Chlamydiozy i chlamydofilozy zwierząt
gospodarskich

Chlamydofiloza, czyli chlamydioza jest chorobą zakaźną i zaraźliwą, wywołaną przez bakterie z rodziny Chlamydiaceae. Występuje u zwierząt udomowionych i dzikich, objawiając się:
-zapaleniem spojówek
-zapaleniem płuc
-zapaleniem przewodu pokarmowego
-ronieniami i bezpłodnością

Systematyka

Rodzina: Chlamydiaceae

Rodzaj: Chlamydia

Rodzaj: Chlamydophila

Gatunki kiedyś i dziś

Nowe nazwy gatunków Stare nazwy gatunków

• Chlamydia trachomatis Chlamydia trachomatis

• Chlamydia muridarum

• Chlamydia suis

• Chlamydophila psittaci Chlamydia psittaci

• Chlamydophila abortus

• Chlamydophila caviae

• Chlamydophila felis

• Chlamydophila pecorum Chlamydia decorum

• Chlamudophila pneumonice Chlamydia pneumoniae

Występowanie u poszczególnych zwierząt

• Chlamydophila abortus – głównie Bo, Cap, Ov

• Chlamydophila pecorum- cielęta, Ov, Su

• Chlamydia suis- Su

• Chlamydophila psittaci –Av,Fe, Ca, cielęta

Etiologia

• Drobnoustroje z rodziny Chlamydiaceae są organizmami wykazującymi cechy pośrednie między bakteriami i wirusami.

• Do wirusów: małe rozmiary, namnażanie się wyłącznie wewnątrz żywych komórek z równoczesnym tworzeniem wtrętów komórkowych będącym miejscem ich namnażania.

• Do bakterii: obecność ściany komórkowej, RNA, DNA i organelli komórkowych, oraz wrażliwość na niektóre chemioterapeutyki.

Posiadają także nietypowy cykl życiowy. Występują w dwóch postaciach morfologicznych:

• Jako ciałko elementarne(EB)- postać inwazyjna

• jako ciałko siateczkowate(RB), które dzieli się intensywnie.

EB- ciałko elementarne, które jest postacią inwazyjną

↓

Wiąże ono swoiste receptory komórek gospodarza i na drodze endocytozy dostaje się do wnętrza atakowanej komórki

↓

Tu tworzy tzw. inkluzję i przekształca się w ciałko siateczkowate(RB), które intensywnie się dzieli

↓

Na tym etapie może dość do zahamowania rozwoju drobnoustroju i utrzymania się zakażenia w tzw. formie latentnej.

Zwykle jednak powstałe liczne ciałka siateczkowate przekształcają się w ciałka elementarne, doprowadzając do pęknięcia komórki gospodarza lub tylko inkluzji i egzocytozy ciałek elementarnych, które będą zakażały kolejne komórki.

Charakterystyczną cechą ciałek elementarnych jest zdolność do zakażania i wzrostu w makrofagach , a po 72 h do uszkadzania komórek gospodarza, z których się uwalniają.

Wykazano, że drobnoustroje te zawierają takie antygeny jak:

a. antygen rodzajowy – grupowoswoisty, ciepłostały, o charakterze lipopolisacharydowym, którego serologicznie aktywnym komponentem jest Kdo (kwas 2-keto- 3-oksyoktonowy). Antygen ten stwierdzany jest w obu postaciach morfologicznych, to jest w ciałku EB i RB i występuje przez cały cykl rozwojowy. Jego obecność stwierdzić można w odczynie wiązania dopełniacza (OWD), w teście mikroimmunofl uorescencyjnym (MIF) i immunoenzymatycznym (ELISA),

b. antygen gatunkowoswoisty, ciepłochwiejny, o charakterze białkowym wykrywany w teście OWD i teście skórnym (DTH),

c. antygen związany z błoną zewnętrzną MOMP (major outer membrane protein) i z hemaglutyniną tych zarazków,

d. antygen warunkowany białkami szoku termicznego (HSP) tych mikroorganizmów.

Drogi zakażenia

• Chore zwierzęta

• Bezobjawowi nosiciele

• Poroniony płód i wody płodowe

• Droga aerogenna, alimentarna

• Podczas krycia lub inseminacji nasieniem zakażonego samca

Patogeneza

Namnożenie zarazka następuje w migdałkach lub w błonie śluzowej żołądka i jelit

↓

Przechodzi do krwi→ wtedy mówimy o chlamydemii

↓

Obecna we krwi, rozprzestrzenia się po całym organizmie do tzw. narządów predysponowanych

Obraz choroby

Bywa bardzo różny, bowiem chlamydie mogą wywołać zakażenia jawne, które manifestują się objawami klinicznymi, oraz zakażenia bezobjawowe, które ujawniają się w niekorzystnych warunkach środowiskowych i spadku odporności.

Jednostki chorobowe powodowane przez chlamydie i chlamydofilozy

1. Ronienia

Chlamydophila abortus

• Dorosłe bydło i owce (głównie)

• Ich miejscem lokalizacji jest woreczek żółciowy

• U ciężarnych krów chlamydie namnażają się w łożysku→ zakażenie płodu i ronienie lub przedwczesny poród żywego, ale słabego cielaka, który pada w ciągu następnych kilku dni

• Zakażenie krowy przez nasienie zakażonego buhaja→ obumarcie zarodka z pierwszych dniach od poczęcia.

• Ronienia głównie w 8-9 miesiącu ciąży, bez objawów zwiastunowych, czasem na kilka dni przed ronieniem- wodnisty, żółtawy wypływ z domieszką skrzepłej krwi.

• Poronione płody- rozwinięte stosownie do okresu ciąży

• Krowa roni tylko raz, ale jej kolejne cielaki są często słabsze.

• Najczęściej atakowane są pierwiastki i nowo wprowadzone sztuki

• Buhaje- zakażenie bezobjawowo, czasem zapalenie jąder, najądrzy, pęcherzyków nasiennych→ bezpłodność

Zmiany AP u poronionych płodów

• Liczne wybroczyny w tkance podskórnej, podśluzowej, podotrzewnowej , w węzłach chłonnych, grasicy i mięśniach; u 60% przypadków- guzowate powiększenie wątroby ze stwardnieniem miąższu.

• Błony płodowe sprawiają wrażenie posypanych otrębami, pomiędzy kotyledonami tkanka jest zgrubiała i galaretowato nacieczona.

• Wzdłuż sznura pępowinowego krwawe nacieki i ogniska martwicze.

• Wczesne ronienia- zmiany są bardziej zaznaczone.

2. Owce- enzootyczne ronienia

• Wczesne zakażenie samicy- ronienia 2-3 tygodnie przed terminem porodu; płody żywe, ale słabe, szybko giną

• Zakażenie późno-na 5-6 tygodni przed terminem porodu→ rozwinie się zakażenie latentne, do ronienia dojdzie w przyszłej ciąży

• W 90% przypadków- okres poporodowy i kolejne ciąże przebiegają bez komplikacji.

• Pojedyncze przypadki-zatrzymanie łożyska i zapalenie macicy.

• Poronione płody- pokryte gliniastym nalotem, obrzęk tkanki podskórnej i węzłów chłonnych

• W jamach ciała- czerwonawy płyn

• Wątroba i śledziona- ogniska martwicze

• Łożysko silnie przekrwione, na liścieniach ogniska martwicze, tkanka między liścieniami-zgrubiała i obrzękła

• Intensywne siewstwo- tydzień przed i dwa tygodnie po ronieniu→ WAŻNA izolacja roniących samic

• Trwale zakażone samice wydalają zarazek z wypływem z pochwy także w czasie rui

Leczenie

W GB w potwierdzonych przypadkach poronień na tle Chlamydophila abortus stosuje się u ciężarnych samic, które poroniły, dwie domięśniowie iniekcje wysokich dawek oksytetracykliny o przedłużonym działaniu. To postępowanie znacznie ogranicza wystąpienie ronień oraz wczesnej śmierci noworodków.

3. Zapalenie płuc

Chlamydophila pecorum

• Noworodki, cielęta w wieku 4-6mc., jagnięta, sporadycznie dorosłe osobniki

• Chlamydie atakują komórki cylindryczne nabłonka dróg oddechowych

• Gdy monozakażenie→ przebiega bezobjawowo lud bardzo łagodne zapalenie płuc

• Gdy nastąpi równoczesne zakażenie wirusami lub pasteurellami, lub gdy są niekorzystne warunki środowiska- silna bronchopneumonia, często kończąca się śmiercią.

Obraz kliniczny

• Surowiczy do śluzowego wypływ z nosa, ślinienie się, łzawienie, zapalenie spojówek, suchy kaszel, gorączka, przyspieszony oddech, apatia, biegunka

• Ciężkie przypadki- bezdech, podczas osłuchiwania- trzeszczenia i świsty nad polami płuc, zaleganie i chroniczne zapalenie stawów.

Badanie poubojowe

• Obecność plackowatych, śliwkowofioletowych zgrubień w przednich płatach płuc, obrzęk przestrzeni międzypłatowych

• Ciężkie przypadki- zgrubienia tkanki widoczne na całych płucach, dodatkowo obrzęk śródmiąższowy, czasem rozedma

Rozpoznanie

• ELISA( serokonwersja) lub SNT (podwójne próbki surowicy) wykrywających specyficzne IgG2

• Identyfikacja antygenów lub patogenów w próbkach wysięku z nosa i tchawicy lub bioptatach tkanki płucnej metodami IFT/PCR.

Leczenie

Parenteralne podawanie tetrecykliny, tylozyny lub erytromycyny przez 5 dni.

4. Zapalenie stawów

Chlamydophila pecorum

• Jagnięta- wysoki wskaźnik zakażenia- 80%, niski śmiertelności-1%

• Cielęta- rzadziej spotykane schorzenie, trudniejsze leczenie, często kończące się niepowodzeniem

Objawy kliniczne

• Obrzęk dużych stawów kończyn,

• Bolesność przy omacywaniu,

• Kulawizna lub sztywny chód

• Niechęć do poruszania się

• Często zapalenie spojówek i rogówek,

• Gorączka 39-42 st.

• Cielęta padają w ciągu 2-10 dni od wystąpienia objawów

• Klinicznie chorobę trudno odróżnić od zapalenia stawów, wywołanych przez Mycoplasma sp. Lub Histophilus sp.

Badanie AP

• Zapalenie stawów i pochewek ścięgnowych (przekrwienie, wybroczyny krwawe, obrzęki okołostawowe, duża ilość włóknika)

• Płyn stawowy jest mętny i zawiera skrzepy włóknika

• Przekrwenie, obrzęk i wybroczyny w płucach, sercu, nerkach, pęcherzu moczowym i tkance mózgowej

• Wykrycie metodą barwienia Giemsy lub Gimenza, a także po zastosowaniu przeciwciał znakowanych fluoresceiną zasadochłonnych ciałek wtrętowych

5. Zapalenie jelit

Chlamydophila psittaci

• Nowonarodzone cielęta- silna, płynna do wodnistej biegunka (u dorosłych występuje sporadycznie)

• Dodatkowo lekka gorączka, wypływ z nosa, niechęć do ruchu jako prodromalny objaw rozwijającego się zapalenia wielostawowego.

Badanie sekcyjne

• Błona śluzowa trawieńca i jelit( głownie czcze) obrzęknięta

• Podsurowiczowe, punktowe wybroczyny na odcinku jelita cienkiego

• Nadżerki i owrzodzenia w błonie śluzowej trawieńca i jelit cienkich

Rozpoznanie

• Podejrzenie chlamydiozy jako przyczyny rozwoju biegunek bazuje na stwierdzeniu obecności serokonwersji lub też potwierdzeniu wzrostu stężenia przeciwciał humoralnych w surowicy

• Badania wykonuje się w próbkach kału lub zeskrobinach z błony śluzowej jelita

6. Zapalenie spojówek

Chlamydia bovoculi

• Często spowodowane masowym utrzymaniem cieląt, rzadziej dorosłych osobników

• Powodują nieżytowe zapalenie spojówek, jednak często dopiero po nadkażeniu drobnoustrojami ropotwórczymi, względnie Moraxella bovis uważane są za czynnik powodujący zakaźne zapalenie spojówki przeżuwaczy

• Rozpoznanie poprzez zasadochłonne ciałka wtrętowi

7. Sporadyczne zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego

• Notowane w Kanadzie, USA, Japonii, Izraelu, Australii, Południowej Afryce oraz na Węgrzech

• Wrażliwe tylko Bo- gł. cielęta poniżej 6

m-ca (zachorowalność 25%, a u rocznych spada do 5%)

• Śmiertelność ~ 30% (wyższa u dorosłych)

Zmiany chorobowe

• Zapalenie śródbłonka naczyń i tkanki mezenchymalnej

• Zapalenie mózgu i rdzenia- objawy nerwowe pojawiają się wtórnie

Drogi szerzenia się nie są znane.

Przebieg choroby

• Cielęta początkowo apatyczne

• Często wypływ z nosa, ślinotok oraz gorączka (40,5- 41,5˚C) utrzymująca się przez cały okres choroby

• Pierwsze niespecyficzne objawy: duszność, katar, kaszel, biegunka.

• Po 2 tyg. trudności z chodzeniem, niechęć do wstawania i wyraźna sztywność stawów pęcinowch → chwiejny chód, kręcenie w koło→ porażenie tylnych kończyn

• Choroba trwa od 3 dni do 3 tygodni

Zmiany sekcyjne

• Zapalenie opłucnej, otrzewnej oraz osierdzia- silne przekrwienie surowiczówki

• W początkowej fazie choroby- w jamach ciała rzadki płyn → cienka, włóknista siateczka tworząca równomierne naloty na narządach wewnętrznych lub nieregularne masy włóknika.

Obraz histologiczny

• Włóknikowe zapalenie błony surowiczej otrzewnej, opłucnej i osierdzia

• Rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia, często razem z zapaleniem opon mózgowych, dotyczy najczęściej rdzenia oraz móżdżku

Diagnostyka laboratoryjna chlamydioz i chlamydofiloz

• Izolacja w hodowlach na zarodkach kurzych lub liniach komórkowych

• Materiały do badań

- wycinki narządów poronionego płodu

- fragmenty zmienionego łożyska

- wypływ z pochwy

Badania serologiczne w chlamydiozach i chlamydofilozach (patrz załączony artykuł)

• OWD- krew pobrać 2- ktronie by wykazać wzrost bądź spadek miana przeciwciał

• ELISA- daje jedynie możliwość stwierdzenia bądź wykluczenia obecności przeciwciał w surowicy krwi

Obecność przeciwciał nie zawsze jest równoznaczna z wystąpieniem objawów klinicznych.

Badania hodowlane oraz testy serologiczne zastępowane są przez techniki biologii molekularnej (PCR)- pozwalają wykazać bezpośrednią obecność bakterii w badanym materiale, czyli stwierdzają stan aktualnego zakażenia.

Materiałem do badania mogą być:

- wymazy

- wycinki tkanek

- pobrany płyn stawowy

Leczenie chlamydioz i chlamydofiloz

Należy brać pod uwagę specyfikę bakterii:

• Chlamydie nie posiadają w ścianie komórkowej peptydoglikanów (są oporne na antybiotyki b-laktamowe- penicyliny, cefalosporyny)

• Lokalizują się wewnątrzkomówkowo- potrzebne są leki, które wykazują się dobrą penetrację do wnętrza komórek (makrolidy, tetracykliny, chinolony)

Profilaktyka

• Tworzenie stad wolnych od dodatnich odczynów serologicznych

• Niedopuszczanie do zawleczenia choroby do stad wolnych

• Zapewnienie prawidłowego żywienia i warunków zoohigienicznych oraz przestrzeganie zasad sanitarno- weterynaryjnych, głównie w okresie porodów

• Roniące podlegają izolacji

• Brak szczepionek dla bydła

• Podawanie cielętom siary zawierającej przeciwciała skierowane przeciwko chalamydiom

Regulacje prawne

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 27 sierpnia 2003 r. w sprawie wykazu zoonoz, procedur ich monitorowania oraz sposobów postępowania w przypadku wystąpienia chorób lub wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych.

Chlamydioza bydła (i ptaków) zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem w przypadku wystąpienia podlega obowiązkowemu zgłaszaniu

Chlamydioza jako zoonoza

• Chl. abortus jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet, u których powoduje przede wszystkim poronienia, przedwczesne porody, śmierć płodów, słabość noworodków.

• Zakażenie tą bakterią może też się objawiać gorączką i wymiotami.

• Najczęściej do zakażenia kobiet dochodzi w owczarniach w czasie kocenia się owiec lub kóz

jeśli stado jest zarażone Chl. abortus.

• Do zakażenia ludzi może dojść także od bydła i wtedy choroba przebiega w postaci zapalenia płuc z suchym kaszlem, dusznością i złym samopoczuciem, kończącym się sinicą.

• Także odbydlęca Chl. abortus może powodować u kobiet ronienia. Zanotowano także udział tej bakterii, potwierdzony metodą PCR, w zapaleniu narządów miednicy mniejszej

(PID) u kobiety.