ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych – uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych.
ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka.
Zadania ONZ:
1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.
2. Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.
3. Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań.
4. Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.
Obecnie członkami ONZ są 192 państwa. Do ONZ nie należą:
* Watykan Watykan (status obserwatora),
* Autonomia Palestyńska Palestyna (status obserwatora),
* Portoryko Portoryko (państwo stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi)
* Niue Niue (państwo stowarzyszone z Nową Zelandią)
* Wyspy Cooka Wyspy Cooka (terytorium stowarzyszone z Nową Zelandią)
* Tajwan Republika Chińska (Tajwan) – uznawana za część ChRL,
* Kosowo Kosowo – państwo do lutego 2008 stanowiło autonomiczną część Serbii pod zarządem międzynarodowym, jednostronnie ogłosiło niepodległość 17 lutego 2008, aktualnie uznawane za niepodległe przez 63 państwa.
* Sahara Zachodnia Sahara Zachodnia – terytorium o nieustalonym statusie międzynarodowym (roszczenia zgłaszają Maroko i Front Polisario)
* Somaliland Somaliland – uznawany za część Somalii,
* Abchazja Abchazja – uznawana za część Gruzji,
* Górski Karabach Górski Karabach – uznawany za część Azerbejdżanu,
* Naddniestrze Naddniestrze – uznawane za część Mołdawii,
* Cypr Północny Cypr Północny – uznawany za część Cypru.
Zasady członkostwa:
* suwerenna równość wszystkich członków
* wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych
* rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi
* powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ
* okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu
* nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa
* wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa
AGENDY ONZ:
I. UNICEF - Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci. Powstała z inicjatywy Polaka dr Ludwika Rajchmana 11 grudnia 1946 w wyniku uchwały Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Głównym celem UNICEF jest pomoc dzieciom w zakresie wyżywienia, ochrony zdrowia, ochrony przed przemocą i wykorzystywaniem oraz edukacji. Zakres działania organizacji jest globalny. Po 1954, kiedy to UNICEF na stałe został włączony do ONZ, jego zakres działania znacznie się poszerzył. Zajęto się nie tylko opieką lekarską i pomocą w sytuacjach kryzysowych, ale i zapewnieniem elementarnego wykształcenia wszystkim dzieciom w krajach rozwijających się. Główna siedziba UNICEF znajduje się w Nowym Jorku.
II. UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury. podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię. Siedziba UNESCO mieści się przy place de Fontenoy 7/9 w 7. dzielnicy Paryża.
Program działalności UNESCO obejmuje dwa zasadnicze działy:
* działania na rzecz rozwoju nauki i kultury
* udzielanie pomocy materialnej, technicznej i kadrowej w organizowaniu oświaty
III. FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa. utworzona z inicjatywy 44 państw koalicji antyhitlerowskiej uczestniczących w konferencji poświęconej problemom rolnictwa i wyżywienia, która odbyła się w maju 1943 roku w Hot Springs. Konferencja powołała do życia komisję, której celem było opracowanie projektu umowy założycielskiej FAO. 16 października 1945 roku rozpoczęła się pierwsza sesja konferencji FAO w mieście Québec, na której tego samego dnia podpisano umowę założycielską, noszącą nazwę konstytucji. Weszła ona w życie w dniu jej podpisania. Siedzibą FAO jest Rzym.
Cele FAO są następujące: polepszanie wytwarzania, wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa; podnoszenie poziomu wyżywienia narodów; polepszenie warunków życia ludności wiejskiej; zapewnienie niezbędnego kredytu rolnego; popieranie zawierania porozumień w sprawie międzynarodowego handlu produktami rolnymi oraz udzielanie pomocy technicznej. W sierpniu 1946 FAO przyjęła funkcję utworzonego w 1905 roku Międzynarodowego Instytutu Rolnego, które sprowadzały się przede wszystkim do zbierania i rozpowszechniania informacji na temat stanu i osiągnięć rolnictwa w państwach członkowskich.
IV. WTO - Światowa Organizacja Handlu. organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marrakeszu (Maroko). Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej.
V. WHO - Światowa Organizacja Zdrowia. Jej siedzibą jest Genewa. W 1946 r. ONZ zwołała Międzynarodową Konferencję Zdrowia w Nowym Jorku, gdzie 61 krajów ratyfikowało konwencję WHO. W roku 1948 w liczbie już 88 członków ratyfikowano powstanie WHO. Zadaniem WHO jest działanie na rzecz zwiększenia współpracy między państwami w dziedzinie ochrony zdrowia i zwalczania epidemii chorób zakaźnych, a także ustalanie norm dotyczących składu lekarstw i jakości żywności. Organizacja dąży również do zapewnienia opieki medycznej ludności świata oraz zmniejszenia śmiertelności niemowląt.
VI. UNHCR - Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców. Jjest organem ONZ upoważnionym do przewodzenia i koordynacji międzynarodowych działań mających na celu ochronę uchodźców i rozwiązywania ich problemów na całym świecie. Do głównych działań urzędu należy zapewnienie praw uchodźców oraz pomoc w zapewnieniu azylu lub repatriacji. Siedziba urzędu znajduje się w Genewie, w Szwajcarii.
VII. UNEP - Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Powołany 16 grudnia 1972 r. w celu prowadzenia przez ONZ działań w zakresie ochrony środowiska i stałego monitorowania jego stanu na świecie. Siedziba UNEP mieści się w Nairobi, stolicy Kenii.
Program:
* zdrowie a środowisko;
* ekosystemy lądowe;
* środowisko a rozwój;
* oceany;
* klęski naturalne;
VIII. IMF- Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Powołana 1-22 lipca 1944 roku. Działalność rozpoczęła dwa lata później, pierwszych operacji finansowych dokonała w marcu 1947. Spośród członków ONZ do MFW nie należą: Andora, Korea Północna, Kuba, Liechtenstein, Monako, Nauru i Tuvalu.
Wytyczne polityki prowadzonej przez MFW to przede wszystkim:
* popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych;
* ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia, utrzymywania realnych dochodów i zasobów produkcyjnych krajów członkowskich;
* popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między krajami członkowskimi, unikanie deprecjacji walut inspirowanej przez rywalizację;
* dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących rozwój handlu;
* dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich warunkach, w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej;
* działanie w celu zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych.
W celu realizacji wymienionych zadań MFW pełni cztery istotne funkcje:
* regulacyjną – polegającą na ustanawianiu norm i wzorców działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych
* kredytową – przez dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych źródeł finansowania w postaci różnych kredytów;
* konsultacyjną – przez usługi konsultacyjne i współpracę krajów członkowskich oraz jako forum wymiany doświadczeń między krajami w radzeniu sobie z problemami natury gospodarczej, m.in. plan Balcerowicza był konsultowany z ekspertem MFW, prof. Jeffrey'em Sachsem.
* kontrolną – polegającą na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów dostosowawczych i weryfikacji celów, na jakie przeznaczane są środki kredytowe
IX. Bank Światowy - rozpoczął działalność jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods z lipca 1944 roku. Główną przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy zniszczonych II wojną światową krajów Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Obecnie zrzesza on 186 krajów członkowskich. Siedzibą Banku Światowego jest Waszyngton. Zapewnia długoterminowe pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich oraz przedsiębiorstw publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną – obecnie wszystko do celów walki z ubóstwem i finansowania rozwoju takich dziedzin życia społecznego jak ochrona zdrowia, edukacja, ochrona środowiska czy też rozbudowa infrastruktury. W zamian za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój demokracji, czy też najważniejszego – rozwoju sektora prywatnego. Fundusze na udzielanie kredytów państwom słabiej rozwiniętym pochodzą ze składek państw członkowskich, spłaty przez państwa wcześniejszych długów oraz dzięki emisji obligacji na światowych rynkach kapitałowych.
UE - Unia europejska. powstała 1 listopada 1993 na mocy Traktatu z Maastricht gospodarczo-polityczny związek demokratycznych państw europejskich, będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej zapoczątkowanej po drugiej wojnie światowej. Jako organizacja międzynarodowa funkcjonuje od 1 grudnia 2009. Siedziby: Bruksela (egzekutywa i legislatywa), Strasburg (legislatywa), Luksemburg (trybunał sądowy, izba kontroli), Frankfurt (bank centralny).
Cele to m.in.:
* promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,
* wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,
* dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,
* rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych,
* ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich, wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów,
* polepszenie standardów życia.
EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. Międzynarodowa organizacja gospodarcza powstała 3 maja 1960 r. na mocy konwencji sztokholmskiej (podpisanej 4 stycznia 1960), mająca na celu utworzenie strefy wolnego handlu między państwami członkowskimi. Siedziba Sekretariatu EFTA mieści się w szwajcarskiej Genewie.
Członkami EFTA są obecnie:
* Islandia (od 1970 r.)
* Liechtenstein (od 1992 r.)
* Norwegia
* Szwajcaria
CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu. Porozumienie podpisane 21 grudnia 1992 r. w Krakowie.
Członkowie:
* Chorwacja
* Macedonia
* Albania
* Bośnia i Hercegowina
* Mołdawia
* Czarnogóra
* Serbia
* Kosowo
OBWE - Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Jej celem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w Europie. Oprócz państw europejskich jej członkami są także Stany Zjednoczone i Kanada. OBWE powstała 1 stycznia 1995 w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w organizację.
NATO - Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego. Organizacja polityczno-wojskowa powstała 24 sierpnia 1949[1] w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Początkowym celem istnienia organizacji była obrona militarna przed atakiem ZSRR. Potem stał się on elementem utrzymania równowagi strategicznej między Wschodem i Zachodem. Po rozpadzie Układu Warszawskiego spełniał rolę stabilizacyjną podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów lokalnych.
Państwa członkowskie:
Albania
Belgia
Bułgaria
Chorwacja
Republika Czeska
Dania
Estonia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Islandia
Kanada
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Niemcy
Norwegia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Stany Zjednoczone
Turcja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie – środkami politycznymi i militarnymi – wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:
* zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;
* zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;
* rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP) oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa;
* wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.
OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Organizacja międzynarodowa o profilu ekonomicznym skupiająca 33 wysoko rozwinięte i demokratyczne państwa. Utworzona na mocy Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju podpisanej przez 20 państw 14 grudnia 1960. Siedzibą OECD jest Château de la Muette w Paryżu. Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. Do dorobku prawnego OECD należą umowy i kodeksy postępowania np. Liberalizacji Przepływów Kapitałowych i Bieżących Operacji Niewidocznych oraz zalecenia, rezolucje i deklaracje – instrumenty nieformalnego nacisku. Oprócz tego OECD wypracowuje „reguły gry” w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, tzn. opracowuje i wprowadza w życie wspólne zasady (wytyczne) i normy działania (standardy) w poszczególnych dziedzinach gospodarki. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw.
Państwa-założyciele (1961)
Austria
Belgia
Dania
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Islandia
Kanada
Luksemburg
Niemcy
Norwegia
Portugalia
Stany Zjednoczone
Szwajcaria
Szwecja
Turcja
Wielka Brytania
Włochy
Państwa, które przystąpiły do OECD po jej utworzeniu (rok przystąpienia)
Japonia (1964)
Polska (1996)
Finlandia (1969)
Korea Południowa (1996)
Australia (1971)
Słowacja (2000)
Nowa Zelandia (1973)
Chile (2010)
Meksyk (1994)
Słowenia (2010)
Republika Czeska (1995)
Izrael (2010)
Węgry (1996)
NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu. Umowa zawarta pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem, tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu. Porozumienie NAFTA weszło w życie 1 stycznia 1994.
Cele
* osiągnięcie dobrobytu i rozwój krajów członkowskich
* dogodny klimat do inwestycji prywatnych
* stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego
* ustalenie cen ropy naftowej
OPEC - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową. Utworzona została w 1960 r. w Bagdadzie. Siedziba: Wiedeń. Celem organizacji jest kontrolowanie światowego wydobycia ropy, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych.
Do OPEC obecnie należą (w nawiasie rok przystąpienia):
* Algieria (1969),
* Angola (2007),
* Arabia Saudyjska (1960),
* Ekwador (1973-1992 i ponownie od 24 października 2007[1]),
* Irak (1960),
* Iran (1960),
* Katar (1961),
* Kuwejt (1960),
* Libia (1962),
* Nigeria (1971),
* Wenezuela (1960),
* Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967).
Do OPEC należeli również:
* Gabon (1975-1994),
* Indonezja (1962-2008).
Mercosur - jest to międzynarodowa organizacja gospodarcza powołana w roku 1991 traktatem z Asuncion (Paragwaj). Do tej organizacji należą:
* Argentyna
* Brazylia
* Paragwaj
* Urugwaj
* Wenezuela (od 2005 r.) - członkostwo niepełne
Państwa stowarzyszone (korzystają ze strefy wolnego handlu, ale nie biorą udziału w unii celnej):
* Chile od 1996
* Boliwia od 1996
* Peru od 2003
* Ekwador od 2004
* Kolumbia od 2004
Obserwator:
* Meksyk
Zadania to wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie barier handlowych. Obecnie Mercosur jest najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce Południowej, do której chcą dołączyć także inne kraje regionu. Dwa pozostałe regionalne porozumienia integracyjne w Ameryce Południowej to: CACM (Central America Common Market) i Pakt Andyjski.
Pakt Andyjski - Andyjski Wspólny Rynek. Ugrupowanie gospodarcze w Ameryce Łacińskiej. Powołane w 1969 roku przez Boliwię, Kolumbię, Ekwador, Chile i Peru. Jego celami są m.in. utworzenie wspólnego rynku i przyspieszenie procesu rozwoju gospodarki. Językami oficjalnymi są hiszpański, keczua i ajmara. Siedziba znajduje się w Limie (Peru).
Od czasu swojego powstania organizacja posiadała następujących członków:
* Argentyna (od 2005 czł. stowarzyszony),
* Boliwia (od 1969),
* Brazylia (od 2005 czł. stowarzyszony),
* Chile (1969-1976, obserwator 1976-2006, członek stowarzyszony od 2006).
* Ekwador (od 1969),
* Kolumbia (od 1969),
* Meksyk (obserwator),
* Panama (obserwator),
* Paragwaj (od 2005 czł. stowarzyszony),
* Peru (od 1969),
* Urugwaj (od 2005 czł. stowarzyszony),
* Wenezuela (1973-2006)
ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej. Organizacja polityczno-gospodarcza, powstała na gruzach Association of South-East Asia utworzonego przez Malezję, Filipiny i Tajlandię w 1961 roku. Założona 8 sierpnia 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta. Członkami są (w kolejności przystępowania): Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia (państwa założycielskie), Brunei (od 8 stycznia 1984), Wietnam (od 28 lipca 1995), Laos i Birma (od 23 lipca 1997), Kambodża (od 30 kwietnia 1999).
Deklaracja ASEAN stwierdza, że główne cele i zamiary stowarzyszenia to:
* Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich.
* Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych.
APEC - Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku. Luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, powołany w 1989 r. w Canberze podczas nieformalnego spotkania 6 państw członkowskich ASEAN i Australii, Nowej Zelandii, Kanady, USA, Japonii i Korei Południowej. Sekretariat APEC został utworzony w 1993 roku i znajduje się w Singapurze.
Cele APEC:
* znoszenie barier celnych
* współpraca technologiczna
* dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej
* popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju
Do APEC należy 21 państw:
* kraje założyciele (1989)
o Australia
o Brunei
o Kanada
o Indonezja
o Japonia
o Korea Południowa
o Malezja
o Nowa Zelandia
o Filipiny
o Singapur
o Tajlandia
o Stany Zjednoczone
* kraje przyjęte w 1991
o Chiny
o Hongkong
o Republika Chińska (Tajwan)
* kraje przyjęte w 1993
o Meksyk
o Papua-Nowa Gwinea
* kraje przyjęte w 1994
o Chile
* kraje przyjęte w 1998
o Peru
o Rosja
o Wietnam