lub upraw mieszanych, składających się z gatunków podstawowych i towarzyszących. W monokulturach brak jest ewentualnej konkurencji międzygatunkowej o światło oraz wodę i składniki pokarmowe w glebie. Narażone są one bardziej na szkodliwe działanie czynnik6w biotycznych i abiotycznych, a także ujemnie oddziaływują na środowisko. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy stosuje się wyselekcjonowany, całkowicie jednorodny genetycznie pod względem właściwości i wymagań ekologicznych materiał jednego gatunku. Można temu częściowo zapobiec używając mieszanek rod6w lub klonów starannie dobranych pod względem wymaganych cech przyrostowych i jakościowych, ale odznaczających się naturalnym zróżnicowaniem pod względem zachowań w środowisku i odpornością na niekorzystne czynniki meteorologiczne oraz ataki szkodników i chorób. Ujemne cechy monokultur można wyeliminować zakładając mieszane uprawy plantacyjne złożone z gatunków podstawowych i towarzyszących. Drzewa gatunków podstawowych są wtedy głównym celem plantacji i produkują właściwy użytek. Gatunki towarzyszące mogą pełnić rolę międzyplonów, lub pielęgnacyjną w stosunku do drzew podstawowych, bądź też fitomelioracyjną. Służą więc one lepszemu wykorzystaniu powierzchni i zwiększeniu produkcji, szczególnie w początkowym okresie po założeniu plantacji, utrzymaniu sprawności i poprawie jakości gleby oraz korzystnemu kształtowaniu warunk6w mikroklimatycznych. Według dotychczasowych doświadczeń i badań krajowych prowadzonych przez Instytut Badawczy Leśnictwa, Wydziały Leśne SGGW w Warszawie i Akademii Rolniczej w Poznaniu, do zakładania plantacyjnych upraw leśnych drzew szybko rosnących w skali gospodarczej kwalifikują się jako podstawowe następujące gatunki: modrzew europejski (ekotyp polski i sudecki), brzoza brodawkowata, brzoza omszona, oraz świerk pospolity głównie jako domieszka do brzozy, a rzadziej w monokulturach. Oprócz nich raczej już w skali półgospodarczej można wykorzystać do uprawy plantacyjnej jako gatunki podstawowe: olszę czarną, świerka pospolitego w monokulturze, jedlicę Douglasa odmiany zielonej. W najkrótszych cyklach produkcyjnych można uprawiać takie drzewa jak brzoza, olsza i modrzew, a więc gatunki uznawane za pionierskie. Rosną one dobrze na odkrytych powierzchniach, są światłożądne, lepiej od innych gatunków nadają się do uprawy na gruntach porolnych. Gatunki towarzyszące ze względu na swą rolę nie muszą odznaczać się szybkim przyrostem. Powinny natomiast mieć walory fitomelioracyjne i być na tyle cienioznośne, aby mogły wzrastać również pod okapem drzew podstawowych. Rola pielęgnacyjna drzew towarzyszących polega w pierwszych latach na osłanianiu drzew gatunk6w podstawowych, łagodzeniu klimatu odkrytej powierzchni, ocienianiu gleby i ograniczaniu rozwoju chwastów, a później - na stwarzaniu warunków do łatwiejszego oczyszczenia się strzał drzew gatunków podstawowych. Wprowadzenie gatunków towarzyszących do plantacji powinno być


Schematy mieszania drzew gatunków podstawowych (0) i towarzyszących (.) w plantacyjnych uprawach drzew leśnych (wg Załęskiego 1987)





stosowane z umiarem. Zbyt duże zagęszczenie drzew towarzyszących może stanowić poważną konkurencję dla drzew gatunków podstawowych i w znacznym stopniu ograniczyć ich przyrost. Mimo strat związanych z monokulturami, bez gatunków towarzyszących mogą być z po wodzeniem uprawiane: brzoza, modrzew, olsza i świerk. Natomiast pożądane jest wprowadzanie gatunków towarzyszących np. d1a osłony jedlicy oraz przy stosowaniu bardzo luźnych więźb gatunków podstawowych na żyznych siedliskach. Typowymi gatunkami towarzyszącymi są: olsza szara, olsza czarna (na siedliskach, na których nie jest gatunkiem podstawowym), lipa przede wszystkim drobnolistna, dąb czerwony i krzewy podszytowe. Przy łączeniu gatunków w uprawach plantacyjnych należy uwzględniać ich właściwości wzrostowe oraz wymagania siedliskowe i uprawowe. Gatunki podstawowe mogą być wprowadzone płatowo. Właściwsze jest jednak ich wzajemne zmieszanie z gatunkami towarzyszącymi w sposób jednostkowy , ze schematycznym rozmieszczeniem drzew. Zapewnia to jednakową przestrzeń życiową dla poszczególnych sadzonek oraz umożliwia mechanizację prac pielęgnacyjnych. Wskazane jest takie łączenie gatunków, aby po kilku latach drzewa towarzyszące tworzyły drugie piętro.


III. Wybór powierzchni pod plantację


Plantacje drzew leśnych należy zakładać tylko na terenach położonych na wysoko ci do ok. 300 m n.p.m. Teren pod plantację powinien być równy, nie zagrożony przez erozję, a ewentualny spadek nie powinien przekraczać 10 stopni..

Całkowicie nieodpowiednie są powierzchnie na stromych stokach z głębokimi jarami oraz z kamienistą . glebą trudną do Uprawy .Powierzchnia plantacji nie powinna być mniejsza niż 1 ha. Decydują o tym względy organizacyjne i techniczne związane z późniejszym użytkowaniem oraz względy ochronne. Jako optymalną wielkość plantacji przyjmuje się powierzchnię 5-10 ha. Jeżeli zakłada się kompleks plantacji obejmujący większy obszar to należy go rozdzielić pasami biocenotycznymi o szerokości 56-100 metrów. Można też wprowadzić różne gatunki drzew w zmieszaniu powierzchniowym, uwzględniając ich wymagania siedliskowe oraz zróżnicowanie warunków glebowych. Plantacje gatunków drzew leśnych mogą być zakładane zarówno na gruntach leśnych jak i porolnych. Z gruntów leśnych należy przeznaczać do tego celu powierzchnie wymagające uproduktywnienia halizny, płazowiny, przepadłe lub negatywne uprawy itp. Zakładanie plantacji na gruntach porolnych ma dodatkowe uzasadnienie, gdyż pionierskie gatunki szybko rosnące - brzoza, olsza oraz modrzew są bardziej odporne na infekcję grzybów korzeniowych. Z analizy wymagań glebowych poszczególnych gatunków drzew wynika, że pod plantacyjne uprawy najodpowiedniejsze są powierzchnie z glebami o miąższości co najmniej 100 cm, z uregulowanymi stosunkami wodnymi, wytworzonymi z piasków gliniastych, glin lekkich i utworów pyłowych zwykłych.


IV. Przygotowanie powierzchni i gleby


Na powierzchniach leśnych należy wyciąć i usunąć drzewa i krzewy , wykarczować i wywieźć pniaki, wybrać korzenie oraz wyrównać powierzchnię. Karczowanie należy przeprowadzić tak, aby jak najmniej naruszyć naturalny układ poziomów glebowych, a gleba wypełniająca przestwory między korzeniami została wytrzęsiona i pozostała na miejscu. Grunty porolne z reguły nie wymagają takiego przysposobienia. Najkorzystniejszym sposobem przygotowania gleby pod plantacje jest pełna orka. Poprawia ona warunki glebowe, polepsza strukturę i stosunki powietrzno-wodne w glebie, niszczy również wiele chwastów i niektóre szkodniki drzew . Przy bardzo silnym zachwaszczeniu konieczne jest uprzednie niszczenie roślinności pokrywającej glebę narzędziami mechanicznymi (brony talerzowe, kultywatory) lub odpowiednimi herbicydami. Pełna orka również umożliwi rozmieszczenie drzew według przyjętego schematu. Orkę pełną można wykonywać od maja do pierwszych większych mrozów. Na glebach żyznych i skłonnych do zachwaszczenia najlepszym okresem do wykonania orki jest wrzesień i październik, z pozostawieniem na zimę w ostrej skibie. Jest to szczególnie ważne w przypadku gleb o ujemnym bilansie wodnym, gdyż w przeoranej warstwie gromadzi się zapas wody. Głębokość orki należy dostosować do wielkości zachwaszczenia, rodzaju gleby, gatunku drzewa i rozmiarów systemów korzeniowych sadzonek. Orka może być przeprowadzona płytko (do 30 cm) ciężkimi pługami rolniczymi, średnio głęboko (do 50 cm) pługiem melioracyjnym i głęboko (poniżej 50 cm) ciężkim pługiem melioracyjnym. Na przedwiośniu, gdy tylko jest to możliwe wyrównuje się powierzchnię po orce i wybiera pozostałe korzenie, a w razie potrzeby glebę wałuje. Wyrównanie gleby po orce i wybieranie .-pozostałych korzeni po wykarczowanych drzewach i krzewach przeprowadza się stosując kultywatory sprężynowe lub ciężkie brony zębate. Gdy w glebie nie ma korzeni do jej wyrównania używa się brony talerzowej. Zbyt wilgotne gleby należy zwałować celem ułatwienia odprowadzenia nadmiaru wody. Wiosną tuż przed sadzeniem spulchnia się glebę lekką broną talerzową niszcząc pojawiające się chwasty. Z przygotowaniem gleby Ściśle związane jest wapnowanie oraz nawożenie mineralne lub zielone. Potrzebę nawożenia i wapnowania oraz wielkości dawek ustala się na podstawie przeprowadzonych wcześniej badań polowych i analiz laboratoryjnych gleby, według zasad podanych w wytycznych nawożenia lasu. Nawożenie mineralne w pełnych dawkach należy stosować tam, gdzie nie przewiduje się nawożenia zielonego. Wapno oraz nawozy K, P, Mg wysiewa się późną jesienią w roku poprzedzającym sadzenie, lub podczas wiosennego spulchniania gleby 2-4 tygodnie przed sadzeniem. Nawozy mineralne powinny być wysiewane 1-2 tygodnie po wapnowaniu. Nawożenie azotowe wykonuje się tylko wiosną. Nawozy wysiewa się powierzchniowo i miesza z glebą. Grunty porolne oraz ubogie w próchnicę grunty leśne należy wzbogacić w substancję organiczną i składniki pokarmowe przez nawożenie zielone. Nawożenie zielone obejmuje uprawę takich roślin motylkowych jak np.: łubin, wyka, seradela, peluszka, bobik oraz takich roślin niemotylkowych jak np.: gorczyca, gryka, facelia. Z roślin tych najczęściej stosuje się łubin żółty lub łubin ż6łty w zmieszaniu z peluszką, seradelą, wyką i gorczycą. Wysiew przeprowadza się na przełomie czerwca i lipca, a uzyskane rośliny po przekwitnięciu, przed zdrewnieniem łodyg, należy przyorać, a na przedwiośniu lub wczesną wiosną tuż przed sadzeniem drzew glebę należy wyrównać i powierzchnię spulchnić. Nawożenie zielone dostarcza dużej ilości

próchnicy , azotu i innych składników mineralnych oraz poprawia strukturę gleby, jej właściwości chemiczne i fizyczne. Powoduje również uruchomienie i udostępnienie sadzonkom trudno przyswajalnych składników mineralnych jak potas i fosfor.

V. Sadzonki i ich sadzenie


W plantacyjnych uprawach leśnych drzew szybko rosnących, ze względu na rozluźnioną więźbę i przeważnie schematyczne cięcia rozluźniające, każde drzewo gatunku podstawowego musi być traktowane jako docelowe rosnące do końca cyklu produkcyjnego. W drzewostanach w ciągu kilkudziesięciu lat i do końca cyklu produkcyjnego odbywa się naturalna i kierowana przez człowieka selekcja drzew. Pozostają więc drzewa najlepiej dostosowane do warunków siedliskowych i o cechach najbardziej odpowiadających człowiekowi. w uprawach plantacyjnych selekcja taka musi nastąpić przede wszystkim jeszcze przed posadzeniem drzewek, a więc na etapie produkcji sadzonek. Materiał sadzeniowy do zakładania upraw plantacyjnych musi spełniać dwa zasadnicze warunki mieć odpowiednią wartość genetyczną oraz odznaczać się jakością gwarantującą (przy poprawnym sadzeniu) wysoką, nawet pełną przeżywalnością oraz równomiernym i szybkim wzrostem po posadzeniu.

Odpowiednią wartość genetyczną materiału sadzeniowego przeznaczonego do zakładania plantacji zapewnią tylko nasiona pochodzące ze specjalnie wytypowanych wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacyjnych upraw nasiennych oraz plantacji nasiennych pochodzących od drzew doborowych. Dla uzyskania sadzonek bardziej jednorodnych pod względem pożądanych cech dziedzicznych wskazane jest, jak już wspomniano, posługiwanie się materiałem siewnym reprezentującym nic całe populacje lecz poszczególne rody pochodzące od pojedynczych drzew matecznych i ojcowskich lub wegetatywnym materiałem rozmnożeniowym, uwzględniając rozróżnienie poszczególnych klonów pochodzących od wyselekcjonowanych roślin matecznych.

Do zakładania plantacji drzew leśnych należy używać wyłącznie wyrośniętych kilkuletnich sadzonek z reguły w formie naturalnej, o dobrej zdrowotności i żywotności oraz pierwszorzędnej jakości (I klasa według norm na materiał sadzeniowy), charakteryzujących się właściwą proporcją między częściami nadziemnymi a systemem korzeniowym. Najlepiej gdy stosunek masy części nadziemnej do podziemnej wynosi u tych sadzonek ok. 1 : 1, a nie przekracza 3 . 1 . Zastosowanie takiego materiału sadzeniowego pozwoli uniknąć, a przynajmniej zmniejszyć wypady, a przez to ograniczyć, a nawet wyeliminować kosztowne i kłopotliwe także przy rozluźnionej więźbie poprawki. Zapewni także dobry wzrost plantacji zaraz po założeniu. Sadzonki takie można uzyskać w ciągu kilku lat przez jednorazowe lub dwukrotne szk6łkowanie. Bardzo dobre, choć bardziej kosztowne, są sadzonki wyprodukowane na odpowiednim podłożu w pojemnikach (doniczkach) o kształcie zapewniającym prawidłowy rozrost korzeni i nie dopuszczający do ich zawijania. Sadzenie takiego materiału może odbywać się przez cały sezon wegetacyjny, a jego adaptacja do nowych warunków środowiska jest lepsza niż materiał z nagim systemem korzeniowym. Wyjęte ze szkółki zdrowe i w pełni żywotne sadzonki powinny być przed wysadzeniem na plantacji starannie posortowane według wielkości części nadziemnej i objętości systemów korzeniowych. Sadzenie wyrośniętego materiału powinno byt wykonane bardzo starannie w jamki odpowiadające wielkością systemowi korzeniowemu. Korzystne jest wzbogacenie gleby w jamce w substancję organiczną w postaci ściółki, torfu lub kompostu. Sadzonki sadzi się zwykle w dobrze spulchnioną glebę nieco głębiej (2-5 cm) niż rosły w szkółce. Najodpowiedniejszym terminem dla sadzenia zarówno sadzonek drzew iglastych jak i liściastych jest wiosna. Sadzonki drzew liściastych znoszą również dość dobrze sadzenie w okresie jesiennym. Wskazane jest opalikowanie sadzonek o wysokim lecz dość cienkim pędzie głównym. Udatność sadzenia na plantacjach powinna przekraczać 95%. Poprawki takim samym materiałem sadzeniowym jak rosnący już na plantacji należy wykonać w rok lub najpóźniej dwa lata po jej założeniu. Leśne plantacje drzew, które mają dostarczać surowca drzewnego zakłada się w znacznie rzadszej więźbie niż uprawy leśne złożone z drzew tych samych gatunków. Przestrzeń życiowa drzew musi być dostatecznie duża, aby mogły one intensywnie przyrastać w młodości, dzięki asymilacji dwutlenku węgla przy możliwie najpełniejszym dostępie światła oraz ograniczeniu, a nawet wyeliminowaniu wzajemnej konkurencji drzew o wodę i składniki pokarmowe pobierane z gleby.

Dobór więźby sadzenia w plantacjach musi uwzględniać właściwości ekologiczne uprawianych gatunków drzew, ich wybranych populacji, a nawet poszczególnych klonów, warunki siedliskowe, cel produkcji, długość okresu produkcyjnego, przewidywany zakres zabiegów pielęgnacyjnych oraz wymiary maszyn i narzędzi używanych do tych prac. Zagęszczenie drzew zależy również od względów ekonomicznych, związanych z kosztami produkcji sadzonek i potrzebą prowadzenia wczesnych cięć pielęgnacyjnych. Nadmierne zagęszczenie więźby powoduje konieczność rozpoczęcia cięć rozluźniających już w terminie, gdy nie dają one jeszcze korzyści ekonomicznych. Plantację zakłada się zawsze w więźbie regularnej, najczęściej kwadratowej lub prostokątnej, a rzadziej trójkątnej. Najmniejsze odległości między drzewami wynoszą na ogół na początku najczęściej od 2 do 5 metrów. Więźba sadzenia powinna być wyznaczona w terenie bardzo dokładnie, aby umożliwić prowadzenie mechanicznego pielęgnowania gleby i zabiegów uprawowych we wszystkich możliwych kierunkach bez obawy uszkodzenia rosnących na plantacji drzew.


Vl . Pielęgnowanie plantacji


1. Pielęgnowanie gleby


Jak wynika z badań intensywna agrotechnika nie zawsze prowadzi do poprawy właściwości gleby, a w konsekwencji do zwiększenia produkcji drewna w uprawach plantacyjnych. Na niektórych siedliskach leśnych prowadzenie jej może okazać się więc nieuzasadnione ze względów ekonomicznych. Metody agrotechniczne muszą być ściśle dostosowane do wymogów uprawianych odmian drzew i warunków siedliskowych. Pielęgnowanie gleby na plantacjach obejmuje kompleks zabiegów agrotechnicznych, których celem jest regulowanie i poprawa właściwości fizycznych, chemicznych oraz biologicznych gleb, niszczenie chwastów, a przez to lepsze zaopatrzenie drzew w składniki pokarmowe oraz wodę. Ma to istotny wpływ na zwiększenie przyrostu drzew zwłaszcza na glebach, które pod względem swych właściwości nie są optymalne dla uprawianych gatunków. Na glebach lżejszych, dobrze napowietrzonych ale uboższych w próchnicę i składniki pokarmowe, gdzie słabo rosnące chwasty nie stanowią konkurencji dla sadzonek, najistotniejszym zabiegiem agrotechnicznym jest właściwe nawożenie. Natomiast częste spulchnianie gleby nie jest konieczne lub może być nawet szkodliwe, jeżeli gleba została przygotowana głęboką orką. Na glebach cięższych, bardziej zwięzłych a jednocześnie silnie zachwaszczających się częste spulchnianie i przewietrzenie wpływa korzystnie na wzrost drzew . N a glebach żyznych o dobrych właściwościach fizycznych i zasobnych w składniki po karmowe można zrezygnować z uzupełniającego nawożenia mineralnego, a pielęgnowanie gleby ograniczyć tylko do zwalczania chwastów w pierwszym okresie wzrostu drzew (tabela 1). Według dotychczasowych doświadczeń IBL w Polsce ścisłe utrzymywanie na leśnych plantacjach drzew czarnego ugoru i częste spulchnianie gleby jest szczególnie wskazane na glebach cięższych wytworzonych z glin na marglach, glin pylastych i utworów pyłowych ilastych oraz na glebach hydrogenicznych, np.: glebach murszowych, torfowych i czarnych ziemiach wytworzonych na piaskach luźnych i słabo

tabel 1 Schematy zabiegów agrotechnicznych w uprawach plantacyjnych na różnych glebach (Załęskiego 1987)


Gleby

Okres i częstotliwość prowadzenia zabiegów

Nawożenie uzupełniające NPK ustalone na podstawie analiz glebowych

Mało zasobne w składniki pokarmowe i próchnice wytworzone z głębokich piasków luźnych i słabo gliniastych o podłożu gliniastym i poziomie wód gruntowych poniżej 1m.

Przez pierwsze 5 lat jednorazowe płytkie (do 5 cm) spulchnianie gleby wczesną wiosną

W 3, 4 i 5 roku rozsiew P,K tuż przed spulchnieniem gleby N pogłównie na początku okresu wegetacyjnego


Żyzne o dobrych właściwościach fizycznych, wytworzone z utworów pyłowych zwykłych, glin spiaszczonych, pisaków gliniastych oraz z piasków luźnych i słabo gliniastych zalegających na podłożu od 0,5 do 1,0 m


W ciągu pierwszych 2 lub 3 lat 1-3 krotne w roku (zależnie od stopnia zachwaszczenia) odchwaszczenie przez powierzchniowe spulchnianie gleby


W 4 i 5 lub tylko w 5 roku (zależne od kompleksu sorpcyjnego) nawożenie P, K na przedwiośniu lub późną jesienią gleby

N pogłównie jw.


Próchniczne ( mułowe, torfowe, itp.) na piaskach luźnych i słabo gliniastych o wysokim poziomie wód gruntowych (od 0,5 do 1,0 m) mało zasobne w niektóre składniki pokarmowe

Podczas pierwszych 5 lat lub 3-krotne w roku spulchnianie gleby na głębokość lO-15 cm

W 3,4 i 5 roku – nawożenie P, K przed pierwszym spulchnieniem gleby

N pogłównie jw.

Gleby o składzie mechanicznym glin, pyłów ilastych oraz innych utworów zalegających na podłożu lub ilastym do 0,5 m

Przez pierwsze 5 lat 3- lub 4-krotne w roku spulchnianie gleby na głębokość 10-15 cm

W 4 i 5 lub tylko w 5 roku – nawożenie P i K przed pierwszym spulchnieniem gleby

N pogłównie jw.



gliniastych, o wysokim poziomie wód gruntowych. Na glebach tych dzięki wspomnianemu zabiegowi uzyskuje się poprawę struktury, stosunków powietrznych oraz uruchomienie związków pokarmowych, a także zwalczanie chwastów. Wpływa to korzystnie na wzrost drzew na plantacji. Natomiast na glebach lekkich wytworzonych z głębokich piasków luźnych i słabo gliniastych utrzymywanie w początkowym okresie istnienia plantacji czarnego ugoru wpływa ujemnie na kształtowanie różnych właściwości gleb (zmniejsza zawartość próchnicy, niszczy strukturę gruzełkowatą, ułatwia wypłukiwanie składników pokarmowych) a przez to pogarsza warunki wzrostu drzew. Na glebach wytworzonych z piasków gliniastych, glin spiaszczonych, utworów pyłowych zwykłych i lessów utrzymywanie czarnego ugoru w początkowym okresie istnienia plantacji nie wpływa istotnie na wzrost drzew. Mechaniczna obróbka gleby bronami lub glebogryzarkami zwalcza chwasty nie niszcząc ich w bezpośrednim sąsiedztwie drzew na pasie 30-50 cm szerokości. W pierwszych latach po sadzeniu wskazane jest zatem niszczenie tam chwastów ręcznie przez motyczenie, osłonę gleby wokół drzew kawałkiem trwałego materiału naturalnego lub syntetycznego nie przepuszczającego światła, a nawet stosowanie selektywnych herbicydów.

Zbyt częste i głębokie spulchnianie gleby na międzyrzędach plantacji może w latach obfitych opadów wiosenno - letnich być przyczyną wywalania przez wiatr wyrośniętych i niezbyt jeszcze głęboko zakorzenionych młodych drzew. Korzystne jest wtedy ich opalikowanie. Umocnienie drzewek i korzystny wpływ na glebę można też uzyskać obsiewając glebę mieszankami traw, które powinny być corocznie kilkakrotnie koszone i zasilane przez nawożenie, zwłaszcza azotowe.

Na glebach cięższych z wodą gruntową w zasięgu systemów korzeniowych przy sumie opadów większych niż 600 mm pozytywny wpływ na wzrost drzew może mieć wprowadzenie na międzyrzędach co najmniej po 3 latach od sadzenia, łubinu trwałego. Wcześniej może on stanowić zbyt silną konkurencję dla drzew o wodę i składniki pokarmowe, której nie rekompensuje wzbogacenie gleby w azot i poprawa jej struktury. Lubin trwały może poza tym przyciągnąć gryzonie, powodując znaczne szkody w plantacji.

W plantacjach leśnych, złożonych z drzew liściastych można też stosować w pierwszych latach po założeniu przejściową uprawę rolną, głównie roślin okopowych, zasilanych obornikiem.

Najbardziej pewne efekty pielęgnacyjne, polegające na korzystnym wpływie na glebę i mikroklimat plantacji, a przez to na uprawiane drzewa leśne daje wprowadzenie, oprócz gatunku podstawowego domieszki czasowej lub trwałej odpowiednio dobranych drzew gatunków towarzyszących lub krzewów. Domieszka taka ma zwykle również znaczenie biocenotyczne.

2. Cięcia pielęgnacyjne


Cięcia pielęgnacyjne w plantacjach mają przede wszystkim charakter cięć rozluźniających. Ich zasadniczym celem jest zwiększanie dostępu światła do koron drzew, gdy te zaczynają się zwierać. Cięcia te powinny jednocześnie dostarczyć surowca dla przemysłu. Terminy cięć zależą od gatunku, więźby sadzania i szybkości przyrostu drzew. Nie należy dopuścić do zbyt silnego zwarcia koron i ich skrócenia, gdyż powoduje to zahamowanie przyrostu drzew głównie na grubość. Długość żywej korony nie może wynosić mniej niż 1/2 wysokości drzewa. U modrzewia, brzozy i olszy sygnałem do rozpoczęcia cięć rozluźniających jest zetknięcie się koron drzew, a u świerka i jedlicy moment kiedy korony zaczynają się przenikać. z drugiej strony nie wolno dopuścić do nadmiernego rozluźnienia zwarcia, prowadzącego do silnego rozrostu i pogrubienia gałęzi i pni

kosztem wzrostu drzew na wysokość. Dla gatunków podstawowych przewiduje się najczęściej przeprowadzenie około 20-tego roku życia schematycznych cięć rozluźniających z wyjęciem 50% drzew. Cięcia rozluźniające drzew gatunków towarzyszących dostosowuje się do potrzeb gatunków podstawowych. Usuwa się tylko te drzewa towarzyszące, które oddziaływują niekorzystnie na wzrost drzew podstawowych lub mają charakter międzyplonów.

Pozornie jednorodne warunki siedliskowe wykazują jednak miejscowe zróżnicowanie, wpływające w sposób istotny na wzrost i zachowanie poszczególnych drzew nawet identycznych pod względem genetycznym. Do tego dochodzi oddziaływanie różnych przypadkowych czynników ożywionych i nieożywionych, które mogą nawet dość znacznie wpłynąć na wzrost i obniżyć jakość poszczególnych osobników w plantacji. Wskazuje to na słuszność wykonywania zabiegu przerzedzania w sposób w znacznym stopniu selekcyjny, popierając najlepsze fenotypowo składniki plantacji i eliminując najgorsze. w ten spos6b na każdym etapie wzrostu i rozwoju plantacji nie można utrzymać idealnie równomiernego rozmieszczenia drzew. Nie jest to jednak dużą wadą, gdyż najnowsze badania dotyczące prowadzenia trzebieży wskazują na potrzebę wykorzystywania naturalnej skłonności drzew leśnych do tworzenia tzw. biogrup, stwarzających lepsze warunki wzrostu i rozwoju.


3. Indywidualne pielęgnowanie drzew

W plantacyjnych uprawach szybko rosnących drzew leśnych indywidualne pielęgnowanie drzew ma na celu poprawienie jakości produkowanego surowca. Przede wszystkim powinny być pielęgnowane drzewa gatunków podstawowych i to tylko wtedy gdy mają one dostarczyć cennych sortyment6w, takich jak drewno łuszczarskie lub tartaczne. W produkcji surowca

na przerób fizyko-chemiczny pielęgnowanie pojedynczych drzew nie ma uzasadnienia ekonomicznego.

Formowanie przewodnika (pędu głównego) polega na likwidowaniu dwójek i rozwidleń oraz usuwaniu grubszych gałęzi, stanowiących konkurencję dla przewodnika. Należy je wykonywać od pierwszego roku po posadzeniu do uzyskania przez drzewa wysokości około 8 metrów. W okresie pierwszych pięciu lat wzrostu formowanie przewodnika przeprowadza się w 2 i 3 roku, a następnie co 2-3 lata.

Drzewa w plantacji w początkowym okresie rosną praktycznie bez zwarcia. Wskutek tego wytwarzają korony sięgające ich podstawy. Nawet najniższe gałęzie, korzystając z nieograniczonego dostępu światła, nie wykazują tendencji do zamierania będącego warunkiem naturalnego oczyszczenia się pni. Jeżeli więc celem plantacji jest produkcja surowca drzewnego lepszej jakości, a nie tylko masy drzewnej przeznaczonej na przerób fizyko-chemiczny, to konieczne jest podkrzesywanie żywych gałęzi wymuszające proces oczyszczenia pni drzew i tworzenia płaszcza bezsęcznego drewna okrywającego sękaty wewnętrzny stożek. Podkrzesywanie drzew gatunków podstawowych należy wykonywać przynajmniej dwa razy - po raz pierwszy po osiągnięciu przez drzewa wysokości 6-7 metrów, do 1/3 wysokości, po raz drugi do 1/2 wysokości, po osiągnięciu przez drzewa przeciętnej wysokości 1l-l2 metrów. Lepiej jednak drzewa stopniowo w odstępach 2 – 4 letnich, redukując ostrożnie od dołu korony o mniej niż 20% ich długości. Straty przyrostu masy są wtedy niezauważalne.

Podkrzesywanie należy wykonywać przy końcu zimy, na przedwiośniu lub wczesną wiosną, przed ruszeniem soków , natomiast gałęzie martwe można obcinać przez cały rok. Dla brzozy korzystniejszą porą podkrzesywania jest koniec lata ze względu na intensywny i wczesny wyciek soków wiosną. Najlepsze wyniki daje tuż przy pniu gałęzi jak najcieńszych. Niezmiennie ważny jest więc dlatego dobór pochodzeń rodów lub klonów cechujących się drobnogałęzistością. U większości gatunków drzew leśnych grubość gałęzi obcinanych gładko tuż przy pniu nie powinna przekraczać u podstawy 20 mm, a u brzozy 10 mm . Dochodzenie dolnych gałęzi do; tych grubości można przyjąć za sygnał rozpoczęcia i wykonywania zabiegu. Jeżeli konieczne jest podkrzesywanie grubszych gałęzi, stosuje się ich tylcowanie lub obrączkowanie. Najlepszą jakość podkrzesywania zapewniają piłki ręczne obsługiwane z ziemi lub drabin, bądź osadzone na odpowiednio długim wysięgniku. Inne ważne szczegóły dotyczące podkrzesywania podano w specjalnym opracowaniu (Biblioteczka Leśniczego 50).


VII. Ochrona plantacji


Leśne plantacje drzew mają przeważnie charakter monokultur zajmujących większe powierzchnie. Przyciąga to różnego rodzaju szkodniki i sprzyja ich masowemu pojawowi , ułatwia też rozprzestrzenianie się różnego rodzaju chorób powodowanych przez mikroorganizmy, szczególnie gdy na plantację wprowadzono tylko jednolity materiał sadzeniowy niezróżnicowany pod względem genetycznym. Zmniejszaniu zagrożenia służy wprowadzanie różnych domieszek biocenotycznych, a także produkcyjnych, oraz mieszanek wyselekcjonowanych rodów i klonów jednolitych pod względem pożądanych cech produkcyjnych, a różnych pod względem cech odpornościowych .Ochrona drzew przed szkodami powodowanymi przez zwierzynę, owady i choroby jest jednym z ważniejszych warunków opłacalności produkcji drewna w uprawach plantacyjnych. Gdy nie można zapewnić skutecznej ochrony takich upraw, lepiej jest stosować raczej tradycyjne sposoby uprawy drzew. Zarówno profilaktyczne zabiegi ochronne, jak i skierowane na likwidowanie zagrożeń ze strony różnych szkodliwych czynników prowadzone na plantacjach nie odbiegają zasadniczo od tych, które są stosowane w uprawach leśnych, młodnikach i dojrzewających drzewostanach. Szkodom ze strony zwierzyny należy zapobiegać przede wszystkim przez wykonanie odpowiedniego ogrodzenia plantacji, które musi być skrupulatnie i starannie kontrolowane i naprawiane. Innym wyjściem jest stosowanie chemicznych środków odstraszających lub indywidualne fizyczne zabezpieczenie drzew przed zgryzieniem lub spałowaniem. Zwalczanie szkodnik6w owadzich i chorób prowadzi się na plantacjach tak samo jak w zwykłych drzewostanach.


VIII. Drzewa leśne w uprawach plantacyjnych w Polsce


Modrzew europejski. Do wykorzystania w uprawie plantacyjnej nadają się przede wszystkim dwa ekotypy modrzewia europejskiego - polski (przede wszystkim pochodzenia z Gór świętokrzyskich z wyłączeniem Góry Chełmowej - głównie Skarżysko) oraz sudecki (pochodzenia wprowadzane sztucznie w Ziemi Kłodzkiej głównie Kłodzko oraz na Równinie Niemodlińskiej - Prószków). Pod plantacje modrzewia nadają się gleby, brunatne, pyłowe, szare gleby leśne, czarne ziemie, rędziny o miąższości nie mniejszej niż 1 metr, gleby opadowo glejowe i mady rzeczne z wodą gruntową poniżej 150 cm odpowiednie przede

wszystkie jako siedliska LMśw i Lśw , a także żyźniejszego BMśw.

D1a modrzewia zakłada się w plantacjach okres produkcji 40-60 1at. Według badań przeprowadzonych na powierzchniach doświadczalnych SGGW modrzew polski po 20 latach wzrostu w uprawie na siedlisku LMśw osiągnął zasobność 203 m3/ha, przyrost przeciętny całkowitej plantacyjnej produkcji wynosił 10,7 m3/ha/rok. Na powierzchniach prowadzonych przez IBL na siedlisku Lśw 17-letni modrzew osiągnął zasobność 239 m3/ha i przyrost przeciętny 14,1 m3/ha/rok.

Do zakładania plantacji najlepsze okazały się sadzonki szkółkowane o symbolu produkcyjnym 2/1 lub 1/1 o wysokości 35- 70 cm, z systemem korzeniowym o długości co najmniej 25 cm i grubości w szyi korzeniowej 4- 7 mm . W terenach o małej ilości opadów (mniej niż 550 mm) dobrze jest sadzić sadzonki modrzewia uprzednio silnie podkrzesane. W lepszych warunkach wilgotnościowych dotyczy to tylko sadzonek wyrośniętych - o wysokości powyżej 70 cm. Modrzew może być uprawiany w plantacjach bez gatunków towarzyszących oraz w zmieszaniu jednostkowym z jedlicą lub brzozą. Zalecana niekiedy domieszka świerka nie jest dla modrzewia zbyt korzystna, zarówno ze względu na wytwarzany przez świerka fitoklimat jak i niekorzystną ściółkę obu drzew .

Dla modrzewia zalecana jest więźba sadzenia od 3,0 x 4,0 do 4,0 x 5,0 m . Przy zastosowaniu luźniejszej więźby niż 3,0 x 4,0 m wskazane jest wprowadzanie gatunków towarzyszących.

Modrzew znosi dobrze podkrzesywanie gałęzi nawet o grubości 30 mm .

Opracowane już w skali praktycznej wegetatywne rozmnażanie modrzewia pozwala przystępować stopniowo do wykorzystania w plantacjach wyselekcjonowanych klonów. W niedługim czasie znajdzie też z pewnością zastosowanie w plantacjach znany z dużej heterozji wzrostu mieszaniec modrzewia europejskiego i japońskiego.

Świerk pospolity, Ze względu na późną kulminację bieżącego przyrostu miąższości świerk pospolity nie może być uznany za gatunek szybko rosnący. Jednak ze względu na wartościowe drewno, które można uzyskać w okresie 60 lat, a także wpływ na otoczenie i fitoklimat gatunek ten jest pożądany także w uprawie plantacyjnej, szczególnie tam, gdzie nie występuje z natury , a warunki pozwalają na jego wprowadzenie. W Polsce występuje szereg bardzo cennych pochodzeń świerka, do których zaliczane są przede wszystkim pochodzenia z Beskidu Śląskiego i żywieckiego (Wisła, Istebna, Rycerka) oraz z Puszczy Augustowskiej, Białowieskicj i Boreckiej. Wydaje się oprócz nich przydatny do uprawy plantacyjnej może być świerk pochodzący z Małopolskiej Krainy przyrodniczo-leśnej (z Roztocza i Gór Świętokrzyskich).

Świerkom odpowiadają gleby takie jak modrzewiowi, z poziomem wody gruntowe poniżej l metra. Świerk może być gatunkiem podstawowym, może być też uprawiany jako międzyplon na choinki, a także w plantacji dwugatunkowej, np. świerkowo-brzozowej, w której w początkowej fazie pełni rolę gatunku pielęgnującego pień brzozy, później część drzewek można wyciąć na choinki, a pozostałą część po usunięciu brzozy prowadzić jako gatunek podstawowy w dłuższym cyklu produkcyjnym (do około 60 lat). Rolę pielęgnacyjną świerk może także pełnić wobec jedlicy, która rośnie znacznie szybciej. Oba gatunki prowadzi się w cyklu 6O-lemim.

Według badań przeprowadzonych na powierzchniach doświadczalnych SGGW , gdzie na siedlisku Lśw świerk występują w zmieszaniu z brzozą brodawkowatą, po 20 latach wzrostu w uprawie plantacyjnej zasobność obu gatunków wynosi 126 m3/ha, a przyrost przeciętny całkowitej produkcji wynosi 6,2 m3/ha/rok.

Do założenia plantacji nadają się już przesadki o symbolu produkcyjnym l,5/l,5 lub 2/1 oraz 2/2 i 3/1, o wysokości co najmniej 30 cm, korzeniach o długości 20 cm i średnicy w szyi korzeniowej 5 mm . Bardziej przydatne, choć droższe byłyby sadzonki dwukrotnie szkółkowane o symbolach 2/2/1, 2/2/2, a nawet 2/3/2, a więc 5,6 lub 7-lemie o minima1nej wysokości ok. 50-80 cm i średnicy w szyi korzeniowej 7-10 mm . Są one stosowane przy sadzeniu w luźnej więźbie w krajach Europy Zachodniej.

Bardziej przydatne w plantacjach od sadzonek generatywnych wyprodukowanych z nasion będą u nas wkrótce sadzonki świerkowe otrzymywane na drodze rozmnażania wegetatywnego i reprezentujące wyselekcjonowane klony odznaczające się szybkim wzrostem i drewnem o pożądanych cechach. Świerka sadzi się z reguły w więźbie 2,0 x 2,5; 2,0 x 3,0; 2,5 x 3,0 i 3,0 x 3,0 metra. Gęstszą więźbę od podanych stosuje się szczególnie wtedy, gdy po około 10 latach przy okazji przerzedzania zamierza się pozyskiwać na plantacji choinki.

Jedlica Douglasa (Daglezja). Do upraw plantacyjnych nadaje się tylko jedlica odmiany zielonej, najlepszych, szybko rosnących i wysoko produkcyjnych pochodzeń z zachodnich, nadoceanicznych obszarów Ameryki Północnej. Według badań krajowych w Polsce należy wprowadzić tylko odporne na mrozy i przymrozki pochodzenia z Brytyjskiej Columbii w Kanadzie i stanu Washington w USA. Plantacje jedlicy trzeba zakładać na glebach żyznych, przydatnych także do uprawy plantacyjnej modrzewia europejskiego, z wodą gruntową poniżej 1,5 metra, odpowiadające głównie siedliskom LMśw i Lśw i ewentualnie warunkom przejściowym między świeżym borem mieszanym a lasem mieszanym. Sadzonki jedlicy źle znoszą dołowanie.

Obsadzenie plantacji powinno odbyć się możliwie bezpośrednio po wyjęciu sadzonek ze szkółki. Stosuje się przesadki o symbolu produkcyjnym l/l, 1,5/1,5 lub 2/1, o wysokości co najmniej 30 cm, korzeniach długości 20 cm i średnicy w szyi korzeniowej 5 mm . Więźba sadzenia w zależności od siedliska i zaplanowanych cięć rozluźniających wynosi 2,5 x 3,0; 3,0 x 3,0;3,0 x 4,0 a nawet 4,0 x 4,0 metry.

W plantacjach jedlicy, która wymaga osłony w pierwszym okresie wzrostu, wprowadza się gatunki pielęgnujące. Najodpowiedniejszymi są o1sza czarna i szara, a na glebach o zbyt małej dla o1szy wilgotności również lipa lub dąb czerwony. Cykl produkcyjny dla jedlicy wynosi 60 lat. Podkrzesywanie żywych gałęzi jest dla tego gatunku bardzo wskazane. W Polsce według dotychczasowych doświadczeń IBL po 20 latach wzrostu na siedlisku Lśw jedlica rosnąca z domieszką biocenotyczną olszy szarej osiągneła zasobność 50 m3/ha oraz przyrost przeciętny całkowitej produkcji 2,5 m3/ha/rok.

Brzoza brodawkowata. W przypadku brzozy brodawkowatej różnice między populacjami nie są tak wyraźne jak u innych rodzimych drzew leśnych. Duży więc nacisk należy położyć na indywidualne cechy drzew nasiennych. Trzeba np. unikać zbioru nasion z drzew matecznych o formie płaczącej, których potomstwo nie sprawdza się w plantacjach. Brzoza brodawkowata ma bogatą amplitudę ekologiczną, ale tylko na gruntach żyznych, nadających się, z wyjątkiem gleb rdzawych, także pod wydajne plantacje modrzewia, daje wysoką produkcję drewna. Gleby te powinny odpowiadać siedliskom co najmniej BMśw lub BMw, a głównie LMśw i Lśw do Lw i OIJ. Najlepiej gdy woda gruntowa znajduje się na głębokości około 1 metra.

Do zakładania plantacji nadają się przede wszystkim szkółkowane sadzonki o symbolu produkcyjnym 0,5/1,5 i 1/1, w formie naturalnej lub podkrzesane o wysokości 35- 120 cm, korzeniach długości co najmniej 25 cm i średnicy w szyi korzeniowej 3- 7 mm . Sadzi się je zwykle o kilka (2-5), a na glebach luźniejszych nawet o kilkanaście (15-20) centymetr6w głębiej niż rosły w szkółce. W terenach o małej ilości opadów (poniżej 550 mm) należy stosować sadzonki uprzednio podkrzesane. Więźba sadzenia w zależności od stopnia żyzności gleby i przewidywanych cięć rozluźniających wynosi 3,0 x 3,0; 3,0 x 4,0; 4,0 x 4,0 lub 4,0 x 5,0. Przy luźniejszych więźbach wskazane jest wprowadzanie domieszki pielęgnacyjnej. Domieszkę produkcyjną do brzozy brodawkowatej mogą stanowić przede wszystkim modrzew i jedlica. Korzystna jest również domieszka świerka, który ze względu na wolniejszy wzrost powinien być usuwany później niż brzoza. Cykl produkcyjny dla brzozy wynosi na ogół 40 lat, może być jednak przedłużony do 60 lat. Gałęzie brzozowe o grubości do 10 mm można obcinać przy pniu, a w przypadku grubszych (do 20-30 mm) należy pozostawić tylec o długości 3-4 cm, który po 3-5 latach musi być usunięty. Należy dodać, że brzoza jako gatunek pionierski daje dobre efekty w uprawie plantacyjnej na słabszych gruntach porolnych j zdegradowanych, ubogich glebach leśnych. Według dotychczasowych doświadczeń po 20 latach wzrostu brzozy z jednostkową domieszką olszy szarej na siedlisku zdegradowanego boru świeżego (powierzchnia plantacyjna SGGW na ubogiej glebie bielicowej wytworzonej z piasku luźnego drobnoziarnistego z różną domieszką części szkieletowych), osiągnęła ona zasobność 72 m3/ha i przyrost przeciętny całkowitej produkcji 3,6 m3/ha/rok.Według badań IBL na żyznych siedliskach po 20 latach wzrostu brzoza brodawkowata osiągała całkowitą produkcję grubizny 214 m3/ha na Lśw oraz 240 m3/ha na LMśw i Lśw. Przeciętny roczny przyrost całkowitej produkcji wyniósł odpowiednio 10,7 m3/ha/rok i 12,0 m3/ha/rok.Zalecenia dotyczące brzozy brodawkowatej odnoszą się w większości także do brzozy omszonej, którą można wykorzystać w plantacjach nastawionych na produkcji drewna na siedliskach BMw, Lw i OIJ.

Olsza czarna. W plantacjach olsza czarna może pełnić nie tylko ważną rolę produkcyjną ale także pielęgnacyjną i biocenotyczną. Domieszka tego gatunku powoduje wzbogacenie g1eby w azot. Dla olszy czarnej najodpowiedniejsze są czarne ziemie, gleby murszowe, wytworzone z torfowisk niskich oraz przejściowych, gleby opadowo - glejowe, mady rzeczne, a także g1eby bagienne po uregulowaniu stosunków wodnych. Najlepiej odpowiada jej woda przepływowa na głębokości 0,5-1 metra. Warunki glebowe powinny odpowiadać siedliskom Lśw, Lw i OIJ.

Według wstępnych wynik6w doświadczeń i badań do najcenniejszych zaliczana jest olsza czarna z Puszczy Białowieskiej, a także niektóre pochodzenia z południowej części kraju (Wołczyn, Ulanów).

W plantacjach sadzi się z reguły przesadki o symbolu produkcyjnym l/l lub 2/l, a wyjątkowo także wyrośnięte siewki l/0. Sadzonki takie muszą mieć wysokość 35-120 cm, korzeń długości co najmniej 25 cm i średnicę w szyi korzeniowej 5-10 mm . Sadzi się je 2-5 cm głębiej niż rosły w szkółce w więźbie jaką narzuca więźba głównego gatunku w plantacji, którym może być brzoza, jedlica czy świerk. Cykl produkcyjny olszy czarnej wynosi około 40 lat. Duże znaczenie, przede wszystkim jako pielęgnacyjny gatunek towarzyszący ma olsza szara. Zasady jej uprawy są takie same jak o1szy czarnej. W plantacjach byłyby szczególnie przydatne mieszańce obu gatunków cechujące się heterozją wzrostu. Oprócz drzew leśnych omówionych gatunków przydatne w plantacjach, które będą zakładane na terenie naszego kraju, okażą się z pewnością egzoty iglaste: modrzew japoński, jodła o1brzymia, sosna Weymutha i żywotnik olbrzymi, a z liściastych przede wszystkim starannie dobrane klony topoli osiki, euroamerykańskiej osiki mieszańcowej (topola osika x osika amerykańska), topoli szarej i wierzb drzewiastych. Należałoby też sprawdzić m. in. przydatność takich obcych gatunków liściastych jak: bożodrzew gruczołowaty i tulipanowiec amerykański.



Strona 6 z 6


Wyszukiwarka