z Czechosłowacji". W tym momencie Kovac zwraca się do Niemca i wymawiając tę nazwę, „niemal spluwa mu w twarz". „Słyszałeś kiedyś o tym miejscu?"⁶³ Ta wzmianka o Czechosło­wacji wydaje się niewystarczającym motywem dla furii Kovaca i jego żądzy mordu na Niemcu; w innych wersjach scenariusza Swerlinga Kovac wykrzykuje więc: „Czechosłowacja! Praga! l Li-dice! Słyszałeś kiedyś o tym miejscu?". Tutaj to Lidice, a nie cała Czechosłowacja, stają się „tym miejscem".

To bardzo niefortunna zmiana. Sheinkowitz-Kovac pier­wotnie nastawiony był skrajnie antyniemiecko i gorąco niena­widził Will/ego. Choć w zmodyfikowanej wersji tę antypatię mogą częściowo tłumaczyć motywy polityczne - Sheinkowitz--Kovac opisywany jest jako lewicowiec i obrońca proletariatu - oryginalny bohater Steinbecka ma dużo bardziej przekonu­jące wyjaśnienie swoich reakcji. Jest Polakiem, głęboko wzbu­rzonym zbrodniami Niemców w ojczyźnie jego przodków. Tę motywację osłabia przekształcenie go w Czecha. W opowia­daniu Steinbecka duże znaczenie miały polskie aspekty motywacji Sheinkowitza. Bohatera Swerlinga trudniej zrozumieć, bo jego głęboka antypatia nie została dostatecznie wyjaśniona⁶⁴. Staje się to słabym punktem dramatu. Czechom Niemcy po prostu

Najwcześniejsza wersja scenariusza Swerlinga, w której Polak Sheinkowitz staje się Czechem Kovacem, wydaje się pochodzić z 30 kwietnia 1943 roku. Istnieje intrygująca możliwość, że przez pewien czas postać ta znajdowała się w etnicznym zawieszeniu. W listopadzie 1943 roku Coliers opublikował opowiadania Alfreda Hitchcocka i Harry'ego Sylvestra „oparte na orygi­nalnym tekście Johna Steinbecka". Tutaj posiać nazywa się Kovac i zachowuje gwałtowną nienawiść do Niemców, ale nie wydaje się mieć sprecyzowanej narodowości. Nie ma niczego w rodzaju wzmianek o Czechosłowacji. Te dodatki, redefiniujące postać, prawie na pewno pochodzą więc od Swerlin­ga. Choć opowiadanie ukazało się w listopadzie, musiało być gotowe wcze­śniej. Ilustracje do opowiadania odpowiadają obsadzie filmu.

Miller zauważa, że pragnienie Kovaca, by zamordować Niemca, pozosta­je niewyjaśnione: „Z jakiegoś niewymiemonego powodu (...) chce natych­miast wyrzucić Niemca za burtę". Reakcja Kovaca byłaby dużo bardziej zrozumiała, gdyby był Polakiem.

nie wyrządzili tyle krzywd co Polakom, nawet pomimo Lidie⁶'. Dla amerykańskiej widowni roku 1944 pochodzenie działacza związkowego z pełnego Polaków Chicago miało sens. Ale dla­czego robić z niego Czecha? Kovac nie wystarcza, by zastąpić Sheinkowitza⁶⁶. Funkcja fabularna bohatera i wymiar etyczny dramatu poważnie na tym cierpią. Nic nie zyskuje się w zamian. Jeśli Steinbeck miał powody, by z Sheinkowitza zrobić Polaka, dlaczego Swerling zmienił go w Czecha (i to Czecha z węgier­skim nazwiskiem, jak Yictor Laszló z Casablanki] i dlaczego Hitchcock nic dostrzegł negatywnych konsekwencji tej zmiany? To jeszcze jeden przykład na to, jak Hollywood zrezygnowało z polskiego bohatera, choć zachowanie go leżało w jego wła­snym interesie. Na ironię zakrawa fakt, że Kovaca gra John Ho-diak, znakomity aktor polsko-ukraińskiego pochodzenia. Ho-diak był niestety wysoki i dość przystojny, więc Hollywood nie mogło obsadzić go w roli przedstawiciela jego własnego narodu. Lifeboat nie przypadło do gustu BMP ze względu na niedo­statecznie pozytywne przedstawienie Amerykanów. Szczególnie rozczarował je z kilku dziwnych, przyczyn Kovac. Po pierwsze, choć opisano go jako weterana hiszpańskiej wojny domowej, okazał się „nieefektywny", mniej dominujący niż oficer nie­mieckiej marynarki wojennej. Co gorsza, pojawiła się sugestia,

W czerwcu 1942 roku Niemcy wymordowali ludność małego czeskiego miasteczka Lidice, zabijając ] 72 osoby w odwecie za zabójstwo Rcinholda Heydricha, niemieckiego protektora Czech i Moraw. W ramach tej samej akcji zabito w całym kraju jeszcze 1200 Czechów. Całkowite straty wśród czeskiej ludności cywilnej podczas wojny wyniosły około 60 tysięcy, nie­co więcej niż 2% populacji. Dla porównania, polskie straty cywilne pod­czas okupacji wyniosły około 2,2 miliona, czyli 16% populacji. Lidicom poświecono mnóstwo uwagi. Jak gorzko stwierdził wówczas pewien Polak, „w Polsce mamy tysiące Lidie \ O Lidicach wspomniał Roosevelt, co mia­ło wielką wagę dla lewicy.

„Yariety" wspomina, że Kovac rniał być Czechem, ale nie uznaje tego fak­tu za istotny.

328

329

L