Slowniczek wyrazow i zwrotow lacinskich

SŁOWNICZEK WYRAZÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH

ab antiquo – od dawna

ab caricas Atticas – dla fig attyckich

ab extra – z zewnątrz

ab invicem – wzajemnie

abominationem naturalem – wrodzony wstręt

abrenuntiat – odmawia

absolute – kategorycznie, stanowczo, na pewno

absolutissime – najzupełniej

absolutum dominium – rządy absolutne

ab utrinque – przez obie strony; cokolwiek ab utrinque praetensionum wynikać mogło – jakiekolwiek pretensje mogłyby wynikać z obu stron.

ab utriuque – z obu stron

accelerare – przyśpieszyć

accesserunt – przystąpili

accessit – przystąpił

accessit crudelitas – przyłączyło się okrucieństwo

accessus – wstęp

accussat – obwinia

a consortio – od towarzystwa

actiones – uczynki

activitas – dzielność (activitatem – 4 przypadek)

actus meritorius – czyn chwalebny, zasługa

actulabantur – współzawodniczyli

a cunabulis – od kolebki

ad altiora – do wyższych spraw

adamantina corda – serca diamentowe

ad Carthaginem – do Kartaginy

ad communem societatem – do wspólnej społeczności

ad complementum – dla uzupełnienia

ad consilia – do rad

ad conferendum – na rozmowę

ad cras – do jutra

ad cras de mane – do jutra rana

ad cursum anno – do wydarzeń roku

ad debitam formam – do właściwego kształtu

ad decursum anni – do końca roku

ad dispositionem consiliorum – do kierownictwa rad

addo – dodaję

ad effectum – do skutku

adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia penditur – miłość jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca łaskawość

ad essentiam – do treści

ad eum finem, per quem – do tego końca, przez który by

ad eventum – do wypadku

ad feliciora tempora – do szczęśliwszych czasów

ad Galii cantum –– przy śpiewie koguta

ad gradum et perfectionem – do stopnia i doskonałości

ad gubernium – do kierowania

ad humilitatem et submissionem – do upokorzenia i poddania

ad hunc actum – na ten akt

ad instantiam – za wstawieniem się

ad invicem – nawzajem

ad iustum valorem – do słusznej wartości

adlaborabunt – będą dążyć

ad locum electionis – na miejsce elekcji

ad locum facti – na miejscu uczynku

ad manus – do rąk

ad meridiem – na południe

ad metam – do celu

ad minimum – najmniej

ad modernum statum – do obecnego stanu

ad munditiem – ku ochędóstwu

ad mutuum amplexum – dla wzajemnego powitania

ad oboedientiam – do posłuszeństwa

ad occidentem – na zachodzie

ad oppugnationem – do oblężenia

ad opus belli – na wojnę

ad personam: perditio tua ex te – do osoby: zguba twoja z ciebie

ad pinguem glaebam – do tłustej roli

ad praefixum locum – do naznaczonego miejsca

ad praesens – obecnie

ad praesens elucescunt – teraz wyjaśniają się

ad primam requisitionem – na pierwsze żądanie

ad primum –- po pierwsze

ad propria – do swoich

ad rationem – na rachunek

ad recognoscentiam – do rozpoznania

ad regnandum – do panowania

ad regressum – do powrotu

ad rem – do rzeczy

ad secundam illationem – co do drugiego wniosku

ad septembrem – do września

ad societatem – do towarzystwa

ad societatem belli – do uczestnictwa w wojnie

ad statum anni huius – do stanu tego roku

ad sufficientiam – w dostatecznej ilości

ad testimonium – do świadectwa

ad tot instantias – na tyle domagań

adulterium – cudzołóstwo

ad usum – do użytku

advena – przybysz

adversa – przeciwności

adversitas – przeciwność

adversitates – przeciwności

adversitates fortunae et iniurias caeli – przeciwności losu i srogość klimatu

adverso pectore – piersią naprzeciw

ad victum – do jedzenia, pożywienie

ad violentia media – do gwałtownych środków

ad vitae tempora proposueram – do końca życia zamierzałem

avocare et ad societatem – odwołać i do wspólnego

ad votum – do ślubu

ad votum in frequentia – do ślubu w obecności

aegrotus, quam diu animam habet, spem habet – chory dopóki ma duszę, ma nadzieję

affectus populi – uczucia ludu

afficiunt – dotyczą

afflictio – zmartwienie

afflictio afflictionem – utrapienie utrapionemu

afflictio supra afflictiones – zmartwienie nad zmartwieniami

a fine – od końca

agere – czynić

agitur – zapowiada się

aleam – kostkę

Alexander! aut mores, aut nomen muta – Aleksandrze, albo obyczaje, albo imię odmień

alias – czyli, albo

alias haeres – czyli dziedzic

alias in forma – raczej z postaci

alliciebat dulcedo – nęciła słodycz

a loci ordinario – u miejscowego biskupa

alterationes – zgryzoty, zmartwienia

alter rex – drugim królem

alterum – po wtóre

alterum tantum, altero tanto – drugie tyle

amplecti – ogarnąć

a natura crudeles – z natury okrutni

a natura locorum – w naturze miejsca

anni – roku

anno – w roku

annihilat – niweczy

annuebat – przystawał

annuere – potakiwać

anteacta – przeszłość

antecedenti saeculi – dawnego wieku

ante fores – przed drzwiami

antemurale Christianitatis – przedmurze chrześcijaństwa

ante omnia – przede wszystkim

ante saecula – przed wiekami

ante sessionem –– przed posiedzeniem

ante triduum – przed trzema dniami

antichristus – antychryst

anticipative prophetia – poprzednio proroctwo

antiquitates – starożytności

antiguo usu practicatum – dawnym zwyczajem przyjęte

antistes – biskup

a partibus nostris – po naszej stronie

apostrophe – odezwa, zwrot do kogoś

a potentioribus oppressu desiderat iustitiam – uciśniony przez możnych pragnie sprawiedliwości

apparet – widać

apponemus curam – dołożymy starania

apprecando felicem eventum – życzenie szczęśliwego skutku

aequaliter – równo

Arcades – Arkadowie

archiepiscopatu Ripensi – arcybiskupstwem rypeńskim

a Republica – od Rzeczpospolitej

argenti – srebra

arma – broń, oręż

armis experiri – bronią doświadczyć

artis amandi magister – mistrz sztuki kochania

a sacrificio missae – od ofiary mszy

a septentrione – od północy

aspirare – wzdychać

aspirat – dąży

assistere – towarzyszyć, asystować

assueverunt – przywykli

assumpsit similitudinem animalis – przybrało podobieństwo zwierzęcia

astra – gwiazdy

asylum – schronienie

attendentiam – strzeżenie, czuwanie

attendere – uważać, pilnować

auctores – sprawcy

auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae – sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie

16 Augusti – 16 sierpnia

auri – złota

autor mali – sprawca zła

aversionem – odwrócenie, coś przeciwnego

aversionem belli – odwrócenie wojny

a vindici manu Dei – mściwą ręką Boga

axioma – zdanie

B

barbarus – barbarzyńca

bellandi – wojowania

belli civilis – wojny domowej

belli vicissitudinem – niestateczność wojny

benae mentis – dobrej myśli

bene meritorum – dobrze zasłużonych

bene meritum – dobrze zasłużonego

blandientis fortunae ab ore populi – pochlebiającej fortuny z ust ludu

bonae spei – dobrej nadziei

bonae voluntatis – dobrej myśli, dobrej woli, radzi

bona licita – dobra dozwolone

bona regalia – dobra królewskie

bonarum partium – za dobrą stroną, dobrego sposobu myślenia

bonis modis – w dobry sposób

bonis regalibus – dobrami królewskimi

bono eventu – dobrym skutkiem

bonorum fortunae – majątki

bonum – dobre

bonum patriae – dobro ojczyzny

bonus animus in re mala dimidium est mali – dobra myśl w przeciwnościach to połowa zła

bonus interpres – dobry tłumacz

C

caeca – ślepa

caesariani – cesarscy

caetera fusius – o innych (dom. rzeczach) obszerniej

cancellariatus – kancelaryjny

capere – objąć

capita – głowy

capitale – zbrodnia gardłowa

captivare – schwytać

captivatio ex consilio – porwanie za radą

causavit – spowodowała, sprawiła

causis principalitatis in integrum restitutis – przy zupełnym przywróceniu spraw do pierwotnego stanu

cedant in commodum Reipublice – ustąpili na rzecz Rzeczpospolitej

cedere reputationi – przypaść dobremu imieniu

celeriorem cursum consultationum publicarum – o prędszym przebiegu narad publicznych

celeritas – szybkość

censuram grubianitatis – w naganę grubiaństwa

centimanos – sturękich

certa lege – pewnym prawem

charisma – daru

charitativum subsidium – dobrowolny zasiłek

cicatrices – blizny

cicatrices adverso pectore – blizny na piersiach

circa dispositionem – przygotowując się (na śmierć)

circa hoc spectaculum – koło tego widowiska

circa inaugurationem – co do ogłoszenia

circiter – około

circumcirca – wokoło, ze wszystkich stron

circumspecte – oględnie

circumvenire – okrążyć, otoczyć

circumventus multitudine – otoczony tłumem

cives – obywateli

civis oppressus – obywatel uciemiężony

dam vel aperte, directe vel indirecte – skrycie lub jawnie, wprost lub ubocznie

classica Gradivi – trąby Gradywa

clementiam – łaskę

clenodia regni cum scitu – klejnoty koronne z wiedzą

climacter – przypadek, fatalny czas

collaterales – krewni po kądzieli

colligati principes – książęta sprzymierzeni

collocare Rempublicam – postawić Rzeczpospolitą

combinatur – składa się

comestibilium – rzeczy do jedzenia

commilitiones meruerunt – towarzysze zasłużyli

communem iniuriam et commune bonum – wspólne krzywdy i wspólne dobro

communis regula – wspólne prawo

comparere – stanąć

comparuit – stanął

compellere – zmusić, wciągnąć

competens – odpowiednia

complices – wspólnicy

concernit notitiam – należy do wiadomości

concernunt notitiam – dochodzą wiedzy

concludetur – postanowi się

conclusum – wniosek, ostateczne postanowienie, także: postanowiono

condigne – godnie

conditionaliter – pod warunkiem

conferre in ulteriori tractu – pomówić o dalszym biegu

confessata authentica – autentyczne zeznania

confoederati – sprzymierzeni

conformiter – podobnie

coniunctio armorum – złączenie broni

conscientia mille testes – sumienie to tysiąc świadków

conscii – świadomi

conscios facti obstrinxerat iuramento – świadomych czynu zobowiązał przysięgą

consentire – przystać

consequenter – w następstwie, następnie, z kolei

consequi – nastąpić

conservare – zachować

conservatio – zachowanie

conservationem – zachowanie (4 przyp.)

consilia – rady

consiliarii placentini – pochlebni doradcy

consiliarorum subiecta – doradców (dosł. – podmioty rad)

consilii generalis – rady głównej

consiliis – radom

consilio – radą

consilium – radę

consilium bellicum – rada wojenna

consilium malum consiliori pessimum – zła rada najgorsza dla doradcy

consilium salubre – rada zbawienna

conspirationes – związki

constantiam – stałość

constantissimum propositum – niezmienny zamiar

consternati – zatrwożeni

consternatus – strapiony, zmartwiony

constituemus – ustanowimy

constituere – postanowić

constitutum – postanowione

consulere – radzić, obmyśleć

consuluit – poradził

consultor – doradca

consurgunt – powstają

contemnebat – pogardziła

contemptor mortis – gardzący śmiercią

contemptum – obelgi

continuationem operis – kontynuowanie dzieła

continue – ustawicznie, bez przerwy

contra – przeciwnie

contra absentem – przeciw nieobecnemu

contra calumniatores – przeciw oszczercom

contra constitutum – wbrew postanowieniu

contra coronatum caput – przeciwko głowie koronowanej

contra fidem – przeciwko wierze

contrahentes etiam obligatorii – dzierżawcy nawet zastawni

contra hostem patriae procedemus – przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wystąpimy

contra iura gentium – wbrew prawu narodów

contra iura gentium, contra regulam iustitiae – wbrew prawu narodów, wbrew przepisom sprawiedliwości

contra maiestatem et matrem oboedientiam – przeciw majestatowi i matce

contra modernas inventiones oppugnationum – wobec teraźniejszych sposobów zdobywania

contra ordinem equestrem – przeciw stanowi rycerskiemu

contra patriam – przeciw ojczyźnie

contra rationem – sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi

contrarii – przeciwnicy

contrarium sentiebant – przeciwnie myślały

contra Rempublicam – przeciw Rzeczypospolitej

contra tot Varos – przeciwko tylu Warusom

contraxit – zawarł umowę

contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, contumelia Narsetis inundavit sanguine Italiam – krzywda Harpaga pozbawiła Astyagesa korony, krzywda Narsesa krwią zalała Italię

contumeliam – zniewagę

contumeliam et diminuationem – zniewagę i ujmę

contumeliis – zniewagami, obelgami

convalescere –– wracać do zdrowia

convaluit – wyzdrowiał

convicia – obelgi

convincere – przekonać

cooperabatur – współdziałała

coronationis – koronacyjny

correspondere – komunikować się

crescere disordo – zwiększać (dosł. wzrastać) nieporządek

crimen atro carbone notandum – zbrodnia, którą należy zapisać czarnym węglem

cruciatus – męki

crude – ostro, surowo

crudele – okrutnie

crudelissime – najokrutniej

cum aedificatione – ku zbudowaniu

cum approbatione – z potwierdzeniem

cum assecuratione – z zapewnieniem, z poręczeniem

cum assistentia – w obecności

cum attinentiis – z przyległościami

cum Caesarianis – z cesarskimi

cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante lege de incompatibilibus quoad personam – za zgodą całej Rzpltej także bez względu na prawo o nieposiadanie (dom. – kilku urzędów), co do jego osoby

cum conservatione – z zachowaniem

cum detrimento Reipublicae sequuntur clades instabunt – gdy klęski następują ze szkodą Rzpltej, będą nalegać

cum facunda oratione – z piękną mową

cum gratulationez powinszowaniem

cum his et his qualitatibusz takimi a takimi zaletami

cum inscriptionibusz napisami

cum invocatione – z wzywaniem

cum plenitudine – w obfitości

cum potenti et victrici populo res estz potężnym i zwycięskim ludem jest sprawa

cum regressu – zastrzegając powrót

cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe – z zapewnieniami przyjaźni przed odjazdem i z nadzieją

cum re parata – z rzeczą gotową

cum stupore – ze zdumieniem

cum sua non saeviat hostilitate – nie srożył się swą zawziętością

cum summo Reipublicae detrimento – z największą szkodą Rzpltej

cum suspiriis – z westchnieniem

cum tota argentea supellectiliz wszystkimi naczyniami srebrnymi

cum toto clero – z całym duchowieństwem

cum toto negotio – z całą sprawą

cumulabat – obsypywał

cunctando – zwlekając

curae erit – będzie troską

curae nostrae – naszą troską

curam – opiekę, troskę

curam boni publici – troskę o dobro publiczne

cura salutis – troska o zdrowie

curiosus – ciekawy

cursum – bieg

custodes – stróże, strażnicy

custodiae corporis – straży osoby

custos legum – stróż praw

D

damnificatio Reipublicae – szkoda Rzeczypospolitej

da pacem, Domine! – daj pokój, Panie!

dat pretium servata salus potiorque metallo est – ocalone zbawienie nadaje wartość i jest droższe niż kruszec

de anteactis – o dawnych sprawach

debetur – należy się

debiliores aemulos – słabszych nieprzyjaciół

debilitatem mentis – słabość umysłu

debitam gratificationem – należnej nagrody

debite – słusznie

1-ma Decembris – l grudnia

decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasque fecerunt – przystoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych dokonali

de contrario rerum successu – o przeciwnym obrocie rzeczy

de crimine laesae maiestatis – o zbrodnię obrazy majestatu

de domo – z domu

deesse – opuścić

defensionis patriae – obrony ojczyzny

defensive – odpornie, obronnie

deformitatem – zniekształcenie

defraudator regum – zdrajca królów

Dei proprium est protegere quos dignos indicat – właściwością Boga jest popierać tych, których uzna za godnych

de iure debebatur – z prawa należało się

deliberatissime – najrozmyślniej

deliciae generis humani – rozkoszą rodzaju ludzkiego

de mane consilium – z rana rada (dom. będzie)

de methodo contribuendi – o sposobie zebrania pieniędzy

de necessitate – z konieczności, koniecznie

denegare – odmawiać

de nervo belli – o funduszu wojennym

denuntiando – oznajmiając

denuntiando imminentia pericula – z oznajmieniem o grożących niebezpieczeństwach

denuntio – oznajmiam

depauperatio – zubożenie

dependentias – zależność

de periculo dantis et accipientis – o niebezpieczeństwo dającego i przyjmującego

depopulatores totius mundi et possessores quadraquinta regnorum – łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw

de praeteritis – o sprawach przeszłych

deprecor primum – najpierw przepraszam

deputatos administratores – wybranych administratorów

derelicta vidua – pozostała wdowa

de sanguine gentis – z krwi narodu

desertor castrorum – zbiegiem z obozu

desiderabilem praesentiam – pożądanej obecności

desideriis – życzeniom, do życzeń

desideriis nostris – żądaniom naszym

desiderium – życzenie

de statu rerum – o stanie rzeczy

de super – z góry

de tempore – o czasie

de throno – z tronu

detrimenta – straty

detrimentum – szkoda

detulit – doniósł

deturbare – strącić

de tutela – z opieki

de ulterioribus – o dalszym

Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse nostra civitas – uchowaj, Boże, nie na lewo od nas ukaże się miasto, ale na prawo powinno być nasze miasto

de vestra quidem laude melius est tacere, quam pauca loqui – o waszej sławie lepiej milczeć niż mało co powiedzieć

devotissime – najpobożniej

dextram porvigere – podać prawicę

dextre – zręcznie

dicas, quia sumus piscatores – powiedz, że jesteśmy rybakami

dictabat – dyktował

dicterium tritum – przysłowie pospolite

die XVI Augusti – dnia 16 sierpnia

V. die Januarii futuri – 5 dnia przyszłego stycznia

die 1-ma Februarii anno 1662 – dnia l lutego roku 1662

dies expirationis – dzień skończenia

difficile est ex animo resipiscere – trudno się szczerze opamiętać

diffidebant – nie ufali

diffidis et maiestatem laedis – nie dowierzasz i majestat obrażasz

dignitatem – godność

dignissima gesta – najgodniejsze czyny

diligenter – pilnie

diligentissime – najpilniej

dimittere – puścić

directe – wprost

director monoculus – jednooki dyrektor

discernere – rozróżniać

displicere – nie podobać się

dispositae – przygotowane

distulerunt – odłożyli

ditescant – wzbogacili się

ditiones imperii et consequenter – obszary cesarstwa, a w następstwie

diutius accusare fata possumus, mutare non possumus – możemy skarżyć się na srogi los, zmienić nie możemy

divertere – wstąpić

docebit – pouczy

docet – uczy

domicilium – siedziba

domi leones, foris vulpeculae – w domu lwy, za domem – liszki

dominari – panować

domini – panowie

dominium – panowanie

Dominus dedit, Dominus abstulit – Pan dał, Pan wziął

dubiae fidei – dowodem powątpiewania

dulcedine – słodyczą

dulcedo – słodycz

dulcem recordationem – miłe wspomnienie

dulcis locus patriae – słodkie miejsce ojczyste

dulcis recordatio – słodka pamięć

Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore stabit – gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie w ciele (tzn. uroczystość Bożego Ciała przypadnie w dzień św. Jana)

Dum vitia prosunt, peccat qui recte facit – grzeszy, kto dobrze czyni, dopóki występki popłacają

duorum cognominum – dwóch nazwisk

duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et halitu – dwoisty język mający i miód, i truciznę, ziejący jedną paszczą

durum contra durum – upór na upór

dux Parmensis contra Belgos foederatos – książę parmeński przeciw stanom belgijskim

E

ea intentione – w tym zamiarze

ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur – oto tam widzicie, gdzie strzelają, to jest Aarhusen

ecce in sinistris apparet forte civitas – oto na lewo widać właśnie miasto

e contra – przeciwnie

e converso – a przeciwnie

effecerunt – wymogli

effectum – skutek

effeminarunt – zniewieściały

effeminati illa diuturna pace, molles et imbelles facti – zniewieściawszy owym długim pokojem, stali się miękkimi i niewojowniczymi

ego saluto Dominationem Vestram – witam Waszmość Pana

eiusdem – tegoż

eiusdem sensus – tego samego zdania

eiusdem spiritus – tegoż ducha

eius saeculi – tego wieku, także przenośnie – tego czasu

electionis – wyborczym

elicuit – wyjaśnił

elucescet – wyjaśni się

elucescet et interim – wyjaśni się, a tymczasem

encomia – pochwały

eminentiam – wyższość

emolumentum – korzyść, zysk

eodem anno – tego roku

eo fine – w tym celu

eo ipso – tym samym

erat – było

erudite – uczenie

essentiam – treść, istotę

et ad ultimam egestatem – i do ostatniej nędzy

et alacritate – i z ochotą

et auctoritati – i powadze

et certitudine – i zapewnieniem

et civibus – a obywatelom

et connectiones – i związki

et consensit – i przystał

et consequenter – a zatem

et crimen laesae maiestatis – i zbrodnia obrazy majestatu

et cum summo periculo – iż największym niebezpieczeństwem

et felices rerum successum – i szczęśliwego powodzenia spraw

et felices successus – i szczęśliwego powodzenia

et in opere belli – i w działaniu wojennym

etiam – także, nawet

et instabimus – i będziemy nalegać

et interim – a w międzyczasie

et mens et gens – i umysł, i ród

et multis curis – i wieloma troskami

et nonnis urgebant – i niezbyt przyśpieszali

et non revelationem – i niewyjawianie

et nullo clementiae loco relicto – i nie zostawiając żadnego miejsca łaskawości

et post impletas condiciones – i po wypełnieniu warunków

et potissimus – a nade wszystko

et praecipue – a osobliwie

et prodesse et obesse – i pomóc, i zaszkodzić

et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum – i zabezpieczenie od napaści i zasadzek malkontentów

et si caelum ruet, impavidum ferient ruinae – choćby niebo runęło, ruiny przywalą nieulękłego

et similia – i podobnie

et sine consensu ordinum – i bez pozwolenia stanów

et specialiter – a szczególnie, a specjalnie

et sufficientem expeditionem – i wystarczającą ekspedycję

et supellectili per subordinatos – i ruchomości przez nasłanych ludzi

et toties exprobrabant – i tylekroć wyrzucali

et totius christianitatis – i całego chrześcijaństwa

et usus cohabitandi – i nawyknienie pożycia

et varia – i różne rzeczy

evasimus de manibus unius hostis, alter imininet eroceor, nempe tempestas. Orandum et laborandum est – umknęliśmy z rąk jednego nieprzyjaciela, grozi nam drugi sroższy, mianowicie burza. Trzeba się modlić i pracować

eventus acta probat – wynik chwali czyny

evictiones in fundo – zabezpieczenie na majątku

evidenter – widocznie

ex albo – z księgi

exarsit – uniósł się

ex asse satisfacti – gotówką zaspokojeni

ex abundantia malitiae – z wygórowanej złości

ex bene placito – samowolnie

ex carceribus – z więzienia

excelsum vitium – górującą wadę

excepto casu urgentis necessitatis – z wyjątkiem wypadku nagłej potrzeby

excessivos – wykraczających, dopuszczających się wykroczeń

exclamavit – wykrzyknął

excludit – rozłącza

exclusis nonullis – z nielicznymi wyjątkami

ex commiseratione – ze współczucia, z ubolewania

ex consilio generali – na wspólnej naradzie

excusat – uniewinnia

exequi mandata – wykonać rozkazy

ex equo Troiano – z konia trojańskiego

ex faucibus – z paszczy

ex gremio – z grona

ex his qualitatibus – z tych przymiotów

exilium – wygnanie

exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi – wygnanie, płacz, ból są obowiązkami życia

ex invidia – z nienawiści

ex magistratu – z urzędu miejskiego

ex magnatibus – z magnatów, wielmożów

ex mare Baltico – z Morza Bałtyckiego

ex mente – po myśli

ex nativo sanguine – z rodowitej krwi

ex necessitate – z konieczności

ex nunc – natychmiast

ex oboedientia – z posłuszeństwa

ex occasione – z przypadku, przy sposobności, z powodu

ex occasione regnandi – ze sposobności panowania

ex ore Apollinis – z ust Apollina

ex officio suae eminentis dignitatis – z urzędu swojej wysokiej godności

expedit – przystoi, wypada

cxpeditis – układacie

experientia – doświadczenie

experiri – mierzyć się

exprimere – wyrażać

exprimere de verbo ad verbum – wyrazić słowo w słowo

ex privatisz prywatnych (dom.: obywateli)

exprobrationem – wymówki

exprobrationis competentem – zarzutów odpowiednią

ex profundoz głębiny

ex ratione – z powodu, z przyczyny

ex ratione duplici – z podwójnej przyczyny

ex re – z rzeczy

ex regno Daniae – z królestwa duńskiego

ex semine viri cum ursa – z nasienia człowieka i niedźwiedzicy

extemporaneos discursus – nieprzygotowanych rozmów

ex tempore – natychmiast

extra orbitam ordinationis – poza obrąb ordynacji

extremis laborans – robiąca ostatkami (sił)

extremis laborantem – ostatecznie ginącą

exuere – zdjąć

ex voto promissi – z uczynionej obietnicy

F

facile credo – łatwo wierzę

facilius est consolari afflictum, quam sustinere – łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć

factiosus – intrygujący

facultatem – wolność, swobodę

facultates – zasoby

facunde – wymownie

facundia – wymowa

facundissima oratione – wytworną mową

fama – wieść, pogłoska

fata simul et semel – losy razem i naraz

7 Februarii – 7 lutego

feliciori tempore – w szczęśliwszych czasach

ferreus Mars, aureos calcat contemnitque fastus – Żelazny Mars depce i lekceważy złote przepychy

fide, honorem et conscientia – wiarą, honorem i sumieniem

fidem Reipublicae – kredyt, zaufanie Rzpltej

figuraliter – przenośnie

filialem amorem – miłość synowską

filiis – synami

firmare tirannidem – wzmacniać tyranię

firmissime negat – najmocniej zaprzecza

firmiter – mocno

flectere persuasionibus – skłonić namową, perswazją

jlexibilis – ulegający

florem – kwiat

florem aetatis – kwiat wieku

florem aetatis cum dispendio – kwiat wieku z utratą

floruit – kwitła

foederati – sprzymierzeni

fomes – zarzewie, tu podżegacz

formastis – złożyliście

formidine poenae – z obawy kary

forsan abeundum est in civitatem – może należy wam wrócić do miasta

fortes creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus neque imbellem feroces progenerant aquilae columbam – silni rodzą silnych i dobrych, dzielność ojców jest w byczkach i źrebcach, dzikie orły nie urodzą niewalecznego (łagodnego) gołębia

fortitudo – odwaga

fortitudo bellica – odwaga wojenna

fortuna – szczęście, los

fortunae – majątku

fraterne – po bratersku

fremebat popularitas – sarkał ogół

fremitus – hałas, krzyk

frequentia – napływ, udział

fretum navigabile – cieśnina żeglowna

fretus integritate conscientiae suae – ufny w nieskalaność swego sumienia

Fridericus Daniae rex – Fryderyk, król Danii

fructifera – drzewa owocowe

fructum – owoc, także korzyść

frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat – próżno miałby walczyć karzeł z olbrzymem

fugientes – uciekający

fugiendo pugnat, fugiendo vincit – uciekając walczy, uciekając zwycięża

fui in Galia, vidi milites – byłem we Francji, widziałem rycerzy

fui in Germania, vidi principes – byłem w Niemczech, widziałem książąt

fui in Italia, vidi praesules – byłem we Włoszech, widziałem biskupów

fui in Polonia, vidi nobiles – byłem w Polsce, widziałem szlachtę

fundit vota – składa śluby

fuse – obszernie

fusius – obszerniej

G

Galii cantum non timet iste leo – ten lew nie boi się piania koguta (dwuznaczność wyrazu – kogut i Francuz)

genem – rodzaje, gatunki

generaliter – ogólnie

generatio – wylęg

generosae aquilae pulli – pisklęta szlachetnego orła

generositas – zacność, szlachetność

generoso pectori – szlachetnemu sercu

gloriabantur – chwalili się

gloriatur – chwali się

gloriosa Domina – chwalebna Pani

gloriose – chwalebnie, sławnie

gloriosissime – najchwalebniej

gloriosius occumbere in opere – chwalebniej polec w walce

gloriosum opus – chwalebne dzieło

gratiarum actiones – modły dziękczynne

gratulationes – życzenia, powinszowania

gratulor – winszuję

gravatam – obrażoną

gubernia – rządy

gubernium – rząd

H

habetis legem et prophetas – macie prawo i proroków

haeredissam – dziedziczkę

haeret – tkwi

haeret in pectore – tkwi w piersiach, w sercu

hanc ideam – tego sposobu

hanc suscipere pronunciam – podjąć się tego obowiązku

Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset – któż by znał Hektora, gdyby Troja była szczęśliwa

Helsonoriam et Cronoburgum – Helsingor i Kronburg

hibernorum – żołdu zimowego

hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit – oto jest ryba, którą Waszmość nazwał diabłem

hilari fronte – z pogodnym czołem, pogodnie

hoc bonuni – to dobro

hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit – tego mi cnota, tego wzdraga się uczciwy język

hominem iniuratum – człowieka skrzywdzonego

homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstantiae imago, invidiae et calamitatis trutina – człowiek jest wzorem bezsilności, łupem czasu, igraszką losu, obrazem niestałości, szalą zawiści i niedoli

homo proponit, Deus disponit – człowiek projektuje, Bóg decyduje

honoraria – wynagrodzenie

honorifice – chlubnie, uroczyście

honoris palmam – palmę chwały, zaszczytu

hostiliter – po nieprzyjacielsku

hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis – wrogiem ojczyzny i winnym zbrodni obrazy majestatu

hucusque – dotąd

hunc operi humilime – najuniżeniej

hunc et non alium – tego a nie innego

I

iactantia – chełpliwość

iactura – strata

ideam – wzór

idiota – głupiec

ille enim magnus et nobilis est, qui more magnae ferae scit latratus canum securus exaudire – ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wielkiego zwierza umie spokojnie słuchać szczekania psów

illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles – owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodzeniem, lecz także cnotą

imbelles – niewojowniczy

imbibere – nasiąknąć, przen. skorzystać

immarcescibilem – niezwiędłe

immediate – bezpośrednio

impedimenta – przeszkody

imperiose – hardo

imperiosus mulier – popędliwa niewiasta

imperium – cesarstwo

imperium potissimum floret – państwo najbardziej kwitnie

imponere – wmówić

in absentia – podczas nieobecności

in accessu – w przystępie

in adversis et prosperis cum conservatione – w okazjach złych i dobrych z zachowaniem

in aemulam – w wrogą

in aequa lance – na równej szali, na równi

in aleam – na szaniec

in aleam fortunae – na los szczęścia

in anno – w roku

in anno 1662 et tertio in obsequio – w roku 1662 i trzecim w posłuszeństwie

in anno praetorito – w przeszłym roku

in armis – pod bronią

in armis existit – jest pod bronią

in armis pro parte – pod bronią po stronie

inaudito exemplo – niesłychanym przykładem

inauguratus – obwołany

in Augusto – w sierpniu

in bivio – na rozdrożu

in capita – na głowy

in casu saevientis fortunae – na wypadek srożącego się losu

in censuram – w podejrzenie

in collatcralitate – w sąsiedztwie, blisko

in commissis – z polecenia

in confuso – w zamieszaniu

incolae – mieszkańcy

incolas – mieszkańców

incolis – mieszkańcom

in consiliis proponendis – w przedkładaniu rad

in consilio – w radzie

in consilio generali constituerc – na walnej naradzie postanowić

in consilio impiorum – w radzie bezbożnych

in consilium – w radę

in contignitate – w zetknięciu

in continuo belli opere; verbo dicam – w ciągłej sprawie wojny; słowem

in contrarium – przeciwnie

inconvenientia – nieprawidłowości

in criminae laesae maiestatis – co do zbrodni obrazy majestatu

in cubiculo – w komnacie

in cuius sinu – na której łonie

inculpare – winić, obwiniać

incumbit – należy, trzeba

incuriam – niedbałość

incusando – oskarżając

in debita methodo – w najlepszym porządku

in decursu Augusti – w końcu sierpnia

in departitionem – na spłacenie

indicant – wskazują

indicat vestis quales intrinsecus estis – szata wskazuje jakimi jesteście wewnątrz

indigne – niegodnie

indignitatem – niegodność

in disciplina militari – w karności wojskowej

in discrimen vitae – na niebezpieczeństwo życia

indolem – naturę

in domum luctus – w domu żałoby

inducere gallicismum – wprowadzać francuski – dom.: zwyczaj (francuską formę rządu)

in dulci recordatione – we wdzięcznym wspomnieniu

in duplo – podwójnie

in eiudem qualilate – w tym stanie

in electione – w wyborze

in eo passu – w tym stanie

in eundem sensum – w tej samej myśli

in facie publica – na zebraniu publicznym

infallibiliter – niewątpliwie, niechybnie

infamia, exilium, privatio – niesława, wygnanie, pozbawienie

in Filtru ario – w lutym

infelicitati temporis – nieszczęśliwym czasom

inferius – niżej

in fidem Reipublicae – na wierność Rzpltej

in forma – w kształcie

in forma amplissima – w najszerszej formie

in frequentia – w obecności

in fructum Reipublicae – na korzyść Rzpltej

in fuga – w ucieczce

in functione – w urzędzie, służbowo

in genere – w ogóle

in gradu absoluto – w najwyższym stopniu

in gratiam – dzięki

ingratitudinem – niewdzięczność

in habitu Minori Sancti Francisci – w habicie braci mniejszych św. Franciszka

in hac palaestra – w tej szkole

in haec verba – w te słowa, tymi słowy

in hostico – w kraju nieprzyjacielskim

in hostico ostentari – u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okazać

inhumaniter – nieludzko

inibunt operam – dołożą starania

in Ianuario – w styczniu

in illo fervore – w owym zapale

inimicus homo – człowiek wrogi

initia – zaczątki

iniunctum – polecone

iniungimus – powierzamy

in Iunio id est – w czerwcu to jest

iniuriam – krzywdę

iniurias – krzywd

iniustitium – niesprawiedliwość

in integro – w całości

in lancem considerationis – na szalę rozwagi

in laudem Dominicae nativitatis – na chwałę narodzenia Bożego

in legem perpetuam et irrevocabilem – za prawo wieczne i nieodwołalne

in Maio – w maju

in maiori – w większym

in malam partem – na złą stronę

in manibus bene meritorum – w rękach dobrze zasłużonych

in mari Baltico – na Morzu Bałtyckim

in memoriam – na pamiątkę

in mente Reipublicae – po myśli, z woli Rzpltej

innatus – wrodzony

in necessitate – w potrzebie

innocentiae – niewinności

innocuus – niewinny

innocuus lapidor – niewinny jestem kamienowany

innotescet – będzie wiadomo

innotuit – wiadomo

innovare – wznawiać

in Novembre – w listopadzie

in oboedientia – w posłuszeństwie

in omni foro – w każdym sądzie

in opere belli – w działaniu wojennym

in oppigneratione – w zastaw, tutaj – jako zakładników

in opprobrium – w pośmiewisko

in ordine equestri – w stanie rycerskim

in parte – w części

in partem – na stronę, na część

in partes – na części

in perpetuum silentium – na wieczne milczenie

in persona – w osobie

in persona sua – we własnej osobie, osobiście

in partes – na równinie

in pleno – zupełnie

in plurali – w liczbie mnogiej

in posterum – na przyszłość

in postscripta in haec verba – w dopisku w te słowa

in praedam – jako łup

in praesentia – w obecności

in praesenti termino – w obecnych okolicznościach

in procinctu – w gotowości

in profundo – w głębinie

in promotione – w popieraniu

in prospectu - w obliczu

in publico foro – na placu publicznym

in publicum – na jaw

in pugna – w bitwie

in pugna stataria – we wstępnym boju

in quantum – jeśli, o ile

in quo gradu – w jakim stopniu

in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate est conservare et perdere Republicam – w czyich rękach jest broń, w tych mocy jest ocalić lub zgubić Rzeczpospolitą

in recenti – za świeża

in recompensam – dla odwzajemnienia, odwdzięczenia

in regno – w królestwie

in regno Galliae – w królestwie francuskim

in rem – na korzyść, na rzecz

in reprobum sensum – w złe rozumienie

in Republica meretur – w Rzpltej zasługuje

inscriptionem – napis

in scripto in quantum – na piśmie, o ile

in servitio – w służbie

insignia – oznaki

in signis Zodiaci – w znakach Zodiaku

in singulari – w liczbie pojedynczej

in sinum – na łono, do serca

insolescit – rozzuchwala się

in spe – w nadziei

instabunt – będą nastawać

instantanee – nagle

in statera iudicii – na szali sądu, rozsądku

in statu moderno – w obecnym stanie

in status – o polityce

instrumenta – narzędzia

insultum populi – napaść ludu

insultus – napaści

in superlativo publicissime – w najwyższym stopniu, najbardziej publicznie

in suum caput – na swoją głowę

intaminata fides – nieskalana wiara

in tanto Reipublicae passu – w takim położeniu Rzpltej

intendebant – zamyślali

intendis – zamyślasz

intendit – zamyśla

intendo – zamyślam

intentionaliter – w zamiarze

integritas conscientiae – nieskazitelność sumienia

intentio pro facta – zamiar za uczynek

inter confinia – w granice

inter domesticas parietes – między domowymi ścianami

inter gentes – między narodami

interim – tymczasem

interim consilia – tymczasem narady

inter incudem et malleum – między młotem a kowadłem

inter moenia – w murach

inter octavas Corpori Christi – podczas oktawy Bożego Ciała

inter patres patriae – między ojcami ojczyzny

interponitur – zachodzi

interpres – tłumacz

interpretes – tłumaczami

interregnum – bezkrólewie

inter rudera – w ruinach

interrumpit – przerwał

inter spem et metum – między nadzieją a trwogą

inter sympatriotas – między współkrajowców

inter tot anfractus – w tylu okolicznościach

inter tot moderni collegii sinistras opiniones – spośród tylu wrogich opinii obecnego zgromadzenia

inter viscera – dosł. we wnętrzu, tutaj – w granicach

inter viscera motus – rozruchy wewnątrz kraju

in triduo – w trzy dni

in testimoniis – w świadectwach

intestina – wnętrzności

in theatro publico – na widoku publicznym

in toga et sago – w pokoju i wojnie

in toto – w zupełności, w całości

in toto satisfactus – zupełnie zadowolony

in tractu – w drodze

intulerunt – wnieśli

intuli – wypowiedziałem

intulit – wniósł

in turbido – w zamęcie, zamieszaniu

intus – wewnątrz

in ulteriori tractu – w przyszłości

in unum – w jedno

in utramque aurem – na oba uszy

in usum – w zwyczaj

invasor a se ipso occiditur – napastnik zabity przez siebie samego

invehebant – oburzano się

invehere – przymawiać

in veste peregrina – w odzieży cudzoziemskiej

investigarunt – doszli

in vicinitate inimicitias nactus occasionem – między sąsiadami waśnie korzystając z okazji

in victoria – w zwycięstwie

in victualibus – dosł. w żywności, tutaj – pod względem żywności

invidii – zazdrośni, nienawistni

in viscera Reipublicae – w głąb Rzpltej

invita Republica – wbrew woli Rzpltej

in vita – za życia

in volumen legum – w księgę praw

ipso die festi Beatissimae Mariae Virginis – w sam dzień święta Najświętszej Marii Panny

irritari – gniewać, drażnić

iste est interpres meorum et vestrorum desideriorum – oto jest tłumacz moich i waszych życzeń

isti duo nobis prandium non impedient – te dwa nie przeszkodzą nam w obiedzie

ita semper illustribus viris animo vivere longe antiquius fuit, quam corpore – przeto zawsze sławni mężowie woleli żyć duchem nie ciałem

iteratis – powtórnie

iterum – znów

iudicia – sądy

iudicium – sąd

iugia arma – ustawiczna broń

iugulatur virtus – ginie cnota

iugum servitutis – jarzmo niewoli

iunctis viribus – połączonymi siłami

iura caduca auctoritate publica – prawa na dobra, które do nas wróciły powagą sejmową (dosł. publiczną)

iure ecclesiastico gaudere, intestabunt – prawem kościelnym wyzyskać, będą nalegać

iussit delatores fustibus et flagellis caeses deportari per castra et plateas – donosicieli kazał ćwiczyć kijami i biczami i oprowadzać po obozach i ulicach

iustam calculationem et relalionem, in quantum – słuszną liczbą i sprawę, o ile

iustum dolorem – słuszny żal

J

24 Januarii – 24 stycznia

Joannes Casimirus regnabit – Jan Kazimierz będzie panował

Joannes Tertius – Jan Trzeci

7 Julii – 7 lipca

L

labefactari – słabnąć

labefactata – osłabiona

Lacaenae – Spartanki

laconice – krótko, zwięźle

laborant – pracują

laesio – ujma, obraza

laesionem – obrazę

lapis Lydius – kamień lidyjski, probierczy

Lares – bogi domowe, czczone przez Rzymian

largitionibus, officiis – szczodrobliwością, przysługami

laudabatur ab illo, qui erat militum doctissimus et rotundo ore – był chwalony przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny

lege non retitum – nie wbrew prawu

lege publica – prawem publicznym

leges lego, reges rego, iudices iudico – ustanawiam prawa, władam królami, sądzę sędziów

legitima haeredissa – prawa dziedziczka

legitimo tutori – prawnemu opiekunowi

libere – dobrowolnie

liberum accessum – wolny dostęp

liberum aditum – wolny dostęp

liberius – otwarciej

licentia – swoboda, swawola

licentia a loci ordinario – pozwolenie od biskupa

licentiose – ostrzej

licita defensio – wolna obrona

limites iustitiae – granic sprawiedliwości

lineam – linię

lingua nativa – językiem ojczystym

lingua usilata – język dobrze znany, zwyczajny

litigia – kłótnie, spory

locus fatalis – miejsce nieszczęśliwe, fatalne

longe lateque – długo i szeroko

luctam – walkę

luminare minus – mniejsze światło

M

magis in elucidationem – raczej na uświetnienie

magis inviti quam invitati – raczej zmuszani niż zaproszeni

magnae mentes in ardua quaeque obstinatius – wielkie dusze tym bardziej zaciekłe, im większe trudności

magnam partem – wielką część

magnam popularitatem – wielką popularność, wziętość

magnis itineribus – szybkimi pochodami

magno motuz wielkim poruszeniem

magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicam – po wielkich zgiełkach i naradach z cesarstwem i rzeczpospolitą wenecką przeciw potędze tureckiej

magno praesuli – wielkiemu biskupowi

magnorum nominum – wielkich imion

magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić

maiestas – powaga

maiestatem – majestat

malaciam in malitiam – łagodność w złość

mala consilia ordinis intermedii – złe rady stanu pośredniego (tj. senatu)

male olentem – źle pachnące, cuchnące

malevolentia – nieżyczliwość

malevoli – źli

malevolis consiliis – złymi radami

malevolorum conatus – usiłowanie źle myślących

malo eventu – ze złym skutkiem

malum supra omne malum – zło ponad wszystkie zła

maneant posteritati pro testimoniis vitae meae – zostały dla potomności jako świadectwa mego życia

manebimus adhuc – zostaniemy jeszcze

manu, consilio, opere et oratione – ręką, radą, czynem i modlitwą

15 Martii – 15 marca

Martis arenam – Pole Marsowe, pole walki

massam – masę

materias consultationis – tematy obrad

matrimonii – małżeństwa

maximum solatium est vacare culpa – największą pociechą jest być wolnym od winy

me inscio – bez mojej wiedzy

melius est praevenire quam praeveniri – lepiej uprzedzić niż być uprzedzonym

melius in semente quam in segete bella excindere – łatwiej tłumić wojny w nasieniu niż w rozkwicie (dosł. w zbożu)

memor es – pamiętasz

memoria actionum nostrarum bene a nobis gestarum – pamięć naszych czynów dobrze przez nas spełnionych

mens – myśl

mens et gloria non queunt humari – duch i sława nie zstępują do grobu

merentur perennitatem – zasługują na trwałość

meretur – zasługuje

merita – zasługi

merito debetur saluis tamen iuribus – słusznie należy jednak z zachowaniem praw

meruit – zasłużył

meruit gratitudinis – zasłużył na wdzięczność

metas – cele

metenda est seges, sic iubet necessitas – trzeba żąć żniwo, tak każe konieczność

methodum – sposób

meum est – do mnie należy

militabat pro nobis – walczyła za nas

militans – walcząca

minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit – grozi wojną, lecz jej nie prowadzi, tak czyni cały naród polski

ministri status – ministrowie państwa

minutissima quaeque arcana – najmniejsze nawet tajemnice

minutissima stipula – drobnym źdźbłem

mirabile – dziwnie

mirabilia – cudów

mirabiliter – przedziwnie

mitius – łagodniej

modeste – skromnie

modestia – skromność

modestissime – najskromniej

modestius – skromniej

modo obligatorio – prawem zastawnym

modulamina suspecta – podejrzana melodia

modum concludendi – sposób zawierania

molem – ciężar

molestum – uciążliwe, przykre

moliri – wyrządzić

mollities – miękkość

monoculari – jednooki

mora nova – nowa zwłoka

morsum conscientiae – wyrzuty sumienia

morte renasci – odrodzić przez śmierć

muneris de lege – obowiązkiem według prawa

munus – urząd

murmur – szmer, szemranie

murmurabant – szemrali

mutilatio – okaleczenie, uszkodzenie

N

natione – rodem

natura jormavit – przyroda utworzyła

naturalem defensionem – naturalną obronę

naturaliterz przyrodzenia, naturalnie

necessaria – rzeczy niezbędne

necessitas – konieczność

necessitas acuit ingenium – potrzeba zaostrza rozum

necessitas misera, cum vel civi ob patriam, vel patriae a cive mors inferenda est – smutna to konieczność, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo obywatel ojczyźnie winien zadawać śmierć

necessitatem ferre quam flere decet – konieczność przystoi znosić, nie opłakiwać

nec nuntius cladis – ani zwiastun klęski

negabat – przeczył

negat, contradicit – przeczy, sprzeciwia się

negotiurn – zajęcie, tu – sprawa

neminem civium laesit – żadnego obywatela nie skrzywdził

nemine reclamante – bez żadnego oporu, bez sprzeciwu

nemo est condemnendus, in quo aliqua virtutis significatio apparet – nikogo nie należy lekceważyć w kim objawia się jakiś ślad cnoty

nemo sapiens, nisi patiens – ten mądry, kto cierpliwy

nescit vox missa reverti – nie można cofnąć słowa wypowiedzianego

ne sis rex super Israel – nie bądź królem nad Izraela

Nicolae, aut mores, aut locus muta – Mikołaju, albo obyczaje zmień, albo miejsce

nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat – nie ma tego złego, co by nie miało przymieszki dobra

nihilominus – wszakże, jednakże

nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas – nie ma różnicy, czy zabijasz żelazem, czy słowem

nil restat – nic nie pozostaje

nobile – szlachetne

nobili – szlachcicowi

nobilitas – szlachta

nobilitas duplicata – podwójne szlachectwo.

nobilitas, non certus numerus personarum – szlachta, nie pewna liczba osób

nobilitatem – szlachtę

nobilitati – szlachcie

nobilitatis – szlachty

nocturnum imperium – nocne panowanie

nodus gordius – węzeł gordyjski

nomina – imiona

nomina, cognomina – imiona, nazwiska

nomen coronati capitis – imienia głowy koronowanej

nomine – w imieniu

nomine omnium –– w imieniu wszystkich

nominis recordatio – wspomnienie imienia

non ab intra – nie z wewnątrz

non abiuravi – nie wyrzekłem się (nie wyprzysiągłem się)

non abiurando – nie sprzysięgając się

non alia methodo – nie inaczej

non capiat – nie brał

non desinam – nie przestanę

non erubescam – nie zarumienię się

non expedit – nie wypada

non gens sed mens – nie ród, lecz rozum

non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobilitata virum – nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeśli należy wierzyć, lecz umysł szlachetny uszlachetnia męża

non in opressionem libertatum – nie na ucisk swobód

non in tanta paucitate – nie w tak małej liczbie

non in toto – niezupełnie

non irritare crabrones – nie drażnić szerszeni

non item – nie tak

non minus pungit – niemniej przeszywa

non neglexi – nie zaniedbałem

non obstante legalitate – bez względu na prawomocność

non oppressa – nie zgnieciona, nie ujarzmiona

non per intervalla – nie dorywczo

non peto vindictam, supponendo – nie żądam zadośćuczynienia, przypuszczając

non praeclusa via – nie wyłączając drogi

non regulatur error – nie odnosi się błąd

non reprobo – nie ganię

non resipiscet – nie opamięta się

non sine suspicione veneni – nie bez podejrzenia otrucia

non sub regimine – nie pod rozkazami

non substitam – nie wydołam

non supererant – nie pozostały

non tam numerose – nie tak licznie

non totus moriar, multaque pars mei vitabit Libitinam – nie cały umrę, większa część moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtórzony, bo zaczyna się od słów „non omnis moriar”)

non urgebat – nie nalegał

non urget proper bonum pacis – nie naciska dla miłego pokoju

non vi sed formidine – nie siłą, lecz postrachem

nos numerus sumus et fruges consumere nati – jesteśmy stworzeni dla liczby i zjadania chleba

10 Novembris – 10 listopada

noviciam et perniciosam non arripio – szkodliwej i zgubnej nie chwytam się

novitatem – nowości

noviter – świeżo

nugator – plotkarz, łgarz

nullum dominium nisi benevolentia tutum esset – każde panowanie jest bezpieczne tylko przez łaskawość

numero – który z rzędu

numerosissime – jak najliczniej

nummosus – pieniężny, zasobny w pieniądze

nutare coepit – zaczyna się chwiać

O

ob metum – dla strachu

oboedientia oboedientiam (4 przyp.) – posłuszeństwo

ob rationes – z przyczyn

obstaculum – przeszkoda

observatis conditionibus his – pod tymi warunkami

obviam – naprzeciw

occasionaliter – przypadkiem

occasionem – przyczynę

occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros – zabił węża, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo wężów

occurent – zabiegną

9 Octobris – 9 października

o desiderabilis – o upragniony

o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat – o pobożność nad pobożności, jeden się modli, drugi kradnie

o dii mediocre aliquod infortunium tot tantisque meis felicitatibus apponatis oroo, bogowie, modlę się, abyście dali jakieś mierne niepowodzenie tylu i tak wielkim moim pomyślnościom

odium – nienawiść

odoratus – wonie

offensa maiestatis – obraza majestatu

omen victoris – hasło zwycięzcy

omnibus modis – wszelkimi sposobami

omnibus modis proponendo utilitatem – wszelkimi sposobami przedkładając pożytek

omnibus persuasionibus – wszelkimi namawianiami

omni cura et opera providebunt – najmocniej będę się starać

omni destituta succursu – pozbawiona wszelkiej pomocy

omni destitutus succursu – pozbawiony wszelkiej pomocy

omni necessitate – w każdej potrzebie

omnis generis – wszelkiego rodzaju

omnis mercenarius sua dignus mercede – każdy najemnik godzien swej zapłaty

omni spe et consilio destitutum – pozbawionych wszelkiej rady i nadziei

omnium animi sunt immortales, sed bonorum fortiumque divini – dusze wszystkich są nieśmiertelne, ale dobrych i walecznych boskie

omnium malorum medicus – lekarz wszystkiego złego

onus – ciężar

o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur – o, na Boga! to nie jest Aarhusen, ale Kopenhaga, przy oblężeniu strzelają

oppignorando – dając w zastaw

opponere – przeciwstawić

opponere offensive – stawić zaczepnie

opponunt – przeciwstawiają

opposito radio – przeciwnym promieniem

oppressa gloriosior – sławniejsza uciśniona

oppressit – przycisnął

oppressor nobilitatis et raptor substantiarum – ciemiężycielem szlachty i wydziercą majątków

opprimere et bene meritos – uciskać i na dobrze zasłużonych

oppugnationem – zdobywanie

optandum – należy życzyć

optimum est memorabilem mori alique opere virtutis – najlepiej jest, gdy sławny mąż umiera po jakimś czynie męstwa

oratione – modlitwą

orator – mówca

orbare omni praesidio et custodia corporis – pozbawić wszelkiej obrony i straży osobistej

ordines Reipublicae – stany Rzeczypospolitej

ore omnium – w imieniu wszystkich

ore proprio – własnymi ustami

origine et meritis – urodzeniem i zasługami

originem praetensionis – powód urazy

oris confessionem – ustne zeznanie

os de ossibus – kość z kości

os de ossibus nostris – kość z kości naszych

o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae – o, cnoto, ja uważałem cię za panią losu, a ty jesteś służebnicą

P

pacta – układy

pacifice – spokojnie

pactum – pakt, przymierze, umowa

palam – jawnie

palestram – szkołę

palmam – palmę (dom. pierwszeństwa)

Parcam falcitenentem minaci manu superbam – wyniosłą Parkę trzymającą kosę w groźnej ręce

parere - być posłusznym

pari passu ambulat – równym krokiem chodzi

pars regalis – stronnik królewski

partem – część

partes secuti – stron chwycili

partinuculam in oboedientia – cząstkę w posłuszeństwie

partus – owoc

pater patriae – ojciec ojczyzny

paucis complecti – krótko zawrzeć

per absentiam – przez nieobecność

per amorem gentis nostrae – przez miłość do naszego narodu

per appellationem – przez apelację

per ardua – przez trudy

per arendam – dzierżawą

per bellum intestinum – przez wojnę wewnętrzną

per cerani erasam – przez zeskrobanie wosku

per certum numerum personarum – przez pewną liczbę osób

per curiositatem – przez ciekawość

per deputatos – przez deputatów

perditionis – zguby

peregrinationis – podróżowanie

per exdivisionem – przez podział

perfectionem – zupełnego

pericutanti patriae – zagrożonej ojczyźnie

periculose – niebezpiecznie

periculosissime – najniebezpieczniej

periculosissima incendia – najniebezpieczniejsze pożary

periculum libertatis – niebezpieczeństwo wolności

per importunas instantias – przez natrętne prośby

per instrumenta – przez narzędzia

per litteras brevibus denuntiare – zawiadomić krótkim listem

per modum – na sposób, w postaci

per modum humanitatis – przez grzeczność

per necessitatem – przez konieczność

per nexum sanguinis – dla związków krwi

per nimiam mollitiem et voluptatem – przez zbytnią miękkość i rozkosz

per nuntios terrestres – przez posłów ziemskich

per parabolas – przez podobieństwa

perpetuitas – na zawsze

perpetuitati recordationem – potomności wspomnienie

perpetuum silentium – wieczne milczenie

perpetuum silentium sub poenis criminalibus – wieczne milczenie pod karą gardła

per portiones –– częściowo

per promotionem – za sprawą

per rationem – dlatego, z powodu

per regulam – dla zasady

per respectum – przez wzgląd

persistit – trwa

personaliter – osobiście

persuasiones – namowy

persuasiones continuae – ciągłe namowy

perversa capita – przewrotne głowy

perversis delatorum consiliis – przewrotnymi radami donosicieli

perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum – odmianę ustroju Rzpltej, złośliwą wytwórnię świadectw

per vim – siłą

pestilentiam – powietrze morowe

petit consilium – prosi rady

physim – twarz

pia vota nostra – pobożne głosy nasze

pie defunctis – pobożnie zmarłym

pignora – skarby, kosztowności

piscari in turbido – łowić ryby w mętnej wodzie

plane – zupełnie

planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosque temperare debent – planety tym wolniej poruszają się, im są wyżej, przetoim większą powagę posiadają panujący, tym bardziej powinni hamować i łagodzić swoje wzruszenia

plebeiorum – plebejuszów

plenarie – zupełnie

plenis buccis – wyraźnie, także – całą gębą

pleno numero – w pełnej liczbie

plenus dierum placida morte – pełen dni (w późnym wieku) łagodną śmiercią

plus quam satis – więcej niż trzeba

poenam – karę

poenam colli – karę gardła

pollicitationes – obietnice

pollicitationibus – obietnicami

Polonia vae! vae! ingeminabit – Polska wyrzekać będzie biada! biada!

Poloni sunt genitores Germaniae – Polacy są rodzicami Niemiec

politius – przyzwoiciej, polityczniej, grzeczniej

popularitatem – popularność

portionem – część

portorium – opłatę portową

post absoluta vota – po oddaniu głosów

post bellum auxilium – pomoc po wojnie

posteritatem – potomstwo

posteritati – potomności

posteritatis – potomstwa

post fata – po śmierci

post fata deplorata – po zgonie opłakanym

post fata regnantis – po śmierci panującego

post fundatam ordinationem – po ustanowieniu ordynacji

post multas deliberationes – po wielu namysłach

postremitatem – ostateczność

post sterilem decessum – po bezpotomnej śmierci

postulata et desideria – żądania i pragnienia

potens mann et consilio – możny ręką i radą

potentia – potęga

potentiores – możniejsi

potentissime – potężnie, mocno

potentissimos impetus – najpotężniejsze natarcie

potioritas – lepsza część

practicatum axioma – doświadczone zdanie, wypróbowane, pewnik

practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus, imperiosus mulier – powtarzane zdanie: królem wszystkiego była Elżbieta, chciwa niewiasta, królową Jakub

praecedentia saecula patres calumniarum – dawne wieki ojcami oszczerstw

praecipue – zwłaszcza

praeconceptum odium – powziętą nienawiść

praecursores – straż przednią

praecustodio – przeczuwam

praefixionem – oznaczenie

praeiudicata – przykłady

praeiudicata antecedentia – poprzednie przykłady

praeiudicatum – przykład

prae oculis – przed oczami

prae oculis timorem Dei – przed oczami bojaźń Bożą

praepostere – za późno

praesagia – wróżby, przepowiednie

praesens – obecny

praesentes in publicis – obecni na sejmie

praesentis contractus – obecnego układu

praesentit – przeczuwa

praesidia – załogi

praesidiarii – członkowie załogi, obrońcy

praesidium – załoga

praetensionem – pretensję

praetensiones – żądania

praevalui – przemogłem

praevenire – uprzedzić

pretia – ceny

pretia rerum – ceny towarów

pressa – ściśniona

prima fronte – na czele

prima Martii – pierwszego marca

primis diebus Iulii – w pierwszych dniach lipca

primo congressu – w pierwszym zetknięciu

primo instanti – w pierwszej chwili

primo vere – na początku wiosny

primum caput – pierwsza głowa

primum vacans – za pierwszym wakansem

princeps Auriacus – książę Oranii

principes Imperii – książęta cesarstwa

principio genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus – na początku zażarty rodzaj lwów i srogie wieki broniły się męstwem

privato – prywatnemu

privatus – prywatny

pro aequitate – ze słusznością

pro basi et angulari lapide – za podstawę i kamień węgielny

probationes – dowody

probitas – zacność, cnota

probitatem – cnoty

pro bono omine – za dobrą wróżbę

processionaliter – w procesji

pro custodia corporis – dla straży ciała

proditorem patriae – zdrajcą ojczyzny

pro et contra – za i przeciw

pro exemplari speculo (non sine invidia) – za wzorowe zwierciadło (nie bez zazdrości)

pro exemplo boni amici – za przykład dobrego przyjaciela

profes – nauczyciel

profunditates – głębie, głębokości

pro gloria gentis – dla chwały narodu

progredi – postąpić, iść naprzód

proice lapidem – niech rzuci kamieniem

proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus – wzgardziłeś słowem Bożym, wzgardził tobą Pan

pro innocentia iudicium – zdanie za niewinnością

pro memento – dla przestrogi

pro me militat – za mnie walczy

promotiones – poparcie

promotionibus – popieraniem

promotores abdicationis – sprawcy abdykacji

promovebunt – będą popierać

pro parte mea militantes – za moją stroną walczące

pro patria – dla ojczyzny

prophetico spiritu – duchem proroczym

propinat – przepija

proponendo – przedkładając, wystawiając

proponendo laesionem maiestatis – wystawiając obrazę majestatu

proponendo novam electionem stante vita – proponując nowy wybór za życia

proponent – proponują

propositum – zamiar

proposui – postanowiłem

proposuimus explere votum – postanowiliśmy wypełnić ślub

proposuit benevolam regni abdicationem – postanowił dobrowolnie złożyć koronę

pro posse meo – według możności mojej

pro posse meo cum conditione – według moich możliwości pod warunkiem

propria virtute – własnym męstwem

propria virtute et consilio – własnym męstwem i radą

proprietatem – własność

propter bonum Reipublicae – dla dobra Rzeczypospolitej

propter casum – na wypadek

propter cras – z powodu jutra

propter meliorem certitudinem – dla lepszej pewności

propter meliorem ordinem – dla lepszego porządku

propter meliorem ordinem et disciplinam solidam – dla lepszego porządku i dobrej karności

propter offensam – dla obrazy

propter visibilem desolationem – dla widomego spustoszenia

propugnaculum – tarczą

pro Republica – dla Rzeczypospolitej

pro serio – poważnie, usilnie

prospera – pomyślności

prospiciendo – zaradzając, zabiegając

protegere – osłaniać

pro tempore – na czas

protestor – protestuję

protractione litigiorum – przeciąganie procesów

protulit – napisał

protunc – wówczas, wtedy

protunc temerario ausu – wówczas z płochej nierozwagi

pro ultima siti – na ostateczną

provisionis – procentowe

provocatus – prowokowany, tu – wzywany

publica persona – osoba publiczna

publice – publicznie

publiciter bonum – publicznym dobrem

pugna stataria – we wstępnym boju

pusillus grex – małe stado

Q

quaedam secretiora – co bardziej sekretna

quae sunt mei muneris – które należą do mego urzędu

quo intentione – w jakim zamiarze

qualitatem – własność

qualitates – przymioty

quam felicissime, diutissime regnet – oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował

quantum potui – co mogłem

quantum privato licuit – jak wiele godziło się prywatnemu

quantum satis – dość

quarta Februarii – 4 lutego

quasi – jakoby

quasi supremum caput – niejako wódz naczelny

quem amo, castigo – kogo kocham, chłoszczę

quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco expecta – ponieważ nie wiadomo w jakim miejscu śmierć cię czeka, ty jej czekaj wszędzie

qui cito dat, bis dat – dwa razy daje, kto prędko daje

quidem – niby

quidem incarcerata – niby uwięziona

qui Deum colat, qui hominem laedit –- kto Boga czci, kto krzywdzi bliźniego?

quid mali feci – co złego uczyniłem

quidquid non discutitur iustitia non putatur – nie może być sprawiedliwe, co nie było roztrząsane (dyskutowane)

qui facile credit, facile decipitur – kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany

qui facit foveam incidit in eam – kto dół kopie, sam weń wpada

qui manum opponat – kto by się oparł

quis nescit longas regibus esse manus – któż nie wie, że królowie mają długie ręce

qui nescit orare, discedat in mare – kto nie umie się modlić, niech wyruszy na morze

qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora nec strepitu commoveare levi – kto mądry używaj mądrości na życie, zachowaj serce wierne prawości i nie wzruszaj się lada hałasem

quis est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc – kto jest, kto mógłby wydrzeć ten lud z moich rąk

quisque suae fortunae faber – każdy jest sprawcą swojego losu

quisquis ad vitam editur ad mortem destinatur – ktokolwiek przychodzi na świat, jest przeznaczony na śmierć

quis scit – kto wie

qui vult amari, languida reget manu – kto chce być kochany, niech rządzi łagodnie (dosł. – łagodną ręką)

quo animo – z jakim umysłem

quocumque praetextu – pod jakimkolwiek pretekstem

quocumque praetextu et tituloz jakiegokolwiek powodu i tytułu

quocumque titulo – pod jakimkolwiek tytułem

quod peto, da Cai non peto consilium – daj Kajusie, czego żądam, o radę nie proszę

quo fine – jakim końcem

quo motivo – dlatego

quoquo modo – żadnym sposobem

quorum iniuriis in profundissimo Democriti puteo – przez których krzywdząco w najgłębszej Demokryta studni

quorum machinationibus – których knowaniu

quot capita, tot sensus – ile głów, tyle zdań.

quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in hac arena certabitsoluta sessio ad cras – ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi będzie walczył na tym polu – odroczono posiedzenie do jutra

quot verba, tot miseriae – ile słów, tyle pogróżek

quovis praetextu – z jakiegokolwiek powodu

R

raritas – rzadkość

rationaliter – dowodnie

ratione – z przyczyny

ratione iuris bonorum terrestrium – na podstawie prawa dóbr ziemskich

rationem – sprawę

rationes – powody, przyczyny

rationes competentes – słuszne dowody

rationes cum Republica inibit – z sejmem (dosł. z Rzpltą) obmyśli sposoby

rationibus – dowodami

recentem iniuriam – świeżo doznaną krzywdę

recesserunt ab anteriori intentione et conformiter – odstąpiły od poprzedniej myśli i zgodnie

recognoverunt – zeznali

recompensa – nagroda

recordationem – pamiątkę

recordationem passionis Domini – pamiątkę męki Pańskiej

recurro suplex – udaję się proszący

reddant rationem – zdadzą sprawę, wyliczą się

redde – oddaj

reddet rationem – zda sprawę

reddite rationem – zdajcie sprawę

reducere in memoriam – przypomnieć

redundat – spływa

refugium – ucieczka

regna – państwa

regnante Galio – przy panującym Francuzie

regnum – państwo

regnum amplissimum – największe królestwo

regnum Moreae – królestwo morejskie (Grecja południowa)

regnum Sueticum – królestwo szwedzkie

regulam vitae – na prawidło życia

regulantur qualitates – stosują się przymioty

Republicae emolumentum – korzyść Rzeczypospolitej

reliquias – szczątki

rem – rzecz

renovo propositum – wznawiam postanowienie

requisitus – wezwany

res non patiebatur moram – rzecz nie cierpiała zwłoki

res non patitur moram – rzecz nie cierpi zwłoki

resistendi modum – sposobu oporu

respectum – wzgląd, przychylność

respectu machinationis – z powodu knowań

respirium – wytchnienie

resurrectionis Domini – zmartwychwstanie Pana

S

sacerdos de una missa – kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszę umie odprawić

sacrilegam manum – świętokradzką rękę

sacrilegum iudicium – świętokradzki sąd

saevientis fortunae ferocitas – dzikość srogiej fortuny

saevit atrox Volscens – sroży się waleczny Wolski

saevire – godzić

saevire fortuna et cuncta miscere coepit – los zaczął się srożyć i mieszać wszystko

sagina – sytość

salve – witaj

sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in virtute quam in casu, praesidium collocavit – zaprawdę los niewiele zaszkodzić może temu, który mocniejszą zasłonę uczynił sobie z cnoty niż z przypadku (cytat z Cycerona)

sanus mente et corpore – zdrów na umyśle i na ciele

sapiens et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos, incantus etiam in visibilem incidit Charybdium – umysł mądry i przezorny najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w widoczną nawet runie przepaść

satisfactus – zadowolony

satis superque – dosyć, nadto

scandala – zgorszenia

scandalum – bluźnierstwo

scaturiat – wypływa

scelera – zbrodnie

scientiam – wiedzę, naukę

scientibus loquor – mówię do świadomych

scripta – pisma

scripta lauda – pisma sejmikowe

secretarius legationis – sekretarz poselstwa

secretiora – rzeczy bardziej tajemne

secunda Decembris devotissime – 2 grudnia najpobożniej

secure – bezpiecznie

securitas – pewność

securus – pewny

sedem – siedzibę, rezydencję

sedem belli – siedlisko wojny

senatus consulta – uchwały senatu

sensim – nieznacznie

sentiebat – myślał

sentiunt – czują

17 Septembris – 17 września

septima Septembris – 7 września

sequela – następstwo

sequentia – kolej

serio – poważnie, naprawdę

serio promoveram in hosticum – serio wytoczyłem przeciw nieprzyjacielowi

sero molunt deorum molae – późno mielą bogów młyny

serpens, occulte mordens – wąż skrycie kąsający

servire Deo regnare est – służyć Bogu jest to królować

servire ob [panem] domini – służyć dla chleba pańskiego

si – jeżeli

significant – oznaczają

significat – znaczy

signum – znak

simpliciter – po prostu

simulacrum – tablice, na których malowano podbite miasta i narody

simul et semel – naraz i jednocześnie

simultates, reconciliabitur – waśnie, nastąpi zgoda

sine activitate – bez czynności

sine bannis – bez zapowiedzi

sine comprobatione iuratoria – bez potwierdzenia przysięgą

sine contradictione – bez sprzeciwu

sine effectu – bez skutku

sine fuco adulationis – bez barwy pochlebstwa

sine legali impedimento – bez przeszkody prawnej

sine maiori motu – bez większego zamętu

sine misteria – bez ukrytej przyczyny

sine ramis et remis – bez drągów i wioseł

sine sodo doloris – bez towarzysza smutku

sine successione – bez następstwa

sine successore – bez następcy

singillatim – szczegółowo

si potest fieri – jeśli być może

sive – czyli

si veritatem loquor, cur me caedis – jeżeli prawdę mówię, dlaczego mnie bijesz

si virtus profligatur, omnia pereunt – jeśli prześladuje się cnotę, wszystka ginie

socia – pomoc

solenniter – najmocniej, gorąco

solenniter super Romanorum pernidem – uroczyście na zgubę Rzymian

soluta sessione – po zamknięciu sesji

sors – los

sortem – cząstkę

sparsim – osobno

specialiter – szczególnie

species – kształty

spectaculum – widowisko

spoliare – pozbawić

spiritus familiares – duchami rodzinnymi

spiritu prophetico – duchem proroczym

spiritus ubi vult, spirat – duch tchnie, gdzie chce

stabiliendo ulteriorem cursum – ustalając dalszy bieg

stanie abdicatione – na wypadek abdykacji

statuitis – nakładacie

statum vitae meae non statum Reipublicae – bieg życia mego, nie sprawy Rzeczypospolitej

status – polityka

status minister – minister stanu

status caelestis terrenos status – rząd niebieski ziemskie rządy

status imperii Ottomanici – stan państwa otomańskiego

stilum – stylu

stricte – dokładnie

strictus – dokładny

studere – starać się

studium – staranie

stupebant – dziwili się

suae religionis – swojej religii

subiectum – podmiot, tu człowieka, osobę

subit – powstaje

subiungam – załączę

subordinatas personas – podporządkowanych ludzi

sub poenas criminales – pod kary gardłowe

sub praetexto sub praetextu – pod pozorem

sub regimine – pod dowództwem, pod rozkazami

subsecutum – nastąpiło

subsequentur – nastąpią

subsequetur – nastąpi

subsequi – nastąpić

subsequi in silentio – nastąpić w milczeniu

subsetlia – dostojeństwa, ale i: sądy

sub sigillo confessionis - pod tajemnicą spowiedzi

subsistere – wytrwać

subsit – niech podlega

subsolanea – świat podsłoneczny

sub specie – pod pozorem

subterfugiebam – wymigiwałem się

sub titulo – pod tytułem

sub umbra – pod pozorem

subvenire oppresso – pomóc uciśnionemu

succedaneus – następca

successores – spadkobiercy

succubam – ulegnę

sufficere – wystarczyć, wydołać

sufficit – dość

suffragia – pomoc

suffragari – dopomóc

suggessit – namawiał

summa levitas – największa lekkomyślność

summa proveniens – suma należna

super fidelitatem – na wierność

super fidelitionem – na wierność

superioris et inferioris Hungariae – górnych i dolnych Węgier

super nonrerelationem – na niewyjawianie

superstites – pozostali przy życiu

supplices – prośby

supponebam – przypuszczałem

supponebant – przypuszczali

supponebat – przypuszczał

supponendo – przypuszczając.

suppono – przypuszczam

supra usum – nad zwyczaj

supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit – najwyższego i pośredniego pana i sędziego ostatniej instancji

surdis fabula narratus – do głuchych się mówi

suspicio veneni – podejrzenie trucizny

suspitionis – podejrzenia

suum effectum sortiri – swój skutek wziąć

symbola amititiae – znaki przyjaźni

symbolum – godło

T

tacite – milcząco

taediosum – nieprzyjemnie

tam in prosperis quam in adversis – tak w pomyślnych, jak i niepomyślnych (dom. okolicznościach)

tam vile sanguinis pretium – tak błaha cena krwi

tantae activitatis – tak wielkiej działalności

tandem – na koniec

tandem aliquando – nareszcie

tandem effecerunt – na koniec osiągnęli

tanta aemulatione – przy takim współzawodnictwie

tanta festinationez tak wielkim pośpiechem

tantummodo – tylko

tela – pociski

tela ore intrepido – pociski nieustraszoną twarzą

tertium non datur – trzeciej możliwości nie ma

testantur – świadczą

testimonia vitae – świadectwa życia

testimonium – świadectwo

testimonium recedendo a sacrificio missae – świadectwo po odprawieniu mszy św.

tibi vindictam [relinquo] – tobie zemstę poruczam

tiro – uczeń

titulum – tytuł

totaliter – zupełnie, całkowicie

tota Respublica – cała Rzeczpospolita

tot conflictus – tyle utarczek

toties – tyle razy

totissimum – całkowicie

totius nobilitatis – całej szlachty

tot saecula – tyle wieków

tot scomata – tyle drwin

tumulandi – schodzący do grobu

tuum tam spectatum exemplum, tenaci saeculorum memoriae traditum, in ipsa astra sublime, pennata fama fert – twój tak zdumiewający przykład, podany trwałej pamięci wieków, skrzydlata sława uniosła wysoko między gwiazdy

tyrannidem inducere in Rempublicam – tyranię wprowadzić do Rzpltej

tyrannis – tyrania

Tyriis in locis – w miejscach niebezpiecznych (wyrażenie przysłowiowe)

U

ubera suxit – pierś ssało

ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et paupertate magistra; fatigato humus cubile, cibus quem occupat satiat, tempora somni arctiora quam totius noctis – gdzie żołnierz gardząc bogactwem i dostatkiem walczy w karności i ubóstwie, znużonemu ziemia jest łożem, pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc

ullatenus – pod żadnym pozorem

ultimarie – ostatecznie

ultimum in linea domus regiae, domus Jagiellonicae – ostatniego w linii domu królewskiego, domu Jagiellońskiego

ultimus diebus Octobris excepto legali impedimento – w ostatnich dniach października, z wyjątkiem prawnej przeszkody

ultimus domus Jagiellonicus pullus – ostatnie pisklę domu Jagiellonów

ultro – sam, z własnej woli

unanimi voto – jednomyślnie

unanimi voce – jednomyślnie

unus homo nobis cunctando restituit rem – jeden człowiek zwlekaniem ocalił sprawę

urgeant – mają przynaglić

urgebat abdicationem – nalegał na zrzeczenie się

usi omnibus populi commenti – powołując się na wszystkie plotki ogółu

usum – według zwyczaju

uterque – obie strony

utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitate Reipublicae Christianae – oby jak najdłużej panował na chwałę Boga i pożytek Rzeczypospolitej chrześcijańskiej

utinam feliciter – oby szczęśliwie

utinam in sancta pace requiescat – oby spoczywała w świętym pokoju

utinam sim falsus vates – obym był fałszywym prorokiem

utraque civis – podwójniem obywatel

utrumque – jedno i drugie

utrunique necessarium – jedno i drugie konieczne

uva acerba – cierpka jagoda

V

vacuus – pozbawiony, próżen

vale! – żegnaj!

Vare, legiones redde – Warusie, oddaj legiony

vectigal constitutum – ustanowione cło

vel peccantibus virtutis species prima iucunda est – nawet grzeszącym pozór cnoty jest miły

venerabunt – złożą hołd

veniam – przebaczenie

veniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies – nadejdzie znowu dzień, który nas powróci na światło

veni, vidi, sed non vici – przybyłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem

verba pro verbis – słowa za słowa

vere nobilis – prawdziwy szlachcic

vergit ad latus Oceani versus Fioniam – od strony oceanu, który oblewa bok Fionii

verius – prawdziwie

verius dicam – prawdę mówiąc

verius dicendo: potui sed nolui – prawdę mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem

restigia – ślady

vestimenta – ubrania

vestimentorum – odzież

vice-regem – wicekrólem

vicinarum gentium – sąsiednich narodów

vicissim – wzajemnie

vicissitudinem – przemianę

vicissitudines adverso pectore – odmiany śmiałym sercem

vicissitudo – odmiana

victima – ofiara

victimam, non indago – ofiarę, nie badam

victoria uti – wykorzystać zwycięstwo

victor triumphator – zwycięzca tryumfator

victualia – żywność

videre faciem domini – widzieć oblicze pana (tj. króla)

videtur – zda się, wydaje

vigilantia – czujność

vigor – siła

vincere – zwyciężyć

vincere et victoria uti non idem est – zwyciężyć a wykorzystać zwycięstwo nie jest to samo

vindica honorem Filii Tui – broń czci Syna Twego

vindices scelerum poenas – karę za zbrodnię

vinctas manus – związane ręce

violentia – gwałt

vir activus – mąż dzielny

virescit vulnere virtus – męstwo hartuje się ranami

viri namque prudentes statuunt victoriam de civibus reportatam silentio obrui, non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse possit? – bo mężowie rozumni uważają, że zwycięstwo odniesione nad obywatelami należy pokryć milczeniem a nie ozdabiać tryumfem; jakaż bowiem może być chwała z bratobójstwa?

viri proprium est maxime fortitudo; eius munera duo potissimum sunt: mortis dolorisque contemptus – waleczność najbardziej cechuje męża; ona obdarza go dwoma darami: pogardą śmierci i cierpienia

virtute – cnotą

virum fortem, virum bellicosum – męża dzielnego, męża walecznego

visibiliter – widocznie

vitae innocentia certissimum est corporis praesidium – najpewniejszą obroną jest niewinność życia

vitia et praecipue – wady a szczególnie

vitium – błąd, wada

vitulum – cielątko, byczek

vivat Piast! – niech żyje Piast!

vivat rex – niech żyje król!

vivat rex Daniae! – niech żyje król Danii!

vivat rex Michael! – niech żyje król Michał!

vive et responde – żyj i odpowiadaj

vivite fortes fortiaque adversis opponite pectora rebus – żyjcie silni i mężnie nadstawiajcie piersi przeciwnościom

vix, vix spirabat – ledwie, ledwie dyszał

vocatio – powołanie

volui, sed non potui – chciałem, ale nie mogłem

vota – śluby, głosy

votum – ślub

votum solenni – uroczysty ślub

vulnera dum sanas dolor est medicina doloris – gdy rany leczysz, ból jest lekarstwem bólu

Z

zelabant pro parte coronati capitis – opowiadali że przy głowie koronowanej

zelando in rem – gardłując na rzecz

zelose – gorliwie

zelose pro patria et maiestate – gorliwie za ojczyzną i majestatem.


Wyszukiwarka