19.03.11

Literatura:

B. Wojciszke, Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Wyd. Shola, 2002

D. Mayers, Psychologia społeczna, GWP, Gdańsk 2002

E. Aronson, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa 2006

Egzamin w formie pisemnej, 3 pytania (z 15 podanych)

Istnieją 3 koncepcje użyteczności psychologii społecznej:

1) hedonistyczna (hedonizm- szczęście) – pomaga uszczęśliwić człowieka, zabiega o to by był on istotą zadowoloną, spełnioną. Dziś mówi się o psychologii szczęścia, psychologii pozytywnej, która patrzy na człowieka jako posiadacza samych dobrych cech (energia, twórczość, empatia).

2) humanistyczna – ma dwie odmiany:

*opiekuńczą – zajmuje się człowiekiem jako istotą popadającą w różnego rodzaju niepowodzenia, porażki, nieszczęścia (bezradność, depresja, poczucie winy, stres).

Człowieka można sprowadzić na dobrą drogę, pomóc mu, dać wsparcie.

Można jednak robić to tak, by mógł on sam sobie potem poradzić (kuratela). *stanowisko, że człowiek jest istotą samodzielną, ciągle uczącą się (posiada zdolność uczenia się, zdobywania doświadczenia).

3) technokratyczna (manipulatorska) – wykorzystywanie psychologii do różnych manipulacji, kontroli, wywierania wpływów.

Powinniśmy elastycznie patrzeć na te trzy koncepcje. Należy stosować takie działania, aby dać człowiekowi jak najwięcej okazji do samodzielności.

Założenia o człowieku jako jednostce, jego naturze:

1) Człowiek jest istotą biologiczną – dzielimy z całą naturą pewne cechy biologiczne; człowiek jest organizmem (praca mięśni, choroby, twórczość). Ten kontekst ma wielkie znaczenie dla rozumienia roli społecznej człowieka.

2) Człowiek jest istotą świadomą – ogląda, rozumie, wyciąga wnioski; co pozwala mu zorientować się w świecie.

*Samoświadomość (self) – odwołanie do analizy swojego „ja” (samokontrola, samopoznanie, samorealizacja).

3) Człowiek jest istotą społeczną – rodzi się w grupie, w środowisku społecznym; w nim żyje, w nim się uczy, z niego czerpie, w nim umiera.

4) Człowiek jest istotą aktywną – kieruje się wartościami (ulokowanymi w zadaniach), dysponuje własnymi możliwościami (sprawny biologicznie) i działa gdy chce osiągnąć cel i może to zrobić. Działanie człowieka jest zawsze funkcją wartości i możliwości.

Sytuacja społeczna:

- człowiek jako jednostka

-człowiek w obecności innego człowieka lub jakiejś grupy (zadanie socjologiczne).

Elementy sytuacji:

-Człowiek (najważniejszy)

-Czynności

-Zadanie (trudne, łatwe, złożone, proste, jasne, niejasne, możliwe do zrealizowania, niemożliwe do zrealizowania)

-Warunki (fizyczne, społeczne)

Przejście:

Sytuacja normalna – > sytuacja czynności, działania; prowadzi to do zmiany stanów człowieka.

Sytuacje społeczne można podzielić według kryteriów:

-Gdzie ludzie występują w sposób bezpośredni

- -II- pośredni

Inni ludzie mogą występować jako jednostki, np. w sytuacji zakochania czy przyjaźni, gdzie ważna jest intymna relacja. Jednak najczęściej każda jednostka reprezentuje sobą w różnych relacjach z ludźmi inne role, należy ona do jakiegoś kontekstu społecznego.

Inni ludzie jako członkowie grup (społeczne warunki), np. grupa zadaniowa w pracy, grupa studencka, koleżeńska, drużyna sportowa, ekipa rządowa, grupa przestępcza (gang, mafia itd.)

Każdy zajmuje w grupie jakąś pozycję i pełni określoną rolę.

Człowiek potrafi być w różnych kontekstach społecznych, często sam siebie nie poznaje (inny w rodzinie, inny wśród rówieśników).

Duże zbiorowości, np. liczne audytorium, masowe zgromadzenie manifestantów, kibiców, pielgrzymów, publiczności (agorapsychologia - psychologia tłumu). W dzisiejszych czasach jest coraz więcej okazji do masowych spotkań.

Inni ludzie jako członkowie wielkich instytucji i organizacji – tym zjawiskiem zajmuje się społeczna psychologia organizacji, to cos pośredniego pomiędzy czystą psychologią społeczną a psychologią zarządzania.

Metody – sposób uogólniony w badaniu określonych zjawisk, np. eksperyment

Techniki badawcze – sposoby specyficzne, określone badania określonych zjawisk, np. eksperyment laboratoryjny szczegółowo opisany, test psychologiczny

Techniki wiążą się diagnozowaniem bardzo szczegółowych cech i stanów człowieka będącego w sytuacji społecznej.

Kryterium wartości metody/ techniki jest stopień kontroli badanego zjawiska, np. gdy zjawisko samo zachodzi; w przeciwieństwie do sytuacji, gdy badacz sam wywołuje jakieś zjawisko.

W psychologii społecznej wyróżnia się określone metody:

-sondaż ankietowy

-studium w terenie (+obserwacja uczestnicząca)

-eksperyment naturalny (warunki naturalne)

-eksperyment w terenie (poszukiwanie sytuacji)

-eksperyment laboratoryjny (najbardziej ceniony)

W psychologii społecznej są 3 sławne eksperymenty:

-asha – analiza uczenia się, zjawisko konformizmu (wpływu społecznego)

-milgram – dotyczy posłuszeństwa, jak człowiek potrafi wykonać najbardziej dramatyczne polecenia pod okiem autorytetu.

-zimbardo – studenci wykonujący określone zadania pod czyjąś kontrolą, czyimś rozkazem.

Motywy społeczne (co człowiek chce osiągnąć)

Motywacja – zespół czynników skłaniających nas do inicjowania, ukierunkowania i podtrzymania określonej aktywności. Motywy:

*potrzeba słuszności, potrzebą dotarcia do prawdy, i adekwatnego dostosowania do określonej sytuacji.

*potrzeba podtrzymania własnej wartości, wysokiej samooceny zależnej od opinii innych ludzi.

*potrzeba kontroli nad otoczeniem, wywierania wpływu i poczucia sprawstwa.

*potrzeba osiągnięć w warunkach życia społecznego (miara wysokiej samooceny).

Motywy te są często ze sobą powiązane.

Wpływ warunków społecznych na człowieka:

-facylitacja społeczna (wspomaganie, ułatwienie) – proces polegający na tym, że obecność innych ludzi zwiększa mobilizację osoby w skutek silnego pobudzenia. Następuje wzrost sprawności wykonywania zadań prostych, łatwych, nieskomplikowanych i pogarsza wykonanie zadań trudnych (lęk przed niską samooceną).

-próżniactwo społeczne – proces polegający na tym, że kiedy pracujemy razem z innymi, dochodzi do obniżenia jakości wykonania; wkładamy mniej wysiłku, nie czujemy się w pełni odpowiedzialni za wynik (rozproszona odpowiedzialność) i wkład poszczególnych osób jest niemożliwy do oceny, np. w zadaniach, gdy trzeba dać z siebie wszystko, jednoetapowych i takich gdzie trud jednostek się sumuje.

Cechy sytuacji społecznych:

(podmiot staje się podmiotem o ile rozumie swoją sytuację i zdaje sobie sprawę ze swojego celu)

- cele i ich struktura

Większość zachowań społecznych to czynności ukierunkowane, czyli celowe, takie, ze bez poznania celu nie zrozumiemy tych zachowań. Jeden cel prowadzi do drugiego, wyższego, ważniejszego celu.

Rodzaje: doraźne i dalekosiężne.

- zasady, reguły wpływu społecznego – podzielane przekonania, które mówią o tym, które zachowania są dozwolone, które niedozwolone i które są wymagane. Są one generowane przez sytuację tak, by cele jednostki mogły być osiągnięte. Znajomość tych zasad pozwala podmiotowi kontrolować swoje zachowania. Zasady istnieją wtedy, jeśli ludzie spostrzegają je i dezaprobują ich zerwanie (ktoś nie zachował się tak jak powinien).

- role – każda sytuacja ma specyficznie jej przypisane role, np. sytuacja lekcji, wykłady, wizyta u lekarza, bycie w restauracji itp.

Każdy z nas pełni jednocześnie różne role, widać to np. na zgromadzeniu rodzinnym, gdzie przeplatają się różne pokolenia.

-repertuar zachowań – każda sytuacja społeczna ma określony repertuar zachowań, które SA dozwolone i uważane jako znaczące; niektóre z nich, np. sprzedaż akcji na giełdzie może mieć ściśle określony repertuar. Repertuar zawsze musi być rozpatrywany, jako odnoszący się do celu

- sekwencje zachowań – wyróżniamy je w każdej sytuacji, to innymi słowy kolejność poszczególnych aktów zachowania się (np. w restauracji: zajmujemy stolik, kelner przychodzi, zbiera zamówieniem odchodzi itd., lub np. wizyta u lekarza: rejestracja, wizyta, badanie, diagnoza itd.)

- pojęcia, które podzielają członkowie grupy – niektóre sytuacje mają swój zestaw pojęć, swoją terminologię, np. sytuacja uroczystości religijnej, gry sportowej itp.

- cechy środowiska fizycznego – najważniejsze w sytuacjach społecznych są takie cechy jak prywatność, przestrzeń osobista, terytorialność i tłoczność (zatłoczenie).

- język i mowa – przynależy do każdego rodzaju aktywności; każda sytuacja ma swój „słownik”.

- trudności i umiejętności – np. kłębiący się tłum ludzi przy przyjmowaniu do lekarza. Każdy człowiek posiada talenty. Im większe kompetencje ludzi, tym mniejsze trudności.

- interpretacja sytuacji społecznych - chodzi o to co jest uniwersalne, wspólne, a co wynika z różnic kulturowych (te same zachowania mogą być różnie interpretowane w zależności od kultury).