Witold Gombrowicz - Ferdydurke

1. Autor

- ur. 4.12.1904r. w rodzinie szlacheckiej

- ukończył gimnazjum św. Stanisława Kostki, na UW ukończył prawo, w Paryżu studiował filozofię i ekonomię

- 1.08.1938r. wyemigrował do Argentyny

- publikował w miesięczniku "Kultura" w Paryżu

- przeniósł się w okolice Nicei, a w 1969r. umarł na zapalenie płuc

Dzieła:

- Pamiętnik z okresu dojrzewania 1933r.

- Ferdydurke 1938r.

- dramat Ślub

- Trans-Atlantyk 1953r.

- Pornografia 1960r.

- Operetka 1967r.

2. Tytuł

Istnieją trzy teorie dotyczące znaczenia tytułu:

1) nic nie znaczy

2) jest nawiązaniem do bohatera książki "Babbit" Sinclaira Lewisa, Freddy Durke'go

3) pochodzi od sformułowania thirty door key

3. Epoka

XX-lecie międzywojenne, nurt awangardowy

4. Czas powstania utworu - 1938r.

5. Czas i miejsce akcji

Czas: lata 30. XX wieku (w tym okresie książka powstała), wskazują na to urządzenia w powszechnym użytku, a także realia kulturowe

Część pierwsza - mieszkanie Józia w Warszawie, później szkoła dyrektora Piórkowskiego

Część druga - dom państwa Młodziaków

Część trzecia - dworek Hurleckich w Bolimowie

6. Bohaterowie

Józio Kowalski - początkujący pisarz, którego debiutancka książka spotkała się z ostrą krytyką i niezrozumieniem. Józio ma problem z określeniem własnej tożsamości, czuje się ciągle jak dziecko i przeżywa rozterki. Napisał Pamiętnik z okresu dojrzewania, ten sam tytuł nosi pierwsze dzieło Gombrowicza. Józio za sprawą profesora Pimki trafia znowu do szkoły i wypowiada wojnę formom

Miętus (Miętalski) - uczeń gimnazjum, jeden z głównych przeciwników niewinności, od początku opowiada się za walką z nią; to on pisze na drzewie słowo mające obrazić profesora Pimkę. Staje na czele stronnictwa "chłopaków". Przegrywa walkę na miny z Syfonem, ale mści się dokonując na nim "gwałtu przez uszy". Przez całą książkę tęskni do parobków, chce się z nimi bratać

Profesor Pimko - manipulator i uosobienie mentalności belfra, "upupia" podopiecznych i steruje nimi na różne sposoby, nadając ich "gębom" niewinność i czystość (matki obserwujące synów zza płotu, kartka podrzucona uczniom, umieszczenie Józia u Młodziaków). Zaleca się do Zuty, zagadując ją o Norwida, zalega na zwracanie się do niego per "ty"

Bladaczka - nauczyciel języka polskiego, który przez konsekwentne powtarzanie stara się wpoić uczniom zachwyt nad Słowackim jako wielkim poetą

Syfon (Pylaszkiewicz) - uczeń zawsze przygotowany do lekcji, ostatnia nadzieja nauczycieli i przywódca "chłopiąt", przekonany o wyższości ideałów i czystości. W walce z Miętusem stosuje miny podniosłe i szlachetne; po uświadomieniu mającym miejsce zaraz po wygranym przez niego pojedynku nie może sobie poradzić z utratą niewinności i popełnia samobójstwo

Kopyrda - uczeń trzymający się na uboczu, nie wykazujący zainteresowania sporem "chłopiąt" i "chłopaków", natomiast zainteresowany Zutą. Zostaje zwabiony przez Józia do jej pokoju razem z profesorem Pimką

Młodziakowie - mieszczańska rodzina chlubiąca się nowoczesnymi poglądami i swobodą obyczajową, córkę Zutę zachęcają do łamania konwenansów (np. do urodzenia nieślubnego dziecka). Odmienne poglądy prezentują, kiedy znajdują w pokoju Zuty Kopyrdę i profesora Pimkę - za sprawą podstępu Józia wychodzi wówczas ich ukryta dotychczas konserwatywność.

Hurleccy - dalecy krewni Józia, właściciele majątku Bolimów. W skład ziemiańskiej rodziny wchodzą: ciotka Hurlecka, wuj Konstanty, ich syn Zygmunt i córka Zosia. Konstanty uważa się za bywałego w świecie i widzi u siebie "niedbałą elegancję"; jest zwolennikiem tradycyjnych metod postępowania z chłopami, tj. przywoływania ich do porządku przez "dawanie w gębę". Cała rodzina reprezentuje tradycyjne ziemiańskie postawy. Służba za ich plecami krytykuje łakomstwo i nieróbstwo państwa. Porządek w Bolimowie zostaje zakłócony po przyjeździe Miętusa

Walek - służący w domu Hurleckich, jako parobek obiekt fascynacji Miętusa. Po długich namowach zgadza się go uderzyć w twarz na znak bra-tania się, co daje początek zachwianiu ustalonej od wieków hierarchii i w konsekwencji doprowadza do buntu chłopów

7. Problematyka

1) - gęba - oblicze ukazywane innym ludziom w danych warunkach

- łydka - manifestacja nowoczesności

- pupa - umniejszenie zasług, dojrzałości

2) walka z formą, pozorami oraz narzucanymi przez kulturę i społeczeństwo schematami; nieudana, ponieważ okazuje się, że przed gębą człowiek może uciec tylko w drugą gębę

3) rozważania, czy ludzie stwarzają formę, czy forma stwarza ludzi

8. Realizacja haseł (awangarda)

- zerwanie z kanonem powieści realistycznej

- niejednolita struktura powieści

- przerysowane postacie i sytuacje

- słowa-klucze (gęba, łydka, pupa)

- walka ze schematami

Ferdydurke utrzymana jest w konwencji groteski.

Groteska - kategoria estetyczna charakteryzująca się łączeniem w jednym dziele elementów przeciwstawnych, np. tragicznych i komicznych, fantastycznych i realistycznych. Wśród polskich literatów szczególnie upodobali ją sobie Gombrowicz i Schulz

Parodia - wyrazista stylizacja, która może łączyć się z różnymi gatunkami literackimi; jej istotą jest uzyskanie obrazu o charakterze komicznym. Parodia naśladuje styl danego dzieła, utworu, kierunku lub ogólnie przyjętych schematów, przerysowuje żartobliwie cechy pierwowzoru, wprowadzając go w inny kontekst lub narzucając mu inną funkcję; jest to zatem celowe naśladowanie prześmiewcze

9. Streszczenie

Część I

Józio, początkujący pisarz, budzi się pewnego dnia z niepokojem, że mimo ukończenia trzydziestu lat jest ciągle "niewypierzonym chłystkiem". Jego dom odwiedza profesor Pimko, który prowadzi Józia ponownie do szkoły, mającej na celu "upupianie" podopiecznych. Uczniom narzucana jest gęba czystości i niewinności, co nie wszystkim odpowiada, z racji czego kształtują się stronnictwa buntujących się przeciwko nakładanym przez szkołę schematom "chłopaków" pod wodzą Miętusa i podporządkowujących się "chłopiąt" przewodzonych przez Syfona. Jednocześnie Józio spotyka się z systemem szkolnego wychowania, w którym nie ma miejsca na samodzielne myślenie, a którego podstawą jest bezmyślne powtarzanie (przykładem jest profesor Bladaczka, każący uczniom powtarzać "Słowacki wielkim poetą był" i nie próbujący nawet ich Słowackim zainteresować). Dochodzi do pojedynku na miny między przywódcami obu stronnictw, który kończy się "gwałtem przez uszy: dokonanym na Syfonie przez Miętusa.

Filidor dzieckiem podszyty

Dochodzi do pojedynku dwóch profesorów: syntetyka Filidora i analityka Anty-Filidora, który rozłożył na części żonę Filidora. Kobieta trafiła do szpitala, a syntetyk zaczął myśleć o zemście, czyli zsyntetyzowaniu partnerki Anty-Filidora, Flory Gente. Dokonuje tego poprzez pieniądze, tworząc stos złotówka po złotówce. Profesorowie stają do pojedynku na pistolety i obaj odstrzeliwują kolejne części ciała partnerki rywala (te same w turze). Filidor wspomina wydarzenie po latach.

Część II

Profesor Pimko zabiera Józia na stancje u państwa Młodziaków; uważa, że dom hołdujący nowoczesności nauczy Józia naturalności i ten przestanie wreszcie udawać dorosłego. W uczeniu młodości znaczącą rolę ma mieć córka Młodziaków, Zuta, nowoczesna pensjonarka. Józio, początkowo zainteresowany dziewczyną, szybko odkrywa, że "nowoczesność" według Młodziaków oznacza swobodę obyczajową i ignorancję interektualną, a także brak poszanowania dla manier. Postanawia zepsuć maskę i grę pozorów domowników. Po znalezieniu w szufladzie Zuty listu swojego szkolnego kolegi, Kopyrdy, a także profesora Pimki, pisze w imieniu dziewczyny wiadomości do nich i zaprasza ich w nocy do pokoju Zuty. Obaj się zjawiają, najpierw Kopyrda, później Pimko. Józio zaczyna wołać, że w domu jest złodziei, czym skłania Młodziaków do wejścia i zobaczenia obu adoratorów córki. Kopyrda zostaje przyjęty spokojnie, jednak po odkryciu znacznie starszego profesora Pimki Młodziakowie tracą rezon, ujawniają konserwatywne oblicze i zaczyna się szarpanina. Józio opuszcza dom w towarzystwie Miętusa, który spędzał czas ze służącą Młodziaków. Obaj udają się na poszukiwanie prawdziwego parobka, o którego odnalezieniu marzy Miętus.

Filibert dzieckiem podszyty

Miejsce ma mecz tenisowy, podczas którego jeden strzał z pistoletu wywołuje cała lawinę wydarzeń; mężczyźni w pewnym momencie dosiadają kobiet jak koni, Filibert dopytuje, czy ktoś chce obrazić jego żonę, a obrażona kobieta rodzi niespodziewanie dziecko. Filibert zostaje "podszyty dzieckiem".

Część III

Po opuszczeniu Warszawy Józio i Miętus napotykają chłopów zachowujących się jak psy, przed którymi ratuje ich ciotka Józia, pani Hulecka. Zabiera obu do Bolimowa i zachowuje się, jakby Józio był wciąż chłopcem. Na miejscu spotykają wuja Konstantego, Zygmunta i Zosię, a Miętus spotyka prawdziwego parobka imieniem Walek, z których chce się bra-tać. Udaje mu się skłonic służącego do uderzenia go w twarz, a Hurleccy dostrzegają, że w dworku zaczęły dziać się dziwne rzeczy. Józio i Miętus postanawiają uciec z Bolimowa, ten drugi upiera się, by wziąć ze sobą Walka, natomiast Józio uważa, że zgodnie z tradycją powinna to być Zosia. Próba porwania Walka kończy się niepowodzeniem i przyłapaniem, parobek zostaje posądzony o kradzież i Konstanty każe go w obronie starego porządku. Miętus interweniuje, w efekcie czego Walek przypadkowo uderza Konstantego i wybucha bunt chłopów, a Józio ucieka na oślep. Przyłącza się do niego schowana w ogrodzie Zosia, przez co ucieczka zaczyna przypominać porwanie; Józio ma zamiar porzucić dziewczynę po wydostaniu się z Bolimowa, jednak ostatecznie dochodzi do pocałunku (" [...] musiałem ucałować swoją gębą jej gębę, gdyż ona swoją gębą moją ucałowała gębę.") i okazuje się, że ucieczka przed formą jest niemożliwa i przed gębą można uciec tylko w inną gębę, a przed pupą uciec się nie da.