KATECHETYKA FUNDAMENTALNA
1. Definicja katechetyki:
Katechetyka jest dziedziną teologii pastoralnej, która podejmuje naukową refleksję nad katechezą, inc. Można powiedzie, że jest teorią katechezy. Etymologicznie pojecie katecheza wywodzi się od czasownika katechein, który oznacza w znaczeniu szerszym: przekazywać coś; w węższym: uczyć, pouczać, nauczać; pierwotnie oznaczał woła z góry, wywoływać echo.
2. Geneza i rozwój katechetyki (katechetyka jako metodyka nauczania religii, jako dydaktyka nauczania religii, pedagogika religijno-moralna, jako nauka teologiczna):
Katechetyka jako refleksja naukowa, całościowa, co zorientowana na praktykę, pojawia się w XVIII w. Rozwój katechetyki jest bardzo mocno związany z formami i koncepcją katechezy w danym okresie historycznym. Kolejne etapy rozwoju katechetyki:
katechetyka jako metodyka nauczania religii- inc. teoretyczne opracowanie praktycznych metod katechizacji; ujęcie to ogranicza zainteresowania katechetyki do kwestii technologii nauczania; w Polsce to ujęcie należy łączyć z F. Płoszyńskim, J. Bieleninem, W. Kosińskim;
katechetyka jako dydaktyka nauczania religii- to ujęcie związane jest z katechezą stopni formalnych (zw. monachijską) i odnosi się do metody zaproponowanej w dydaktyce przez J.F. Herbarta; metoda ta zdominowała całość nauczania szkolnego, nauczanie religii było podstawową formą katechizacji, stąd dydaktyka stopni zdominowała refleksję katechetyczną; ujęcie okazało się niewystarczające, w katechetyce winno chodzi nie tylko o odnowę metody; w Polsce ten kierunek łączy się z nazwiskiem J. Dajczaka;
katechetyka jako pedagogika religijno-moralna- za główny cel katechezy uważa kształtowanie religijno- moralne charakteru człowieka; to ujęcie wykracza dalej niż poprzednie dwa, docenia funkcję wychowania, jednakże ogranicza zagadnienia katechetyczne tylko do nauczania religii; w Polsce przedstawicielami są: Z. Bielawski, W. Gadowski;
katechetyka jako nauka teologiczna- to ujęcie pozwala odpowiedzieć na pytanie o naturę i cel katechezy na gruncie teologicznym; docenia fakt, że katecheza jest działaniem kościelnym; takie ujęcie jest poprawne biorąc pod uwagę normy dotyczące katechezy zawarte w nauczaniu Kościoła;
3. Podział katechetyki oraz zakres zainteresowań poszczególnych działów:
Katechetykę dzieli się zwykle na następujące działy:
fundamentalna – zagadnienia metodologiczne katechetyki, wyjaśnia pojęcia, koncepcje katechezy, rozwija teologię katechezy; zajmuje się wyjaśnieniem współczesnych dokumentów katechetycznych;
materialna – zajmuje się doborem i porządkowaniem istotnych treści katechezy;
formalna – inc. dydaktyka katechetyczna, zajmuje się formą katechezy, zajmuje się sposobami nauczania i uczenia się;
szczegółowa - zajmuje się katechezą dostosowaną do rozwoju człowieka, osób na różnym etapie rozwoju psychicznego i umysłowego, różnego rodzaju grupy ( katecheza: przedszkolna, dziecięca, młodzieżowa, dorosłych, specjalna) to co wiąże się z duszpasterstwem katechetycznym.
Poszczególne działy katechetyki w swoich badaniach wzajemnie się wspomagają.
4. Współczesne ujęcie katechezy (definicja, cele, zadania, źródło, funkcje)
Ruch kerygmatyczny. Przyczyna: odnowa biblijno–liturgiczna, przed II wojną światową – zaowocowało to refleksją nad treścią katechezy. Zauważono, że teologii i przepowiadania Słowa Bożego nie można umieszczać na tej samej płaszczyźnie. Teologia jest w służbie przepowiadania.
Kerygma wg. Jungmana jest pojęciem biblijnym i oznacza „to co jest głoszone”, odnosi się to do treści przekazywania: to co było głoszone przez Chrystusa i podjęte prze Apostołów: pierwotne przepowiadanie – konkretne fakty i zdarzenie o życiu Jezusa. Celem jest uwierzenie w Chrystusa i przyjęcie Jego nauki - osobiste nawrócenie a nie teologia. Prawdy były przedstawiane tak, że wokół nich była główna idea związana z osoba Chrystusa. Nurt kerygmatyczny w katechezie odegrał istotna rolę. Szybko zorientowano się, że przy tym wszystkim zagubiono człowieka w sensie odbiorcy.
Kierunek antropologiczny
W połowie XX wieku zwrócono uwagę, że istotny jest człowiek. Dostrzeżenie człowieka w pewnym sensie występowało wcześniej, ale zostało przez pewne sprawy zagłuszone. W kierunku antropologicznym chodziło o to aby przekazana prawda służyła człowiekowi. Na każdym etapie powinno się uwzględnić problemy współczesnego człowieka. Impulsy antropologicznego ukierunkowania pojawiały się z różnych stron. Przyszły ze strony Soboru Watykańskiego II. Teologia posoborowa ukierunkowana jest antropologicznie: jakie znaczenie maja treści Objawienia dla życia człowieka dzisiaj? Objawienie Boże w swej istocie jest słowem interpretującym słowo ludzkie. Nie jest tyle nauką o Bogu ale nauką dla człowieka. Nie można nauki kerygmatycznej i antropologicznej przeciwstawiać sobie; chodzi o ich połączenie. Można mówić o nurcie karygmatyczno – antropologicznym. Problemy ludzkie oświetlamy i interpretujemy Słowem Bożym. Chodzi o to by sytuacje życiowe naświetlić w oparciu o Słowo Boże.
Katecheza wg R. Murawskiego jest pogłębionym przekazem orędzia zbawienia. Zawiera 3 elementy harmonijnie powiązane ze sobą:
element biblijny – katecheza jest przekazem orędzia zbawienia;
element teologiczny – katecheza jest przekazem pogłębionym;
element egzystencjalny – przekaz katechetyczny jest skierowany do człowieka.
Podstawowy jest element biblijny; katecheza realizuje również 3 funkcje: wtajemniczenia, nauczania i wychowania.
Jan Paweł II w adhortacji Catechesi tradendae następująco definiuje katechezę:
Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego. (CT18) Definicję tę powtarza KKK w numerze 5. Nie jest to definicja w sensie ścisłym – katecheza jest szerszym nurtem, który wymyka się ścisłej definicji.
Adresatami katechezy są: dzieci, młodzież i dorośli, którzy są wierzący.
Funkcje katechezy to:
wychowanie w wierze;
nauczanie doktryny chrześcijańskiej;
wprowadzenie w pełnię życia chrześcijańskiego;
lub inaczej:
wtajemniczenie;
nauczanie;
wychowanie.
Cele katechezy:
zażyłość z Jezusem Chrystusem;
kształtowanie wiary- wiara dojrzała- konkretna pomoc w żywym, bezpośrednim i czynnym wyznawaniu wiary (DOK66);
kształtowanie sumienia;
urzeczywistnianie Kościoła jako wspólnoty zbawczej;
budowanie świadomości eklezjalnej.
Cele katechetyczne są formułowane odrębnie dla poszczególnych form katechetycznych i zależą od specyfiki adresatów katechezy.
Źródła katechezy:
Pismo Święte;
Tradycja;
liturgia;
życie Kościoła;
refleksja teologiczna;
dokumenty Magisterium Kościoła;
wytwory kultury;
doświadczenie życia katechety.
Zadania katechezy:
budzenie pewności wiary - prowadzenie do wiary dojrzałej;
wychowanie liturgiczne;
formacja moralna;
wychowanie do życia wspólnotowego i wprowadzenie do misji.
5. Inkulturacja w katechezie.
Relacje między kulturą a katechezą nie są dla Kościoła nową kwestią. Zasadność tego twierdzenia znajduje swoje potwierdzenie w przepowiadaniu czasów apostolskich i patrystycznych, w którym głoszący Dobrą Nowinę uwzględniali szeroko rozumiany kontekst kulturowy, dostosowując głoszone orędzie do poszczególnego odbiorcy. Dialog ten jest bowiem możliwy tylko wtedy, gdy w działaniu katechetycznym dotrze się do samej istoty egzystencji ludzkiej, do konkretnych problemów, niepokojów i nadziei człowieka, do jego środowiska kulturowego. Katecheza pozostałaby czymś martwym, gdyby doskonaląc siebie, straciła z perspektywy człowieka zanurzonego w historię, w kulturę, w świat. Inkulturację rozumie się jako wzajemną wymianę wszelkiego bogactwa narodów i wartości tkwiących w wierze. Chodzi w niej „z jednej strony o przyjęcie bogactw kulturowych, które są zgodne z wiarą, z drugiej natomiast o pomoc w uzdrawianiu i przekształcaniu tych kryteriów, sposobów myślenia lub stylów życia, jakie są sprzeczne z Królestwem Bożym” (DOK 109). Tak rozumiana, pozwala na wyciągnięcie wniosku, że świat i kultura są nie tylko terenem do uzdrawiania, ale i nosicielami wartości uznanych przez Kościół za ważne, a dla katechezy wręcz istotne, aby mogła efektywnie spełnić swoją funkcję. W ten sposób odchodzi się do wcześniejszego, dość jednostronnego rozumienia inkulturacji jako działalności pozwalającej włączać katechezę w kulturę, której zadanie zasadniczo miało polegać na doskonaleniu świata i ludzkiej kultury poprzez wartości tkwiące w wierze. Jakkolwiek mówiło się o dawaniu i otrzymywaniu, to jednak sama kultura, obecne w niej wartości i rola w procesie inkulturacji wiary, nie były zbyt mocno eksponowane. Dokładnej analizy wymagałaby kwestia inkulturacji treści i metod katechetycznych, rozumienie inkulturacji jako ewangelizacji, czy także ukazanie ograniczeń, które niewątpliwie w procesie tym występują. Podobnie i sama kultura winna być dokładniej określona, aby dokonujący się w niej proces inkulturacyjny mógł efektywnie spełnić swoje zadania.
6. Charakterystyka dokumentów katechetycznych (DOK, CT, KKK, DCG)
Ogólna Instrukcja Katechetyczna - 1971
Directorium Catechisticum Generale (DCG) jest owocem decyzji Ojców Soborowych. Z rozproszonego materiału wydobyto myśli zwarte, które stanowią drogowskaz dla odnowy katechezy. Dokumenty nie są pisane dla danego Kościoła lokalnego ale dla całego świata; maja zawiera wskazówki. Jest tu wiele ciekawego materiału katechetycznego. Składa się z sześciu części – 130 numerów. Ten dokument z 1971 r. został skierowany do konferencji biskupów by wyznaczyć kierunek pracy poszczególnym Kościołom partykularnym. Mówi o objawionej naturze katechezy, czym jest katecheza jej natura jako treść – katechezy do opracowania w środowisku krajowym.
Część 1
Aktualna sytuacja życia religii w świecie; o tradycyjnych formach wiary; różnorodność kultu, ateizm, stan faktyczny Kościoła; poszukiwanie nowych form posługi Słowa Bożego.
Część 2
Odwołano się do soboru Watykańskiego II - refleksja nad rolą duszpasterstwa; skupiła się na zadaniach i formach.
Część 3
Orędzie chrześcijańskie Normy, kryteria, które trzeba uwzględnić w przekazie orędzia chrześcijańskiego, jego główne elementy.
Część 4
Elementy metodologii, omówiona rola katechety; metody nauczania: indukcyjna, dedukcyjna, ludzkie doświadczenie, formuły, które przekazujemy odbiorcy.
Część 5
Konieczność dostosowania katechezy do wieku, analiza okresów rozwoju; formy i zadania katechezy dorosłych.
Część 6
Działalność duszpasterstwa. Konieczność formacji katechetycznej ( poszukiwanie pomocy katechetycznej, koordynację katechezy, działalność duszpasterską) konieczność prowadzenia badań.
Dodatek
Spowiedź i I Komunia Święta. Odwołanie się do dekretu Piusa X z 1910r. – konieczność spowiedzi przed komunią.
Adhortacja Apostolska o Katechizacji w naszych czasach – 16.10.1979
Catechesi tradendae (CT) podejmuje treści przygotowane jeszcze przez Pawła VI, odwołuje się też do Jana Pawła I, Jan Paweł II potwierdza autorytetem papieskim podjętą refleksję. Składa się z 9 rozdziałów:
Wprowadzenie
Dziełu katechizacji Kościół zawsze poświęci wiele wysiłku.
Część 1
Chrystus jest jedynym Nauczycielem, który naucza całym swoim życiem.
Część 2
Katecheza jest ściśle złączona z całym życiem Kościoła, wskazuje na zadanie Kościoła wobec katechezy, odpowiedzialność wspólna i zróżnicowanie. Katecheza jako najważniejsze zadanie Kościoła.
Część 3
Katecheza w działalności pastoralnej i misji Kościoła wskazuje na ważność katechezy w procesie ewangelizacji; katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje głównie nauczanie całej doktryny chrześcijańskiej. Przekazywanej na ogół w sposób systematyczny i całościowy.
Część 4
O treści orędzia zbawienia; źródła przekazu katechetycznego: Pismo Święte i Tradycja. Credo –
wyraz doktryny Kościoła: integralność treści, formy: współpracy ekumenicznej; podejmuje problem podręczników i pomocy metodycznych.
Część 5
Wszyscy potrzebują katechizacji; o zagrożeniach współczesnego świata ( narkotyki, nadużycia); o adresatach katechezy: dzieci młodsze, starsze, dorastające, młodzi, upośledzeni, dorośli. Nikt nie może się uważać za zwolnionego od uczestnictwa w katechezie.
Część 6
O sposobach i środkach w katechezie
Część 7
Zachęta do stosowania różnych metod odpowiednio dostosowanych: relacje między katechezą i kulturą, o pamięciowym uczeniu się na katechezie – nie można go zupełnie odrzucić.
Część 8
Radość wiary w trudnym świecie – zachęta do wznowienia tożsamości chrześcijańskiej, katecheza ma uczyć pogodnego wyznawania swojej chrześcijańskiej tożsamości; celem katechezy jest poszukiwanie wiary i budowanie jej pewności.
Część 9
Katechizacja obowiązuje wszystkich, skierowanie wezwania do różnych grup osób odpowiedzialnych za katechezę
W zakończeniu:
Dokument kończy się wezwaniem do Ducha Świętego i do Maryi, nazywanej żywym katechizmem oraz matką i Wzorem katechetów.
Katechizm Kościoła Katolickiego - 11.10.1992r.
W 30 rocznicę soboru Watykańskiego II, 14 rok pontyfikatu Jan Paweł II , polskie tłumaczenie 1994r. Napisany na prośbę synodu biskupów, który chciał by Katechizm stanowił kompendium i był punktem odniesienia katechizacji. KKK - wykładnie wiary Kościoła w oparciu o Biblię, tradycję, Magisterium Kościoła. Składa się z 4 części:
Wstęp:
Autorzy
określają definicję katechezy, cel adresaci, wskazania, praktyczne
cele nauczania (w miłości).
I
– Credo (wyznanie wiary)
O Objawieniu, o wierze, o symbolu wiary.
II – Celebracja misterium chrześcijańskiego
Jak zbawienie jest uobecnianie w czynnościach liturgii Kościoła, o sakramentach świętych.
III – Życie w Chrystusie
Powołanie człowieka jako życie w Duchu Świętym; analiza Dekalogu: co praktycznie znaczy owo zycie.
IV – Modlitwa chrześcijańska.
Rzeczywistość modlitwy, komentarz do „Modlitwy Pańskiej”
Dyrektorium Ogólne o Katechizacji - 15.08.1997
Zamierzenie podstawowe DOK – podanie refleksji i zasad. Adresaci – głównie biskupi, konferencje episkopatów. Cel – pomoc w opracowaniu dyrektoriów dla danego kraju. Inspiracja do opracowania DOK był sobór Watykański II i pisma Jana Pawła II; troska Kościoła o rozwój katechezy, jej znaczenie.
Wstęp
Ogólny zarys misji
Wprowadzenie
Zarys współczesnej rzeczywistości; stara się zdefiniować mentalność i problemy świata współczesnego.
Część 1
Katecheza w misji ewangelicznej Kościoła;
Część 2
Orędzie ewangeliczne; treści związane z kryterium głoszenia Ewangelii w katechezie, przedstawienie KKK; zasady opracowanie katechizmów lokalnych
Część 3
O pedagogii wiary; pedagogia Boża jako źródło i wzór pedagogi wiary.
Część 4
O adresatach katechezy (różnych środowisk, inkulturacja).
Część 5
miejsce katechezy w Kościele partykularnym;
Zakończenie
Ufność w moc Ducha Świętego.
7. Charakterystyka polskich dokumentów katechetycznych ( Dyrektorium katechetyczne Kościoła w Polsce, Podstawa programowa, Program nauczania religii).
Dyrektorium katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce - 20.01.2001
Zatwierdzone 20.01.2001 r., wydane przez Konferencję Episkopatu Polski. Urzędowy dokument katechetyczny – normy sugestie dla pracy katechetycznej Kościoła w Polsce. Składa się na niego: wstęp, wprowadzenie, dwie części, załącznik. Ma na celu przeniesienie na grunt polski zasad zawartych w DOK.
Wprowadzenie
ukazuje drogi do powstania tego dokumentu;
uwzględnienie sytuacji rodziny, wpływu mediów, świata kultury;
podkreślono znaczenie katechezy dorosłych;
o katechezie szkolnej i parafialnej;
Część I
Katecheza w posłudze Kościoła
pięć rozdziałów;
opis natury, funkcji, istotnych elementów katechezy;
wskazania do nauki religii w szkołach i o stosunku lekcji religii do katechezy parafialnej;
wskazania co do wymiaru liturgicznego katechezy.
Część II
Pracownicy posługi katechetycznej
pięć rozdziałów;
odpowiedzialni za katechezę – biskupi, rodzice, osoby zakonne, katecheci świeccy;
posługa katechetyczna;
formacja katechetów (być, wiedzieć, umieć działać).
Propozycja utworzenia parafialnej rady katechetycznej, krajowego centrum katechetycznego –
nie na takiego w Polsce.
Załącznik
Regulamin posługi duszpasterskiej prefektów.
Problem katechizacji z 1971 roku
Bazował na nurcie kerygmatycznym, opublikowany jako ramowy program katechizacji dla szkoły podstawowej i osobno dla szkół średnich. Dzielił się na:
Cykl I : Eucharystyczny kl. I-IV szkoły podstawowej
Cykl II : Dojrzałość chrześcijańska:
kl. V-VI życie religijne przez główne poznanie prawd wiary, znajomość Pisma Świętego,
kl. VII-VIII kształtowanie postaw chrześcijańskich w oparciu o Ewangelię;
przygotowanie do sakramentu bierzmowania.
Cykl III : Chrześcijanin w świecie współczesnym:
Spotkanie z Chrystusem,
Chrystus żyjący w Kościele,
Człowiek wobec problemów wiary,
Chrześcijanin w świecie współczesnym.
Podstawa programowa katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce - 20.06.2001
Na czele zespołu redagującego stanął bp. K. Nycz, zastępcami zostali Z. Marek i J. Szpet. Dokument został zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu Polski 20.06.2001. Składa się z wprowadzenia i 6 rozdziałów pozostających w schemacie:
charakterystyka psychologiczna adresatów;
procedury osiągania celów;
korelacja z innymi przedmiotami;
współpraca środowisk.
Wprowadzenie
Opisu terminologii
Rozdział 1
Wprowadzenie w życie religijne - przedszkole.
Rozdział 2
Katecheza inicjacji w sakrament pokuty i pojednania oraz Eucharystii – kl. I-III szkoły podstawowej.
Rozdział 3
katecheza wprowadzająca w historię Zbawienia – kl. IV-VI szkoły podstawowej.
Rozdział 4
Katecheza wyznania i rozumienia wiary - gimnazjum
Rozdział 5
Katecheza Świadectwa wiary - szkoły ponadgimnazjalne.
Rozdział 6
Katecheza osób specjalnej troski.
Program nauczania religii
Wszystkie programy nauczania religii wymagają zatwierdzenia przez kompetentną władzę kościelną. Powinny otrzymać numer nadany przez Biuro Programowania Katechezy Działające przy Komisji Wychowania Episkopatu. Program powinien by rozpisany na poszczególne klasy i poszczególne działy (partie materiału), zawierać takie pojęcia jak:
cele katechetyczne bardziej szczegółowe niż w podstawa programowa;
treści nauczania;
zadania nauczyciela religii;
korelacja z innymi przedmiotami szkolnymi;
korelacja ze ścieżkami edukacyjnymi.
Opracował:
Mateusz Kowalczyk
Życzę powodzenia wszystkim!