PROKURATURA I JEJ USTRÓJ

Konstytucja RP z 1997 r. nie zawiera żadnego postanowienia dotyczącego prokuratury. Wskazuje jedynie na niektóre kompetencje Prokuratora Generalnego. Pozycja ustrojowa, zadania i organizacja prokuratury są określone na szczeblu regulacji ustawowej, tj. ustawy z 20 VI 1985 o prokuraturze wielokrotnie nowelizowanej w kolejnych latach.

Prokuraturę stanowią: Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. ęłęóProkurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury. Funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są: prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych ( od 1 lipca 2008 roku również prokuratorzy ęłęóprokuratur apelacyjnych w prokuraturach okręgowych i ęłęóprokuratur okręgowych w prokuraturach rejonowych). ęłęóProkuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur okręgowych i wojskowych prokuratur garnizonowych. ęłęóProkuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury powołuje Prokurator Generalny, a prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury - Prokurator Generalny na wniosek Ministra Obrony Narodowej. Zastępcą Prokuratora Generalnego jest Prokurator Krajowy. Powołuje go i odwołuje, spośród prokuratorów Prokuratury Krajowej, Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego.

Struktura prokuratury odpowiada strukturze sądów. Prokuratura Krajowa wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe tworzy i znosi w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości. Wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury tworzy i znosi Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Na czele prokuratury stoi prokurator odpowiedniego szczebla.

Prokurator nie może należeć do partii politycznej ani brać udziału w działalności politycznej, chyba że jest posłem lub senatorem, nie może obok piastowanego stanowiska zajmować innego, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo- dydaktycznym lub naukowym. Prokuratora dotyczy też zakaz podejmowania innego zajęcia czy sposobu zarobkowania, które przeszkadzałyby mu w pełnieniu obowiązków lub mogły osłabić zaufanie do jego bezstronności bądź przynieść ujmę jego godności oraz zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

Prokurator posiada immunitet. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego ani nie może być zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Sąd dyscyplinarny może polecić natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego prokuratora do czasu rozstrzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej. Orzeczenie zezwalające na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej można wydać, gdy zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za wykroczenia, za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu oraz za nadużycie wolności słowa przy pełnieniu obowiązków służbowych. Sądami dyscyplinarnymi dla prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są działający przy Prokuratorze Generalnym i I instancji- Sąd Dyscyplinarny, a w II- Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny. Dla prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury powołany jest Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej.

W prokuraturach apelacyjnych działają zgromadzenia prokuratorów, które składają się z prokuratorów prokuratury apelacyjnej oraz delegatów prokuratorów prokuratur okręgowych i rejonowych, które działają na obszarze właściwości danej prokuratury apelacyjnej. Zgromadzenia te pełnią funkcje opiniodawcze ( np. wyrażają opinię o kandydatach na prokuratora apelacyjnego, prokuratorów okręgowych i rejonowych, ustalają liczbę i wybierają 2/3 członków kolegium prokuratury, członków sądów dyscyplinarnych).

Kolegium prokuratury apelacyjnej składa się z 4-10 członków wybieranych w 2/3 przez zgromadzenie prokuratorów, a w 1/3 przez prokuratora apelacyjnego spośród prokuratorów. Rozpatruje wnioski z wizytacji i lustracji prokuratur, wyraża opinie o kandydatach na prokuratorów prokuratur okręgowych i apelacyjnych.

Kolegium prokuratury okręgowej składa się z 4-10 członków wybieranych w 2/3 przez zebrania prokuratorów prokuratury okręgowej apelacyjnej a w 1/3 przez prokuratora okręgowego spośród podległych mu prokuratorów. Rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji prokuratur, wyraża opinie o kandydatach na prokuratorów prokuratur rejonowych.

Podstawowym zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratura realizuje zatem równocześnie dwie funkcje:

- wykonuje bliską władzy wykonawczej funkcję egzekwowania polityki państwa w zakresie praworządności ( w ramach tej funkcji prokurator posiada uprawnienie do zwracania się do organu, który wydał uchwałę organu samorządu terytorialnego lub rozporządzenie terenowego organu administracji o jej zmianę lub uchylenie, jeśli są niezgodne z prawem ęłęóalbo kieruje wniosek o ich uchylenie do właściwego organu nadzoru)

- czuwając nad ściganiem przestępstw, podejmuje czynności o charakterze pomocniczym w stosunku do sądów (prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych, sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami, wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych, sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem wyroków w sprawach karnych)

Do zasad organizacyjnych prokuratury należą:

-zasada jednolitości tzn. jednostki organizacyjne prokuratury stanowią jedną całość, a więc występują na zewnątrz w imieniu całej prokuratury

- zasada centralizmu tzn. Prokuratorowi Generalnemu podlegają prokuratorzy podlegają prokuratorzy wszystkich jednostek organizacyjnych prokuratury

- zasada hierarchicznego podporządkowania tzn. podległość wszystkich jednostek organizacyjnych prokuratury

Prokuratorowi Generalnemu realizuje się za pośrednictwem jednostek organizacyjnych wyższego szczebla, poprzez które do jednostek niższego rzędu docierają polecenia i informacje od Prokuratora Generalnego

- zasada jednoosobowego kierownictwa

- zasada niezależności – odnosi się do terenowych organów administracji państwowej i samorządowej, wyłączając ze strony tych organów dyrektywy i polecenia

Do zasad działania prokuratury zalicza się:

- zasada legalizmu tzn. obowiązek ścigania przestępstw ściganych z urzędu, gdy prawdopodobny jest fakt popełnienia przestępstwa

- zasada bezstronności

- zasada działania z urzędu

- zasada współpracy z innymi organami państwowymi, organizacjami spółdzielczymi i społecznymi

- zasada substytucji tzn. możliwość zlecenia przez prokuratora wyższego rzędu wykonania czynności przez prokuratora niższego rzędu, nie ma charakteru absolutnego, bowiem niektóre czynności procesowe wymagają, aby były dokonane przez prokuratora odpowiedniego szczebla

- zasada dewolucji- tzn. możliwość przejęcia przez prokuratora wyższego rzędu do osobistego wykonania każdej czynności, która według obowiązujących przepisów należy do prokuratora niższego rzędu

- zasada indyferencji tzn. każdy z prokuratorów może dokonać czynności procesowej, a podział czynności między prokuratorami ma charakter wyłącznie wewnętrzny i nie wpływa na skuteczność czy też wiążący charakter poszczególnych czynności

- zasada jednoosobowego dokonywania czynności