reakcja recenzentów BMP na powstający scenariusz, ale byli bardzo zadowoleni z gotowego dzieła, traktując je zasadniczo jako wysławiające „zwykłego człowieka, jego charakter, aspi­racje, słuszność jego sprawy". Było to dos'ć jawne echo mate­riałów promocyjnych Warner Brothers, określających film jako stworzony, by „oddać hołd zwykłym ludziom z Polski". Ocena ta zdumiewa, jeśli wziąć pod uwagę, że jedynym „zwykłym czło­wiekiem" w filmie jest Jennifer, która oczywis'cie nie jest Polką. Wszyscy przedstawieni polscy bohaterowie to arystokraci, z wy­jątkiem garstki postaci epizodycznych, którym nie dano wła­snego życia i z których wiele nie ma nawet konkretnych na­zwisk czy kwestii. Jaką „sprawę" „zwykłego człowieka" zgłębia czy chociaż, wzmiankuje ten film? Tylko decyzje o mechanizacji posiadłości Orvidów i podziale zysków można pojmować jako ideę populistyczną. Wymaga to jednak od nas założenia, że po­siadłość była feudalna, a chłopi żyli w poddaństwie - to tylko jeden z wielu wniosków z filmu, których BMP najwyraźniej nie zauważyło, czym się skompromitowało. Podsumowanie biura natomiast dobrze odpowiada odczytaniu filmu jako aktu oskar­żenia wobec przedwojennej Polski, mającego przekonać, że gdy obalony zostanie pokazany w filmie ustrój społeczny, kraj bę­dzie można oddać w ręce „zwykłego człowieka". To oczywiście dokładnie zgadza się z oświadczeniem programowym wydanym przez Earla Browdera z CPUSA w 1939 roku.

Tę dziwną ocenę wyjaśnia przydługi esej, jaki Eleanor Ber-neis z BMP zamies'ciła w swoim komentarzu. Berneis zauważa z satysfakcją, że „zwykli ludzie nie walczą tylko po to, by ocalić świat, jaki znają, lecz są zjednoczeni i zdeterminowani, by zmiażdżyć wroga i stworzyć lepszy świat". Dlaczego BMP mia­łoby być zadowolone, że film przekonuje do radykalnej reformy jednego z „Narodów Zjednoczonych"? Bez względu na to, czy przedwojenna Polska zasługiwała na zniszczenie i odbudowę,

182

czy zadaniem Warner Brothers było popieranie społeczno-poli-tycznej rewolucji w sprzymierzonym kraju, nawet jeśli myślało, że w kraju tym w 1939 roku istniało poddaństwo? William Do-nati słusznie podsumowuje film jako przedstawiający „zepsucie polskiej arystokracji i w konsekwencji upadek narodu". Problem w tym, że rzekome zepsucie arystokratów nie miało nic wspól­nego z polską klęską w roku 1939.

Kończąc ocenę, Berneis daje się ponieść własnej retoryce, potępiając „zwolenników appeasementu wśród arystokratów", których film „obnaża". Oczywiście skoro w polskim rządzie w 1939 roku nie było arystokratycznych zwolenników appe­asementu, trudno docenić tę funkcję filmu. „Zwolennicy appe­asementu" byli, dajmy na to, w przedwojennych rządach Wiel­kiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, ale każdą niepochlebną wzmiankę o nich, choćby najłagodniejszą, BMP beształo. Filmu, który wymyśla polskich zwolenników appeasementu, żeby ich potępić, nie tylko nie krytykowano, ale wręcz wychwalano⁵¹.

Na zakończenie Berneis zauważa: „Opowieść ta jest szcze­gólnie cenna pod tym względem, że podkreśla, iż «nowa Polska» narodzi się dzięki gwałtownym wojennym przemianom, a także utożsamia interes polskiego ludu z interesem zwykłych ludzi na całym świecie". Zarzut, że rząd przedwojennej Polski i jego spadkobierca, rząd emigracyjny w Londynie, były tworami ze­psutej arystokracji, nie reprezentującymi większości ludności, stanowił sowiecką propagandę, powtarzaną od roku 1939 jako uzasadnienie napaści na kraj. Legalnym rządem Polski, „dawnej Polski", był ten na uchodźstwie; miał poparcie ogromnej więk­szości narodu. Zasługuje na uwagę, że amerykańska recenzentka filmowa chwaliła możliwość jego obalenia, zwłaszcza że BMP

OWI dostarczyło Warner Brothers na użytek filmu materiały dotyczące kampanii wrześniowej. Niestety, nie udało się ich odnaleźć.

183