Rozród

Dojrzałość płciowa

Zwierzęta gospodarskie osiągają ją, gdy są w zdolne do wytwarzania i uwalniania pełnowartościowych gamet. Samce- zdolne do ejakulacji pełnowartościowego nasienia, samice- pierwsza ruja i jajeczkowanie. Wiek dojrzałości jest uwarunkowany genetycznie i zależy od wielu czynników warunki środowiskowe, klimatyczne, temperatura). Bydło samce 7-10, samice 6-7 miesięcy, konie 23-27/12-18, psy 9-12/9-12. Jeżeli ruja występuje sezonowo (owce) osiągnięcie dojrzałości płciowej zależy od terminu porodu. Dojrzewanie płciowe zachodzi w czasie, kiedy sekrecja gonadoliberyny (GnRH) i gonadotropin jest wystarczająca do zapoczątkowania wytwarzania pełnowartościowych gamet. W dojrzewaniu płciowym uczestniczą także hormony regulujące wzrost i rozwój organizmu (h. tarczycy, h. wzrostu, insulinopodobny czynnik wzrostu-1, insulina, leptyna).

Wytwarzanie i budowa plemników

Miejscem wytwarzania są kanaliki plemnikotwórcze jądra. Stanowią one u dojrzałych samców ok. 90% masy jądra. Ich ścianki są zbudowane z błony granicznej i podstawnej. Na niej leżą kom. podporowe Sertoliego (stwarzają odpowiednie środowisko dla rozwoju kom. rozrodczych, rola odżywcza, wytwarzanie hormonów). Pomiędzy kanalikami występują kom. śródmiąższowe, naczynia krwionośne i chłonne, kom. nabłonkowe, limfocyty i makrofagi. Pomiędzy kanalikami a naczyniami krwionośnymi istnieje bariera krew-jądro. Proces przekształcenia się pierwotnej kom. rozrodczej męskiej w plemnik to spermatogeneza. Pierwszy etap to kilka podziałów mitotycznych spermatogonii i wytworzenie spermatocytów I rzędu. Następnie są podziały mitotyczne powodujące wytworzenie spermatyd i przekształcenie ich w plemniki. Czas trwania spermatogenezy u różnych gat. zwierząt jest różny (mężczyzna 75 dni, buhaj 60, ogier 55). Najmniej zróżnicowanymi komórkami są spermatogonia A0. u ssaków podlegają 6-krotnym podziałom mitotycznym i przekształcają się kolejno w spermatogonia A1, A2, A3, A4, pośrednie i B. Po podziałach mitotycznych następuje replikacja DNA. Spermatocyty I rzędu mają tetraploidalna ilość DNA i diploidalną liczbę chromosomów. Następuje mejoza I i powstają spermatocyty II rzędu (2c, 1n). Drugi podział mejotyczny powoduje powstanie spermatyd o pojedynczej liczbie chromosomów i pojedynczej ilości DNA. W wyniku podziałów 1 spermatocytu I powstają 4 spermatydy. Proces przekształcenia ich w plemniki to spermiogeneza. Wykształca się akrosom, z jądra spermatydy powstaje główka plemnika, centrosom spermatydy dzieli się na 2 centriole i z jednej z nich tworzy się witka plemnika. Kom. rozrodcze w kanalikach plemnikotwórczych ułożone są koncentrycznie, najmniej zaawansowane w rozwoju- bliżej błony kanalika, bardziej rozwinięte- bliżej światła.

Budowa plemnika: składa się z główki i witki. Kształt główki i długość witki są charakterystyczne dla gatunku. Całkowita jego długość wynosi 50-80 mikrom. Główkę wypełnia skondensowana chromatyna jądrowa. Pokrywa ją akrosom, który zawiera enzymy potrzebne w procesie zapłodnienia (akrozyny, hialuronidaza, fosfolipazy, kolagenozy). Pokrywa go bł. akrosomalna zewn. i wewn. W tylnej części czapeczki akrosomalnej jest stabilny region akrosomu- segment równikowy (miejsce odpowiedzialne za rozpoznanie kom jajowej przez plemnik). Witka plemnika składa się z 4 odcinków: szyjki, wstawki tutaj dużo mitochondriów), części głównej (najdłuższy ocinek witki, posiada osłonkę włóknistą) i części końcowej. Wzdłuż całej witki przebiega włókno osiowe zbudowane z mikrotubul- 2 środkowych 9 parzystych obwodowych.

Dojrzewanie plemników w najądrzach

Plemniki po wykształceniu przemieszczają się do kanalików prostych, a stamtąd do przewodzików sieci jądra, które przechodzą w przewodziki wyprowadzające jądra umiejscowione w głowie najądrzy. Następnie plemniki dostają się do przewodu najądrza, gdzie dość długo przebywają. Najdłużej przebywają w ogonie najądrza, gdzie jest ich magazyn. W najądrzu zachodzi resorpcja płynu jądrowego i wydzielanie wielu składników, które biologicznie uaktywniają plemniki. Plemniki uzyskują zdolność do aktywnego, postępowego ruchu. Zostają one pokryte wydzieliną, która chroni je przed działaniem enzymów znajdujących się w plazmie nasienia. Zostają obniżone ich przemiany energetyczne. Następuje tutaj także selekcja plemników, nieprawidłowo zbudowane są fagocytowane przez spermiofagi.

Hormony gonad

Jądra wydzielają hormony steroidowe w bardzo wczesnym okresie rozwoju płodowego. Wytwarzane są androgeny (testosteron i dihydrotestosteron), estrogeny, niesteroidowe czynniki regulujące. (patrz regulacja procesów rozrodczych).

Wytwarzanie hormonów steroidowych w jajnikach następuje później niż w jądrach. Hormony pęcherzykowe (estrogeny)- wytwarzane w pęcherzykach III rzedu, należą do nich 17beta- estradiol, estron, estriol. Przed osiągnięciem dojrzałości płciowej powodują wykształcenie się wtórnych cech płciowych. W trakcie cyklu płciowego powodują wystąpienie objawów rujowych, rozrost gruczołów macicznych i wzrost na grubość warstwy śluzowej macicy. Ich produkcja znajduje się pod kontrolą FSH. Hormon ciałka żółtego (progesteron) – tworzenie zachodzi w luteinowych kom. ciałka żółtego powstałych z kom. warstwy ziarnistej, niewielka ilość w kom. warstwy ziarnistej pęcherzyków jajnikowych. Steruje fazą wydzielnicza błony śluzowej macicy i w ten sposób przygotowuje ją na przyjęcie zapłodnionego jaja i odżywianie zarodka. Chroni rosnący płód przed poronieniem, hamuje dojrzewanie i pękanie kolejnych pęcherzyków jajnikowych. Jego produkcja pobudzana jest przez LH.

Regulacja procesów rozrodczych

Ważną rolę odgrywają ukł. hormonalny i nerwowy oraz czynniki środowiskowe. W przedniej części przysadki u samców wytwarzane są 3 hormony, które wpływają na jądro: h. luteinizujący (LH), h. dojrzewania pęcherzyka (FSH), prolaktyna (PRL). Wytwarzanie tych hormonów reguluje podwzgórze poprzez wydzielanie gonadoliberyny. Tkanką docelowa dla hormonu LH są komórki śródmiąższowe jądra, pod jego wpływem następuje pobudzenie wydzielania androgenów. Do androgenów zaliczamy testosteron (T) i dihydrotesotsteron (DHT). Androgeny wywierają fizyczny efekt po połączeniu z receptorem androgenowym). Mają rozległy wpływ na procesy rozrodcze i metaboliczne u samców: 1) regulują proces spermatogenezy 2) wpływają na dojrzewanie plemników w najądrzach 3) oddziałują na sekrecję gruczołów płciowych dodatkowych 4) uczestniczą w wykształceniu wtórnych cech płciowych (budowa ciała, owłosienie) 5) wpływają na seksualny behawior samca 6) regulują metabolizm (działają anabolizująco na tk. mięśniową) 7) wpływają na mięśnie dźwigaczy jąder i bł. kurczliwą moszny, regulując temperaturę jąder 8) razem z mineralokortykoidami kory nadnerczy wpływają na zatrzymanie wody i elektrolitów w organizmie. Poziom testosteronu we krwi reguluje wydzielanie LH na zasadzie ujemnego sprzężenie zwrotnego. Estrogeny- są wytwarzane przez kom. podporowe i śródmiąższowe i przez kolejne stadia kom. rozrodczych. Ich receptory znajdują się w jądrach kom. Sertoliego i Leydiga, kom. mięśniowych okołokanalikowych, kom. plemnikotwórczych (receptory alfa- i beta-estrogenowe). Mają duże znaczenie w procesie różnicowania spermatocytów, są niezbędne do dojrzewania plemników w najądrzach, wpływają na wydzielanie plazmy nasienia przez dodatkowe gruczoły płciowe. Białko StAR- regulator steroidogenezy jądrowej, występuje w mitochondriach i uczestniczy w transporcie cholesterolu (substratu dla powstających hormonów steroidowych), z zewnętrznej do wewnętrznej błony mitochondialnej. Prolaktyna (PRL)- hormon przysadki, odgrywa ważna rolę w układzie rozrodczym samca. Receptory zlokalizowane są w kom. jądra (kom. Leydiga i Sertoliego, spermatogonia, spermatocyty, spermatydy, plemniki), najądrzu, nasieniowodzie, pęcherzykach nasiennych i prostacie. W kom. Leydiga prolaktyna z LH reguluje proces steroidogenezy- stymulują sekrecję testosteronu i estradiolu. W Kom. Sertoliego- reguluje proces spermatogenezy. W gruczołach płciowych dodatkowych podtrzymuje ich funkcje i wpływa na skład wydzielanej przez nie wydzieliny. Czynniki peptydowe- produkowane przez kom. śródmiąższowe 1) POMC i peptydy które z niej powstają ( beta-endorfina, h. adrenokortykotropowy(ACTH) i melanotropowy(MSH)). ACTH i MSH pobudzają podziały komórek rozrodczych i oddziałują stymulująco na procesy rozrodcze zachodzące w kom. podporowych. Endorfina w podwyższonych ilościach oddziałuje hamująco na procesy zachodzące w kom. podporowych. 2) Oksytocyna- wpływa na przemieszczanie się plemników z kanalików plemnikotwórczych do najądrzy, moduluje procesy steroidogenezy w kom. śródmiąższowych. Kom. podporowe wytwarzają inhibinę (hamuje wydzielanie FSH z przysadki), białko wiążące androgeny, białka spełniające funkcje regulacyjne, transportowe i modelujące. Makrofagi- pośredniczą między kom Leydiga a nabłonkiem kanalika plemnikotwórczego, biorą udział w utrzymaniu właściwej struktury kom. śródmiąższowych, produkują cytokiny, które pobudzają lub hamują aktywność enzymów steroidowych, fagocytuja uszkodzone resztki komórkowe i nie dopuszczają do rozwoju procesów zapalnych. Na procesy rozrodu u samców mają wpływ: hormony regulujące metabolizm (h. wzrostu, tarczycy), warunki środowiskowe (np. niedobór witamin), czynniki endogenne np. genotyp i stan zdrowia zwierzęcia.

Peptydowe czynniki regulujące czynności jajnika: są wytwarzane w kom. bł. ziarnistej, kom. osłonki wewnętrznej oraz kom. luteinowych ciałka żółtego. Działają na drodze aut- i parakrynnej. Regulatorami procesów zachodzących w jajniku są cytokiny ( interleukiny, interferony, czynniki martwicy nowotworu), czynniki wzrostu np. insulinopodobne czynniki wzrostu- wpływają na proliferację, różnicowanie oraz steroidogenezę, odgrywają szczeólną role w abiogenezie szybko tworzącego się ciałka żółtego, wpływają na wydzielanie estradiolu, progesteronu.

Dodatkowe gruczoły płciowe

Gruczoł pęcherzykowy- parzysty, brak go u mięsożernych, tylko u konia tworzy rzeczywisty pęcherz o pojedynczym swietle, u innych zwierząt jest gruczołem złożonym. uchodzi do końcowego odcinka nasieniowodu. Wydzielina gr. pęch. Zawiera globuliny, lipidy, heksozy.

Gruczoł krokowy- otacza cewkę moczową i uchodzi do niej za pomocą wielu przewodów wyprowadzających, szczególnie duży u mięsożernych, wydzielina zaeira proteiny, lipidy, heksozy. Gruczoł opuszkowo-cewkowy uchodzi do cewki moczowej, brak go u psa, szczególnie duży u knura. Jego wydzielina jest szczególnie bogata w mucyny. Podczas ejakulacji plemniki zostają zmieszane z wydzieliną gruczołów płciowych dodatkowych i są wydalane do dróg rodnych samicy. Wydzielina gruczołów dodatkowych oraz nabłonków wyścielających drogi wyprowadzające plemniki nazywana jest plazmą lub osoczem nasienia, a plemniki wraz z plazmą- nasieniem (spermą). W gruczołach płciowych dodatkowych wytwarzane są pod wpływem testosteronu takie związki jak: fruktoza, sorbitol, kw. cytrynowy (wchodzi w skład układu buforowego nasienia), inozytol, glicerofosfocholina oraz ergotioneina (chroni plemniki przed utlenieniem). Wydzielina ta wzmaga ruchliwość plemników, służy jako ich nośnik oraz substancja buforująca kwaśny odczyn pochwy, stanowi osocze nasienia.

Ruja

Narastający poziom estrogenów we krwi powoduje stopniowe przygotowanie organizmu samicy, szczególnie narządów rozrodczych do aktu kopulacji, zapłodnienia i ciąży. Estrogeny powodują: - wzrost ukrwienia narządów rodnych, także obrzmienie zewnętrznych narządów płciowych; - rozplem i rozrost i wykształcenie urzęsienia w kom. bł. śluz. macicy i jajowodów; - rozrost bł. mięśniowej macicy i wytworzenie receptorów oksytocyny; - wykształcenie receptora progesteronu w bł. śluz.i mięśn. macicy; - zmiany w strukturze kom. nabłonka pochwy; - rozrost przewodów mlecznych w gruczole mlekowym; - zmiany w sposobie zachowania się samicy (np. poszukiwanie samca). Ruja jest to stan aktywności płciowej, w czasie którego samica pozwala na kopulację. Jest zespołem zewnętrznych objawów informujących o gotowości organizmu samicy do aktu kopulacyjnego, transportu nasienia, zapłodnienia i rozwoju zarodka. U zwierząt domowych czas trwania rui waha się od kilkunastu godzin (krowa) do 2 tygodni (klacz). W czasie trwania rui lub po jej zakończeniu (krowa) występuje owulacja. U wszystkich gat. zwierząt z wyjątkiem naczelnych ruja jest zewnętrznym przejawem stanu czynnościowego układu rozrodczego samicy. Pierwsze objawy rui oznaczają dzień zerowy, a dzień następny jest pierwszym dniem cyklu rujowego.

Cykl rujowy (płciowy)

Jest to okres między jedną a następną rują. Samice poliestralne (wielorujowe): mysz, szczur, królik, świnka morska. Grupa zwierząt sezonowo poliestralnych: klacz, owca, koza, kotka. Cykle u nich powtarzają się kilkakrotnie ale w określonych porach roku. W pozostałych porach roku występuje brak rui- anestus sezonowy. Niektóre samice np. suki mogą być mono- lub diestralne (2 cykle w roku). U suk średni czas między rujami wynosi 7 miesięcy, cieczka przypada na okres zimy i późnej wiosny. Cykl rujowy dzieli się na 4 okresy: proestrus- trwa ok. tygodnia, z pochwy wycieka krwista wydzielina, pod koniec tego okresu suka może pozwoic na pokrycie; estru (ruja)- 4-12 dni, suka pozwala na krycie; metestrus- 2-4 miesięcy, odpowiada fazie letalnej cyklu; anestrus- 2-10 miesięcy, faza spokoju aktywności jajnikowej. W przypadku klaczy niektóre z nich wykazują regularne cykle w ciągu całego roku, inne są sezonowo poliestralne. U zwierząt wolnożyjących sezonowa aktywność rozrodcza zapewnia urodzenie się potomstwa w najkorzystniejszych dla niego warunkach klimatycznych i żywieniowych. Głównym czynnikiem regulującym pojawienie się lub zanikanie cykli rujowych jest gonadoliberyna- GnRH (wytwarzana w podwzgórzu). Aktywność rozrodcza samicy jest hamowana w okresie laktacji na skutek dużej częstotliwości drażnienia receptorów gr. mlekowych i uwalniania w wyniku tego oksytocyny i protaktyny. Cykl rujowy dzieli się na fazę ciałka żółtego (faza lutealna) i fazę pęcherzykową. Pierwszy dzień rui to dzień zerowy cyklu, pęcherzyk jajnikowy jest w stadium przedowulacyjnym. 1-2 dnia cylku następuje owulacja i tworzenie ciałka żółtego (faza ciałka żółtego), u świni do 15 dnia, u krowy- 17. w tej fazie rozróżnia się okres tworzenia i rozwoju ciałka żółtego oraz okres pełnej aktywności wydzielniczej kom.luteinowych. po tym okresie następuje jedno- lub dwudniowy okres luteolizy. Następnie rozpoczyna się krótka kilkudniowa faza pęcherzykowa jest to końcowa faza przygotowania pęcherzyka do owulacji po jego długim wcześniejszym rozwoju. Prawidłowy przebieg cyklu płciowego jest wynikiem czynności mechanizmów regulujących na wielu poziomach działania.

Kopulacja

Jest to zespół odruchów prowadzących do wprowadzenia nasienia do dróg rodnych samicy. Odruchy płciowe są reakcjami wrodzonymi, mogą ulegać zmianom pod wpływem bodźców środowiskowych. Wyszukanie samicy zdolnej do kopulacji wiąże się z wystąpieniem popędu płciowego. Hormony warunkujące zachowanie seksualne: u samca- androgeny, u samicy- estrogeny, prolaktyna, oksytocyna. Samiec jest wrażliwy na bodźce pochodzące z organizmu samicy w czasie rui. Szczególne znaczenie mają wydzieliny zapachowe - feromony (świnia). W okresie godowym można zaobserwować dominantę płciową (zwierzęta stają się mniej płochliwe, mniejsza wrażliwość na ból, nie pobierają pokarmu). Obecność samicy będącej w rui pobudza u samca ośrodki płciowe w korze mózgowej, ukł. limnicznym i podwzgórzu, skąd impulsy przekazywane są do ośrodka płciowego w części krzyżowo-lędźwiowej rdzenia kręgowego i powodują wzwód prącia (erekcję).za odruchem erekcji następuje odruch wspinania i obejmowania samicy i wprowadzania prącia do pochwy. Po wykonaniu pewnej liczby ruchów kopulacyjnych następuje odruch wytrysku nasienia- ejakulacja. W prąciu występuje dużo receptorów dotykowych z których impulsy docieraja do rdzenia kręgowego i mózgowia. Po dotarciu pobudzenia do podwzgórza w jądrach nadwzrokowych i trzykomorowych zostaje wydzielona oksytocyna, która z krwią dociera do narządów rozrodczych samca, wywołuje skurcz ich mięśniówki i wytrysk nasienia. Czas trwania kopulacji wynosi od kilku sekund (buhaj) do kilku (ogier) lub kilkudziesięciu minut. Za regulacje odruchów seksualnych odpowiada podwzgórze.

Ciąża

Następstwem zapłodnienia jest podział zygoty. Ulega ona podziałom mitotycznym. Zarodek opuszcza jajowód i dociera do rogu macicy. Osiąga stadium blastocysty i traci osłonkę przejrzystą. Rozwój blastocysty jest zróżnicowany gatunkowo. Powiększa ona swoje rozmiary. Następnie jest proces implantacji, można go podzielić na etapy: apozycji (blastocysta zajmuje właściwe miejsce w macicy), adhezji do bł. śluz. macicy (przyleganie zarodka do powierzchni kom. endometrium) i inwazji, czyli zagnieżdżenia w bł. śluz. macicy. Pod koniec implantacji ważną rolę odgrywa czynnik wzrostowy kom. śródbłonka naczyń, który wpływa na rozwój naczyń krwionośnych zapoczątkowując tworzenie łożyska. W pierwszych dniach życia zarodek jest chroniony przed ukł. immunologicznym matki przez osłonkę przejrzystą. U zarodka konia dodatkową ochroną jest kapsuła. Inną barierą jest oddzielenie krwi płodu i krwi matki. W błonie śluzowej matki i jej wydzielinach pojawiają się osłaniające przeciwciała sekrecyjne, które spłaszczają antygeny zarodka, ograniczając możliwość cytotoksycznego działania limfocytów. Innym mechanizmem jest słabo wyrażona zdolność prezentacji antygenów zdolności tkankowej. Ponadto środowisko macicy oraz hormony i aktywne peptydy wytwarzane przez łożysko i zarodek osłabiają reakcje odpornościowe, działając imunosupreyjnie. Warunkiem utrzymania ciąży jest wysoka koncentracja progesteronu, jego źródłem jest ciałko żółte. Uczestniczy on w przygotowaniu bł. śluz. do implantacji. Od 10-13 dnia zarodki nie tylko gwałtownie rosną, lecz uwalniają też do środowiska hormony (estrogeny) i inne substancje oddziałujące na bł. śluz. macicy (prostaglandyny). Zarodki naczelnych wytwarzają białkowy związek- gonadotropinę kosmówkową działającą luteotropowo i antyluteolitycznie. Podczas ciąży musi być zahamowany proces luteolizy ciałka żółtego- zarodki zwierząt wytwarzają tzw. sygnały ciążowe. Długość trwania ciąży u poszczególnych gat. waha się w zależności od rasy, płci płodu i liczby płodów. (klacz ok. 11 miesięcy, krowa 9 mies., suka i kotka 2 mies. )

Błony płodowe

Ich zadaniem jest zapewnienie łączności między zarodkiem a matką, czyli stworzenie warunków do rozwoju płodu. Zapewniają one dopływ energii i składników budulcowych (oddychanie, odżywianie), chronią zarodek tworząc wodne środowisko rozwoju i umożliwiając wydalanie metabolitów. U wszystkich gat. ssaków tworzą się 4 bł. płodowe w odpowiedniej kolejności. Pęcherzyk żółtkowy- powstaje jako pierwszy, jest narządem o krótkim okresie czynności, w jego ścianach wytwarzają się pierwsze krwinki i naczynia krwion., tworzy przejściowe łożysko żółtkowe lub żółtkowo-kosmówkowe. Owodnia- 2 bł. płodowa, okrywa tarczkę zarodkową od strony grzbietowej. Między zarodkiem a owodnią występuje płyn owodniowy, po rozpoczęciu czynności nerek wydalany jest do niego mocz. Kosmówka- najbardziej zewnętrzna, nawiązuje bezpośredni kontakt z bł. śluz. macicy, nie ma własnego ukrwienia, na dużej przestrzeni zrasta się ona z omocznią, a u niektórych gatunków także z owodnią. Od zewnątrz zbudowana jest z trofoblastu, a od wewnątrz z blaszki ściennej mezodermy. Na jej powierzchni występują kosmki, które zagłębiają się w bł. śluzowej macicy. W zależności od umiejscowienia kosmyków lub beleczkowatych labiryntów na pow. kosmówki: 1) łoż. rozproszone-kosmki na całej pow. kosmówki (koń, świnia) 2) ł. liścieniowate- kosmki zgrupowane na pólkach zw. liścieniami (przeżuwacze) 3) ł. popręgowe – kosmki silnie rozgałęzione wykształcają się w obrębie pasa otaczającego środek jaja płodowego (drapieżne) 4)ł. tarczowe- kosmki na niewielkim obszarze kosmówki, reszta kosmówki gładka (naczelne, gryzonie). 1 i 2 to łożyska nieinwazyjne, 3 i 4 to inwazyjne. Omocznia- powstaje przez wpuklenie tylnego odcinka jelita pierwotnego, rozrastając się i wypełniając pozazarodkową jamę ciała. Silnie rozwinięta u krowy, owcy, psa, świni, a słabo u gryzoni i człowieka. Wypełnia ją płyn omoczniwy. W jej ścianie tworzą się wyspy krwiotwórcze i naczynia krwionośne. Powstaje w niej krążenie omoczniowe łączące się z ciałem zarodka tętnicami pępkowymi. Łączy się z kosmówką i dzieki temu doprowadza do niej naczynia krwionośne.z częścią płodową łożyska zarodek łączy się przez sznur pępowinowy utworzony z tętnic pepkowych, naczyń krwionośnych żółtkowych, przewodu żółtkowego i szypuły omoczni.

Łożysko

Powstaje przez połącznie błon płodowych (kosmówki omoczniowej) z błoną śluzowa macicy celem umożliwienia wymiany gazowej, odżywczej i wydalniczej między tkankami płodu i matki. Jest także barierą między krwią płodu i matki. Bariera łożyskowa- warstwa tkanek odgraniczająca krew matki od krwi płodu. Najgrubsza składa się z 6 warstw (występuje w łoż. nabłonkowo-kosmówkowym, świnia, koń):1) śródbłonek nacz. włosowatych macicy 2) tk. łączna bł. śluzowej macicy 3)nabłonek bł. śluz. macicy 4) nabł. kosmówki (trofoblast) 5) mazenchyma kosmówki omoczniowej 6) śródbłonek nacz. włosow. płodu. W łoż. łączno-kosmówkowym (przeżuwacze)do bariery nie wchodzi nabł. bł. śluz. macicy. W łoż. śródbłonkowo-kosmówkowym (pies, kot) śródbłonek naczyń włosowatych bł. śluz. matki styka się bezpośrednio z trofoblastem. Łoż. krwio-kosmówkowe nie zachowuje już nic z matczynej części bariery łożyskowej. Włosowate naczynia krwionośne matki zostają zniszczone, krew z nich wylewa się do wolnych przestrzeni, do których zwisają kosmki kosmówki omoczniowej (przeżuwacze, gyzonie, zajączki). W łoż. krwio-śródbłonkowym śródbł. nacz. włos. płodu komunikuje się bezpośrednio z krwią matki (człowiek). Typy łoż. ostat.:1)łoż. rzekome- kosmówka przylega ściśle do endometrium macicy, ale przy porodzie kosmki kosmówki wysuwają się z endom. bez jego uszkodzenia i krwawienia 2)łoż. prawdziwe (inwazyjne)- kosmki kosm. wnikają do endom. niszcząc je w różnym stopniu, przy porodze wydalana też doczesnowa część endom. Błona śluz. macicy przystosowuje się do kontaktu z kosmówka tworząc doczesną. Syntetyzuje ona glukozę i glikogen oraz pełni wobec zarodka funkcje odżywczą.

Funkcje łożyska:1.transportowa- przechodzą przez nie z krwi matki do krwi płodu subst. potrzebne do jego rozwoju, wzrostu i przemiany materii oraz w drugą stronę zbędne dla niego produkty przemiany materii(mocznik, kw. moczowy, bilirubina). W łoż. prawdziwym przekazywanie subst. odbywa się bezpośrednio między krwią płodu i matki na zasadzie biernej dyfuzji, lub ułatwionego i czynnego transportu – ten sposób przekazywanie składników to hemotrofe. U zwierząt z łoż. rzekomym oraz u wszystkich zwierząt we wczesnym okresie ciąży składniki przekazywane są pośrednio przez mleczko maciczne- histotrofe. 2.Narząd wydalniczy 3.Narząd oddechowy 4.Gruczoł dokrewny- wytwarza hormony peptydowe, glikoproteinowe, sterydowe (estrogen, progesteron, androgeny, kortykosteroidy). Są wydzielane do krwi matki i utrzymują jej układ rozrodczy w stanie fizjologicznych zmian ciążowych i regulują procesy fizjologiczne zmienione podczas ciąży. Np. gonadotropina- utrzymanie wydzielania progesteronu przez ciałko żółte w pierwszym okresie ciąży. H. sterydowe- utrzymanie się łożyska, prawidłowy rozwój i funkcjonowanie doczesnej i na metabolizm matki w okresie ciąży. H. laktotropowy- polipeptydowy, działa pobudzająco na grucz. mlekowe powodując ich wzrost, a następnie laktację, działa pobudzająco na wzrost organizmu 5.Bariera immunologiczna między matką a płodem- nie przepuszcza antygenów matki do płodu, mogą przechodzić przeciwciała matki (dzięki temu nabyta odporność bierna noworodków) 6.Może zastępować narządy nieczynne u zarodka np. wątrobę- magazynuje glikogen, żelazo, fosfor, niektóre aminokwasy (np. metionina), wit. B12, może przemieniać glukozę we fruktozę. Łoż. w którym magazynowany jest glikogen występuje mało fruktozy i odwrotnie- łoż. glikogenie(świnka morska, szczur, królik, pies, kot); łoż. fruktogenne- kopytne i walenie). 7. Znajduje się w nim wiele czynnych enzymów- różnorodność toczących się w nim procesów metabolicznych.

Poród

Jest skomplikowanym procesem fizjologicznym, podczas którego następuję wydalanie płodu i łożyska z organizmu matki. Towarzyszą mu procesy fizjologiczne: 1) zakończenie dojrzałości płodu 2) charakterystyczne zachowanie samicy- poszukiwanie ustronnego miejsca, niepokój, niepopieranie pokarmu 3) rozpoczęcie i występowanie skurczów macicy 4) otwarcie kanału rodnego 5) wydalenie płodu 6) wydalenie łożyska 7) zapoczątkowanie laktacji czynnikiem decydującym o rozpoczęciu porodu jest osiągnięcie odpowiedniej dojrzałości „płodowej osi regulacyjnej” podwzgórze- przysadka- kora nadnerczy. Narastający we krwi poziom kortykoidów przez łożysko oddziałuje na organizm samicy. Łożysko zwiększa także wytwarzanie estrogenów, które uwrażliwiają macicę na oksytocynę. Wspólne oddziaływanie hormonów: estrogenów, oksytocyny, relaksyny (u świń) oraz prostaglandyny, a także pobudzanie ukł. nerw. przywspółczulnego, wywołują rytmiczne skurcze mięśniówki gładkiej macicy oraz skurcze mięśni brzucha. Ucisk ścian macicy na pęcherz płodowy powoduje jego przesunięcie wraz z wodami płodowymi co rozszerza drogi rodne. Skurcze macicy i mięśni brzucha powtarzają się aż nastąpi wyparcie płodu (przednie kończyny, głowa, tułów). Czas trwania porodu zależy od gatunku: u klaczy i owiec najkrócej. Ostatnią fazą porodu jest wydalenie łożyska.skurcze to powodujące następują w kilkanaście minut po wydaleniu płodu i powodują także rozpoczęcie obkurczania (inwolucji) macicy. Po wydaleniu łożyska rozpoczyna się okres połogu, który trwa do czasu aż narządy rozrodcze powrócą do nieciążowego stanu.