PRAWO GOSPODARCZE

Temat: Prawo własności intelektualnej.

Własność to rzecz posiadana przez kogoś, należąca tylko do danej osoby. Posiadamy prawo do rozporządzania rzeczą i korzystania z niej - ograniczone do jednej osoby lub instytucji.

Intelektualizacja to proces polegający na nadawaniu czemuś, przybierania przez coś cech intelektualnych, nasycaniu czegoś elementami intelektualnymi (o wysokiej kulturze umysłowej, duchowej, naukowiec, artysta mający duży autorytet w społeczeństwie).

Międzynarodowa ochrona praw autorskich

Prawo patentowe - jako najważniejszy element ochrony własności przemysłowej i prawo autorskie - jako system norm służących ochronie własności literackiej i artystycznej rozwijają się od przełomu XVIII i XIX wieku. Ze względu na coraz żywsze kontakty międzynarodowe, w II połowie XIX wieku pojawia się konieczność nawiązania współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.

Twórczość literacka, naukowa i artystyczna z natury swej ma charakter uniwersalny, co wyraża się łatwością przekraczania zarówno barier językowych, politycznych, jak i kulturalnych. Z tego względu zabezpieczenie jej tylko normami prawa wewnętrznego jest niewystarczające. Zakres ochrony udzielanej twórczości autorskiej zarówno rodzimej, jak i obcej jest funkcją polityki ekonomicznej i kulturalnej danego państwa. Ceną jednak uzyskania za granicą ochrony dla dzieł własnych obywateli jest udzielenie takiej ochrony dziełom obcym danego kraju na własnym terytorium. Udzielenie zaś ochrony dziełom obcym może nastąpić przez:

- przyznanie jej na zasadzie wzajemności,
- przyznanie jej na podstawie dwustronnych porozumień,
- przyznanie jej na podstawie porozumień wielostronnych.

Konwencja genewska (powszechna)

Generalnie można wyróżnić dwa systemy powstawania prawa autorskiego:

- system, gdzie samo stworzenie dzieła powoduje przyznanie mu ochrony prawnoautorskiej (kontynentalne systemy prawne),
- system rejestracji, gdzie oprócz stworzenia dzieła niezbędna jest jego rejestracja w odpowiednim urzędzie (systemy prawne państw anglosaskich).

Kupi Pani...

Umowy z zakresu prawa autorskiego jedynie w sposób rudymentarny zostały uregulowane w obowiązującej ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych ( tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr. 80, poz. 904; dalej jako: ust. o pr. aut. ). Dość powiedzieć, że prawo polskie statuuje dychotomiczny podział czynności prawnych inter vivos, za pomocą których możliwe staje się udostępnienie osobom trzecim korzystania z dzieła twórcy, art. 41 ust. 1 ust. o pr. aut. Z grubsza rzecz ujmując są to umowy licencyjne oraz przenoszące prawo nienazwane umowy autorskie. Na obszarze umów prawnoautorskich obowiązuje, przynajmniej od 10 lat, zasada swobody zawierania umów. Jednym z jej elementów i podstawowych wyznaczników jest swoboda kształtowania treści prawnoautorskiego kontraktu. Innymi słowy: strony umowy mogą dowolnie kształtować łączący je węzeł obligacyjny. Niemal dowolnie. Praktycznie jedynym elementem przedmiotowo istotnym, który musi zawierać tego rodzaju umowa jest wymienienie tzw. pól eksploatacji, na które rozpościerać się będzie zawarty kontrakt. Owe pola eksploatacji, dla osiągnięcia pełnej jasności, są to konkretnie nazwane sposoby korzystania z utworu, wyodrębniane na bazie kryterium technicznego i ekonomicznego. Przykładowy katalog skonkretyzowanych pól eksploatacji zawiera art. 50 ust. o pr. aut..

W dalszym ciągu rozważań wzięte zostaną pod uwagę już tylko pola eksploatacji dzieł audiowizualnych. Zgodnie z powyższym umowa, która stwierdza lakonicznie "przejście praw majątkowych" nie może być uznana za prawnie wiążącą, ponieważ nie sposób orzec jakiego rodzaju możliwość eksploatacji staje się udziałem kontrahenta twórcy dzieła. Podobnie stwierdzenie, iż przyznane mu zostają prawa związane z "eksploatacją audiowizualną dzieła" jest wciąż zbyt mało precyzyjne. Należałoby postanowić, że przeniesione zostają prawa np. do decydowania o ustaleniu dzieła wraz z prawem zwielokrotniania z pomocą określonej techniki i późniejszego wprowadzenia zwielokrotnionych egzemplarzy do obiegu. Tego rodzaju kombinacja uprawnień, choć każde z nich może równie dobrze funkcjonować w pojedynkę, czyni zadość omawianej tutaj zasadzie specyfikacji.

Chciałabym się jednak ustosunkować do bardzo konkretnego problemu, związanego z wymogiem precyzyjnego nazewnictwa pól eksploatacji, a powstałego na tle nie publikowanego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 stycznia 1992 r. ( cytowane za: J. Barta/R. Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz; Wydanie 2., Warszawa 2001; S. 318 ). Sąd wówczas stwierdził, że "rozpowszechnianie filmów na kasetach video odbiega w zasadniczy sposób od rozpowszechniania na poprzednio znanych polach publikacji, tj. w kinach i telewizji [...]. Nie można więc przyjąć, że autor przeniósł prawa do rozpowszechniania utworu na wideokasetach poprzez ogólne postanowienie umowne, iż "przenosi prawo do rozpowszechniania utworu zgodnie z jego przeznaczeniem"". I bynajmniej nie budzi kontrowersji to, że końcowy fragment cytatu ( zacytowanie formuły umowy ) nie rodzi skutków prawnych w sferze prawnoautorskiej: kryterium "zgodności z przenaczeniem utworu" jest nieznośnie mgliste i zupełnie nie pozwala się pogodzić z wymogiem art. 41 ust. 2 ust. o pr. aut. Protesty, a właściwie protest P. Ślęzaka ( Umowa o rozpowszechnianie filmu, Warszawa 1999, s. 79, 191 ), skądinąd autora znakomitych publikacji z zakresu obrotu majątkowymi prawami autorskimi, budzi pierwsze założenie sądu o tym, iż eksploatacja filmu za pomocą kaset video zasadniczo rożni się od telewizyjnej lub kinowej. Ślęzak uznaje, że kasety wideo budują pojęcie "normalnej działalności filmowej". Czyli gdyby w ten sposób sformułowano treść umowy, to objęła by ona i eksploatację telewizyjną, i kinową, i poprzez wspomniane kasety.

Tak nie może być. Już instynktownie można wyczuć niebezpieczne zrelatywizowanie wspomnianego wymogu specyfikacji pól eksploatacji. Skoro uznajemy, że wyznacznikiem ich istnienia i wyodrębniania jest techniczne kryterium innowacyjności, to przecież nie sposób uznać za homogeniczne eksploatację telewizyjną i za pomocą wideokaset. Należy wszak cofnąć się 10 lat wstecz, do chwili, w której zapadał wyrok. Wówczas technika video postrzegana była wciąż w Polsce jako relatywnie świeża zdobycz cywilizacyjna, wyraźnie odróżniana od kina czy telewizji.

Skoro bierzemy dalej pod uwagę również czynnik ekonomiczny, to nie sposób z kolei nie dostrzec różnic we wpływach z tytułu eksploatacji filmu w zależności od jej rodzaju. Być może ten właśnie aspekt dostępności dzieła jest nawet dominujący. W przypadku kaset "[...] utwór powielony jest w nieporównywalnie większej ilości kopii i odtwarzany znacznie częściej [...]" - stwierdził przecież słusznie sąd. Według mnie omawiane sposoby eksploatacji należy wyraźnie oddzielać, wynika to wyraźnie z jakościowej różnicy odbioru dzieła oraz ilościowej różnicy liczby potencjalnych odbiorców. Nie bez znaczenia tutaj jest choćby możliwość wielokrotnej emisji dzieła audiowizualnego zarejestrowanego na kasecie.

Zasada specyfikacji służyć ma przede wszystkim zapobiegnięciu nadmiernemu wydrenowaniu praw twórcy dzieła, który z reguły podczas zawierania umowy jest stroną słabszą. Już z tego powodu wszelkie wątpliwości interpretacyjne powstałe przy wykładni zawieranych kontraktów powinny być tłumaczone na jego korzyść. Dlatego też postuluję, zgodnie z orzeczeniem sądu, aby nie utożsamiać eksploatacji dzieła audiowizualnego za pomocą kaset wideo z ogólnym pojęciem "rozpowszechniania w ramach normalnej działalności filmowej".

Rozdział 1

Przedmiot prawa autorskiego

O

Art. 1. 1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

2) plastyczne,

3) fotograficzne,

4) lutnicze,

5) wzornictwa przemysłowego,

6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

7) muzyczne i słowno-muzyczne,

8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,

9) audiowizualne (w tym wizualne i audiowizualne).

3. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nie ukończoną.

4. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

O

Art. 2. 1. Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.

2. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.

3. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.

4. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.

5. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.

Art. 3. Zbiory, antologie, wybory, bazy danych są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeżeli zawierają nie chronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów.

O

Art. 4. Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty,

2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,

3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne,

4) proste informacje prasowe.

O

Art. 5. Przepisy ustawy stosuje się do utworów:

1) których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub

2) które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą, lub

3) które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub

4) których ochrona wynika z umów międzynarodowych.

Art. 6. W rozumieniu ustawy:

1) utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie,

2) opublikowaniem równoczesnym utworu jest opublikowanie utworu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą w okresie trzydziestu dni od jego pierwszej publikacji,

3) utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie.

Art. 7. Jeżeli umowy międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, przewidują dalej idącą ochronę, niż to wynika z ustawy, do nie opublikowanych utworów obywateli polskich albo do utworów opublikowanych po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub równocześnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo opublikowanych po raz pierwszy w języku polskim - stosuje się postanowienia tych umów.

Art. 4.

Zadania

Dla osiągnięcia celu, określonego w artykule 3, Organizacja przez swoje właściwe organy i z zastrzeżeniem właściwości każdego Związku:

I) przyczynia się do opracowywania przepisów mających na celu ulepszanie ochrony własności intelektualnej na całym świecie oraz uzgadnianie ustawodawstw krajowych w tej dziedzinie;

II) zapewnia obsługę administracyjną Związkowi Paryskiemu, związkom szczególnym utworzonym w łączności z tym Związkiem oraz Związkowi Berneńskiemu;

III) może przyjąć wykonywanie czynności administracyjnych związanych z realizacją każdego innego porozumienia międzynarodowego mającego na celu popieranie ochrony własności intelektualnej lub brać udział w wykonywaniu tych czynności;

IV) zachęca do zawierania wszelkich porozumień międzynarodowych, mających na celu popieranie ochrony własności intelektualnej;

V) udziela pomocy Państwom, które zwracają się o pomoc techniczno-prawną w dziedzinie własności intelektualnej;

VI) gromadzi i rozpowszechnia wszelkie informacje dotyczące ochrony własności intelektualnej, prowadzi i zachęca do prowadzenia badań w tej dziedzinie oraz ogłasza ich wyniki;

VII) zapewnia usługi ułatwiające międzynarodową ochronę własności intelektualnej i w odpowiednich wypadkach prowadzi rejestracje w tej dziedzinie oraz publikuje informacje dotyczące tych rejestracji;

VIII) podejmuje wszelkie inne środki działania z zakresu ochrony własności intelektualnej.

Art. 3.

Cel Organizacji

Organizacja ma na celu:

I) popieranie ochrony własności intelektualnej na całym świecie przez współdziałanie państw we współpracy, w razie potrzeby, z każdą inną organizacją międzynarodową;

II) zapewnienie współdziałania administracyjnego między Związkami.

Art. 16.

Zastrzeżenia

Nie dopuszcza się żadnych zastrzeżeń do niniejszej Konwencji.

Przytoczone artykuły mają na celu ochronę własności intelektualnej, ale czy naprawdę tak jest Aby można było odwołać się do prawa trzeba je dobrze poznać i wiedzieć czy mamy rację odwołując się do niego.

Bibliografia:

Barta J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E.: Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995.
Barta J., Markiewicz R.: Prawo autorskie w Światowej Organizacji Handlu, Kraków 1996.
Błeszyński J.: Prawo autorskie, Warszawa 1988.