MORFOLOGIA I FIZJOLOGIA BAKTERII

Budowa komórki bakteryjnej

Bakterie są organizmami prokariotycznymi (eukariotyczne to rośliny, grzyby i zwierzęta). Najważniejsze cechy:

• mają grubą błonę zewnętrzną komórki określaną jako ściana komórkowa

• struktura komórki prokariotycznej jest dużo prostsza od eukariotycznej

• wielkość większości komórek bakterii zawiera się między 1 a 10 μm [najmniejsze bakterie ważne w medycynie mają rozmiary rzędu 0,2 μm (rodzaj Chlamydia), największa bakteria 600 μm]

• nie mają wyodrębnionego jądra komórkowego - materiał genetyczny (DNA) mieści się bezpośrednio w cytoplazmie w pozostającym w związku z błoną komórkową chromosomie bakteryjnym (nukleoidzie) o prostej budowie (kolisty, zamknięty, skręcony dwuniciowy łańcuch DNA), poza tym informacja genetyczna u bakterii może mieścić się w DNA niewchodzącym w skład nukleoidu, np. w plazmidach.

• Komórka bakteryjna otoczona jest błoną komórkową, która może się wpuklać do środka tworząc mezosomy, w których zachodzą niektóre procesy metaboliczne. Błona komórkowa zbudowana jest z dwóch warstw fosfolipidów, w których „zanurzone" są białka pełniące rozmaite funkcje, takie jak bierny i czynny transport określonych substancji, uczestnictwo w procesach oddychania itd.

Na zewnątrz od błony komórkowej mieści się ściana komórkowa, której budowa jest charakterystyczna dla większości bakterii. Nieliczne bakterie (rodzaje Mycoplasma i Ureaplasma) pozbawione są ściany komórkowej. Ze względu na strukturę ściany komórkowej bakterie można podzielić na: bakterie Gram-dodatnie, Gram-ujemne i kwasooporne.

Budowa bakterii [1]

• Bakterie są pojedynczymi prokariotycznymi komórkami o różnym kształcie - kulistym, cylindrycznym lub spiralnym. Niektóre z bakterii występują w postaci rozgałęzionych nici lub są kształtu zmiennego (pleomorfizm). Komórki bakterii zabarwione i oglądane w mikroskopie świetlnym mogą występować pojedynczo, w parach, skupiskach lub tworzyć długie łańcuchy. Niektóre tworzą charakterystyczne wzory, co z łatwością odróżnia je od innych, np. większość paciorkowców ułożona jest w charakterystyczne, długie łańcuszki ziarenkowców, ponieważ komórki tych bakterii dzielą się tylko w jednej płaszczyźnie i po podziale nie oddzielają się od siebie. Ziarenkowce, których komórki dzielą się w dwóch płaszczyznach, tworzą czworaczki (tetrady), natomiast te, których komórki dzielą się w trzech płaszczyznach, tworzą pakiety sześcienne (sześcianki).

Budowa bakterii [2]

• Osłona komórkowa. Większość komórek bakteryjnych jest otoczona osłoną komórkową składającą się ze ściany komórkowej i leżącej pod nią błony cytoplazmatycznej. Ściana komórkowa jest sztywna - zapewnia ochronę i nadaje kształt większości komórek bakteryjnych; nie występuje u kilku nietypowych bakterii (np. mikoplazm). Głównym składnikiem strukturalnym ściany komórkowej jest peptydoglikan (mureina).

• Bakterie Gram-dodatnie mają prostszą, ale grubszą ścianę komórkową, która składa się z wielu warstw peptydoglikanu z rozsianymi w nim polimerami kwasu tejchojowego. Bakterie Gram-ujemne mają cieńszą ścianę komórkową z dwucząsteczkową warstwą peptydoglikanu i nie zawierają kwasów tejchojowych. Poryny.

Budowa bakterii [3]

• Bakterie zabarwione metodą Grama

• górne zdjęcie: bakterie G(+), paciorkowce Streptococcus spp

• dolne zdjęcie: bakterie G(-), pałeczki Klebsiella pneumoniae

Budowa bakterii [4]

• Składniki cytoplazmatyczne

• DNA. Komórki bakterii nie mają błony jądrowej, DNA jest zagęszczony w cytoplazmie w postaci tzw. nukleoidu. Nukleoid składa się z jednej dwuniciowej, kolistej, kowalentnie połączonej, zwiniętej cząsteczki DNA. U wielu bakterii niewielka ilość DNA pozostaje poza chromosomem; te elementy pozachromosomalne są określane jako plazmidy.

• Rybosomy są złożonymi strukturami sferycznymi składającymi się z kilku cząsteczek
  RNA i wielu białek towarzyszących. Działają jako aktywne ośrodki syntezy białek. Składają się z dwóch podjednostek, jedna z nich ma współczynnik sedymentacji 50 S, a druga 30 S.

• Ciałka wtrętowe gromadzą okresowo nadmiar metabolitów.

• Struktury zewnętrzne: otoczki, rzęski i fimbrie znajdują się na zewnątrz osłony komórkowej.

• Otoczki zawiera wiele komórek bakteryjnych, w tym wiele gatunków patogennych. Otoczki nie mają tak zorganizowanej struktury jak ściana komórkowa. Większość otoczek bakteryjnych jest zbudowana ze złożonych wielocukrów lub białek.

• Rzęski, obecne u wielu bakterii, odpowiadają za ruchliwość wykazywaną przez niektóre gatunki. Rzęska składa się wyłącznie z flageliny i porusza się ruchem śrubowym wokół haczykowatego ciałka podstawowego. Są bakterie wokołorzęse,  jednorzęse, czuborzęse.

• Fimbrie (pili) są białkowymi niciami, które pokrywają całą powierzchnię bakterii Gram(-).

• a) Fimbrie zwykłe. Wiele bakterii Gram-ujemnych ma długie, cienkie fimbrie, które wychodzą z błony komórkowej i przechodzą przez ścianę komórkową. Fimbrie odgrywają rolę w przyleganiu bakterii do powierzchni błon śluzowych, które jest zwykle pierwszym etapem kolonizacji i zakażenia gospodarza.

• b) Fimbrie płciowe (F) biorą udział w koniugacji bakterii. W komórce znajduje się ich kilka i zwykle są kodowane przez plazmidy.

Fizjologia bakterii [1]

• Bakterie ze względu na zapotrzebowanie na składniki odżywcze można zaliczyć do dwóch grup:

• ·    autotrofów, które potrafią syntetyzować wszystkie elementy komórki i inne substancje niezbędne do życia z prostych związków nieorganicznych (woda, dwutlenek węgla, azot atmosferyczny, amoniak),

• ·    heterotrofów, które potrzebują do wzrostu obecności w środowisku wybranych substancji organicznych (np. aminokwasów, kwasów tłuszczowych czy bardziej złożonych substancji).

• Wszystkie bakterie patogenne są heterotrofami i w przypadku zakażenia do swojego wzrostu wykorzystują składniki pochodzące od gospodarza.

Fizjologia bakterii [2]

• Ze względu na sposób oddychania i tolerancję tlenu bakterie dzieli się na:

• ·         bezwzględne tlenowce, które do oddychania wymagają tlenu i ich wzrost jest hamowany w przypadku jego braku w odpowiednim stężeniu;

• ·         bezwzględne beztlenowce, które wykorzystują jako źródło energii fermentację zamiast oddychania tlenowego i które giną w obecności nawet małej ilości tlenu w środowisku;

• ·         względne beztlenowce, które potrafią wykorzystać jako źródło energii za­równo oddychanie tlenowe, jak i fermentację;

• ·         bakterie mikroaerofilne, które do oddychania wymagają tlenu, ale które rosną najlepiej w niższym stężeniu tlenu niż w atmosferze;

• ·         bakterie aerotolerancyjne (względne tlenowce) - bakterie beztlenowe, które potrafią przeżyć przy obecności tlenu atmosferycznego.

• Część bakterii (rodzaje Clostridium i Bacillus) potrafi wytwarzać nieaktywne metabolicznie struktury przetrwalnikowe - spory, które są bardzo oporne na niekorzystne warunki środowiska i nawet po wielu latach są zdolne do przejścia w formy wegetatywne bakterii („wykiełkować").

Fizjologia bakterii [3]

• Wzrost

• Czynniki wpływające na wzrost bakterii w laboratorium.

• a.       Podłoża. Niektóre bakterie dobrze rosną na podłożach o określonym składzie (np. podłoże proste z glukozą, które zawiera odmierzone ilości wszystkich potrzebnych składników odżywczych), inne wymagają natomiast podłoży złożonych, takich jak bulion sercowo-mózgowy. Bakterie mogą być hodowane na podłożach płynnych (bulion) lub na podłożach stałych (agar). Podłoża płynne są zwykle stosowane w przemyśle i zautomatyzowanych metodach diagnostycznych. Podłoża stałe są stosowane, jeżeli mają być izolowane i różnicowane kolonie bakteryjne. Skład podłoża może być zmieniany w celu wyizolowania lub scharakteryzowa­nia bakterii. Niektórych bakterii nie można hodować in vitro (np. Treponema pallidum, Mycobacterium leprae).

• b.       Temperatura. Optymalna temperatura wzrostu w hodowli jest charakterystyczna dla niektórych patogenów człowieka i może być prostym sposobem ich selekcji, gatunki z rodzaju Campylobacter najlepiej rosną w temperaturze 42°C, czyli zbyt wysokiej dla większości innych patogenów ludzkich.

• -         Bakterie mezofilne najlepiej rosną w temperaturze 20-40°C. Należy do nich większość bakterii patogennych dla człowieka.

• -         Bakterie termofilne najlepiej rosną w temperaturze 50-60°C.

• -         Bakterie psychrofilne najlepiej rosną w temperaturze 0-10°C.

• Pomiar wzrostu bakterii jest najłatwiejszy, gdy są hodowane na podłożu płynnym. Można stosować różne techniki. Krzywa wzrostu.

Hodowla bakterii [1]

Hodowla bakterii [2]

Patogeneza zakażeń bakteryjnych [1]

• Do czynników zjadliwości bakterii można zaliczyć:

• §         adhezyjność,

• §         zdolność do kolonizacji,

• §         zdolność do uniknięcia odpowiedzi immunologicznej,

• §         inwazyjność,

• §         wytwarzanie toksyn.

Adhezja (adherencja) - podstawowy czynnik zjadliwości, bakterie muszą przytwierdzić się do miejsc, gdzie mogą wywołać zakażenie. W adhezji biorą udział białka i polisacharydy powierzchniowe bakterii (adhezyny, lektyny) wiążące się z określonymi receptorami na komórkach gospodarza. Niektóre bakterie wytworzyły specjalne fimbrie służące do adhezji (np. Neisseria gonorrhoeae). Adhezję wykorzystuje także wiele bakterii tworzących fizjologiczną florę człowieka.

Kolonizacja - zdolność do kolonizacji odpowiada za możliwość przetrwania bakterii w określonym miejscu i wytworzenia tam mikrośrodowiska, gdzie mogą się one swobodnie namnażać. Najważniejszą cechą wielu gatunków bakterii żyjących na powierzchniach jest wytwarzanie błon biologicznych (biofilmu). Wytwarzane przez bakterie substancje, głównie wielocukry, tworzą warstwę, w której żyje wiele gatunków tworzących miejscową społeczność. Prowadzi to do zakażenia - niektóre bakterie potrafią tworzyć biofilm na powierzchni implantu ortopedycznego lub we wnętrzu cewnika. Jest to osłona przed komórkami układu immunologicznego, przeciwciałami, środkami dezynfekcyjnymi czy antybiotykami. Dlatego, żeby skutecznie zwalczać takie bakterie, najpierw należy usunąć mechanicznie biofilm, bo w przeciwnym razie ani dezynfekcja, ani leczenie nie będą skuteczne.

Patogeneza zakażeń bakteryjnych [2]

Obrona przed atakiem

W toku ewolucji bakterie wytworzyły mechanizmy chroniące je przed atakiem układu immunologicznego, np. wytwarzanie otoczki, która chroni bakterie przed fagocytozą [niektóre szczepy bakterii (np. Streptococcus pneumoniae) patogenne są tylko wtedy, gdy mają zdolność do wytwarzania otoczek], Oprócz wytwarzania otoczek bakterie mogą szybko przedostawać się do wnętrza komórek gospodarza i „ukrywać" się tam, wytwarzać substancje zaburzające pracę układu immunologicznego, lub też potrafią przetrwać w pewnym stopniu jego atak, np. Mycobacterium tuberculosis potrafi przeżyć po sfagocytowaniu.

Aby rozwinęło się zakażenie, bakterie muszą mieć zdolność do inwazji tkanek gospodarza. Inwazja jest procesem wieloczynnikowym. Bakterie, które pasożytują wewnątrz komórek gospodarza, zazwyczaj jak najszybciej wnikają do ich wnętrza. Pozostałe bakterie wytwarzają przede wszystkim enzymy, które umożliwiają im przedostawanie się w głąb tkanek - przeważnie są to enzymy rozpuszczające substancję międzykomórkową (kolagenazy, hialuronidazy).

Patogeneza zakażeń bakteryjnych [3]

Wytwarzanie toksyn odpowiada w wielu wypadkach za swoiste objawy związane z zakażeniem daną bakterią. Toksyny można podzielić na dwie grupy - egzotoksyny i endotoksyn.

Egzotoksyny są białkami kodowanymi zarówno na chromosomie bakteryjnym; jak i na elementach pozachromosomowych (plazmidach, bakteriofagach itd.). W tym drugim przypadku patogenne są przeważnie tylko te szczepy, które mają zdolność wytwarzania toksyn. Ważnymi cechami egzotoksyn jest to, że wydzielane są tylko przez żywe komórki bakteryjne i mają one ściśle określone miejsca oraz mechanizmy działania. Ze względu na mechanizm działania toksyny te można podzielić na: enterotoksyny działające na komórki nabłonka jelitowego, neurotoksyny działające na komórki układu nerwowego, cytotoksyny działające na różne rodzaje komórek.

Endotoksyny są elementem (lipid A) lipopolisacharydu błony zewnętrznej bakterii Gram-ujemnych. Uwalniane są przede wszystkim podczas lizy komórek bakteryjnych. Endotoksyny pochodzące od różnych bakterii mają zbliżony skład i taki sam mechanizm działania (różny stopień nasilenia objawów). Endotoksyny aktywują komórki układu odpornościowego do wydzielania cytokin, które następnie powodują gorączkę i inne objawy wstrząsu septycznego (spadek ciśnienia krwi, bradykardię). Ważna cecha - endotoksyny są oporne na wysoką temperaturę, co powoduje, że pomimo sterylizacji płynu infuzyjnego jego podanie może wywołać wstrząs, jeśli był on uprzednio skażony bakteriami Gram-ujemnymi.

Flora fizjologiczna człowieka [1]

• Drobnoustroje znajdują się w wielu miejscach ludzkiego ciała i żyją w harmonii z ich zdrowymi gospodarzami, nie wywołują chorób. Oblicza się, że liczebność prawidłowej mikroflory u dorosłego człowieka wynosi około 10¹⁴ komórek bakterii. Większość stanowią organizmy beztlenowe lub względnie beztlenowe. Niektóre grzyby (np. gatunki Candida) są również częścią mikroflory. Natomiast wirusy i pasożyty są zawsze uważane za chorobotwórcze.

• Obecność prawidłowej flory wzmaga odporność na zakażenia poprzez:

• Zajęcie miejsc wiązania na powierzchni komórek gospodarza przez nieszkodliwe bakterie komensalne zapobiega adherencji bakterii chorobotwórczych do tych powierzchni.

• Wydzielanie mucyny. Wiele bakterii wytwarza mucynę, budując warstwę, która chroni przed przyleganiem organizmów chorobotwórczych do powierzchni komórek.

• Wydzielanie pewnych substancji przez prawidłową florę może hamować rozwój bakterii chorobotwórczych, np. mikroflora przewodu pokarmowego wydziela krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które hamują wzrost bakterii z rodzaju Salmonella.

• Prawidłowa flora pobudza układ odpornościowy. Szczególnie immunogenne są pałeczki Gram-ujemne. Przeciwciała wytworzone przeciwko saprofitycznym bakteriom chronią gospodarza przed bakteriami chorobotwórczymi (działanie krzyżowe).

• Przedstawiciele flory fizjologicznej są źródłem witamin, wydzielając np. witaminę K, kofaktor do syntezy czynników krzepnięcia II, VII, X i XI. Bez tej syntezy system krzepnięcia człowieka byłby nieskuteczny.

• Prawidłowa flora stymuluje do odnowy nabłonek. Bez niej jelita byłyby atoniczne i słabe.

Flora fizjologiczna człowieka [2]

• Chorobotwórczość flory fizjologicznej

• W pewnych okolicznościach może dochodzić do zakażeń oportunistycznych wywoływanych przez mikroorganizmy będące składnikami prawidłowej flory. Infekcje takie mają miejsce:

• W stanach niedoboru immunologicznego. Jeśli pacjent cierpi na niedobór immunologiczny, wiele zwykle nieszkodliwych mikroorganizmów może wywoływać poważne zakażenia, np. zakażenie grzybicze błon śluzowych (kandydoza) u chorych na AIDS;

• Podczas leczenie antybakteryjnego - podawanie antybiotyków o szerokim zakresie działania może naruszać równowagę w obrębie prawidłowej flory bakteryjnej lub pozwala na selekcję szczepów opornych na antybiotyki.

• Urazy przenikające, do których dochodzi na skutek wypadków lub zabiegów chirurgicznych mogą ułatwiać powstawanie zakażeń tkanek przez prawidłową florę (przemieszczanie się z miejsca prawidłowego bytowania do tkanek pierwotnie jałowych).

• Niekiedy substancje wydzielane przez bakterie należące do prawidłowej flory mogą przez wniknięcie do tkanek spowodować rozwój miejscowych zmian chorobowych, np. Streptococcus mutans, wchodzący w skład flory fizjologicznej jamy ustnej wywołuje próchnicę przez demineralizację szkliwa, co pozwala na rozwój próchnicy.

• Translokacja bakterii to przechodzenie drobnoustrojów z przewodu pokarmowego przez nabłonek śluzówki do trzewnego i systemowego układu krążenia. Czynnikami predysponującymi mogą być mogą być stany po wstrząsie krwotocznym lub rozległych oparzeniach, czynniki zmieniające fizjologiczną florę w przewodzie pokarmowym (podawanie antybiotyków) lub opóźniające pasaż jelitowy (żywienie pozajelitowe, podanie opiatów).

I. ANTYBIOTYKI DZIAŁAJACE NA BAKTERIE

Miejsca działania różnych grup antybiotyków w komórce bakterii

Antybiotyki β-laktamowe

• Wspólnym elementem budowy tej grupy jest pierścień β-laktamowy z wiązaniem amidowym N-C, podatny na hydrolityczne działanie β-laktamaz. Działają bakteriobójczo przez blokowanie biosyntezy błony komórkowej bakterii w okresie namnażania. Miejsce docelowe - białka warstwy zewnętrznej błony protoplazmatycznej, które pełnią funkcje enzymatyczne (transpeptydazy, karboksypeptydazy) i aktywnie uczestniczą w powstawaniu struktury przestrzennej peptydoglikanu. Po związaniu się antybiotyku z odpowiednimi białkami we wstępnej fazie dochodzi do uszkodzenia ściany komórkowej, a w następstwie aktywacji enzymów autolitycznych do lizy bakterii.

• Są antybiotykami bakteriobójczymi!

Penicyliny (1)

• Naturalne — penicylina benzylowa i fenoksymetylopenicylina

• Penicylina benzylowa (benzylopenicylina) występuje jako postać krystaliczna soli potasowej kwasu 6-aminopenicylanowego (Bacillin, Penicillin G, Penicyllinum cristalisatum), penicylina prokainowa, w której na miejsce jonu potasowego podstawiono prokainę (Cristicillin A.S., Duracillin A.S., Novocin, Penicillinum procainicum) i benzylopenicylina - benzatynowa, w której dibenzyloetylenodiamina zastąpiła jon potasu (Debecylina).

• Fenoksymetylopenicylina to penicylina, w której grupę benzylową zastąpiono fenoksymetynową (Isocillin, Oracilline, Ospen, V-cylina). Wskazania do jej stosowania są takie same jak dla benzylopenicyliny. Penicyliny z tej grupy są odporne na działanie soku żołądkowego i dlatego też podawane są doustnie.

• Wskazaniem do stosowania penicylin są zakażenia wywołane przez Streptococcus pneumoniae, Streptococcus viridans, Streptococcus pyogenes z grupy A, C, G, F, H, L i M, Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae, Bacillus antracis, Corynebacterium diphteriae, Erysipelothrix, Clostridium, Leptospira, Staphylococcus aureus nie wytwarzający penicylinaz itp.

Penicyliny (2)

• Penicyliny półsyntetyczne o wąskim spektrum działania

• Są to: dikloksacylina (Diclocil, Didoxacillin, Dicloxypen, Dynapen), kloksacylina (Cloxapen, Orbenin, Syntarpen), mecylinam (Mecillinam, Selexidin), metycylina (Celbenin, Meticillin, Staphcillin), nafcylina (Nafcil, Unipen), oksacylina (Bactocill, Oxacillin, Prostaphlin) i piwmecylinam (Melicin, Selexid).

• Wskazaniem do stosowania penicylin z tej grupy są głównie zakażenia wywołane przez Staphylococcus aureus i Staphylococcus epidermidis wytwarzające i nie wytwarzające penicylinazy, Streptococcus z grupy A, Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis i Neisseria gonorrhoeae. Szczepy Staphylococcus oporne na metycylinę są oporne również na wszystkie penicyliny, cefalosporyny i leki β-laktamowe.

• Mecylinam jest preparatem nie wykazującym aktywności w stosunku do bakterii Gram-dodatnich, natomiast wykazuje silne swoiste działanie na drobnoustroje Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae.

Penicyliny (3)

• Penicyliny półsyntetyczne o szerokim spektrum działania

• Są to: amoksycylina (Amoxil, Amoxicillin, Clamoxyl, Duomox, Hiconcil), ampicylina (Amblosin, Amcill, Ampicillin, Binotal, Penbritin, Pentrexyl), azlocylina (Azlin, Azlocillin, Securopen), karbenicylina (Carbenicillin, Fugacillin, Geopen, Pyopen), karfecylina (Carfecillin, Pionin, Uticillin), mezlocylina (Baypen, Mezlin, Mezlocillin), piperacylina (Isipen, Piperacillin, Pipril) i tikarcylina (Ticar, Ticarcillin, Ticarpen).

• Wskazaniem do stosowania penicylin z tej grupy są zakażenia wywołane przez bakterie Gram-ujemne, Gram-dodatnie i beztlenowe, np. Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae, Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Streptococcus faecalis, Listeria monocytogenes, Klebsiella, Proteus mirabilis, Proteus vulgaris, Staphylococcus epidermidis nie wytwarzający penicylinazy, Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter, Citrobacter, Actinomyces, Morganella, Bacteroidesfragilis, Peptococcus, Peptostreptococcus, Clostridium, Fusobacterium itd. Różne preparaty z tej grupy wykazują pewne odmienności w działaniu i np. azlocylina jest ośmiokrotnie bardziej aktywna od karbenicyliny wobec Pseudomonas aeruginosa i kilkakrotnie w stosunku do Klebsiella.

• Penicyliny o szerokim spektrum działania są inaktywowane przez penicylinazy wytwarzane przez gronkowce i pałeczki Gram-ujemne.

Penicyliny (4)

• Penicyliny z inhibitorami β-laktamaz

• Są to: amoksycylina i kwas klawulanowy (Amoksiklaw, Augmentan, Augmentin), ampicylina i sulbaktam (Sultamicillin, Unacid, Unasyn), piperacylina i tazobaktam (Tazobac, Tazocin), tykarcylina i kwas klawulanowy (Betebacyl, Timentin) i inne.

• Wprowadzenie do preparatów niektórych penicylin inhibitorów β-laktamaz sprawiło, iż nie są one inaktywowane przez enzymy rozkładające wiązania β-laktamowe i wykazują aktywność w stosunku do bakterii wytwarzających penicylinazę. Skuteczność przeciwbakteryjna antybiotyków z tej grupy związana jest ze zdolnością unieczynnienia β-laktamazy przez inhibitor i uwarunkowana jest rodzajem wytwarzanego enzymu. Wskazaniem do stosowania penicylin z tej grupy są przede wszystkim zakażenia wywołane przez bakterie Gram-ujemne penicylinazoujemne i penicylinazododatnie, Gram-dodatnie β-laktamazoujemne i β-laktamazododatnie oraz beztlenowe, np. Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae, Haemophilus influenzae, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus viridans, Streptococcus pneumoniae, Escherichia coli, Clostridium, Peptococcus, Peptostreptococcus, Bacteroides i wiele innych bakterii z rodziny Enterobacteriaceae.

Cefalosporyny (1)

• Jest to grupa antybiotyków półsyntetycznych pochodnych kwasu 7-aminocefalosporanowego.

• Dzieli się je na cztery generacje w zależności od czasu wykrycia i zakresu działania. Mechanizm ich działania przeciwbakteryjnego polega na blokowaniu biosyntezy ściany komórkowej bakterii.

Cefalosporyny (2)

• Cefalosporyny I generacji

• Można wyróżnić leki:

• -    do stosowania doustnego: cefadroksyl (Bidocef, Cefacile, Cefadroxil, Duracef,
  Oracefal), cefaleksyna (Cephalexin, Ceporex, Ceporexin, Keflex, Oracef) i cefradyna
  (Cephradinum, Eskacef, Forticef, Sefril)

• -    do stosowania pozajelitowego: cefacetryl (Cefacetryle, Celospor, Cephacetril),
  cefalotyna (Cefalotin, Cephalotin, Keflin), cefalorydyna (Ceporan, Ceporin, Keflodin), cefapiryna (Cefadyl, Cefapirin, Cephapirin), cefazedon (Cefazedon, Refosporin) i cefazolina (Cefamezin, Cefazolin, Gramaxin).

• Wskazaniem do stosowania cefalosporyn I generacji są zakażenia wywołane przez bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne oraz niektóre beztlenowe, np. Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Klebsiella, Streptococcus (z wyjątkiem Enterococcus), Staphylococcus (z wyjątkiem szczepów metycylinoopornych), Proteus mirabilis, Bordetella, Fusobacterium i niektóre szczepy z rodziny Clostridium.

• Są nieaktywne wobec Acinetobacter, Pseudomonas, Enterococcus, Listeria monocytogenes, Serratia, Mycoplasma, Legionella, Chlamydia, Bacteroides fragilis, Campylobacter i wielu pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae. Nie przenikają do płynu mózgowo-rdzeniowego. W ostatnich latach stosowane są rzadziej ze względu na małą skuteczność i dość znaczną nefrotoksyczność. Dobre w profilaktyce okołooperacyjnej.

Cefalosporyny (3)

• Cefalosporyny II generacji

• Można wyróżnić leki:

• -  do stosowania doustnego: cefaklor (Alfacet, Ceclor, Panoral) i ester 1-aceto-
  ksyetylowy cefuroksymu — Cefuroxime axetil (Zinnat);

• -  do stosowania pozajelitowego: cefamandol (Cephamandol, Kefadol Mandol),
  cefoksytyna (Cefoxitin, Mefoxin, Mefoxitin), cefotiam (Cefotiam, Halospor, Spizef) i cefuroksym (Biofuroksym, Cefuroxim, Kefurox, Ketocef, Zinacef).

• Cefalosporyny II generacji wykazują zakres działania cefalosporyn I generacji, a ponadto działają na zakażenia wywołane przez Neisseria meningitidis (w tym szczepy β-laktamazododatnie), Neisseria gonorrhoeae, Haemophilus influenzae (w tym szczepy β-laktamazododatnie), Enterobacter, Citrobacter, Providentia, Escherichia coli, pałeczki beztlenowe itd.

• Preparaty tej generacji są nieaktywne wobec Acinetobacter, Listeria, Chlamydia, Legionella, Mycoplasma, Campylobacter, Enterococcus, Pseudomonas, Serratia, Bacteroides fragilis i Listeria monocytogenes.

Cefalosporyny (4)

• Cefalosporyny III generacji

• Stosując podział wg dróg podania, można wyróżnić leki:

• -  do stosowania doustnego: cefiksym (Cefixim, Cephoral, Suprax), cefpodoksym
  proaksetyl (Orelox) i ceftibuten (Cedax);

• -  do stosowania pozajelitowego: cefoperazon (Cefobid, Cefaperazone), cefotaksym (Biotaksym, Cefotaxime, Claforan, Tarcefoksym), cefsulodyna (Cefsulodin,
  Monaspor, Pseudocef), ceftazydym (Biofort, Biotum, Ceftazidime, Fortum, Kefadim),
  ceftriakson (Biotrakson, Cephtriaxon, Longaceph, Rocephin), ceftyzoksym (Epocelin,
  Ceftizoxime, Ceftix) i moksalaktam (Latamoxev, Moxalactam, Oxalam).

• Cefalosporyny III generacji wykazują bardzo szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego i znaczną oporność na β-laktamazy (oprócz ESBL) oraz dużą skuteczność, szczególnie wobec bakterii Gram-ujemnych, niniejszą wobec Gram-dodatnich i beztlenowych oraz aktywność w stosunku do bakterii opornych na działanie I i II generacji cefalosporyn. Są nieaktywne wobec Enterococcus, Listeria, Chlamydia, Clostridium, Legionella, Mycoplasma, Bacteroides fragilis, Campylobacter i szczepów Staphylococcus opornych na metycylinę. Przenikają do wszystkich narządów i tkanek oraz do płynu mózgowo-rdzeniowego i dlatego też zalecane są do stosowania w terapii empirycznej i celowanej zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu oraz w sepsach.

Cefalosporyny (5)

• Cefalosporyny IV generacji

• Jest to najnowsza grupa cefalosporyn - cefepim, cefpirom. Spektrum ich działania przeciwbakteryjnego jest identyczne jak cefalosporyn III generacji, a ponadto są aktywne także wobec szczepów opornych na III generację, wytwarzających chromosomowe cefalosporynazy w wyniku mutacji derepresorowej genu β-laktamazowego lub enzymy plazmidowe o rozszerzonym zakresie działania.

Karbapenemy

• Jest to nowsza grupa antybiotyków β-laktamowych pokrewna penicylinom i cefalosporynom, odrębna jednak pod względem chemicznym. Mechanizm ich działania polega na blokowaniu biosyntezy ściany komórkowej.

• Zalicza się do niej: imipenem (Tienam), meropenem (Meronem) oraz najnowsze ertapenem, doripenem, tebipenem.

• Zakres ich działania przeciwbakteryjnego jest bardzo szeroki i obejmuje, z niewielkimi wyjątkami, praktycznie wszystkie bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne, tlenowe i beztlenowe. Ze względu na unikalne spektrum działania, dużą aktywność przeciwbakteryjną i właściwości farmakologiczne, antybiotyki te powinny być stosowane w ciężkich zakażeniach wywołanych głównie pałeczkami Gram-ujemnymi, Pseudomonas aeruginosa (bez ertapenemu) oraz Acinetobacter i innymi niefermentującymi . Nie wykazują aktywności wobec szczepów Staphylococcus MRSA, MRCNS.

Monobaktamy

• Jest to też nowsza grupa antybiotyków β-laktamowych zawierająca w swojej podstawowej strukturze tylko pierścień β-laktamowy.

• Mechanizm ich działania przeciwbakteryjnego polega na blokowaniu biosyntezy ściany komórkowej. Zalicza się tu aztreonam (Azactam), karumonam i tigemonam. Szersze zastosowanie znalazł dotychczas tylko Azactam.

• Zakres działania jest wąski i dotyczy bakterii tlenowych Gram-ujemnych, łącznie ze szczepami wytwarzającymi β-laktamazy i opornymi na aminoglikozydy i cefalosporyny. Jest nieaktywny wobec bakterii Gram-dodatnich i beztlenowych.

Aminoglikozydy (1)

• Antybiotyki aminoglikozydowe zbudowane są z dwóch lub trzech aminokwasów połączonych wiązaniami aminoglikozydowymi z jądrem, którym jest albo streptydyna, albo dideoksystreptamina. Mechanizm ich działania przeciwbakteryjnego polega na blokowaniu biosyntezy białka przez błędny odczyt kodu genetycznego. Powodują ponadto uszkodzenie błony komórkowej i wypływ z wnętrza komórki bakteryjnej składników odżywczych i elektrolitów.

• Wskazaniem do stosowania aminoglikozydów są głównie zakażenia wywołane przez Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Shigella, Salmonella, Proteus, Klebsiella, Morganella, Serratia, Enterobacter, Mycobacterium, Brucella, Pasteurella, Francisella, Citrobacter, Providentia, Yersinia, Acinetobacter, Campylobacter i Staphylococcus aureus (szczepy penicylino- i metycylinooporne).

Aminoglikozydy (2)

• Aminoglikozydy naturalne

• Są to: gentamycyna (Garramycin, Gentamycin, Genticin, Refobacin), kanamycyna (Kanamycine, Kanamycin, Klebcil), neomycyna (Neomycin, Neomycine, Neomycinum), sisomycyna (Baymicin, Sisolline, Sisomycin), streptomycyna (Streptomycin, Streptomycine, Streptomycinum) i tobramycyna (Brulamycin, Nebcin, Tobramycin, Tobrex).

• Aminoglikozydy półsyntetyczne

• Należą tu: amikacyna (Amikacin, Amikin, Biklin, Biodacyna) i netylmycyna (Guardocin, Netilmicin, Netreomycin).

• Antybiotyki z tej grupy należy stosować w ciężkich lub zagrażających życiu zakażeniach wywołanych przez bakterie Gram-ujemne i szczepy oporne na inne antybiotyki, przede wszystkim u osób z obniżoną odpornością. Chociaż wszystkie one mają podobne spektrum działania, to jednak poszczególne antybiotyki charakteryzują się zróżnicowaną aktywnością wobec określonych gatunków bakterii, np. największą aktywność w stosunku do prątków gruźlicy wykazuje streptomycyna, i dlatego też w wyborze antybiotyku należy się kierować antybiogramem. Mogą działać ototoksycznie. Efekt PAE.

Makrolidy i ketolidy

• Antybiotyki makrolidowe zawierają pierścień laktonowy połączony wiązaniem glikozydowym z cząsteczką cukru lub aminocukru. Mechanizm ich działania przeciwbakteryjnego polega na blokowaniu syntezy białka przez zahamowanie elongacji łańcucha peptydowego (rRNA podj. 50S, fragm. 23S).

• Są to: erytromycyna (Acnesin, Davercin, Eryc, Erythromycin), azytromycyna (Azithromycin, Sumamed, Zinthromax), dirytromycyna (Dynabac), klarytromycyna (Klacid, Bioksin), oleandomycyna (Oleandomycin, Wytrion), roksytromycyna (Roxythromycin, Rulid) i spiramycyna (Rovamycine, Spiramycin).

• Wskazaniem do stosowania makrolidów są głównie zakażenia wywołane przez Chlamydia, Legionella, Mycoplasma, Ureoplasma, Borrelia burgdorferi, Bordetella, Ricketsia, Actinomyces, Helicobacter, Campylobacter, Neisseria, Haemophilus influenzae, Corynebacterium, Treponema, Streptococcus pneumoniae, Streptococcus A, B, C i G, Toxoplasma gondii itp.

• Ketolidy – pokrewne makrolidom nowe antybiotyki, które wykazują aktywność wobec szczepów MLS_B, działają na Mycoplasma, Chlamydia, Legionella, Haemophilus. Lek –telitromycyna (Ketek).

Linkozamidy

• Linkozamidy różnią się pod względem chemicznym od makrolidów, ale wykazują ten sam mechanizm działania przeciwbakteryjnego polegający na blokowaniu biosyntezy białka poprzez zahamowanie procesu elongacji łańcucha polipeptydowego.

• Linkozamidy naturalne

• Leki - Linkomycyna (Collimycin, Lincocin, Lincomycin).

• Linkozamidy półsyntetyczne

• Leki - klindamycyna (Clindamycin, Climicin, Dalacin C).

• Zakres ich działania przeciwbakteryjnego jest bardzo zbliżony do makrolidów. Największym walorem jest duża aktywność wobec bakterii beztlenowych zarówno ziarenkowców, jak i pałeczek Gram-ujemnych. Nie penetrują do płynu mózgowo-rdzeniowego.

Tetracykliny

• Tetracykliny składają się z czterech pierścieni karbocyklicznych. Mechanizm ich działania przeciwbakteryjnego polega na hamowaniu biosyntezy białka przez rozbicie połączenia kodon-antykodon pomiędzy tRNA i mRNA. Jest to grupa antybiotyków o działaniu bakteriostatycznym.

• Są to: tetracyklina (Achromycin, Bicycline, Tetracyclin), oksytetracyklina (Dalimycin, Oxyterracyna, Oxytetracyklin, Terramycin), Doksycyklina (Doxycyklin, Vibramycin), metacyklina (Metacycline, Optimycin, Rondomycin), minocyklina (Klinomycin, Minocin), rolitetracyklina (Reverin, Tetraverinum).

• Wskazaniem do stosowania tych antybiotyków są zakażenia wywołane głównie przez Mycoplasma, Chlamydia, Brucella, Francisella, Coxiella, Listeria, Vibrio, Ricketsia, Leptospira, Neisseria, Borrelia, Bordetella, Haemophilus, Yersinia, Campylobacter, Pasteurella, Fusobacterium, Actinomyces, Clostridium. Są nieaktywne w stosunku do Pseudomonas, Legionella i Bacteroides. Nie przenikają do płynu mózgowo-rdzeniowego.

• Najnowsza tigecyklina (Tigacil) jest teracykliną półsyntetyczną, działa na G(+) i G(-) ziarenkowce, w tym na szczepy Staphylococcus aureus VISA.

Antybiotyki peptydowe

• Jest to grupa heterocyklicznych związków wielkocząsteczkowych, które ze względu na wielkość cząsteczki źle przenikają do tkanek i narządów. Mechanizm ich działania przeciwbakteryjnego polega na zaburzeniu syntezy ściany komórki bakteryjnej, uszkodzeniu błony protoplazmatycznej i hamowaniu syntezy RNA.

• Glikopeptydy: teikoplanina (Targocid, Teicoplanin) i wankomycyna (Vancocin, Vancocin oral, Vancomycin) i najnowsze orintavacyna i dalvabacyna (na MRSA).

• Lipopeptydy: daptomycyna (Daptomycin) działa na MRSA.

• Polipeptydy: bacytracyna (Bacitracin), kolistyna (Colimycine, Colistin) i polimyksyna (Aerosporin, Neosporin, Polimyxin B), plektasyna – jeszcze w badaniach klinicznych.

• Wskazaniem do stosowania antybiotyków peptydowych są zakażenia wywołane przez bakterie Gram-dodatnie, np. Staphylococcus, w tym szczepy oporne na metycylinę i penicylinazododatnie, Streptococcus pneumoniae, Listeria, Clostridium, Enterococcus, Shigella, Salmonella, Peptococcus, Peptostreptococcus, wyjątkowo G(-) Pseudomonas, itp.

• Antybiotyki polipeptydowe działają synergistycznie z aminoglikozydami (należy jednak pamiętać o potęgowaniu się efektu nefro- i ototoksycznego). Nie przenikają do płynu mózgowo-rdzeniowego.

Chinolony i fluorochinolony

• Jest to grupa syntetycznych analogów kwasu nalidyksowego. Mechanizm ich działania bakteriobójczego polega na pierwotnym blokowaniu bakteryjnej gyrazy DNA, które doprowadza do zaburzeń replikacji i syntezy DNA w komórce bakteryjnej.

• Chinolony, tzw. stare: kwas nalidyksowy (Negram, Nevigramon), kwas oksolinowy (Gramurin, Oksapen), kwas pipemidowy (Palin, Pimiden, Pipram).

• Fluorochinolony, tzw. nowe: ciprofloksacyna (Ciprinol, Ciprobay, Ciproxin), enoksacyna (Enoxacin, Gyramid), fleroksacyna (Quinodes), flumechina (Apurone), norfloksacyna (Doranan, Nolicin, Norfloxacin), ofloksacyna (Afloxacin, Tarivid), pefloksacyna (Abactal, Peflacine, Pefloxacin), sparfloksacyna i temafloksacyna oraz najnowsze – levofloksacyna, gatifloksacyna i demifloksacyna .

• Wskazaniem do stosowania chinolonów i fluorochinolonów są zakażenia wywołane przez Staphylococcus (szczepy penicylinazododatnie i metacylinooporne), Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis, Chlamydia, Mycoplasma, Morganella, Pseudomonas aeruginosa, Providentia, Klebsiella, Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Proteus, Serratia, Citrobacter, Acinetobacter i Campylobacter. Dobrze penetrują do narządów i tkanek, natomiast dyskusyjne jest ich przenikanie do płynu mózgowo-rdzeniowego. Mają formy dożylne i doustne. Mankamentem jest szybkie narastanie oporności w trakcie terapii.

Inne antybiotyki i chemioterapeytyki(1)

• Chloramfenikol (Chloramphenicol, Chlorocid, Chloromycetin, Detreomycyna, Detreopal, Paraxin), antybiotyk syntetyczny o działaniu bakteriostatycznym. Mechanizm jego działania przeciwbakteryjnego polega na blokowaniu biosyntezy białka na poziomie rybosomów.

• Spektrum działania jest bardzo szerokie i obejmuje zakażenia wywołane bakteriami Gram-dodatnimi, Gram-ujemnymi i niektórymi beztlenowymi, np. Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae, Haemophilus influenzae, Salmonella, Shigella, Escherichia coli, Chlamydia, Brucella, Bordetella, Rickettsia, Mycoplasma, Legionella, Pastewella, Listeria, Leptospira, Enterobacter, Staphylococcus, Streptococcus, Bacteroidesfragilis itp. Jest nieaktywny wobec Pseudomonas aeruginosa i Nocardia. Bardzo dobrze przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego. Nie należy go stosować u dzieci i ostrożnie u młodzieży. Łączenie z innymi antybiotykami jest możliwe, ale wymaga dużego doświadczenia klinicznego.

Inne antybiotyki i chemioterapeytyki(2)

• Fosfomycyna (Fosfocin, Fosfomycin) rzadko stosowana w zakażeniach wywoływanych m.in. przez Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae, Legionella, Salmonella, Shigella, Escherichia coli, Serratia, Staphylococcus itp.

• Fucydyna (Fucidin, Fucidine) rzadko stosowana w zakażeniach wywołanych przez Staphylococcus koagulazododatni i koagulazoujemny oraz szczepy penicylinazododatnie i penicylinazooporne na metycylinę, Neisseria meninigitidis, Neisseria gonorhoeae, Mycobacterium, Clostridium, Corynebacterium diphteriae, Bacteroides fragilis. Nie działa na pałeczki Gram-ujemne.

• Fuzafungina (Bioparox, Locabiosol, Locabiotal) bardzo rzadko stosowany w zakażeniach wywoływanych przez bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne.

• Nowobiocyna (Albamycin, Inamycin, Novobiocin) analog chloramfenikolu, ale o wyraźnie niniejszym od niego spektrum działania; jest rzadko stosowana.

• Spektynomycyna (Trobicin) rzadko stosowana w zakażeniach wywoływanych przez Neisseria meningitidis, Neisseria gonorhoeae, Aerobacter..

Inne antybiotyki i chemioterapeytyki(3)

• Sulfonamidy. Grupa syntetycznych związków, których mechanizm działania bakteriostatycznego polega na hamowaniu wczesnego etapu syntezy kwasu foliowego, w wyniku czego zaburzone zostaje wytwarzanie puryn oraz synteza DNA.

• Są to: salazosulfapirydyna (Gastropyrin, Salazopyrin, Sulfsalazin), sulfadiazyna (Adianine, Sulfadiazin), sulfadoksyna (Fanasil), sulfadymetoksyna (Madribon, Madroxin), sulfafenazol (Sulphaphenazole), sulfafurazol (Amidoxal, Sulfazol), sulfaguanidyna (Resulfon, Sulfaguanidinum), sulfakarbamid (Urenil, Urosulfan), sulfaproksylina (Dosulfine, Merafin) i preparat złożony z sulfametoksazolu i trimetoprimu (Bactrim, Biseptol, Groseptol, Septrin, Co-trimoksazole).

• Wskazania: głównie zakażenia wywołane przez Salmonella, Shigella, Vibrio cholerae, Brucella, Citrobacter, Enterobacter, Listeria monocytogenes, Bordetella, Streptococcus pneumoniae, Streptococcus viridans, Staphylococcus aureus, Pneumocystis carini, Toxoplasma gondii. Są nieaktywne w stosunku do Pseudomonas aeruginosa, Mycobacterium, Nocardia, Bacteroides fragilis, Clostńdium tetani, Borrelia, Leptospira, Chlamydia i Campylobacter.

• Leki bardzo dobrze wchłaniane z przewodu pokarmowego i dość dobrze penetrują do tkanek i płynu mózgowo-rdzeniowego. Ich działanie bakteriostatyczne jest znacznie słabsze od działania antybiotyków. Najczęściej stosowanym preparatem jest Biseptol.

Inne antybiotyki i chemioterapeytyki(4)

• Pochodne nitrofuranu. Syntetyczne związki, pochodne nitrofuranu. Działają bakteriostatycznie/bakteriobójczo - hamowanie enzymów komórkowych biorących udział w metabolizmie węglowodanów. Należą tu: furagin (Furagin, Furaginum), furazolidon (Furazolidon, Furoxone), nifuroksazyd (Ercefuryl, Nifuroksazyd) i nitrofurantoina (Furadantin, Furantoin, Nitrofurantoin). Wskazaniem do stosowania są zakażenia wywołane przez Streptococcus, Enterococcus, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Escherichia coli. Salmonella, Shigella, Campylobacter, Bacteroides itp. Są nieaktywne wobec Pseudomonas aeruginosa.

• Nitroimidazole. Syntetyczne związki o pięcioczłonowym jądrze. Należą tu: nimorazol (Noxogin), 5-nitroimidazol (Efloran, Flagyl, Metronidazol), ornidazol (Tiberal) i tynidazol (Fasigyn, Tinidazolum). Mechanizm działania polega na blokowaniu syntezy DNA. Preparaty z tej grupy nabierają aktywności dopiero po wniknięciu do wnętrza komórki. Wskazania: zakażenia wywołane przez bakterie beztlenowe, pałeczki i ziarenkowce Gram-ujemne, laseczki i ziarenkowce Gram-dodatnie. Stosowane w zakażeniach wywołanych przez Campylobacter, Helicobacter, Bacteroides fragilis, Fusobacterium oraz pierwotniaki Entamoeba histolytica, Trichomonas vaginalis i Lamblia intestinalis. Nie są aktywne wobec bakterii tlenowych i Actinomyces. Dobrze przenikają do narządów i tkanek, do płynu mózgowo-rdz., przechodzą przez łożysko do krwi płodu.

II Antybiotyki przeciwprątkowe

• Mechanizm działania przeciwprątkowego polega na blokowaniu polimerazy RNA.

• Do grupy antybiotyków przeciwprątkowych należą: Cykloseryna (Cycloserine, Cycloserinum, Seromycin), kapreomycyna (Capastat, Capreomycin, Ogartal), ryfampicyna (Rifadine, Rifampicin, Rifocin, Rifogal, Rimactan) i preparat złożony z ryfampicyny i izoniazydu (Rifamazid). Wskazaniem do ich stosowania, w skojarzeniu z innymi chemioterapeutykami przeciwgruźliczymi, są różne postacie gruźlicy, często towarzyszące AIDS, a niekiedy zakażenia wywołane przez Yersinia, Francisella, Chlamydia, Listeria, Legionella, Morganella, Enterobacter, Providentia, Haemophilus influenzae, Pseudomonas, Acinetobacter itp.

• Do płynu mózgowo-rdzeniowego przenikają tylko w stanie zapalnym.

III Antybiotyki przeciwgrzybicze

• Mechanizm działania działania przeciwgrzybiczego polega na wiązaniu się ze steroidami błon komórkowych, co prowadzi do zwiększenia ich przepuszczalności i wypływu z wnętrza komórki grzyba składników odżywczych i elektrolitów.

• Antybiotyki polienowe

• Są to: amfoterycyna (Amphotericin B, Fungiline, Fungisone), natamycyna (Pimafucin, Natamycin, Primaricine) i nystatyna (Mycostatin, Nystatin, Nystatyna). Wskazaniem do ich stosowania są zakażenia wywołane przez Candida, Aspergillus, Criptococcus, Mucor, Fusarium, Histoplasma, Blastomyces, Sporothrix często towarzyszące AIDS oraz zakażenia pierwotniakami Trichomonas vaginalis.

• Antymetabolity zasad pirymidynowych

• 5-fluorocytozyna jest klinicznie aktywna wobec wielu gatunków Candida oraz Cryptococcus neoformans, Torulopsis glabrata. W trakcie leczenia szybko narasta oporność.

• Azole (pochodne imidazolu i triazolu)

• Są to: ketokonazol, flukonazol, itrakonazol i najnowszy worikonazol. Wykazują szeroki zakres działania wobec drożdżaków, grzybów dimorficznych i dermatofitów.

• Grupa Echinokandyn: kaspofungina (Cancidas). Nowy lek, działa na drożdżaki i pleśnie. Stosowany w ciężkich infekcjach.