ZWIĄZEK ALKOHOLU I NARKOTYKÓW Z PRZESTĘPCZOŚCIĄ NIELETNICH

Przestępczość jako zjawisko społeczne jest ściśle powiązane z głównymi tendencjami rozwoju organizmów społecznych nie tylko w wymiarze krajowym ale również globalnym, a jej charakter odzwierciedla „ducha epoki”. Jest więc po części uwarunkowana rozwojem cywilizacyjnym i poziomem materialnego życia ludzkości, charakterem stosunków i instytucji społecznych, wzajemnym oddziaływaniem układów ideologicznych i systemów moralnych, stylów życia oraz wieloma nieuchwytnymi na bieżąco czynnikami specyficznymi dla wydzielonych odcinków czasowych. Odcinki te wyznaczane są ważnymi dla ludzkości wydarzeniami.

Spojrzenie na przestępczość końca XX wieku ujawnia jedną z najbardziej niepokojących tendencji, a mianowicie systematyczne obniżanie się dolnej granicy wiekowej popełniania najgroźniejszych przestępstw (przeciwko życiu i zdrowiu). W wielu krajach, również w Polsce, już od wielu lat zauważa się obniżanie tej granicy do okresu określanego jako „dzieciństwo”, bez względu na kulturowe wyznaczniki periodyzacji rozwoju psychofizycznego człowieka. Dane z roku 1996 jednoznacznie potwierdzają światową tendencję obniżania się dolnej granicy wiekowej nieletnich przestępców. Granica ta wynosi 13 lat.

Przestępczość młodzieży od kilkudziesięciu lat jest przedmiotem szczególnego zainteresowania kryminologów. Wynika to z trzech przesłanek:

• uwrażliwienia społecznego na wykolejenie młodego pokolenia ,

• nadziei resocjalizacyjnych związanych z niższym stopniem demoralizacji młodzieży,

• możliwości precyzyjniejszego niż w przypadku dorosłych określenia genezy zachowań przestępczych.

Pojęcie przestępczości nieletnich jest pojęciem prawnym i kryminologicznym. Nie jest jednak pojęciem jednoznacznym. Wynika to z różnych kryteriów określania podstawowych cech tego pojęcia, tzn. granicy wieku osoby, którą określa się jako „nieletnią”, oraz katalogu czynów i zachowań uważanych za przestępstwo.

Obowiązujący w Polsce system postępowania z nieletnimi uregulowany jest przede wszystkim przepisami ustawy z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Zgodnie z art.1 &1 i art.2 przepisy stosuje się w/c nieletnich:

• w wieku do 18 lat, wykazujących przejawy demoralizacji,

• którzy dopuścili się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem 17 lat,

• do lat 21 w zakresie wykonywania orzeczonych w/c nich środków wychowawczych i poprawczych.

Przedmiotem rozważań w tej pracy są nieletni, którzy popełnili czyny karalne pod wpływem środków odurzających takich jak alkohol i narkotyki.

Z kryminologicznego punktu widzenia alkohol uważany jest od dawna za czynnik wysoce kryminogenny. Potwierdzają to dane statystyczne. Wiele przestępstw popełniają sprawcy będący pod wpływem alkoholu. Doświadczenia policjantów pozwalają wyciągnąć jeszcze inny wniosek: do wielu przestępstw nie doszłoby, gdyby sprawcy nie byli pod wpływem alkoholu.

O dłużej szkodliwości nadmiernej ilości alkoholu dla zdrowia ludzkiego świadczą liczne badania. Dowodzą one, że wprowadzony do organizmu człowieka wpływa na jego ośrodkowy układ nerwowy. Oddziałując na korę mózgową, powoduje ograniczenie sprawności funkcjonowania wyższych ośrodków nerwowych. Spożycie nadmiernej ilości alkoholu prowadzi do porażenia ośrodkowego układu nerwowego człowieka i zaburzeń w organizmie. W określonych warunkach sytuacyjno – środowiskowych i w zależności od indywidualnych cech osoby pijącej wyzwala często skłonności agresywne. Dlatego też zagadnienia alkoholizmu są rozważane przez kryminologów na płaszczyźnie socjo - kulturowych czynników przyczynowych przestępczości.

Duży wpływ na spożywanie przez nieletnich alkoholu ma jego dostępność i łatwość zakupu. Bardzo często zdarza się też, że zakupu takiego dokonują dla nieletnich dorośli, czasami za drobną opłatą ale najczęściej bezinteresownie. Innym czynnikiem powodującym sięganie przez nieletnich po alkohol jest reklama w środkach masowego przekazu i na billboardach (rodzaj „ukrytej reklamy”) przedstawiająca piwo jako napój dla młodzieży. Często rodzice traktują fakt picia piwa jako „mniejsze zło” i wolą, kiedy ich dzieci piją piwo, niż wódkę lub miałyby zażywać narkotyki. Nie zdają sobie sprawy z tego, że piwo jest najczęściej tylko wstępem do doświadczeń z mocniejszymi używkami.

O rozmiarach zjawiska alkoholizowania się wśród dzieci i młodzieży świadczy liczba nieletnich zatrzymanych w izbach wytrzeźwień. W 1996 roku zatrzymano 7662 nieletnich, w tym 393 dziewczęta. W 1999 roku policja ujawniła 2936 nieletnich uzależnionych od alkoholu. Do wytrzeźwienia zatrzymano 7316 nieletnich. Liczba ta nie obejmuje grupy nieletnich, będących pod wpływem alkoholu i przekazanych pod opiekę rodzicom. Wymowa tych liczb jest jednoznaczna, nawet jeżeli mamy do czynienia z danymi niepełnymi (przypadki ujawnione) to i tak są one przerażające. Corocznie możemy obserwować wzrost nieletnich popełniających czyn karalny pod wpływem alkoholu.

W roku 1996 nietrzeźwe osoby nieletnie stanowiły 15,2% na 45,6% nietrzeźwych podejrzanych o przestępstwa. Alkohol był dominującym czynnikiem motywującym przestępstwa gwałtowne: zabójstwa, uszkodzenie ciała, bójki i pobicia, zgwałcenia, napaść na funkcjonariusza porządku publicznego. W roku 1999 udział w najcięższych kategoriach przestępstw nietrzeźwych nieletnich sprawców wyniósł 25,8% w przypadku zabójstw i 19,4% w zgwałceniach.

Wg analiz Komendy Głównej Policji głównymi czynnikami mającymi wpływ na szerzenie się zjawiska pijaństwa i przestępczości pod wpływem alkoholu są:

• bezrobocie i wiążąca się z tym pauperyzacja rodzin,

• brak perspektyw tworzenia nowych miejsc pracy, szczególnie dla absolwentów szkół,

• zbyt duża liczba placówek handlujących alkoholem i nie przestrzegających zasad jego sprzedaży,

• zaniżona świadomość społeczna dotycząca szkodliwości alkoholu i brak podstawowej wiedzy o uzależnieniach,

• wieloletnie zaniedbania w zakresie profilaktyki alkoholowej,

• nieprzestrzeganie zakazów sprzedaży alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym,

• zanik autorytetów moralnych oraz rozluźnienie dyscypliny społecznej, zwłaszcza wśród młodzieży,

• przejmowanie negatywnych wzorców zachowań z przekazów multimedialnych,

• wpływ reklamy, promocji i innych działań utrwalających i wzmacniających w młodych ludziach przekonania o powszechności picia napojów alkoholowych np.: piwa.

Picie alkoholu przez nieletnich to zjawisko, którego nie da się całkowicie wyeliminować. Możliwe i wręcz konieczne jest natomiast ograniczenie tej patologii. Jednak żadna choćby najlepiej przeprowadzona akcja propagandowa, żadne skomasowane działania edukacyjne skierowane na dzieci nie zastąpią zdrowego rozsądku i rozwagi dorosłych (rodziców, wychowawców, sprzedawców alkoholu).

Mając na uwadze poprawę sytuacji I Zastępca Komendanta Głównego Policji nadinsp. I. Wachowski 29.VI.99. roku zobowiązał pisemnie komendantów wojewódzkich do podjęcia stosownych działań. W skali kraju Policja w 232 przypadkach wystąpiła do właściwych organów o cofnięcie koncesji na sprzedaż i wyszynk alkoholu. W zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi Policja w 1999 roku przeprowadziła 9063 akcji. Izolowała 60 486 nietrzeźwych z miejsc publicznych w tym nieletnich 5044: chłopców 4859 i dziewcząt 185. Ujawniła 8753 nietrzeźwych nieletnich i wszczęła 129 postępowań o rozpijanie małoletnich.

Głównym sprzymierzeńcem policji w walce ze zjawiskiem alkoholizmu wśród nieletnich jest Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Ponadto policja współpracuje z komisjami ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, poradniami AA i innymi podmiotami.

Policja rejestruje również dane dotyczące powiązania narkomanii z innymi przejawami patologii, głównie z przestępczością. Obiektywne uchwycenie rozmiarów narkomanii jest niemożliwe. Mimo, iż rejestry policyjne podają dane daleko odbiegające od rzeczywistych rozmiarów narkomanii, są one szczególnie cenne, gdyż obejmują przypadki zweryfikowane i pozwalają na uchwycenie dynamiki tego zjawiska.

Historia narkotyków sięga początków cywilizacji. Współczesna narkomania wiąże się ze zmianami obyczajowymi i kulturowymi w Ameryce i Europie w latach 50–tych i 60-tych. Do Polski fala narkomanii dotarła na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Opierała się głównie na rodzimej produkcji środków opartych o słomę makową, czy też wdychaniu różnego rodzaju klejów. Przypadki uzależnienia od narkotyków w tym okresie zdarzały się rzadko i nie miały większego znaczenia społecznego. Dopiero transformacja społeczno – polityczna rozpoczęta w 1989 roku oraz związane z nią stopniowe otwieranie granic i rynku na towary sprowadzane legalnie i nielegalnie – w tym także narkotyki były główną przyczyną rozwoju narkomanii w Polsce.

Rozwój przestępczości, w tym powstawanie zorganizowanych grup przestępczych oraz pogoń za łatwym zyskiem spowodowało wprowadzanie do sprzedaży nowych na naszym rynku środków narkotycznych. Zdobywano nowych klientów przez promowanie narkotyków w środowiskach dzieci i młodzieży (szkoły, kluby) oraz nieodpłatne ich rozdawanie. Zorganizowane grupy przestępcze rozprowadzają narkotyki przez dealerów wywodzących się z kręgów młodzieży, zapewniając sobie w ten sposób swobodny dostęp do szkół. Handel odbywa się również za pośrednictwem osób uzależnionych, które są szczególnie zdeterminowane ponieważ za zrealizowane transakcje otrzymują niezbędną dla ich funkcjonowania dawkę narkotyków.

Narkomania jest zjawiskiem powodowanym przez wiele czynników. Przyczyny doprowadzające do zażywania środków odurzających są zróżnicowane stąd brak jest jednolitego schematu wyjaśniającego to narastające zjawisko. Powszechnie przyczynowość tę upatruje się w czynnikach społecznych, kulturowych i sferze psychologicznej osób odurzających się. O powstaniu nałogu decyduje niejeden czynnik, ale cały ich splot powstały w określonych warunkach środowiskowych.

Narkomania jest niepokojącym objawem trudności dojrzewania psychospołecznego, zwłaszcza emocjonalnego młodych ludzi, oraz ich nieprzystosowania społecznego a narkotyk środkiem do przeżywania sztucznie wywołanych emocji, sposobem na oderwanie się od zimnej i obojętnej rzeczywistości. W roku 1996 agendy policyjne rejestrowały 2212 nieletnich narkomanów. Wielu z tych nieletnich weszło na drogę przestępczą. Policja ustaliła, że z ogólnej liczby nieletnich podejrzanych o przestępstwa 0,7% dokonało czynu niezgodnego z prawem po zażyciu środków odurzających (0,2% po zażyciu narkotyku). Najczęściej (114 przypadków) pod wpływem narkotyków nieletni dokonali kradzieży z włamaniem i kradzieży mienia prywatnego (przy czy w 37 przypadkach była to kradzież zuchwała) oraz rabunki i wymuszenia (13). Zdarzały się też przypadki uszkodzenia ciała i pobić (18 przypadków).

Przestępczość związana z narkomanią wykazuje tendencję wzrostową, a jej nasilenie następuje wraz z utrudnieniami w dostępie do narkotyków i utrwalaniem się psychologicznych cech osobowości osób uzależnionych. Poniższa tabelka przedstawia przestępczość nieletnich związaną z Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii. Przeanalizowanie danych pokazuje znaczne tendencje wzrostowe zarówno liczby nieletnich dokonujących czynów związanych z wymienioną Ustawą, jak i liczby podejrzanych, w tym również nieletnich.

Kwalifikacja prawna			Czyny nieletnich		% do ogółu stwierdzonych		Podejrzani		W tym nieletni
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 24.04.1997r.	1998 rok	2954		18,0		5018		743
	1999 rok	3554		22,7		4777		954
	Wskaźnik dynamiki	120,3%		126,11%		95,2%		128,4%

Poza tym dane z lat 1998 i 1999 pokazują , przy malejącej tendencji ogółu przestępstw stwierdzonych związanych z Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii (spadek o 4,89% tzn. z 16 432 przestępstw w 1998 roku do 15 628 w roku 1999) w całym kraju zauważa się wzrost „narkotykowych” czynów nieletnich z 2954 w 1998 roku do 3554 w roku 1999 (wzrost o 20,31%).

Największe nasilenie zjawiska narkomanii ma miejsce w aglomeracjach wielkomiejskich lub województwach przygranicznych. Jednak wspólne dla wszystkich rejonów są miejsca, gdzie młodzież ma możliwość zetknąć się z narkomanami lub dealerami i nabyć środki odurzające (puby, szkoły, salony gier, dyskoteki, na koncertach).

W 1999 roku ogółem dokonano 468 czynów dotyczących wprowadzenia do obrotu środków odurzających lub substancji psychotropowych. Czynów tych dokonało 72 nieletnich z których 68 uczyło się. Zdecydowaną większość czynów popełniono w mieście (457 czynów; 97,65%), indywidualnie (457 czynów; 97,65%), w znacznej mniejszości przez 2 osoby (9 czynów; 1,92%). Stwierdzono również, że 2 nieletnich karanych było za podobne czyny. W stosunku do jednego nieletniego zastosowano środek zapobiegawczy – umieszczono go w placówce oświatowo-wychowawczej.

Czynów dotyczących udzielania lub nakłaniania do użycia środków odurzających lub substancji psychotropowych stwierdzono 1563, popełnionych przez 363 nieletnich, z których 18 nie uczyło się. W znacznej większości czyny te były dokonywane indywidualnie (1527) i w mieście (1476). Wśród sprawców 9 osób było karanych za inne czyny, w stosunku do 4 osób zastosowano środki wychowawcze, jedną osobę umieszczono w schronisku dla nieletnich, pozostałe 3 osoby w placówkach oświatowo-wychowawczych.

W 1999 roku zanotowano również 947 czynów dotyczących udzielenia lub nakłaniania do użycia środków odurzających lub substancji psychotropowych dla osiągnięcia korzyści majątkowych lub osobistych, popełnionych przez 178 nieletnich. Za czyny te ukaranych zostało 5 nieletnich.

Czynów dotyczących posiadania środków odurzających lub substancji psychotropowych ujawniono 410, popełnionych przez 277 nieletnich, z których 249 uczyło się.

Zjawisko narkomanii oraz tzw. Zagrożenie przestępczością narkotykową wykazuje tendencje wzrostowe. Szczególnie niepokojące jest narastanie zagrożenia narkomanią wśród młodzieży oraz stałe obniżanie się granicy wieku podejmowania kontaktów ze środkami uzależniającymi. O skali i rozpowszechnianiu się zjawiska narkomanii świadczy fakt, że 10 nieletnich, którzy popełnili czyn z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, nie miały ukończonych 13 lat. Narkomania jest przyczyną wielu negatywnych zachowań. Zjawisko to ma charakter rozwojowy o następujących tendencjach:

• wzrost liczby uzależnionych, w tym nieletnich

• narastający grupowy charakter odurzania się i różnorodność zażywanych środków

• dynamiczny rozwój biznesu narkotykowego i przestępczości związanej z zażywaniem środków odurzających

• wzrost wpływu przestępstw związanych z narkomanią na ogólny stan bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Do głównych zadań Policji określonych w Ustawie o zapobieganiu narkomanii należy ściganie przestępstw z niej wynikających. Oprócz tych zadań, za równie ważne przyjęto realizację społecznych oczekiwań w zakresie szeroko rozumianej problematyki zapobiegania narkomanii. Wyróżnić tu możemy przede wszystkim współpracę ze szkołami i rodzicami. Tylko szeroko stosowana profilaktyka, tzn. zapewnienie odpowiedniej opieki, wychowania, organizacji czasu wolnego oraz wzorców moralnych, a także wzmocnienie funkcji wychowawczej rodziny i szkoły może zjawisko rozszerzania narkomanii wśród dzieci i młodzieży ograniczyć.