Ekonomika zdrowia. Zakres i znaczenie. Podstawowe pojęcia

Dr n. ekon. Izabela Rydlewska – Liszkowska Zakład Polityki Zdrowotnej Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

Ekonomia to nauka o tym jak ludzie i społeczeństwo dokonują wyborów, z lub bez użycia pieniądza, w warunkach ograniczonych zasobów, które mogą znaleźć alternatywne zastosowania, w celu wytworzenia dóbr i usług i rozdziału ich w celach konsumpcyjnych, w chwili obecnej lub w przyszłości, między różnych ludzi i grupy społeczne.

Poddaje analizie koszty i korzyści zmian alokacji zasobów.

P.A. Samuelson Economics, Tokyo 1976

Teza:

Ograniczone zasoby – nieograniczony popyt

• EZ dostarcza informacje wspomagające alokację ograniczonych zasobów zgodnie z zasadą efektywności; jakkolwiek możliwości wykorzystania EZ są rozpoznane, nie jest wykorzystywana przez polityków.

Konsekwencje ograniczoności zasobów:

• istnieje możliwość wykorzystania zasobów w różny sposób

• pojawia się konieczność dokonywania wyborów między alternatywnymi sposobami wykorzystania zasobów

• każdy dokonany wybór pociąga za sobą koszt, który może być wymierzony w jednostkach pieniężnych, jeśli mowa o dobrach lub wytworzonych usługach

Koszt utraconych możliwości:

Wykorzystanie zasobów w dany ściśle określony sposób powoduje utratę (konieczność poświęcenia) korzyści, które mogłyby być osiągnięte gdyby zasoby zostały wykorzystane w inny najkorzystniejszy sposób. Dokonywanie wyborów to nie tylko podejmowanie decyzji jakie przedsięwzięcia mają być realizowane po określonym koszcie, ale także z których należy zrezygnować a w ślad za tym jaki jest koszt niewykorzystanego wariantu działania (wartość tego co mogłoby być zrobione ale zostało zaniechane)

Zakres EZ:

a. definicja zdrowia i jego wartości (wskaźniki stanu zdrowia, wartość życia i jego użyteczność)

b. czynniki wpływające na zdrowie (uwarunkowania genetyczne, zawodowe, konsumpcyjne, edukacyjne, dochodowe; kapitał ludzki; uwarunkowania rodzinne etc.)

c. popyt na opiekę zdrowotną ( oddziaływanie czynników wpływających na zdrowie na korzystanie z opieki; bariery korzystania - cenowe, czasowe, psychologiczne, formalne; współzależność czynników; potrzeby; ubezpieczenia; wpływ popytu na opiekę zdrowotną)

d. podaż opieki zdrowotnej (koszty wytwarzania; alternatywne metody wytwarzania świadczeń; substytucja nakładów; rynkowe uwarunkowania nakładów - czynnik ludzki, wyposażenie, leki; metody zwrotu kosztów; systemy motywacyjne; organizacje for profit i non profit; koordynowana opieka zdrowotna)

e. Analiza rynku (racjonowanie opieki w systemie, wykorzystanie cen pieniężnych, czynników niepieniężnych np. czas dostępu, listy oczekujących jako mechanizmów osiągania równowagi; efekty rynkowe dla lekarzy i świadczeń zdrowotnych)

f. Ocena mikroekonomiczna (koszt/efekt, koszt/korzyść, koszt/użyteczność alternatywnych sposobów dostarczania opieki (rodzaj, miejsce, czas, zakres) na wszystkich etapach- wykrywanie chorób, diagnoza, leczenie, opieka itd.)

g. planowanie, budżetowanie, regulacja, monitorowanie (ocena narzędzi wspomagających optymalizację systemu; wzajemne relacje między budżetowaniem, alokacją zasobów ludzkich, regulacją, bodźcami)

h. ewaluacja systemu (równość i efektywność alokacyjna; międzyregionalne i międzynarodowe porównania działalności; metody finansowania)

1. Ekonomika jest:

• Związana z odpowiedzią na pytanie jak dokonywać alokacji ograniczonych zasobów społecznych między konkurującymi o zasoby celami.

• Związana z ewaluacją kosztów i korzyści alternatywnych działań na rzecz zdrowia. Ewaluacja jest prowadzona w celu pomocy w udoskonalaniu decyzji praktycznych.

• Nie zastępuje ona elementów procesu podejmowania decyzji.

2. Ekonomika:

• Nie dotyczy tylko i wyłącznie środków pieniężnych;

pieniądze wykorzystuje jako miernik wartości i środek wymiany.

• Nie jest tożsama z księgowością (rachunkowością):

pojęcie kosztu w sensie ekonomicznym wiąże się z poświęceniem korzyści (tych korzyści, które można by uzyskać w wyniku zastosowania danych zasobów w sposób społecznie najbardziej korzystny), nie jest to więc koszt traktowany jedynie jako wydatek pieniężny. Koszt w znaczeniu ekonomicznym zawiera wszystkie utracone korzyści wynikające z danego działania, niezależnie od tego na kogo one przypadają.

• Nie ogranicza się do dóbr, które są sprzedawane na rynku i posiadają cenę rynkową.

• Nie jest uprawiana jedynie przez ekonomistów, tkwi ona w procesach podejmowania decyzji przez wszystkich ludzi w ich życiu codziennym.

• Analiza ekonomiczna często zawiera sądy wartościujące oraz, co bardziej istotne, akcent położony na określone koncepcje ekonomiczne może być odmienny w zależności od warunków politycznych i kulturowych, w których jest ona realizowana.

3. Ekonomika obejmuje kilka kluczowych koncepcji:

• Koncepcję kosztów jako utraconych korzyści (koszty i korzyści)

• rozróżnienie między wielkościami przeciętnymi i krańcowymi; przykładowo koszt krańcowy lub marginalny na ogół jest jedyną odpowiednią podstawą wyjściową w procesie podejmowania decyzji.

• Popyt na dobra i usługi, który zależy od gotowości jednostek do płacenia („płacenie” dotyczy nie tylko dóbr i usług mających cenę pieniężną, ale również np. traconego czasu).

• Podaż dóbr i usług, która zależy od dochodów uzyskiwanych przez dostawców.

• Rynek na którym wymieniane są dobra i usługi. Istnieje tu zwykle cena równowagi rynkowej, tj. cena zrównująca popyt z podażą.

• Efektywność, zarówno operacyjna (stałe cele, minimalizacja kosztów), jak i alokacyjna (maksymalizacja korzyści przy dostępnych zasobach).

• Równość rozumiana jako sprawiedliwość.

• Użyteczność, którą w opinii ekonomistów, ludzie próbują maksymalizować.

4. Istnieją określone problemy w interpretacji niektórych z wymienionych koncepcji w kontekście ochrony zdrowia:

• Przykładowo, problem alokacji zasobów ochrony zdrowia i dystrybucji usług medycznych zgodnie z gotowością odbiorców usług do poniesienia opłat.

• Biorąc pod uwagę specyficzną pozycję lekarzy w systemie opieki zdrowotnej zauważamy, że mechanizmy podażowe mogą nie reagować na określone bodźce w oczekiwany sposób.

• Tam gdzie istnieją rynki ochrony zdrowia możemy spostrzec, że mogą one nie funkcjonować w sposób „normalny”.

5. Mimo wspomnianych zastrzeżeń jest możliwe określenie zastosowań ekonomiki w kontekście podejmowania decyzji w ochronie zdrowia, ponieważ nie można uciec od podstawowych praw ekonomicznych takich jak np. te, które stwierdzają, że:

• Zasoby w ochronie zdrowia są ograniczone, a więc nie są nieskończone.

• Nie jesteśmy w stanie prowadzić wszystkich działań na rzecz poprawy zdrowia, które byśmy chcieli prowadzić.

6. Należy docenić, że ekonomika:

• Jakkolwiek może być traktowana jako dyscyplina naukowa, gałąź nauki, czy wiedza naukowa, to jednak lepiej jest ją, być może, traktować jako sposób myślenia z pewnością zaś nie należy jej spostrzegać jako „torby z narzędziami”.

• W ochronie zdrowia jest polem badawczym ściśle związanym z przedmiotem badań innych dyscyplin, w szczególności zaś z epidemiologią i medycyną.

Wpływ ekonomiki zdrowia na politykę zdrowotną

 Problemy:

 

• czy EZ ma wpływ na politykę?

• w jaki sposób płatnicy wykorzystują EZ?

•  rola EZ w kształtowaniu cen

• w jaki sposób świadczeniodawcy wykorzystują EZ?

• problem dystrybucji informacji EZ

•  problem rozłożenia ryzyka

 

EZ potencjalnie powinna dostarczać informacje konieczne do podejmowania decyzji alokacyjnych:

•  informacje o ograniczonych zasobach (struktura, stopień ograniczoności)

• umożliwienie ustalenia priorytetów w procesie alokacyjnym zgodnie z zasadą efektywności inwestycji

• podwyższenie efektywności funkcjonowania opieki zdrowotnej

 

EZ nie jest wykorzystywana w zadowalającym stopniu bo istnieją bariery wykorzystania w praktyce:

–      brak zrozumienia

–      błędne rozumienie narzędzi

–      brak odniesienia do praktyki

–      brak elastyczności budżetów w opiece zdrowotnej

–  ograniczony dostęp do informacji o uzyskiwanych rezultatach

PODSUMOWANIE

• Politycy zdrowotni powinni kreować formalne związki między sferą badawczą a praktyką w zakresie EZ

• Zwiększanie efektywności świadczeń zdrowotnych jest poza dyskusją

• Rozwój przemysłu farmaceutycznego powinien opierać się o dorobek EZ

Wytyczne w zakresie wykorzystania ekonomiki zdrowia w odniesieniu do nowych produktów (oceny technologii medycznych – Health Technology Assessment ):

 

1) EZ nie może dłużej być wykorzystywana na zasadzie dowolności

2)    Opracowanie scenariuszy rynkowych

3) Oszacowanie kosztu 1 dodanego roku życia dzięki zastosowaniu danego produktu

4)    Oszacowanie kosztu 1 QALY

5)    Ustalenie ceny przy wykorzystaniu analizy ekonomicznej

6) Określenie wpływu metody leczenia na wykorzystanie zasobów

 

W jaki sposób przemysł farmaceutyczny odpowiada na konieczność wykorzystania HE?

 

• wprowadzanie do struktury firm farmaceutycznych – departamentów farmakoekonomiki

• wykorzystanie ewaluacji ekonomicznej do oceny efektywności postępowania na różnych etapach „życia” farmaceutyków

•  analiza kosztów postępowania w różnych przypadkach chorobowych w celu identyfikacji możliwości wprowadzenia nowych produktów

•  ocena konkurencyjnego otoczenia

•  wybór profilu produkcji przy użyciu zasady „cost – effective” (koszt/efekt)

•  możliwości refundacji kosztów leków

Zdecyduj, która definicja ekonomiki zdrowia jest poprawna:

Ekonomika związana jest wyłącznie ze zjawiskami finansowymi.

Ekonomika jest tym, czym zajmują się ekonomiści.

Ekonomika jest formą rachunkowości.

Ekonomika jest o ograniczaniu kosztów.

Ekonomika jest o alokacji zasobów.

Ekonomika zakłada ograniczoność zasobów.

Ekonomika to podejmowanie decyzji na podstawie analiz ekonomicznych dla potrzeb prowadzenia polityki.

Ekonomika jest o korzyściach.

Ekonomika jest o wyborze opcji działania.

Ekonomika to ewaluacja świadczeń.

Ekonomika znajduje się w konflikcie z etyką medyczną.

Piśmiennictwo:

• Griffith A.: Ocena ekonomiczna służby zdrowia. Zdr. Publ. 1973; 84(6): 563-580

• Getzen T.E.: Ekonomika zdrowia. PWN, Warszawa 2000

• Indulski J.A.,,Matulewicz M.,Bryła M.: Ekonomika zdrowia a problem efektywności ochrony zdrowia. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1994

• Rój J., Sobiech J.: Zarządzanie finansami szpitala. Wolters Kluwer, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006

• Rydlewska-Liszkowska I.: Podstawy ekonomiki zdrowia. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2006

• Rydlewska-Liszkowska I., Jugo B., Deroń Z.: Wybrane problemy ewaluacji ekonomicznej w opiece zdrowotnej. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1999

• Rydlewska- Liszkowska I., Jegier A.: Koszty i efekty rehabilitacji kardiologicznej, ambulatoryjnej i stacjonarnej. Materiały X Ogólnopolskiej Konferencji Jakość w Opiece Zdrowotnej. Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, Kraków 2006

• Włodarczyk C., Poździoch S.: Systemy zdrowotne. Zarys problematyki. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001

• Rydlewska- Liszkowska I.: Ekonomika zdrowia. Wybrane zagadnienia podstawowe. W: Ekonomika i zarządzanie w opiece zdrowotnej, Nosko J.[red.]. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2001