Historia semiotyki:

Semiotyka jeden z trzech głównych (obok logiki formalnej i metodologii nauk) działów logiki, sam dzielący się na semantykę, pragmatykę i syntaktykę. Podział semiotyki na trzy główne działy pochodzi od Charlesa W. Morrisa.

Semantyka bada relacje semantyczne, tj. związki między znakami, a rzeczywistością, tym, do czego odnoszą się znaki.

Syntaktyka bada relacje syntaktyczne, tj. relacje zachodzące między samymi znakami.

Pragmatyka, która bada relacje pragmatyczne, zachodzące między znakiem a jego użytkownikami (nadawcami i odbiorcami), ma częściowo nieuregulowany status.

NAZWY:

Nazwy – są to wszystkie te i tyle te słowa i zwroty, które nadają się na podmioty lub orzeczniki zdań o rzeczach lub osobach.

Orzeczenie czasownikowe – wyrażone osobową formą czasownika

Orzeczenie imienne – składa się z łącznika i orzecznika (np. „Jestem studentem”; Jestem = łącznik; studentem = orzecznik)
Nazwy indywidualne – określają wyłącznie charakter podmiotu

Nazwy generalne – wszystkie pozostałe; w opozycji do nazwy indywidualnej;

Treść nazwy – zbiór cech przysługujący każdemu z jej desygnatów; zespół cech charakterystycznych; Desygnat – obiekt oznaczany przez daną nazwę;

Denotacja (zakres nazwy) – zbiór wszystkich desygnatów pojęcia; ogół desygnatów danej nazwy; przedmioty oznaczone przez daną grupę desygnatów;

Rodzaje denotacji:

RODZAJ DENOTACJI DESYGNATY CECHA DESYGNATU

REFERNCJA AKTUALNE JEST REALNY I TO TERAZ

EKSTENCJA REALNE ISTNIAŁ, ISTNIEJE, BĘDZIE ISTNIAŁ

KOMPREMENCJA POTENCJALNE NIE ISTNIEJE TERAZ, ALE MOŻE ZAISTNIEĆ W PRZYSZŁOŚCI

Konotacja – treść językowa, charakterystyczna; przysługuje nazwie ze względu na zwyczaj językowy;

Rodzaje nazw:

1.Nazwy proste (np. dom) i złożone (dom nad rzeką)
2.Nazwy konkretne (np. rzeczy, osoby) i abstrakcyjne (np. dotyczące zbiorów; sen, miłość, liczebniki)
3. Podział ze względu na liczbę desygnatów:
Nazwy jednostkowe – posiadają dokładnie jeden desygnat (jako nazwy indywidualne; np. Jan Paweł II oraz jako nazwy generalne, np.: najwyższy szczyt Tatr)
Nazwy puste – nie odsyłają do żadnego desygnatu; dzielą się na dwa rodzaje: a) analityczne – dotyczące cech wewnętrznie sprzecznych (np. żonaty kawaler); b) empiryczne – w danej chwili nie mają desygnatu, ale kiedyś mogą go otrzymać (np. 10 milionowe miasto nad Wisłą);
4. Podział ze względu na strukturę desygnatu:
Zbiorowe (kolektywne) – desygnatem jest pewien zbiór przedmiotów (np. las, biblioteka, sejm)
Niezbiorowe (niekolektywne) – desygnatem jest jeden przedmiot; np. senator;
5. Nazwy ostre (ściśle określony zakres, np. drzwi, student) i nieostre (brak wyraźnie określonego zakresu; np. zdolny student J).
6. Nazwy wyraźne (ściśle określają treść językowa) i niewyraźne (nie mają ściśle określonej treści językowej)

Nazwy mogą być ostre, ale niewyraźne (np. jaskółka – jako ptak lub pozycja gimnastyczna)
Stosunki między zakresami nazw:
1. Stosunek równoważności – zakresy się pokrywają; zamienność – jedną nazwę można zastąpić drugą;
2. Stosunek nadrzędności – pierwsze pojęcie ma większy zakres niż drugie; np. ssak > pies
3. Stosunek podrzędności – odwrotnie niż powyżej – np. dermatolog < lekarz
4. Stosunek krzyżowania – pojęcia pokrywają się w pewnym stopniu
5. Stosunek wykluczenia – desygnaty całkowicie się nie pokrywają
6. Stosunek sprzeczności – dokładnie w miejscu, gdzie kończy się zakres jednej nazwy, zaczyna się zakres drugiej (np. człowiek, nieczłowiek)

Rodzaje supozycji:

1.Prosta-gdy nazwa zastępuje konkretny przedmiot przez nią oznaczony

2.Formalna-gdy nazwa zastępje pojęcie

3.Materialna-gdy nazwa zastępuje samą siebie

Stosunki między desygnatami nazw:

Błędy wysłowienia:

1.EKWIWOKACJA (współbrzmienie za którym nie idzie ten sam sens)jest to błąd polegający na tym, iż w jakiejś zwartej wypowiedzi używa się kilka razy pewnego wieloznacznego wyrażenia w różnych znaczeniach, podczas gdy dla właściw. zrozumienia tej wypowiedzi wymagane jest użycie danego wyrażenia za każdym razem w tym samym znaczeniu – przykład: „Każda strata bliskiej osoby jest tragedią. Tragedia jest klasycznym utworem scenicznym. A więc, każda utrata bliskiej osoby jest klasycznym utworem scenicznym.

2.AMFIBOLIA błąd spowodow. wadliwą budową składn. - dot. tylko wyraż. złożonych np. „Ten wykład zupełnie nie był jasny” może znaczyć, że ten wykład niezupełnie był jasny lub też, że ten wykład zupełnie był niejasny.

3.NIEDOPOWIEDZENIA (ELIPSA) w jakimś wyrażeniu opuszczony zostaje pewien istotny dla zrozumienia całości składnik np. przy informowaniu kogoś jakim numerem tramwaju można gdzieś dojechać, pominąwszy wskazanie właściwego kierunku.

4.KWANTYFIKACJA (błąd niedopowiedzenia) np. przy zbytnim uogólnianiu wypowiedzi np. „Szwedzi znają język angielski” – nie jest powiedziane czy chodzi o wszystkich Szwedów, czy tylko o niektórych.

5.MÓWIENIE CHAOTYCZNE – jest to mówienie o wielu rzeczach naraz, z dygresjami, powtórzeniami - jest to poważny błąd logiczny – kultura logiczna wymaga mówienia w sposób jasny, ścisły i uporządkowany.

Definicje:

Definicja jest próbą odpowiedzi na pytanie: „Czym coś jest?”

Rodzaje definicji:

1.Realne – zdania podające charakterystykę jakiegoś pojęcia/przedmiotu

2.Nominalne – zdania podające pewien sposób rozumowania/znaczenia.

Definicja równościowa (definicja normalna, definicja klasyczna) dostarcza kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, w zasadzie w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany (definiendum), czy nie podpada.

Definicja sprawozdawcza jest to definicja informująca o zastanym znaczeniu danego przedmiotu.

Tym rodzajem definicji posługujemy się głównie celem przekazywania wiedzy zastanej.

Przykład:

Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu.

Definicja w stylizacji przedmiotowej jest to taka definicja nominalna, która na gruncie danego języka jest wypowiedzią definicji realnej przedmiotu oznaczonego przez – należący do tego języka – wyraz (zwrot) definiowany.

Przykład:

Bursztyn jest to skamieniała żywica.

Definicja w stylizacji językowej jest to definicja, która mówi o wyrazie (zwrocie) definiowanym.

Przykład:

Wyraz „bursztyn” znaczy tyle, co wyrażenie „żywica skamieniała”.

Definicja projektująca jest to definicja, która: a) wprowadza do danego języka nowy wyraz (zwrot); lub b) ze względu na jakiś określony cel zmienia zastane w danym języku znaczenie danego wyrazu (zwrotu).

Przyjmując np. taką definicję regulującą: Osoba wysoka to taka, która mierzy nie mniej niż 175 cm wzrostu rozstrzygniemy bez trudu każde pytanie o postaci „Czy x jest wysoki?”.

Warunki poprawności definicji:

1.Precyzja sformułowań-nie można w definiensie podawać cech których znaczenie nie jest dostatecznie jasne

2.Komunikowalność- sformułowania zawarte w definiensie muszą być jednakowo rozumiane przez wszystkich

3.Definicja nie może być błędnym kołem –nie można definiować tego samego przez to samo typu masło jest maślane

4.Definicja nie może być sformułowana przez przeczenie- typu samochód-NIE jest to pojazd napędzany siła mięśni

Metoda a metodologia:

1.Metoda-sposób postępowania, czy robienia czegoś.Nie każdy sposób postępowania jest metodą. Musi być celowy, racjonalny. ekonomiczny, systematyczny.

2.Metodologia-teoria metody, bądź nauka o metodach. Teoria metod naukowych, analizuje się pojęcia, twierdzenia, prawa, teorie bądź hipotezy naukowe.

Teoria pytań:

Pytania nie są zdaniami w sensie logicznym, gdyż nie opisują rzeczywistości. Zdania pytające wyrażają jakąś myśl niepełną. W pytaniu zawarte są pewne założenia pytania.

Pytania właściwe- jeśli oba założenia są zgodne z rzeczywistością

Pytania niewłaściwe- jeśli jedno z założeń jest fałsywe

Pytania rozstrzygające- składają się z partykuły pytajnej "czy" oraz zdania w sensie logicznym

Pyt.wymagające prostego dopełnienia-"kto, co, kiedy, gdzie"

Pyt.wymagające wyjaśnienia- zaimki, lub zwroty (dlaczego, w jakim celu)

Pyt.wymagające narracji- (jak) - wymusza na odbiorcy opowiedzenie jakiejś sytuacji

Pytania dydaktyczne:

PYTANIE NACZELNE- to pytanie w obrębie jakiegoś okresu nauczania np. lekcji, w którym znalezienie odpowiedzi na nie jest celem.

PYTANIE NAPROWADZAJĄCE- to pytanie w obrębie jakiegoś okresu nauczania w którym znalezienie odpowiedzi na to pytanie nie jest podstawowym celem lecz tylko środkiem do osiągnięcia rozwiązania pytania głównego.

Klasyfikacja rozumowań:

Tradycyjny podział: rozumowanie dedukcyjne (przechodzenie od ogólnych przesłanek do szczegółowych wniosków), rozumowanie indukcyjne (od szczegółowych przesłanek do ogólnych wniosków).
Obecnie częściej stosuje się podział na rozumowania dedukcyjne i redukcyjne, gdzie kryterium jest zgodność bądź niezgodność kierunku wynikania z kierunkiem uzasadniania.
Rozumowanie dedukcyjne – za pomocą racji logicznej uzasadnia się następstwo logiczne.
Rozumowanie redukcyjne – za pomocą następstwa logicznego uzasadnia się (częściowo) rację logiczną.
Rozumowanie progresywne – wychodzenie od racji logicznej i dobieranie następstwa logicznego
Rozumowanie regresywne – wychodzenie od następstwa logicznego i dobieranie dla niego racji logicznej

Rodzaje indukcji:
1) indukcja enumeracyjna – przez proste wyliczenie; na podstawie pewnej liczby szczegółowych przypadków, stwierdzających, że określone przedmioty czy zjawiska należące do danej klasy mają jakąś wspólną własność, formułuje się wniosek ogólny, iż wszystkie przedmioty lub zjawiska danej klasy mają tę własność; indukcja ta może być zupełna, jeśli zbiór tych elementów, o których jest mowa w poszczególnych przesłankach, wyczerpuje całą klasę przedmiotów czy zjawisk, jakiej dotyczy wniosek; niezupełna jest wtedy, gdy wśród przesłanej jest mowa tylko o niektórych elementach danej klasy przedmiotów/zjawisk;
2) indukcja eliminacyjna – wykrycie pewnych zależności między zjawiskami na podstawie jednostkowych obserwacji; eliminowanie okoliczności nieistotnych dla zachodzenia danego zjawiska; 3 podstawowe kanony indukcji eliminacyjnej:
a) kanon jedynej zgodności
b) kanon jedynej różnicy
c) kanon zmian towarzyszących
3) tzw. indukcja matematyczna – jest w rzeczywistości rozumowaniem dedukcyjnym; polega na zastosowaniu reguły, zgodnie z którą: jeżeli jakaś własność F przysługuje liczbie 1 i jeżeli przysługuje ona liczbie k, to przysługuje ona także liczbie k+1, wówczas własność F przysługuje każdej liczbie naturalnej;
Wnioskowanie:

1.Dedukcja progresywna – wnioskowanie dedukcyjne, w którym do racji logicznej, uznanej skądinąd za prawdę, dobiera się jej następstwo;

2.Dedukcja regresywna – dowodzenie; mając okazać prawdziwość jakiegoś zdania, dobieramy dla niego rację logiczną wśród zdań już wcześniej przyjętych (uzasadnionych), a następnie wyprowadzamy to dowodzone zdanie jako wniosek wynikający logicznie ze znalezionej racji;

Wnioskowanie przez analogię i wnioskowanie statystyczne
1.Wnioskowanie przez analogię – na podstawie przesłanej stwierdzających, że jakieś kolejno napotkane przedmioty pewnego rodzaju, a więc przedmioty podobne do siebie pod wieloma względami, miały pewną określoną własność, wyprowadzamy wniosek, że następny napotkany przedmiot tego rodzaju będzie również posiadał tę własność.
2.Wnioskowanie statystyczne – wniosek o charakterze probabilistycznym (czyli z określonym prawdopodobieństwem) dotyczy nie pojedynczych przedmiotów czy zdarzeń, ale odnosi się do całego zbioru pewnych elementów, nazywanego zwykle populacją
3.Redukcja progresywna – sprawdzanie (pozytywne), tzw. weryfikacja; mając jakieś zdanie niepewne (hipotezę), szukamy jego następstw, aby w przypadku ich prawdziwości wnioskować o prawdopodobieństwie owego sprawdzanego zdania.

4.Redukcja regresywna – wyjaśnianie; wskazanie jakiejś racji dla zdania, które zostało stwierdzone jako prawdziwe – jest to więc dobieranie niepewnej racji do prawdziwego następstwa;
Typy wyjaśniania:

1.Wyjaśnienie nomologiczne- w warunkach empirycznych, przyrodniczych, najczęściej mamy do czynienia z wyjaśnieniem poprzez prawa generalizacyjne.

2.Wyjaśnienie statystyczne- przy tym wyjaśnianiu eksplanardum nie wynika logicznie z eksplanansa, jest ono tylko wysoce prawdopodobne.

3.Wyjaśnienie kauzalne-polega na wskazaniu przyczyny wyjaśnianego zjawiska.

4.Wyjaśnienie teleologiczne- wskazuje jakiś cel wyjaśnianego zjawiska czy zdarzenia

5.Wyjaśnienie genetyczne- polega na podaniu genezy wyjaśnianego zjawiska lub zdarzenia

Podział logiczny danego pojęcia jest to układ przynajmniej dwóch pojęć względem niego podrzędnych i zarazem między sobą równorzędnych.

Warunki poprawności podziału logicznego:

Aby dany układ pojęć był podziałem logicznym, musi być przeprowadzony:

wedle jednego z dwóch tylko możliwych kryteriów podziału:

układu cech sprzecznych lub układu modyfikacji cechy,

oraz spełniać dwie grupy warunków:

dotyczących jego struktury, tzw. warunków formalnych;

dotyczących jego treści, tzw. warunków materialnych.

Rodzaje podziałów:

Typologia:

zabieg metodologiczny o wyraźnie określonych własnościach i grupowaniu wokół nich pozostałych przedmiotów danego rodzaju na zasadzie większego lub mniejszego podobieństwa do danego typu.

Klasyfikacja:

Klasyfikacja jednopoziomowa

Klasyfikację logiczną będącą pojedynczym podziałem logicznym nazywa się klasyfikacją jednopoziomową (jednopiętrową).

Klasyfikacja wielopoziomowa

Klasyfikację logiczną będącą układem przynajmniej dwóch podziałów logicznych nazywa się klasyfikacją wielopoziomową (wielopiętrową).

Zasady dyskusji naukowych:

-Stawianie twierdzeń i ich uzasadnianie.

-Krytyka twierdzeń i uzasadnień, przez wskazanie na błędy lub przez uzupełnianie i wskazywanie nowych punktów widzenia.

-Stopniowe precyzowanie, porządkowanie myśli.

-Uzgadnianie stanowisk, czego rezultatem może być uznanie pewnego poglądu na rozważane zagadnienie.

Chwyty erystyczne:

1. Bezpośredni atak osobisty

2.Forma rozwinięta

3.Atak na moralność twoją lub twoich bliskich

4. Atak na pochodzenie (wykształcenie)

5. Atak na zdolności umysłowe

6.Posługiwanie się ironią

7.Podważanie intencji mówiącego

8.Sprowadzanie do absurdu

9.Taktyka pytań

Czym jest znak

jest to obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku.

Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.

Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie – wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny – jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym – cały tekst.

Znak więc jest tym, co oznacza coś dla kogoś. Mieści się między dwoma obiektami: tym, na który wskazuje (znaczy go), a tym, w którym odczytujemy to, co zostało wskazane. Od czasów Saussure'a używamy terminów signifie - "to, co znaczone" i signifiant - "to, co znaczące"

Znak językowy – wszystko w języku, co ma swoje znaczenie znak:

Cechy znaku:

1.Przezroczystość- w odczytaniu funkcji znaku nie zatrzymujemy się na jego stronie fizycznej.

2.Interpretowalność

Pole semantyczne znaku:

Pole znaczeniowe--> wprowadzone przez K. Buhlera, przez pole semantyczne znaku rozumieć można kontekst w którym znak występuje np. sygnalizacja świetlna.

Rodzaje znaków, podział znaków:

1.Znaki sztuczne- z.właściwe-zostały stworzone świadomie np.drogowe

2.Znaki naturalne-układ rzeczy lub zjawiska z którym na mocy związków naturalnych wiążę myśli określonej treści, mimo iż nie istnieją żadne reguły znaczeniowe, które ustalałyby takie a nie inne powiązania treści z danym znakiem.

Pierce

Z.Symboliczne-wytworzone przez tradycję, przejęte z innego systemu znaków(Biblia, mitologia), można je odczytać na zasadzie konwencji, bądź metafory ( f. impresywna, ekspresywna)

Z.Ikoniczne- podobieństwo- charakter obrazowy(obraz, diagram) lub strukturalny mają wspólną cechę ze swoim przedmiotem.

Schematyzacja- przejście od gotowego obrazu do szkiców, Pleromatyzacja(na odwrót).

Z.wskaźnikowe- indeksowe, wskazują na przedmiot,

znaki wzrokowe – nuty, znaki drogowe

znaki słuchowe – hymn, hejnał

znaki dotykowe – pocałunek, uścisk dłoni

znaki powonieniowe – różne zapachy

znaki smakowe – smaki potraw, win

trójczłonowa relacja

a) nośnik znaczenia – środek przekazu, wszystko, co może nosić znaczenie

b) przedmiot – referent

c) znaczenie – interpretant, mediuje między środkiem przekazu a przedmiotem

Strukturalizm - nurty problemowe:

-Najważniejszą cechą utworu literackiego, rozumianego jako typ wypowiedzi językowej, jest dominacja funkcji estetycznej. Funkcja ta powoduje swoiste i tylko jej służące uporządkowanie elementów na wszystkich poziomach takiej wypowiedzi.

-Dzieło literackie jest zorganizowanym systemem. Wszystkie, nawet najdrobniejsze, elementy tego systemu są nacechowane znaczeniowo.

-Każdy utwór należy interpretować odnosząc go do języka ogólnego, a zwłaszcza jego odmiany literackiej, oraz do tradycji literackiej.

-Interpretując utwór literacki należy wziąć pod uwagę osobę twórcy tego dzieła i osobę jego odbiorcy.

-Zadaniem badacza literatury jest opis struktury danego utworu literackiego i powiązanie jej z procesami historycznoliterackimi.

-Nie istnieje opozycja formy i treści – te składniki dzieła literackiego są powiązane i wzajemnie się warunkujące.

Szkoły:

-Szkoła Genewska : ( Ferdynand de Saussure, Charles Bally)

-Szkoła Praska (Roman Jakobson, Nikołaj Trubiecki)

-Szkoła Kopenhaska ( Louis Hjemslev)

-Szkoła Amerykańska (Franz Boas, Edward Sapir, Benjamin Lee Whorf, Leonard Bloomfield)

Koncepcja językoznawstwa i znaku de Saussure'a:

Według definicji de Saussure'a znak zbudowany jest z dwóch elementów: znaczącego i znaczonego. Pierwszy to jego fizyczna reprezentacja np. obraz, słowo, fotografia, znak drogowy, a drugi to pojęcie z nim powiązane.

Język jest systemem znaków, którego istota polega wyłącznie na związku znaczenia i obrazu akustycznego.

Praska Szkoła Strukturalna:

Była to pierwsza szkoła, która korzystała z założeń strukturalizmu. Jej celem było przystosowanie i wykorzystanie koncepcji de Saussure'a w badaniach literackich. W centrum zainteresowań związanych z tą szkołą badaczy znajdowały się różnice i podobieństwa zachodzące pomiędzy językiem poetyckim a językiem ogólnym. Za istotny wyróżnik języka poetyckiego uznali autoteliczność – osłabienie związków z rzeczywistością pozajęzykową i zwiększenie znaczenia samego znaku językowego. Inną jego cechą miała być również jego zdolność do aktualizacji różnych elementów języka, które nie są tak istotne w zwykłej komunikacji językowej, np. onomatopeja uwydatnia fonologiczny poziom systemu językowego.

Badacze Praskiej Szkoły Strukturalnej zwracali również uwagę na konieczność rozpatrywania utworu literackiego w jego aspekcie komunikacyjnym, a więc na dynamikę relacji pomiędzy nadawcą, odbiorcą i kontekstem wypowiedzi. Próbowali również ustanowić naukowe zasady badania historii literatury

Poetyckość – w ujęciu Jakobsona i Mukarovskiego:

*f. komunikacyjna- t. naukowe, opowieści, zawiadomienia

*f. ekspresywna- życzenia, przekleństwa, kondolencje

*f. impresywna –prośby, groźby, zaproszenia, reklama, rozkazy, obelgi.

*f. fatyczna- pyt. typu „słuchasz mnie?”

*f. poetycka- beletrystyka

*f. performatywna – chrzest, wyrok sądowy

-Dla Mukarovskiego najistotniejszym zadaniem stała się odpowiedź na pytanie: co wyróżnia literaturę spośród innych użyć języka i co uznać można za cechy specyficzne języka poetyckiego?

-W tym samym czasie odpowiedź na pytanie nurtowała także Romana Jakobsona. Starał się udzielić odpowiedzi jednoznacznej, poszukując uniwersalnej i ponadczasowej cechy poetyckości.

- Podkreślał, że treść pojęcia „poezja” może się zmieniać, natomiast funkcja poetycka zawsze będzie pozostawała taka sama.

-Poetyckość była wprawdzie, jego zdaniem, tylko częścią złożonej struktury dzieła literackiego, ale to ona organizowała dzieło poetyckiej, a nawet – jak to określał- rządziła nim.

-By poetyckość zaistniała w całej pełni- słowo powinno było stać się autoteliczne, prezentować jedynie samo siebie- a więc jednocześnie musiała zostać osłabiona relacja reprezentacji, czyli zastępowania przedmiotu, do którego słowo się odnosiło.

-Poetyckość dla Jakobsona była zjawiskiem antynomicznym- jej specyfiką okazywała się jednoczesna tożsamość znaku z przedmiotem i brak jej tożsamość.

-W 1940 r. w opublikowanym artykule O języku poetyckim Jan Mukarovsky dokonał syntezy najważniejszych przeświadczeń dotyczących specyficznych cech języka literatury.

Wpływ strukturalizmu na krytykę literacką – Genette, Todorov, Barthes:

Barthes i Genette w analizie strukturalnej dstrzegali podstawę krytyki literackiej. Todorov wzbraniał się przed tego rodzaju opiniami. Poetyka wg. Todorova nie zajmowała się analizowaniem konkrtnych pojedyńczych tekstów literackich, lecz opisywaniem abstrakcyjnych struktur.

Semiotyka: koncepcja znaku i klasyfikacja znaków Peirce’a:

-ikoniczne: zn. w jakiś sposób zw. z przedmiotem; np. fotografia, portret; szczególną cechą i. jest to, że dzięki jej bezpośredniej obserwacji, można odkryć prawdy o przedm. inne niż te, które wystarczają do określenia jego budowy.

-indeksy- bezpośredni zw. fizyczny. z przedm., do którego się odnosi. I. ognia jest dym, przeziębienia –kichanie.

-symbole – zn., który oznacza jakiś przedm. w wyniku przyjętej konwencji.

Znak- coś, co pod jakimś względem lub w jakiejś roli reperezentuje wobec kogoś coś innego, lub mediacja między interpretantem a jego przedmiotem.

Trójkąt semiotyczny Ogdena i Richardsa – a teoria znaku Peirce’a:

Ch. K. Ogden i I. A. Richards posłużyli się schematem trójkąta (zmiana terminologii Peirce’owskiej):

Symbol(forma znacząca i jej obraz akustyczny d r z e w o)----->odniesienie(pojęcie znaczone pojęcia"drzewo"--->przedmiot(rzecz oznaczna)

Koncepcja znaku Ch. Morrisa, wiedza o znakach w literaturoznawstwie – Mukarovski, Jakobson, Benveniste:

Semiotyka dzieli się na:

1) semantykę (w węższym sensie), czyli naukę o znaczeniowej stronie języka, o tym, jakie relacje zachodzą między znakami i ich znaczeniem (sensem).

2) syntaktykę rozpatrującą związki zachodzące między znakami i między systemami znaków.

3) pragmatykę badającą warunki użycia określonych znaków.

Semiotyka Łotmana:

Wtórny system modelujący- każdy system znaków inny niż język naturalny, ale zbudowany na wzór języka naturalnego(Szkoła Tartuska).

Współczesne interpretacje semiotyczne – Eco i Barthes – charakterystyka badań semiotycznych:

Eco- wykorzystał teorię semiotyczną do gruntowej analizy natury interpretacyjnej i zależności międzzy trzema rodzajami intencji. Uwydatnił on znaczenie czytelnika, inwencji czytelnika w procesie odczytywania znaczeń dzieła literackiego.

Barthes- zmobilizował analizę semiologiczną dla potrzeb teorii mitu i ukrytych ideologii rządzących współczesnymi mitami.

Podział znaków wg Wallisa – znaki ikoniczne i umowne:

Znak ikoniczny – znak będący przedstawieniem (np. portret) – potrójna funkcja: reprezentacyjna; ekspresyjna (wyrażanie myśli nadawcy); ewokacyjna (wywołuje emocje u odbiorcy)

Znak umowny – oparty na konwencji (np. znak drogowy);
Samodzielne i niesamodzielne:

Znak samodzielny – pojawią się stosunek reprezentacji (dlatego znaki samodzielne i ikoniczne mają funkcję reprezentacyjną)
Znak niesamodzielny – niereprezentujący; brak desygnatu; (np. formant „-ik” sam nic nie znaczy, musi mieć kontekst, np. w wyrazie „samochodzik”)
Definicja znaku wg Wallisa:

Definicja znaku – przedmiot fizyczny ukształtowany przez pewnego twórcę, który dzięki swoim własnościom może wywołać u odbiorcy myśl o przedmiocie innym, niż on sam

Powiązania świata sztuk i świata znaków:

dzieła sztuki mogą byc zapisywane za pomocą znaków umownych, odtwarzane za pomocą znaków oraz odtwarzane za pomocą znaków,

Dzieła sztuki semantyczne i asemantyczne:

semantyczne-rzeżba, malarstwo, muzyka, teatr, architektura, poezja

asemantyczne-ornamntyka, zdobnictwo, taniec

Multiplikacja środków przekazu wg Eco:

Mass media są: genealogiczne-> bo łańcuch imitacji każdego wynalazku

Pozbawione pamięci-> bo nikt nie pamięta, to zainicjował ten łańcuch

Dystans między sztuką niską i wysoką został skrócony

Szkoła musi:

- dostarczać nowych instytucji uczących

- reagować na środki masowego przekazu

media do kwadratu->media mediów

multiplikacja mediów-> był przykład, że ktoś zaczyna lansowac koszulki z pliszką i potem nie wiadomo, kto tak naprawdę to lansuje-czy projektant, czy reklama, czy ludzie, którz ją noszą, czy piosenka o nich

Podział na paleo i neo telewizję wg Eco:

paleotelewizja – jest do ogarnięcia

neotelewizja – nie ogarniamy jej; nieskończona liczba postaci, pozycji

Cele badań semiotycznych:

Uwzględnienie teorii kodów oraz teorii tworzenia znaków, rozwarzanie możliwości teoretycznych i funkcji społecznej

Granice badań semiotycznych:

1.Granice polityczne-wiele dyscyplin prowadzi badania dotyczące tych zagadnień, które semiotyk może uznać za własne np. logika formalna

2.Granice naturalne- takie, których ujęcie semiotyczne nie może przekroczyć

Komunikacja i sygnifikacja:

Komunikacja- przepływ sygnału ze źródła

Sygnifkacja-autonomiczny układ semiotyczny mający abstrakcyjną możliwość istnienia, niezależnie od jakiegokolwiek akt komunkacyjnego, który umożliwia jego istnienie.

Kultura jako zjawisko semiotyczne – przykłady analizy:

Płasczyzna społeczna i ekonomiczna ( np. samochód)

Wymiana kobiet:

Wartość symboliczna prypisywana kobiecie zastawia ją w obrębie systemu w opozycji do innych, staje się znakiem konotującym systemem obowiązkiem społecznym

Wymiana towarów:

Wymiana materialnych dóbr konsumpcyjnych, wartość użytkowa dóbr zamienia się w ich wartość wymienną, zachodzi proces sygnifikacji

Narzędzia:

Nośnik znaku

Znaczenie

Model komunikatywny Eco: szum

|

źródło-->przekaźnik-->sygnał-->kanał-->sygnał-->odbiornik-->komunikat-->adresat

|_______________|____________________________________|

kod

Kod i S-kod:

Kod-ciąg składników sygnału oraz reguła ich przyporządkowania składnikom wiadomości. W semiotyce kod to system znaków. Wyróżnia się m.in. kody otwarte i zamknięte.

S-kod- system lub struktura, które mogą istnieć niezależnie od jakichkolwiek intencji sygnifkacyjnych i komunikacyjnych, zbudowane ze skończonych zbiorów elementów

Mit:

Mit obiektywizmu – świat jest zbudowany z przedmiotów o niezmiennych cechach, brak przypadkowości, poznanie wiedzowe, pojęciowość, znaczenia; uznaje subiektywizm za niebezpieczny;
Mit subiektywizmu – zmysłowość, intuicja, uczuciowość, wrażliwość estetyczna, moralność, metaforyczność, przekonanie, że obiektywizm jest niebezpieczny (bo gubi to, co jest nie do opisania; uogólnia)
Mity te ciągle się ze sobą ścierają;
Tworzenie się mitu – dwa systemy semiologiczne:

Składać się mają nań : signifiant, signifie i znak, będący sumą ich wzajemnych oddziaływań. Wzajemny stosunek signifie- „znaczonego”, signifiant-„znaczącego” i znaku jest bardzo złożony. Szczególną uwagę Barthes zwraca na dwuznaczność signifie- równoczesną pełność i pustość równocześnie- forma wypycha „stary”, dotychczas przypisywany jej sens, co czyni signifie pustym, ale z drugiej strony, pozostaje on cały czas niejako „do dyspozycji” i może zostać przywołany w każdym momencie.

Forma:

1. znaczące (signifiant) 2. znaczone (signifie)
3. znak I ZNACZĄCE	II ZNACZONE
III ZNAK

Pojęcie i znaczenie:

Roland Barthes twierdzi, iż dzisiejszy mit jest formą przejściową. Nie jest to tylko cudowna historia o jakimś wydarzeniu czy bohaterze. Nie wspomina także o magicznej funkcji mitologii. Według niego dzisiejsza mitologia ewoluowała w swego rodzaju propagandę i trend. Z kolei każdy mit układanki tkwi głęboko w naszej podświadomości i chytrze, bez naszej wiedzy, wywiera wpływ na nasze decyzje czy poglądy. Mit więc według Barthesa jest opowiadaniem o udziale człowieka w kulturze masowej, a konkretniej o wpływem mass mediów na człowieka. Każde nowe wydarzenie, każdy nowy dzień tworzy odrębny i nowy mit, które w całości tworzą idealną układankę, czyli mitologię.

Sposoby (poziomy) odczytywania mitu:

-gdy się skupić na pustym elemencie znaczącym, pojęcie wypełnia formę mitu, znaczenie staje się dosłowne (Murzyn jest przykładem francuskiego imperializmu). Właściwe np. redaktorom;

-gdy się skupić na pełnym elemencie znaczącym, gdzie się odróżnia sens i formę (Murzyn to alibi francuskiego imperializmu), mit to oszustwo. Mitolog odczytuje mit, dostrzegając jego zniekształcenie;

-gdy się skupić na elemencie znaczącym jako na nierozerwalnej całości sensu i formy – czytelnik mitu. Murzyn to obecność francuskiego imperializmu.

2 pierwsze stanowiska są analityczne i statyczne – niszczą mit. Trzecie jest dynamiczne, odbiera mit zgodnie z celem jego struktury.

Mit jako język skradziony:

Mit w tym rozumieniu nie jest ani kłamstwem, ani wyznaniem; jest naginaniem rzeczywistości, jej celowym zniekształceniem. Traktować należy go jako język skradziony, zawłaszczony do innych celów; przekształcanie sensu w formę- mit wg Barthes’a jest zawsze kradzieżą języka.

Systemy przekazu obrazu: Prawidłowości semantyczne w malarstwie ikon:

„Semantycznie ważna część przedmiotu zwrócona jest ku widzowi (znajduje się mianowicie w tym samym planie ogólnym co i twarze postaci), a semantycznie nieważna – podporządkowana jest perspektywicznym odchyleniom, ukazując rzeczywiste położenie przedmiotu w przestrzeni i stanowiąc tym samym klucz do prawidłowego rozmieszczenia przedmiotów w trzech wymiarach”. Czyli to, co ważne, np. anioły, ważne budynki itp. są zwrócone twarzami/frontami do widza, choć ich ciało/budowa sugeruje, że powinny być zwróceni w całości np. „w głąb” ikony, tudzież jakoś inaczej zachowywać prawa perspektywy. Z kolei przedmioty mniej ważne – podlegają tym prawom normalnie.

Kompozycja- system prekazu obrazu, system zestawienia obrazu z rzeczywistością.

Metafory:

1) metafora przestrzenna – układ wertykalny i horyzontalny (motywacja sakralna);
To, co u góry i z przodu jest pozytywne, to co na dole i z tyłu – negatywne.
2) Metafory oparte na personifikacji (np. inflacja nas zżera, religia zabrania)
3) Metafory oparte na metonimii – zastępujemy cząstką całość;
- przedmiot za użytkownika (np. „najlepsza rakieta turnieju”)

- instytucje za osoby odpowiedzialne (np. „uniwersytet się na to nie zgodzi”)
- miejsce za instytucję (np. „Biały dom milczy”)
- miejsce za wydarzenie (np. „Pamiętajmy o Hiroszimie”)
Metafory:

orientacyjne -związane z orientacją przestrzenną, zależy od doświadczenia fizycznego i kulturlanego, charakteryzuje się wewnętrzną systematycznością, istnieje zewnętrzna systematyczność charakteryzująca rozmaite metafory przestrzenne (happy is up, sad is down)

ontologiczne-dotyczą rzeczywistości i substancji, można je poddawać dalszym przetworzeniom