Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 375. [Zarzuty] § 1. Dłużnik solidarny może się bronić zarzutami, które przysługują mu osobiście względem wierzyciela, jak również tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom.

§ 2. Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne.

1. Złożona konstrukcja zobowiązania solidarnego dłużników - z jednej strony, istnienie między nimi silnej wspólnej więzi prawnej, z drugiej zaś, dopuszczalność odmiennego sposobu zobowiązania każdego z nich - sprawia, że dłużnik może się bronić wobec wierzyciela za pomocą dwojakiego rodzaju zarzutów:

1) przysługujących mu osobiście względem wierzyciela (zarzuty osobiste),

2) wspólnych wszystkim dłużnikom, ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania (zarzuty wspólne).

2. Do grupy zarzutów osobistych należą w szczególności: zarzut braku wymaganej zdolności do czynności prawnych, zarzut niepoczytalności (w wypadku, gdy ustawa przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadzie winy), zarzut niezłożenia podpisu na wekslu w charakterze wystawcy, akceptanta, indosanta lub poręczyciela, zarzut nieważności oświadczenia woli złożonego na wekslu w charakterze wystawcy, akceptanta, indosanta lub poręczyciela, zarzut odroczenia terminu płatności, rozłożenia zapłaty na raty, zwolnienia z długu, zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela, odnowienia z zastrzeżeniem, o którym mowa w art. 374 § 1in fine, nieziszczenia się warunku zawieszającego lub ziszczenia się warunku rozwiązującego, zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego wobec wierzyciela wekslowego będącego drugą stroną tego stosunku, w zasadzie zarzut przedawnienia (por. orz. SN z 31.8.1966 r., III CR 226/64, OSN 1967, Nr 4, poz. 72; o wyjątkach niżej Nb 3), oświadczenie o potrąceniu z wierzytelnością dłużnika.

3. Grupa zarzutów wspólnych obejmuje zaś, np.: zarzut, że dokument, na podstawie którego dochodzona jest zapłata weksla nie jest wekslem (zob. art. 2 i 102 PrWeksl), zarzut nieważności sprzedaży nieruchomości ze względu na niezachowanie wymaganej formy, zarzut nieważności umowy ze względu na jej sprzeczność z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, zarzuty kwestionujące rozmiar szkody (odszkodowania) - np. podniesienie compensatio lucri cum damno lub przyczynienia się poszkodowanego, zarzut wygaśnięcia zobowiązania, zarzut upływu terminu przedawnienia z art. 442 § 1in fine lub art. 442 § 2.

4. W kwestii zasięgu oddziaływania prawomocnego wyroku, zasądzającego niektórych tylko dłużników solidarnych, miarodajne są jedynie ogólne normy KPC o prawomocności orzeczeń. To samo dotyczy prawomocnego wyroku oddalającego powództwo w stosunku do niektórych dłużników solidarnych, w wyniku uwzględnienia podniesionych przez nich zarzutów osobistych. Wyroki te są zatem skuteczne tylko w odniesieniu do uczestników procesu (art. 366 KPC), nie oddziałują natomiast w jakikolwiek sposób wobec dłużników, którzy nie brali udziału w procesie.

5. Inaczej jest w wypadku prawomocnego wyroku zapadłego na korzyść niektórych dłużników solidarnych - tj. oddalającego wobec nich powództwo - w wyniku uwzględnienia zarzutów wspólnych wszystkim dłużnikom solidarnym. Według art. 375 § 2, wyrok taki zwalnia także współdłużników, którzy nie brali udziału w procesie. Nie ma on więc wprawdzie powagi rzeczy osądzonej w odniesieniu do współdłużników, którzy nie brali udziału w procesie - uzasadniającej odrzucenie wniesionego przeciwko nim pozwu - wywiera jednak skutek materialnoprawny w postaci wygaśnięcia zobowiązania względem wszystkich dłużników solidarnych - tj. taki sam, jaki ma miejsce w wypadku spełnienia świadczenia. Jeżeli zatem wierzyciel po zapadnięciu na korzyść jednego z dłużników solidarnych wyroku uwzględniającego zarzuty wspólne wszystkim dłużnikom solidarnym pozwie któregoś z pozostałych współdłużników, to powództwo wierzyciela ulegnie oddaleniu. Gdy zaś wyrok, który ma na względzie art. 375 § 2, zapadnie po prawomocnym już zasądzeniu innego dłużnika solidarnego, zasądzony dłużnik może, powołując się na wspomniany wyrok, żądać pozbawienia wydanego w stosunku do niego tytułu wykonawczego wykonalności na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 KPC (zob. uchw. SN (7) z 26.8.1965 r., III CO 9/65, OSP 1968, Nr 6, poz. 114 z aprob. glosą E. Wengerka; orz. SN z 31.8.1966 r., III CR 226/64, OSN 1967, Nr 4, poz. 72; Z. Masłowski, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 906; M. Sychowicz, w: Komentarz 2001, I, s. 99; E. Łętowska, w: System, t. III, cz. 1, s. 325 i 326; M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 5, s. 306 i nast.).

6. Artykuł 375 ma zastosowanie także w sprawach przeciwko osobom pozwanym o zapłatę sumy wekslowej.

7. Zastosowanie w tych sprawach art. 375 § 1 w odniesieniu do zarzutów osobistych powinno jednak uwzględniać art. 17 PrWeksl, określający zakres dopuszczalnych zarzutów osobistych ze strony osoby, przeciwko której dochodzi się praw z weksla. Wyrażane przez niektórych autorów zapatrywanie, że art. 17 PrWeksl wyłącza w ogóle zastosowanie w tym zakresie art. 375 § 1 - tak I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, t. I, Kraków 1936, s. 546, w odniesieniu do art. 17 KZ, będącego odpowiednikiem art. 375; zob. też S. Grzybowski, w: System, t. III, cz. 2, s. 1021 - idzie za daleko.

8. Również trudno zaakceptować stanowisko wykluczające zastosowanie do odpowiedzialności wekslowej dłużników art. 375 § 2 (A. Szpunar, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa 2001, s. 203). Jest ono kontynuacją poglądu bronionego wcześniej na tle art. 17 KZ (zob. w szczególności I. Rosenblüth, Prawo wekslowe, s. 546). Pogląd ten uzasadniano w szczególności zasadą samodzielności zobowiązań wekslowych (art. 7 PrWeksl). Sąd Najwyższy w wymienionych orzeczeniach (zob. wyżej Nb 5) trafnie jednak nie dostrzegł przeszkód do stosowania art. 375 § 2 w sprawach przeciwko pozwanym o zapłatę sumy wekslowej. Zasada samodzielności zobowiązań wekslowych zacieśnia krąg zarzutów wspólnych osobom, od których dochodzona jest zapłata na podstawie weksla, ale nie wyklucza ich w ogóle (zob. wyżej Nb 3). W piśmiennictwie za zastosowaniem art. 375 § 2 do odpowiedzialności wekslowej dłużników opowiedział się S. Grzybowski, w: System, t. III, cz. 2, s. 1021.

Zawada