Historia administracji 24.11.2010

(nawiązanie do poprzedniego wykładu)

Administracja centralna

Zarząd Centralny państwa znajdował się w rękach monarchy i pewnej liczby urzędników centralnych.2 kanclerzy, marszałków, podskarbi itd. Monarcha mógł podejmować decyzje zarządzające i polityczne, decyzje ogólne i szczegółowe.

Zasada koncentracji władzy-decyzje zapadają na najwyższym szczeblu.

Dekoncentracja władzy-organy decydują w zakresie przyznanych sobie kompetencji.

Pozycja monarchy-jest niezwiązany prawem, sam stanowi prawo. Król mógł wystąpić z oskarżeniem o przestępstwo. Teraz oczywiście monarcha jest związany prawem.

Urząd-dożywotniość urzędu kiedyś, inny był sposób finansowania. Skoro nie było ściśle określonego zakresu zadań, to nie było podziałów resortowych na szczeblu centralnym.

Urzędnik od jednej sprawy- coś mu monarcha zleca, on jest wyposażony w kompetencje do wykonania a później nie jest już niczym zobowiązany, ewentualnie może liczyć na nagrodę od króla.

Nie ma rządu, nie ma kolegialnych spotkań.

Czy administracja centralna jest podporządkowana prawu?

Podporządkowana jest królowi, urzędnicy działają zgodnie z królem, jeśli słuchają króla.

Rex król

Lex prawo

est jest

Lex est rex. Prawo jest królem. Jak jest zrealizowana?

Prawo które wiąże króla jest uchwalane przez Sejm. Król ma być wykonawcą, administratorem tego prawa. Ma przestrzegać artykułów Henrykowskich. Powinien zrealizować obietnice w Pacta Conventa i przestrzegać ustaw sejmowych, uchwalanych przy udziale króla. Urzędnicy powinni się trzymać ustaw, których sejm uchwali.

Statut Aleksandra-kiedy król może wyzbywać się królewszczyzn. 1505.

Szlachta w połowie XIX wieku wystąpiła z żądaniem aby przepisy statutu były egzekwowane. W pewnym momencie na Sejmie podchodzili do króla, ,,szlachta mu rzucała przywileje pod nogi"-majątki wrócił jakby do króla.

Administracja centralna jest poddana prawu.

Artykuły Henrykowskie 1573 postanawiały że jeśli król nie przestrzega prawa to można umowę z królem rozwiązać. Jeśli zachodzi umyślne naruszenie prawa to można pozbawić króla władzy.

Pokskarbi musi zdawać sprawozdanie, rachunki Sejmowi do zatwierdzenia. Trzeba wykazać na co kasa poszła, sprawdzano to bardzo dokładnie. Komisja Sejmowa była powoływana. Dawny Polski Parlament miał komisje doraźne, a nie stałe. Następnie Sejm zdawał pokwitowanie, czy zgadza się ze sprawozdaniem.

Senator rezydent-sprawdzał króla(od artykułów henrykowskich 1573). Każdorazowo Sejm powoływał 4 osoby na kwartał, oni mieszkali u króla i go kontrolowali. Nie stanowili czynnika który na gorąco mówił nie ;p Zobowiązano Senatorów do składania sprawozdań Sejmowi. Później ta instytucja zaniknęła.

Administracja lokalna

Terytorium państwa musi być podzielone. Wyłania się problem podziału administracyjnego państwa. Np czy według zasady kolegialnej czy jednoosobowa. (np po wybuchu rewolucji francuskiej zrobiono kolegializm, a przed były organy jednoosobowe).

1)Administracja w terenie podporządkowana jest rządowi. W Anglii lokalną wadzę oddano w ręce samorządu.

Podział administracyjny państwa

Wyróżnia się dwa typy podziałów administracyjnych państwa.

A)Historyczny-podział, który samoistnie się ukształtował w drodze procesów samoistnych.

W Zjednoczonym Królestwie Polskim(przez Władysława Łokietka, Kazmierza Wielkiego) mamy podział na:

1) Województwa(Wielopolska, Małopolska itd).Województwa to dawne księstwa dzielnicowe, które w XV wieku zaczęto nazywać województwami. Ale tylko te, które w momencie podporządkowania władzy centralnej miały pełną hierarchię urzędników ziemskich z wojewodami na czele.

2)Ziemie-Księstwo w ramach Zjednoczonego Królestwa nosi nazwę Ziemi. One się różniły wielkością, kształtem ukształtowanym historycznie. Pojawia się Ruś Halicka zdobyta Kazimierza Wielkiego, utworzyła województwo ruskie. Podzielono je na cztery mniejsze jednostki-ziemie: ziemia halicka, lwowska, przemyska i sanocka. Jest to dzieło władzy państwowej, królewskiej. 1434 województwo ruskie powstało, dostało polskie prawo.

3)Powiaty-pojawia się w drugiej połowie XIV wieku. Podział zastąpił dawniejszy podział na kasztelanie. Skąd się wziął podział na powiaty? Pierwotnie był okręgiem sądowym. W dawnych czasach sądy zmieniały swoje siedziby. Mówiono że to podział sądowy, jakaś część z której sprawy wpływają do sądu. Można to nazwać okręgami sądowymi. Z czasem powiat nie był tylko jednostką dla celu wymiaru sprawiedliwości, ale również jednostką administracyjna.

Ten podział się utrzymał.

B)Podział racjonalistyczny-zaczęto świadomie dzielić państwo na jednostki, w drodze aktów prawnych.

***Obywatel musi mieć łatwy dostęp do władzy. Było to jedno z kryteriów podziału. Tak musi być wyznaczona granica, żeby odległość do centrum dało się pokonać pieszo w ciągu jednego dnia. Podział na parafie, mapa Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej- były podziałem racjonalistycznym.

Kwesia stolicy państwa

Tam gdzie król zwykle przebywał, koronacja, pochówki dawały pierwszeństwo dla Krakowa. Czasem Sejm się tam odbywał, Sejm król mógł zwołać tam gdzie mu się podobało.

W pewnym momencie Warszawa nabrała znaczenia, zwłaszcza kiedy zawarto Unię Lubelską. (1569).Co trzeci sejm odbywał się jednak w Grodnie. Ostatni Sejm Rzeczpospolitej odbył się w Grodnie. Skrzyżowanie dróg handlowych również było w Warszawie. Warszawa była stolicą od Zygmunta III jako siedzibą administracji i miejscem odbywania się Sejmu.

Urzędy lokalne

Starosta- urzędnik lokalny królewski, był jeden. Należy do nich zarząd prowincjonalny. Początkowo państwo składało się z dwóch członów wielkopolski i małopolski. Starosta występował w Wielkopolsce jako namiestnik Króla. Małopolską król zarządzał bezpośrednio. Wszystkie funkcje należały do starosty za wyjątkiem nadawania przywilejów jednostkowym i ogólnych. Mówiono o nim, że jest to ramię królewskie. Jako namiestnik króla miał prawo zwoływać pospolite ruszenie-rycerstwo pod broń. Nie mógł czynić koncesji z władzy państwowej. Starosta Wielkopolski to starosta naczelny jakby. Z czasem jego uprawnienia się ograniczyły. Pospolite ruszenie mógł zwoływać tylko król. Zadania Wielkopolskiego starosty opierają się na funkcjach policyjnych-ściga przestępców i wykonuje sądownictwo. W imieniu króla wykonuje wyrok. Starosta zarządza majątkami królewskimi.

Małopolska-starosty nie ustanawiano, dla rozmaitych zadań byli mniejsi urzędnicy. Jeśli chodzi o funkcje policyjne należały one do oprawców-justycjariuszy. W Małopolsce były liczne dobra królewskie, zorganizowane w postaci majątków- wielkorządców np. krakowskie i sandomierskie. Na czele stał Wielkorządca. Mniejsze jednostki to podrządca, zarządzane przez podrządców. W Małopolsce był szereg twierdz i zamków, miały one burgrabiów, którzy nimi zarządzali. Przejęli sprawy karno-skarbowe, przejęli oprawców. Toczyła się walka o wpływy.

Początkowo król obsadzając urząd starosty nie był niczym skrępowany. Musiał to być Polak, Polak urodzony w Koronie. Starosta był odwoływalny. Był dyspozycyjny wobec Króla.

Poza tym sprawami lokalnymi zajmował się samorząd. Urzędy: samorządowe szlacheckiego samorządu, urzędy ziemskie. Miasta mają swój własny samorząd miejski. Działalność jego mieści się w granicach miast. Samorząd miejski dotyczy ludności mieszkającej w miastach, urzędy ziemskie dotyczyły szlachty. Ludność chłopska, ziemska podlegała administracji prywatnej. Wszystko zależało od rozmiaru majątku ziemskiego-latyfundii.