Zdrowie:

To nie tylko brak choroby, lecz pełny dobrostan społeczny, psychiczny i biologiczny

Światowa Organizacja Zdrowia

Definicje: Edukacja Zdrowotna

Jest to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i zdrowie społeczeństwa, w którym żyją. Edukacja zdrowotna obejmuje swoim zakresem: wiedzę o czynnikach społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie; wiedzę o zdrowiu związaną z funkcjonowaniem własnego organizmu; umiejętność zapobiegania i radzenia sobie w sytuacjach trudnych; wiedzę i umiejętności związane z korzystaniem z opieki zdrowotnej.

źródło: "Edukacja Zdrowotna" K.Dudkiewicz; K.Kamińska

Edukacja Zdrowotna:

Wychowanie zdrowotne jest częścią składową kształtowania pełnej osobowości

M.Demel

Edukacja Zdrowotna:

Jest procesem opartym na naukowych zasadach, stwarzającym sposobność planowanego uczenia się, zmierzającym do umożliwienia jednostkom podejmowania świadomych decyzji dotyczących zdrowia i postępowanie zgodnie z nimi. Odpowiedzialność za ten bardzo złożony proces ponosi rodzina, system edukacji i społeczeństwo.

źródło: Rezolucja Rady Wspólnoty Europejskie

Zachowania zdrowotne

Wyróżnikiem zachowań zdrowotnych wśród ogółu zachowań są ich znane konsekwencje,

mające nieobojętny, prozdrowotny lub antyzdrowotny skutek dla zdrowia. W przypadku niektórych

zachowań, na przykład konsumpcji alkoholu, efekt może być zarówno pozytywny jak i negatywny

.

Takie zachowanie zdrowotne, mające mieszany wpływ na zdrowie, to zachowania zdrowotnie

ambiwalentne.

Również palenie tytoniu, dające krótkotrwały efekt neuroregulacyjny i długofalowy efekt szkodliwy dla

zdrowia, może być traktowane jako zachowanie ambiwalentne zdrowotnie w krótkim okresie czasu. Jednak efekt szkodliwy, silniejszy z punktu widzenia zdrowia somatycznego, decyduje o tym, że palenie tytoniu jest jednoznacznie uznane za zachowanie antyzdrowotne.

Jacennik, B., Strategie kształowania zachowań zdrowotnych (monografia w przygotowanu, 2008-03-

Pojęcie zachowań zdrowotnych krzyżuje się z pojęciem stylu życia i

obejmuje wiele obszarów zachowań: zwyczaje żywieniowe, aktywność fizyczna,

konsumpcja używek, zachowania związane z korzystaniem z opieki medycznej i

profilaktyki. Ponadto, pod tym pojęciem rozumiane są również zachowania, które

niosą ze sobą istotne ryzyko dla zdrowia, a więc ryzykowne zachowania seksualne,

drogowe i inne. Większość zachowań człowieka ma wpływ na jego zdrowie, jednak

w dalszych rozważaniach ograniczę się do tych zachowań, co do których badania

wskazują na silny efekt pro- lub antyzdrowotny.

(W Tabeli 1.1 podaję przykładową listę zachowań.)

Tabela 1.1 Przykłady zachowań pro- i antyzdrowotnych

Zachowania prozdrowotne

• przestrzeganie zasad zdrowej diety

• przestrzeganie zasad higieny

• regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych

• stosowanie szczepień

• zgłaszanie się na badania kontrolne

• zgłaszanie się do lekarza z symptomami choroby

• przestrzeganie zaleceń lekarskich

• zapinanie pasów bezpieczeństwa

Zachowania antyzdrowotne

• dieta wysokotłuszczowa

• zachowania sedenteryjne

• nadużywanie alkoholu

• używanie narkotyków

• palenie

• prowadzenie pojazdu z nadmierną prędkością

• prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu

Modele edukacji zdrowotnej

- zorientowanego na chorobę- przyjmuje jako główny cel zapobieganie określonym chorobom. W tym celu najpierw trzeba przeprowadzić badania stanu zdrowia ludności, stwierdzić poziom zagrożenia określonymi chorobami, a następnie opracować i upowszechnić konkretne zasady prowadzące do uchronienia się od zachorowań. Edukacja prowadzona według tego modelu wśród młodych ludzi niestety nie daje oczekiwanych rezultatów, gdyż dla tej części społeczeństwa perspektywa wystąpienia zaburzeń zdrowotnych w przyszłości nie stanowi wystarczającego argumentu do zmiany postaw

- zorientowanego na czynniki ryzyka- kładzie nacisk na eliminację poszczególnych czynników ryzyka, tj. prewencję kilku rodzajów chorób na raz, które mogą się pojawić w populacji. Niestety pomija się tu korzyści płynące ze zwiększania potencjału zdrowia

- zorientowanego na zdrowie w rozumieniu holistycznym- rozwiązywanie niekorzystnych dla człowieka uwarunkowań uwzględnia czynniki związane z aktywnym współuczestniczeniem jednostki w procesie zachowania dobrego zdrowiu. Polega on na określeniu własnej kondycji zdrowotnej przez identyfikowanie warunków oddziałujących na zdrowie i następnie wpływających na jego poprawę lub utrzymanie na właściwym poziomie. Ten zespół zachowań jest szczególnie użyteczny dla dzieci i młodzieży, ponieważ służy przede wszystkim zmianom postaw zdrowotnych.

Wokół tych zasad powinno się tworzyć programy edukacji zdrowotnej w środowiskach szkolnych. Oznacza to włączenie odpowiednich treści do kompleksowych programów wychowawczo-edukacyjnych szkoły i promowanie zdrowego stylu życia od najmłodszych lat, zaszczepianie w społeczności szkolnej etosu zdrowia, który zakłada wspieranie ochrony środowiska naturalnego, fizycznego i społecznego, włączanie do współdziałania rodziców i społeczność lokalną.

Wyróżniamy trzy podstawowe modele w edukacji prozdrowotnej:

1. edukacja zdrowotna zorientowana na chorobę,

2. edukacja zdrowotna zorientowana na czynniki ryzyka,

3. edukacja zdrowotna zorientowana na zdrowie.

Głównym celem w modelu edukacji zorientowanej na chorobę jest

podejmowanie działań skierowanych na zapobieganie określonym jednostkom

chorobowym. Priorytety są tu definiowane w kategoriach jednostek chorobowych,

a podejmowane działania skierowane są na grupy czynników ryzyka.

Rysunek 1. Model 1. – Edukacja zdrowotna zorientowana na chorobę.

Priorytety Choroba a Choroba b Choroba c

Działania Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka

Grupa 1 grupa 2 Grupa 3

Celem edukacji zdrowotnej zorientowanej na czynniki ryzyka jest eliminacja

poszczególnych czynników ryzyka w celu zapobiegania kilku chorobom

jednocześnie.

Rysunek 2 Model 2. - Edukacja zdrowotna zorientowana na czynniki ryzyka.

Priorytety Czynniki ryzyka 1 Czynniki ryzyka 2 Czynniki ryzyka 3

Działania Choroba a Choroba b Choroba c

Model edukacji zdrowotnej zorientowanej na zdrowie traktowany jest jako

najwłaściwszy z punktu widzenia realizacji idei promocji zdrowia. W odróżnieniu

od dwóch poprzednich modeli koncentruje się na zagadnieniu zwiększenia

potencjału zdrowia i na pozytywnym aspekcie zdrowia ujmowanego holistycznie.

Priorytetem w tym modelu nie jest choroba, ale ludzie i miejsca, które powinny

stanowić przedmiot działań edukacyjnych, zwiększających potencjał zdrowia

w wymiarze fizycznym, psychicznym i społecznym. W obszarze oddziaływań

z zakresu edukacji zdrowotnej ważna jest nie tylko szkoła, ale również rodzina oraz

grupy rówieśnicze (Syrek, 1997).

Rysunek 3. Model 3. - Edukacja zdrowotna zorientowana na zdrowie

Zdrowie: fizyczne, psychiczne, społeczne

ludzie Działania

Priorytety czynniki wpływające na zdrowie

miejsca

Choroba: fizyczna, psychiczna, społeczna

Model ten reprezentuje holistyczne podejście w edukacji prozdrowotnej.

Oznacza to:

1. uwzględnianie wszystkich aspektów zdrowia: fizycznego, psychicznego,

społecznego i duchowego,

2. branie pod uwagę innych źródeł wiadomości o zdrowiu oprócz szkoły: rodziny,

grup rówieśniczych, służb zdrowia, społeczności lokalnej, mediów, które to źródła

mogą być spójne lub sprzeczne,

3. uwzględnianie wpływu nauczycieli na uczniów poprzez świadome używanie

komunikatów werbalnych i niewerbalnych oraz zachowanie spójności pomiędzy

tymi komunikatami,

4. dostrzeganie, że warunki środowiska fizycznego szkoły oraz organizacja jej życia

mogą wspierać lub utrudniać proces edukacji prozdrowotnej w szkole,

5. uznanie faktu, że w procesie edukacji prozdrowotnej jednakowo ważne jest dobre

samopoczucie uczniów, jak i nauczycieli (Woynarowska i in.,1998).

Model edukacji prozdrowotnej zorientowanej na zdrowie odpowiada celom

przyjętym w programach nauczania zawartych w reformie systemu oświaty z 1999

roku.

Omówione podejścia oraz modele edukacji prozdrowotnej wpływają na wybór

określonych treści oraz sposobów ich realizacji. Biorąc pod uwagę kryterium celu

i kierunku podejmowanych działań w edukacji prozdrowotnej przyjęto podejście

środowiskowe oraz zorientowane na jednostkę, gdyż wydają się być odpowiednie

w odniesieniu do współcześnie określanych założeń edukacji prozdrowotnej.