Etapy procesu badawczego:

1. Wstępne sformułowanie problemu badawczego.

• Problem badawczy – zagadnienie, które nie znalazło jeszcze właściwego rozstrzygnięcia w nauce, albo istniejące wyniki badań są przez nas kwestionowane.

• Ustalenie “statusu ontologicznego” badanego problemu.

• Przegląd literatury na temat analizowanego zagadnienia.

• Decyzja o eksploracyjnym bądź eksplanacyjnym charakterze badań.

2. Eksplikacja problematyki badawczej.

Eksplikacja – uszczegółowienie i wyrażenie pojęć w kategoriach naukowych.

• Zapisanie szczegółowych problemów znajdujących się w obrębie badanego zagadnienia.

• Zdefiniowanie pojęć w terminologii naukowej.

• Ustalenie poziomu analizy i wymiaru czasowego badania.

• Selekcja problemów szczegółowych wg kryterium teoretycznego, metodologicznego i techniczno-organizacyjnego.

• Dobór hipotez badawczych.

Hipoteza- wg Kazimierza Ajdukiewicza to "...nieprzyjęta jeszcze racja wyjaśnienia jakiegoś faktu, którą podajemy procedurze sprawdzania"

Dobra hipoteza

• Hipoteza powinna być nowa, ale powinna posiadać uzasadnienie.

• Hipoteza powinna być sprawdzalna.

• Hipoteza musi być adekwatną odpowiedzią na problem – jednoznacznie odnosić się do problemu.

• Hipoteza musi być tak sformułowana, aby łatwo można ją było przyjąć lub odrzucić.

• Hipoteza powinna posiadać warunki sprawdzalności, precyzować zakres i moc wyjaśniania.

• Hipoteza powinna wskazywać kierunek zależności. Hipoteza powinna mówić o istnieniu zależności, a nie o jej braku.

3.Operacjonalizacja problematyki badawczej.

• Decyzja o populacji badawczej albo bazy źródłowej.

• Decyzja o wyborze metody i techniki badawczej i decyzje o sposobie analizy wyników.

• Przełożenie pojęć teoretycznych na operacyjne (dostępne obserwacji) – dobór wskaźników.

Zmienne w badaniach.

• Zmienna – to cecha badanego obiektu, która przybiera co najmniej 2 wartości.

• Zmienne w badaniach przybierają postać:

• zmiennych niezależnych - pełniących w procesie wnioskowania rolę przyczyny zjawiska, tej cechy, która wpływa na inną cechę.
  zmiennych zależnych te, na które wpływa zmienna niezależna, pełniące w procesie wnioskowania rolę skutku. Podział na zmienne zależne i niezależne ma charakter płynny, ponieważ w większości przypadków to badacz ustala, w zależności od przyjętych hipotez, która ze zmiennych uznana zostanie za niezależną, a która za zależną.

• Znany jest też podział na:

• zmienne ilościowe - dające się w sensowny sposób wyrazić w postaci liczb, jak wiek wzrost, liczebność grupy, frekwencja wyborcza.

• zmienne jakościowe - wobec których wszelka kwantyfikacja nie ma sensu, jak np. zawód, przynależność do danej partii itp.

Klasyfikacja zmiennych Lazarsfelda i Menzla:

Zmienne jednostkowe Zmienne zbiorowe

• 1. zmienne absolutne 1. zmienne analityczne

• 2.zmienne relatywne 2. zmienne strukturalne

• - porównawcze

• - powiązane (relacjonalne) 3. zmienne globalne

• - kontekstowe

Zależności między zmiennymi:

• Zależności między zmiennymi możemy badać jako związki przyczynowo-skutkowe lub korelacyjne.

• W pierwszym przypadku staramy się udowodnić że zjawisko A jest przyczyną B. Nie wystarczy zwykłe stwierdzenie ich współwystępowania- należy przeprowadzić badanie eksperymentalne, w którym badacz manipulując zjawiskiem A doprowadzi do zmian zjawiska B. Niekiedy także znajomość natury badanych zjawisk pozwala pośrednio wnosić które jest przyczyną a które skutkiem (z pewnością raczej inteligencja warunkuje wyniki w nauce a nie odwrotnie).

• Badając zależności korelacyjne ograniczamy się do stwierdzenia ich współwystępowania, nie wysuwamy twierdzeń które jest przyczyną a które skutkiem.

• Uwaga na zależności pozorne!

Wskaźniki.

• Zjawisko nieobserwowalne lub trudno obserwowalne, o którym chcemy wnioskować nazywać będziemy indicatum.

• Wskaźnikiem nazywać będziemy takie zjawisko obserwowalne którego wystąpienie pozwala z dostatecznie dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że zaszło również indicatum.

Klasyfikacja wskaźników.

• Definicyjne – wskaźnik i indicatum łączy zależność o charakterze logicznym. Przykładem może być np. długość słupka rtęci w termometrze jako wskaźnik temperatury, ilość osób głosujących na kandydata jako wskaźnik poparcia społecznego.

• Rzeczowe – wskaźnik i indicatum łączy zależność o charakterze rzeczowym

-empiryczne (W i I należą do tej samej klasy zjawisk)-

np. Wskaźnikiem zamożności jest stan konta, model samochodu czy wielkość posiadanego mieszkania.

-inferencyjne (W i I należą do różnych klas zjawisk) Mają one zwykle charakter złożony, dopiero konfiguracja kilku wskaźników inferencyjnych pozwala na wnioskowanie o wystąpieniu indicatum (wynik w teście psychologicznym jako wskaźnik inteligencji, deklaracje ustne w odpowiedzi na pytania ankietera dotyczące sympatii politycznych).

4. Dobór próby badawczej.

• Próby badawcze mogą się odnosić zarówno do populacji ludzkich, jak też do artefaktów będących wytworami człowieka. W obu przypadkach badacz musi podjąć decyzję o reprezentatywności próby, jej liczebności oraz technice doboru. Należy w sposób precyzyjny wypełnić wszelkie warunki wymagalne przy doborze próby reprezentatywnej, by rozkład cech badanej części zbiorowości był identyczny z rozkładem cech całej populacji generalnej.
  Jeżeli dotyczy to prób losowych, wówczas warunkiem ich reprezentatywności jest posiadanie operatu losowania zawierającego wszystkie jednostki należące do populacji generalnej oraz zastosowanie takiego mechanizmu losowania jednostek do próby, aby każda jednostka populacji generalnej miała identyczne prawdopodobieństwo włączenia do próby badawczej.

• Sposób doboru próby wyznacza również obrana w koncepcji badania jednostka analizy – pojedynczy obiekt (osoba) czy też zbiorowy (grupa). Stosownie do tego dobór powinien mieć charakter jednostkowy bądź grupowy.

• Próby reprezentatywne – losowe.

• Próby niereprezentatywne – celowe.

5. Konstrukcja narzędzia badawczego.

• Narzędzia badawcze to - skorelowane z wybraną metodą i techniką badawczą – pomoce, służące badaczowi do przeprowadzenia zaplanowanego pomiaru. Narzędzia badawcze nie mają uniwersalnego charakteru i zwykle każde badanie wymaga konstrukcji oryginalnego narzędzia. Narzędziem w badaniu politologicznym może być: kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, arkusz obserwacyjny, klucz kategoryzacyjny do analizy treści, instrukcja przeglądania dokumentów czy też test badawczy.

• Pamiętamy! Pytania stawiane w eksplikacii przez badacza nie są pytaniami do respondenta!!!
  
  

6. Pilotaż badań.

• Czy rozumowanie prowadzone przez badacza w zdefiniowaniu problemu badawczego przebiegało właściwym torem?

• Czy wybrana metoda i technika odpowiada założeniom badawczym?

• Czy problem został właściwie zoperacjonalizowany?

• Czy dobrane wskaźniki są trafne (mierzą to, co powinny mierzyć) i rzetelne (zastosowane do poszczególnych przypadków różnicują je w sposób poprawny)?

• Czy kwestionariusz został skonstruowany w sposób poprawny (pytania są zrozumiałe, odpowiedzi wiarygodne, kafeterie prawidłowo sklasyfikowane)?

• Czy jest możliwość przekonstruowania pytań otwartych w pytania zamknięte na podstawie odpowiedzi uzyskanych w próbie?

• Pilotaż pozwala także dokonać zasadniczych obserwacji natury technicznej, jak: dostępność respondentów, czas trwania wywiadu, czy opracowania danych zastanych.

• Oczywiście, pilotaż powinien być prowadzony w tej samej zbiorowości (na tym samym “materiale badawczym”), w której realizowane będzie badanie właściwe.

7. Realizacja badań

• Rozpoczyna je wyznaczenie momentu ich rozpoczęcia i w miarę dokładnie określonego momentu ich zakończenia. Taka precyzja w określaniu czasu wymagana jest zwłaszcza wówczas, kiedy przedmiotem badań są wszelkie aspekty ludzkiej świadomości (postawy), zwłaszcza zaś te, na których zmiany może oddziaływać przebieg bieżących wydarzeń społecznych czy politycznych. Mniejsze znaczenie ma to podczas badań wykorzystujących źródła zastane, chociaż ze względów organizacyjnych i w tym przypadku wskazane jest planowanie poszczególnych sekwencji czasowych. Czas trwania badań wyznaczają różne czynniki, wśród których najważniejszą rolę odgrywają: przestrzenne rozproszenie badanej zbiorowości, stosowane techniki i narzędzia badawcze, przede wszystkim zaś liczebność i sposób

• funkcjonowania zespołu badawczego (np. sieć ankieterska).

8. Weryfikacja zebranych danych.

• Zewnętrzna:

• a)stopień realizacji próby badawczej (procentowo),

• b)kierunki zniekształceń w realizacji próby badawczej,

• c)stopień zupełności zrealizowanych kwestionariuszy,

• d)materiał wadliwy przeznaczony do eliminacji,

• e)charakter i znaczenie nieprawidłowości mających miejsce przy odpowiedziach na poszczególne pytania oraz sposób ich eliminacji.

• Wewnętrzna - rozważa prawdziwość materiału źródłowego wyłącznie w oparciu o wewnętrzną analizę jego logiki, spójności, czy sensu.

9.Wstępna analiza wyników badań.

• Instrukcja kodowa.

• Kodowanie.

• Wprowadzanie danych do komputera.

• Analiza wartości brzegowych - najogólnieszych wyników badań

10. Weryfikacja hipotez.

Na tym etapie należy wrócić do etapu eksplikacji i przywołać sformułowane tam hipotezy badawcze. Jak wiadomo, mają one zwykle postać związku dwóch zmiennych o bezwyjątkowym lub probabilistycznym charakterze. Ich testowanie polega zatem na sprawdzeniu prawdziwości tych założeń, potwierdzenie bądź obalenie związku pomiędzy zmiennymi oraz sprawdzenie jego siły. Ustalone w trakcie analizy wyników zależności pomiędzy zmiennymi oraz wiedza na temat ewentualnej siły stwierdzonych korelacji stanowi podstawę do przyjęcia tak hipotezy, jak również wynikającego z niej uogólnienia (twierdzenia) dotyczącego badanego obszaru.

11. Raport.

• Raport może przybierać rozmaitą postać – od prostej prezentacji wyników do rozległych rozważań teoretycznych, gdzie wyniki stanowią zaledwie ilustrację głównego problemu. Niezależnie od tego, w raporcie powinny się jednak znaleźć bezwyjątkowo najważniejsze założenia badawcze, charakterystyka procesu eksplikacji i operacjonalizacji, opis przebiegu badań oraz prezentacja wyników i analiz. W prezentacji wyników należy szczególnie uwypuklić te pytania, na które udało się uzyskać satysfakcjonujące naukowo odpowiedzi, szczegółową analizę zarówno potwierdzonych, jak i niepotwierdzonych hipotez oraz prezentacje nowych odkryć. Nie powinno się także ukrywać poniesionych porażek oraz ukazania nowych pytań, wątpliwości, problemów, hipotez, jakie pojawiły się zbyt późno, aby można je włączyć do badania.

Podsumowanie

Kolejność realizacji poszczególnych etapów procesu badawczego ma mniejsze znaczenie niż fakt, aby badacz wcześnie czy późnie odniósł się do poszczególnych kwestii zawartych w poszczególnych etapach, co pozwoli mu uniknąć problemu z interpretacją wyników na koniec badania.

Metoda Badań Sondażowych

Metoda badań sondażowych- umożliwia systematyczne zbadanie cech wielkich zbiorowości ludzkich poprzez ilościową analizę odpowiedzi na pytania zadawane wytypowanym w tym celu jednostkom. Sondaże mają zastosowanie zarówno do opisu, jak i do wyjaśniania postaw, opinii i poglądów w dużych populacjach.

Cechy charakterystyczne

Badania sondażowe są najlepszą dostępną metodą dla tych badaczy, którzy chcą zbierać oryginalne dane w celu opisywania populacji zbyt dużej, by obserwować ją bezpośrednio. Dzięki starannemu doborowi w oparciu o pewną liczbę zmiennych (np. wiek, płeć, religia, wysokość dochodów) czy też doborowi losowemu otrzymujemy grupę respondentów, co do których możemy zakładać, że ich cechy odzwierciedlają cechy szerszej populacji, natomiast starannie skonstruowane, standaryzowane kwestionariusze dostarczają danych w tej samej formie od wszystkich respondentów”.

Charakterystyka

Badania sondażowe to standaryzowane techniki oparte na wzajemnym komunikowaniu (tzw. techniki ilościowe)

Ze względu na:

• dobór próby, będącej “miniaturą” badanej populacji

• masowość (relatywnie duże próby)

• standaryzację

badania realizowane przy zastosowaniu technik surveyowych (tzw. badania ilościowe) umożliwiają:

• ścisłe oszacowanie liczbowe badanych zjawisk

• uogólnianie wyników na populację

• zestawienie z ‘twardymi’ danymi

Badanie sondażowe jako pomiar

• Warunkiem realizacji pomiaru jest standaryzacja uzyskiwanych danych. Konsekwencją standaryzacji jest stworzenie sztucznej sytuacji badawczej.

• Narzucamy respondentowi:

• nasz sposób postrzegania rzeczywistości i kategorie pojęciowe służące do wyodrębnienia i opisu jej elementów

• nasz język i waloryzację użytych terminów

• Respondent musi zaakceptować nasz sposób postrzegania rzeczywistości i nasze kategorie pojęciowe, zrozumieć nasz język i wyrazić za jego pomocą swoje własne opinie.

Sondaż jako pomiar

• Przedmiotem badań w naukach społecznych jest człowiek (społeczeństwo), który zmienia się w czasie i przestrzeni. W rezultacie zastosowanie tych samych narzędzi pomiaru (pytań i zabiegów badawczych) nie gwarantuje uzyskiwania informacji porównywalnych w czasie i przestrzeni.

• Modyfikacje czasowe i przestrzenne dotyczą:

• narzędzia badawczego

• procedur badawczych

• Techniki badawczej nie należy traktować jako zbioru sztywnych zasad, gwarantujących zawsze uzyskiwanie porównywalnych informacji i sukces w realizacji badania

Kluczowe aspekty

Kluczowe aspekty badań sondażowych wpływające na jakość i adekwatność uzyskiwanych wyników to

• właściwy dobór jednostek do badania (próba),

• poprawny sposób komunikacji z badanymi w celu uzyskania potrzebnych informacji (dobór techniki, narzędzi, pytań)

• oraz właściwy sposób interpretacji uzyskanych danych.

Próba badawcza

• Próba niereprezentacyjna, inaczej celowa, obejmuje badaniem daną zbiorowość w wyniku decyzji badacza o takim wyborze i w oparciu o posiadaną przez niego wiedzę na temat posiadanych przez nią własności.

• Próba reprezentatywna oznacza miniaturę populacji badawczej, pozwalającą na odzwierciedlenie, w mniejszym bądź większym stopniu, obrazu badanego zjawiska w populacji generalnej, przez którą rozumie się zazwyczaj mieszkańców danego miasta, kraju czy też jakiejś kategorii społecznej
  - ważna jest wielkość oraz sposób doboru próby

Wielkość próby zależy od:

• wielkości populacji generalnej

• stopnia jednorodności badanej populacji

• dopuszczalnego błędu pomiaru badanych cech

• dopuszczalnego błędu oszacowania wyników badania (uogólnienia)

• problemu badawczego i planowanych analiz

Pytania

• Pytania otwarte z logicznego punktu widzenia mają nieskończoną możliwą liczbę odpowiedzi, gramatycznie natomiast takie, do których nie jest dołączona lista odpowiedzi.

• Pytania zamknięte różnią się od otwartych tym, że wymienione są w nich możliwe odpowiedzi lub dokładnie określona jest ich struktura i zakres.

Pytania otwarte

Zalety pytań otwartych	Wady pytań otwartych
Dopuszczają pełną odpowiedź respondenta, nie ograniczają jego inwencji.	Są niezwykle trudne do kodowania i analizy.
Obrazują bogactwo treściowe poruszanych w pytaniu kwestii, które może dać badaczowi podstawę do skonstruowania kategorii odpowiedzi w pytaniu zamkniętym.	Bardzo ryzykowne jest przeprowadzanie na ich podstawie analiz statystycznych.
Ujawniają układ odniesienia respondenta w stosunku do wygłaszanych opinii oraz znaczenie przypisywane do poruszanych w pytaniu kwestii.	Są kłopotliwe w procesie badawczym, wydłużają czas rozmowy, wymagają intelektualnego wysiłku oraz są męczące tak dla respondenta, jak i dla ankietera.
Eliminują ryzyko udzielania odpowiedzi “na chybił-trafił”.	Wymagają od ankietera specjalnych kwalifikacji.
Ankieter łatwo może się zorientować czy respondent zrozumiał pytanie, dopytać go, a niekiedy również zorientować się czy nie kłamie.	Zmęczenie i negatywne emocje wywołane u respondentów obniżają wartość odpowiedzi i zniechęcają respondentów do udziału w badaniach.

Pytania zamknięte

Zalety pytań zamkniętych	Wady pytań zamkniętych
Ukierunkowują i precyzują treść pytania, przez co ułatwiają respondentom odpowiedź.	Odpowiedzi nie są spontaniczne, są w pewnym sensie sterowane, toteż nigdy nie wiemy, co powiedziałby respondent, gdyby mógł sam decydować o treści odpowiedzi.
Są łatwe do kodowania, analizy i opracowania statystycznego.	Trudno jest oszacować wpływ zawartości kafeterii odpowiedzi na wyniki badania.
Nie wymagają szczególnych kompetencji od prowadzącego wywiad.	Istnieje wysokie ryzyko udzielania odpowiedzi “na chybił-trafił”.
Umożliwiają szybki i łatwy pomiar postaw, które przybierają w rzeczywistości postać alternatywy.	W porównaniu z pytaniami otwartymi wykazują znacznie niższą precyzję i subtelność w podejściu do problemu.
W ankiecie podnoszą prawdopodobieństwo wypełnienia kwestionariusza.	Upraszczają i spłaszczają badaną rzeczywistość.

Klasyfikacja pytań zamkniętych

Ze względu na różnice w strukturze, pytania zamknięte występują w postaci pytań

• rozstrzygnięcia (dwuczłonowe lub wieloczłonowe) Pytania rozstrzygnięcia rozpoczynają się zazwyczaj od partykuły “czy” (w kwestionariuszach badań może ona mieć charakter domyślny) i mogą przybierać postać dychotomiczną lub wieloczłonową. W badaniach sondażowych pytania rozstrzygnięcia najczęściej służą do ustalenia faktów.

• pytań dopełnienia (wielorakiego wyboru, pytania-skale, pytania szeregujące). Pytania dopełnienia rozpoczynają się od jakiejkolwiek innej partykuły oprócz partykuły “czy” i zaopatrzone są w zbiór antycypowanych przez badacza wariantów odpowiedzi.

Pytania dopełnienia

Jedną z odmian pytań dopełnienia są pytania wielorakiego wyboru, występujące z kafeterią dysjunktywną lub koniunktywną.

• Który termin wyborów parlamentarnych uważa Pan(i) za bardziej korzystny dla funkcjonowania państwa?

1. wybory odbywają się jesienią

2. wybory odbywają się na wiosnę

3. trudno powiedzieć

• Którą z cech kandydata do funkcji prezydenta uznaje pan za najważniejszą?

1. solidne wykształcenie 5. stanowczość w podejmowaniu decyzji

2. znajomość języków obcych 6. dbałość o demokratyczne procedury

3. poczucie sprawiedliwości 7. wrażliwość na krzywdę ludzką

4. umiejętność godzenia sił polit. 8. inne (jakie?)

Pytania - skale

• Niezwykle często w badaniach sondażowych wykorzystuje się pytania – skale, zwłaszcza zaś skale do mierzenia postaw. Skalę tworzymy przypisując określony wynik punktowy pewnym układom odpowiedzi przy założeniu, że niektóre pytania świadczą o relatywnie niższym, inne zaś o wyższym poziomie danej zmiennej; skala wykorzystuje różnice intensywności wartości tej samej zmiennej, by odnaleźć różne wzorce odpowiedzi. W kafeterii pojawiają się kolejne stopnie, którym można przypisać wartość liczbową. Przykładowe pytanie – skala do mierzenia postaw, znana pod nazwa skali R.Likerta

• Jak Pan(i) sądzi, czy prezydent powinien rozwiązać Parlament przed zakończeniem kadencji?

1. zdecydowanie tak

2. raczej tak

3. trudno powiedzieć

4. raczej nie

5. zdecydowanie nie

Inna postać pytania skali

• Jak w skali od 1(najniższa ocena) do 5 (najwyższa ocena) oceniłby Pan(i) stopień realizacji przez władze samorządowe potrzeb lokalnych w zakresie budowy mieszkań komunalnych?

1 2 3 4 5

• Liczby przypisywane stopniom skali mogą mieć charakter umowny, jednak powinny zachowywać pewną konsekwencję w kolejności

Najczęstsze błędy w pytaniach

Błędy logiczne:

• a) pytania o dwie sprawy w jednym pytaniu

• b) umieszczenie alternatywy w miejscu, gdzie powinna wystąpić kafeteria wieloczłonowa.

• c) pytania z krzyżującymi się alternatywami (nierozłączność kafeterii)

• d) brak roszczenia wyboru w pytaniu koniunktywnym o wielorakich alternatywach,

• e) pytanie nieostre, pozory pomiaru za pomocą nieprecyzyjnych kategorii, które mogą być rozmaicie rozumiane przez różnych respondentów,

• f)pytanie zawierające w swej treści przeczenie “nie”, zaburzające logikę odpowiedzi,

• g) pytania zawierające błędy multiplikacji – pytania zamknięte skonstruowane są tak, że dotyczą obiektów zbiorowych, zaś zaproponowane odpowiedzi nie pozwalają odnieść się do poszczególnych ich składników.

• h) pytanie zbyt długie lub zawierające zbyt długą listę możliwych odpowiedzi

• Błędy językowe:

• a) używanie niejasnych dla respondenta terminów fachowych lub wyrazów obcych,

• b)zawarcie w pytaniu wyrażeń gwarowych, określeń stereotypowych i wyrażeń tendencyjnych,

• c)używanie w pytaniu pojęć niejasnych lub wieloznacznych oraz takich, których znaczenie zależy od przyjętego przez respondenta kontekstu, (humanista, liberał),

• d) używanie w pytaniu słów nacechowanych emocjonalnie (złodziej, dobroczyńca),

Błędy stronniczości i sugestii:

• a) Pytania jawnie stronnicze,

• b) Zawarcie w pytaniu informacji o postawach innych respondentów

• c) Umieszczenie w pytaniu nazwiska “autorytetu” – osoby znanej, która wzbudza u ludzi dobre bądź złe emocje.

• d) Zastosowanie w pytaniu-skali do mierzenia postaw niewłaściwej proporcji odpowiedzi pozytywnych do negatywnych.

Błędy w konstrukcji pytań kłopotliwych i zagrażających:

• a) pytania wywołujące u respondentów skłonność dostosowywania się do norm społecznych na pokaz, na użytek tej sytuacji badawczej.

• b) pytanie zagrażające zadane wprost zamiast projekcyjnie. Takie pytania wywołują u respondenta niepożądane procesy psychiczne (lęk, obawa, zaniepokojenie, wzruszenie, gniew, złość, zażenowanie, wstyd itp.) co skłania go do braku odpowiedzi lub kłamstwa. Mogą także naruszać sferę jego prywatności i intymności, zagrażać jego poczuciu własnej wartości lub zagraża jego społecznej egzystencji

Pytania bez wartości wskaźnikowej:

• a) pytania zawierające fikcyjny, tj. nieistniejący w świadomości społecznej, problem.

• b) Pytania zbyt ogólne, nie wskazujące konkretnego wymiaru analizy. Odpowiadając na tak postawione pytanie informatorzy mogą mieć na myśli bardzo różne kwestie.

• c) Pytania postawione dla udowodnienia z góry przyjętej tezy.

• d) Pytania traktujące problem w sposób niewspółmierny do znaczenia, jakie ma on przeważnie w życiu badanych. Zadawane pytania nie powinny zbytnio upraszczać i mechanicznie kategoryzować spraw mających charakter subtelny, a równocześnie ważny w życiu każdego człowieka, jak np. wiara, relacje uczuciowe w rodzinie itp.

• 
  
  

Wybór techniki

• Koncepcja badawcza – ogół ustaleń dotyczących:

• przedmiotu (problematyki badania) - co badać?

• badanej zbiorowości - kogo badać?

• metody badania - jak badać?

Adekwatność techniki:

• metodologiczna (przydatność techniki badawczej ze względu na problematykę, przedmiot badania: jej informatywność i wiarygodność);

• psychologiczna (przydatność techniki badawczej ze względu na badaną zbiorowość: jej cechy emocjonalne i intelektualne);

• socjologiczna (przydatność techniki badawczej ze względu na zakres doświadczeń badanych osób: nienaturalność i sztuczność sytuacji badawczej).

Podstawowe techniki sondażowe

• Wywiad z kwestionariuszem papierowym (PAPI)

• Wywiad telefoniczny ze wspomaganiem komputerowym (CATI)

• Wywiad osobisty ze wspomaganiem komputerowym (CAPI)

• Wywiad przez Internet ze wspomaganiem komputerowym (CAWI)

• Ankieta wypełniane samodzielnie przez respondenta

Wywiad kwestionariuszowy
zalety słabości

Umożliwia badanie problemu zarówno przy pomocy pytań otwartych (eksplorujących badane zagadnienie), jak i pytań zamkniętych (umożliwiających pomiar)	Niemożliwe do oszacowania skutki “efektu ankieterskiego” – niezamierzonego i mimowolnego wpływu wyglądu, zachowania i osobowości ankietera na reakcje respondenta w procesie badawczym
Pozwala na uzupełnienie informacji werbalnych o obserwację zachowań respondenta, warunków otoczenia, w którym funkcjonuje, itp	Relatywnie niższy poziom standaryzacji danych uzyskanych w wyniku wywiadów realizowanych przez różnych ankieterów, odmienną techniką prowadzenia rozmowy
Stwarza możliwość elastycznej reakcji ankietera na zastaną w terenie sytuację i dostosowanie zabiegów dla uzyskania jak najlepszego efektu badawczego	Niskie poczucie anonimowości respondentów, utrudniające niekiedy dostęp do wylosowanych respondentów, albo uzyskanie informacji w kwestiach uznanych za drażliwe
Pozwala na dość rozległą kontrolę nad zakresem informacji udzielanych przez respondenta, korygowanie nieścisłości i sprzeczności, dopytywanie, prośby o uzupełnienia itp.	Silna zależność jakości danych uzyskanych w wywiadzie od warunków, w jakich był on przeprowadzany (np. obecność osób trzecich)
Umożliwia ocenę stopnia zrozumienia pytań przez respondenta oraz oszacowanie wiarygodności udzielanych odpowiedzi.	Relatywnie długi czas potrzebny do realizacji procesu badawczego.
Umożliwia badaczowi bieżącą kontrolę nad przebiegiem procesu badawczego wprowadzanie pewnych korekt	Konieczność zaangażowania dużej ilości ludzi oraz koordynacji i kontroli ich pracy w procesie badawczym
Charakteryzuje się wysokim poziomem realizacji założonej próby w badaniu	Wysokie koszty zastosowania wywiadu wynikające z kosztów pracy ankieterów i kontrolerów

Techniki ankietowe:

• standaryzowane, oparte na komunikacji pisemnej

• Rodzaje technik ankietowych:

• ankieta pocztowa

• ankieta radiowa

• ankieta telewizyjna

• ankieta internetowa

• ankieta pod kontrolą

• ankieta audytoryjna

• ankieta prasowa

• ankieta rozdawana

• ankieta roznoszona

Ankieta pocztowa

• Charakterystyczne cechy ankiety pocztowej

• “konsultacja wewnątrzdomowa” - opinie zakotwiczone społecznie, nie zaś indywidualne

• więcej czasu na udzielenie odpowiedzi - odpowiedzi mniej spontaniczne (bardziej wyważone) niż w wywiadzie

• większe poczucie anonimowości nie wpływa na wartość udzielanych odpowiedzi na pytania drażliwe (skłaniające do udzielania społecznie akceptowanych odpowiedzi)

• W rezultacie (w porównaniu z wywiadem kwestionariuszowym):

• brak różnic w odpowiedziach na pytania o fakty

• w przypadku pytań o opinie odpowiedzi bardziej stonowane, mniej skrajne

• obszerniejsze odpowiedzi na pytania otwarte (dodatkowo bardziej “wiarygodne”)

Ankieta pocztowa
walory słabości

Umożliwia uzyskanie danych o wyższym stopniu standaryzacji niż w wywiadzie dzięki temu, iż do każdego respondenta trafiają identyczne bodźce w postaci kwestionariusza z pytaniami.	Pozwala na uzyskanie jedynie informacji zaprojektowanych w kwestionariuszu, bez możliwości ich uzupełnienia, poszerzenia czy jakiejkolwiek weryfikacji
Likwiduje ryzyko powstania tzw. “efektu ankieterskiego” wywołanego obecnością i zachowaniem ankietera	Badacz nie ma wpływu na to, czy respondent wypełnił kwestionariusz dokładnie i wyczerpująco, czy też pominął pewne pytania
Zapewnia respondentom wyższy poziom komfortu podczas udziału w badaniach	Niemożliwy do oszacowania efekt analfabetyzmu funkcjonalnego respondentów
Umożliwia docieranie do prób silnie rozproszonych, do których dotarcie ankieterów jest kłopotliwe i drogie	Duże ryzyko odpowiedzi “na chybił- trafił”, zwłaszcza, jeśli za udziałem w badaniu idą obietnice nagród
Zdecydowanie niższe koszty pozyskiwania materiału badawczego niż przy technice wywiadu	Jest techniką, która raczej nie nadaje się do badania skomplikowanych problemów, wymagających subtelnych rozważań i analiz.
Możliwość realizacji badań przy stosunkowo nielicznej grupie współpracowników	Wymaga stosowania niemal wyłącznie pytań zamkniętych, a ich ilość nie powinna przekraczać psychologicznej bariery wywołującej zniechęcenie
Stwarza respondentom znaczne poczucie anonimowości, przez co pozytywnie stymuluje do udziału w badaniach	niski poziom realizacji próby badawczej (średnio ok. 20 proc.), co niekiedy zupełnie zaburza jej reprezentatywność

Techniki wspomagane komputerowo: CATI, CAPI, CAWI

Zalety:

• szybkość realizacji badania

• standaryzacja zachowań ankieterskich, ograniczenie błędów ankietera

• kontrola pracy ankietera

• poczucie profesjonalizmu ankietera

• profesjonalne zachowania respondenta

• zmniejszenie kosztów badania (w dłuższej perspektywie)

Ocena CATI
Wywiad telefoniczny ze wspomaganiem komputerowym

• Ograniczenia CATI:

• wyposażenie gospodarstw domowych w telefony (wypaczenie próby)

• “szybkie” odpowiedzi, przerywanie odczytywania kafeterii

• skrótowe, schematyczne, nie pogłębione odpowiedzi na pytania otwarte

• silniejsza skłonność do “zgadzania się” (“potakiwania”)

• skłonność do wyboru skrajnych punktów skali

• brak komunikacji niewerbalnej

• Zalety CATI:

• słabsza skłonność do udzielania społecznie akceptowanych odpowiedzi (poprawnośc polityczna)

• automatyczne rozsyłanie wylosowanych numerów telefonu respondentów na stanowiska ankieterskie

• ograniczenie efektu ankieterskiego

• zapisywanie powodów niezrealizowania wywiadów (np. zajęta linia)

• dotarcie do respondentów trudno dostępnych przy zastosowaniu tradycyjnych metod (np. wyższa kadra kierownicza)

Ocena CAPI
Wywiad osobisty ze wspomaganiem komputerowym

• Ograniczenia CAPI:

• poczucie “prześwietlenia” ze strony respondentów

• redukcja wymiaru społecznego (standaryzacja + koncentracja ankieterów na komputerze)

• Zalety CAPI:

• słabszy efekt znużenia

• koncentracja respondentów na ekranie (double screen CAPI)

• większe możliwości wykorzystania materiałów wizualnych (także testowanie reklam, np. odtwarzanie fragmentów spotów telewizyjnych przy respondencie)

Ocena CAWI
Wywiad przez Internet ze wspomaganiem komputerowym

• Ograniczenia CAWI:

• niska penetracja Internetu w Polsce (wypaczenie próby)

• problem z kontrolą, kto jest respondentem

• brak komunikacji niewerbalnej

• Zalety CAWI:

• niezależność geograficzna (respondenci trudno dostępni przy zastosowaniu innych technik)

• wyższe poczucie anonimowości

• słabsza skłonność do udzielania społecznie akceptowanych odpowiedzi

• pewność standaryzacji

• eliminuje (lub ogranicza do minimum) udział ankieterów,

• szybkość realizacji badania

• zmniejszenie kosztów badania (eliminacja kosztów ankieterskich)

• eliminacja/ograniczenie możliwości wystąpienia efektu ankieterskiego

CAWI
Jako alternatywny sposób komunikacji z respondentem

• Badania ilościowe:

• E-mailing

• Web surveys

• Badania jakościowe:

• On-line Focus Group Interview

• Connected groups

• E-mail groups

• Email In-Depth Interviews

Podsumowanie

Każda technika badawcza stwarza specyficzną sytuację badania i ma właściwe sobie ograniczenia.

W rezultacie dane uzyskiwane przy jej pomocy mogą być nieporównywalne z danymi uzyskiwanymi przy pomocy innej techniki.

Politologia jako nauka społeczna.

Wiedza naukowa

• W świetle współczesnych poglądów wiedza, aby została uznana za naukową spełniać musi kilka kryteriów:

• Sprawdzalność. Każde stwierdzenie, jeżeli chce pretendować do miana naukowego powinno być sprawdzalne.

• Obiektywizm. Badacz powinien prowadzić badania w sposób nietendencyjny, nie starając się udowodnić na siłę swoich hipotez. Badanie powinno być opisane w taki sposób, aby każdy mógł je powtórzyć, i sprawdzić w ten sposób uzyskane rezultaty. Każdy wynik eksperymentu czy obserwacji powinien dać się powtórzyć w podobnych warunkach. Nakłada to na badacza obowiązek z jednej strony przestrzegania ogólnych reguł postępowania, z drugiej zaś przedstawiania możliwie pełnej dokumentacji prowadzonych badań, tak aby każdy, komu wyniki wydadzą się wątpliwe, mógł eksperyment powtórzyć. Oczywiście spełnienie tego warunku nie zawsze jest możliwe.

• Ścisłość języka naukowego oznacza dbałość o precyzję wypowiedzi i obowiązek podawania dokładnych definicji wprowadzanych przez siebie pojęć. Pojęcia naukowe winny posiadać sens empiryczny, tzn. dla każdego teoretycznie opisywanego zjawiska należy określić wskaźniki- zjawiska obserwowalne.

• Przyjęcie zasady przyczynowości (każde zdarzenie ma przyczynę) czy też zasady determinizmu (każde zdarzenie podlega ścisłym prawom)

Wiedza zdroworozsądkowa

• Dowodzenie jedynie na podstawie wybranych przypadków - tendencyjny dobór tych, które potwierdzają tezę.

• Uznawanie poglądu, że jeśli B zdarzyło się później niż A , to A jest przyczyną B.

• Interpretacja współwystępowania jako przyczynowości.

• Rozumowanie przez analogię - jeśli A i B mają podobne niektóre cech, to zapewne będą miały podobne i inne.

• Złudzenie powszechności zjawiska – to co prawdziwe względem niektórych członków grupy nie musi być prawdziwe o innych.

• Nieuprawnione indywidualizowanie- jeśli coś jest prawdziwe w stosunku do grupy, musi też być prawdziwe wobec każdego jej członka.

• Uleganie niemerytorycznej argumentacji (akceptacja jedynie na podstawie autorytetu).

Badania społeczne

Celem badań podejmowanych w naukach społecznych jest wypracowanie teorii pomagających nam radzić sobie z otaczającym światem. Rzeczywistość nie przefiltrowana przez teorię jest zbyt chaotyczna by można ją było przyswoić….

Funkcje nauki

• deskryptywna (zwaną także faktograficzną), gdy odpowiada na pytanie, jaka jest rzeczywistość, efektem jest DIAGNOZA.

• eksplanacyjna, gdy odpowiada na pytanie, dlaczego dane zjawiska zaistniały lub mają stwierdzone właściwości, efektem jest TEORIA.

• prognostyczna, gdy odpowiada na pytanie, jaka będzie rzeczywistość w przyszłości – PROGNOZA.

• instrumentalna, gdy odpowiada na pytanie, jakie podjąć decyzje, aby osiągnąć dane rezultaty, tj. pożądany stan rzeczy- EKSPERTYZA SOCJOTECHNICZNA.

Kryteria naukowości

• kryterium intersubiektywnej komunikowalności twierdzeń naukowych, czemu służy przede wszystkim odpowiedni język naukowy, zrozumiały dla odbiorców wiedzy naukowej;

• kryteria ogólności, ścisłości, prostoty i wysokiej informatywności;

• kryterium intersubiektywnej kontrolowalności twierdzeń ze względu na stosowane zabiegi badawcze, aby umożliwiały potwierdzenie tez naukowych;

• kryterium niesprzecznego usystematyzowania twierdzeń.

Teoria naukowa

• Wewnętrznie (logicznie) niesprzeczna.

• Niesprzeczna z obserwowalnymi faktami.

• Winna posiadać prostą strukturę umożliwiającą łatwą weryfikację jej prawdziwości.

• Winna być użyteczna - umożliwiać opis, wyjaśnianie i przewidywanie rzeczywistości.

Metoda naukowa

• “...świadomie stosowany sposób postępowania, zmierzający do osiągnięcia w danych warunkach jakiegoś założonego celu, przy tym sposób nadający się do stosowania wielokrotnie, ilekroć w danych warunkach ma być realizowany cel danego rodzaju”.

T. Kotarbiński

Kryteria metody poznania naukowego

• poznanie obiektywne, tj. bez indywidualnych uprzedzeń,

• poznanie krytyczne, tj. mocno uzasadnione,

• relatywistyczne, tj. odwoływalne w przypadku napotkania dowodów przeciwnych

Typologia nauk

Kryterium metody:

• nauki formalne - wyprowadza się nowe twierdzenia z aksjomatów (twierdzeń pierwotnych), operujących pojęciami elementarnymi, bez odwoływania się wprost do doświadczenia, na drodze rozumowań dedukcyjnych.

• nauki empiryczne - twierdzenia uzasadnia się poprzez odwołanie się do doświadczenia, przy zastosowaniu przyjętych technik badawczych, na drodze rozumowań pozwalających na przyjęcie twierdzeń ogólnych na podstawie twierdzeń szczegółowych.

Typologia nauk

Kryterium procedur badawczych ¾ czyli rozumowania:

• nauki indukcyjne - procedura indukcyjna charakteryzuje się tym, że dochodzi się do praw ogólnych na podstawie stwierdzonych faktów; wyprowadza wnioski ogólne z przesłanek, będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków. Indukcja charakteryzuje się tym, że twierdzenie początkowe jest zdaniem empirycznym (dotyczy zdarzeń obserwowalnych) i jest ono wyjaśniane przy pomocy założeń dotyczących zdarzeń nieobserwowalnych.

• nauki dedukcyjne - procedura dedukcyjna jest procedurą odwrotną – przechodzi od tego co ogólne do tego, co szczegółowe. Dedukcja wychodzi od prawa o charakterze ogólnym, od wzorca oczekiwanego na podstawie operacji logicznych bądź teoretycznych, zmierza do konkretnego przypadku, w którym poszukuje odzwierciedlenia owego wzorca. Rozumowanie dedukcyjne może przybrać dwojaką postać: wnioskowania – kiedy na podstawie przyjętego za prawdę prawa ogólnego wypowiadamy wnioski dotyczące poszczególnego przypadku, albo też postać sprawdzania – kiedy dokonujemy weryfikacji prawdziwości ogólnej prawidłowości poprzez zderzenie jej z konkretnym przypadkiem.

Wyjaśnianie jakiegoś faktu

Wyjaśnianie - według kryterium zamierzonego celu może mieć charakter idiograficzny albo nomotetyczny.

Wyjaśnianie idiograficzne ma miejsce wtedy, gdy próbujemy wyjaśnić pojedynczy przypadek, nawet w sposób szczegółowy, jednak nie dający nam prawa do uogólniania wniosków na inne przypadki.

Wyjaśnianie nomotetyczne ma na celu ustalenie ogólnej zasady, dotyczącej pewnej klasy zjawisk. Przyjmuje ono postać uogólnienia, które - niekiedy kosztem szczegółowości, dociera do prawidłowości pozwalających na ustalenie potencjalnego przebiegu zjawiska w przyszłości.

Narzędzie poznania nomologicznego - definicje

• Definicje realne, wyjaśniając znaczenie pojęcia odnoszą się do oznaczanych przez nie przedmiotów, czyli do desygnatów tych nazw. Definiens stara się uchwycić to, co jest istotne dla danego przedmiotu (i tylko dla niego), a więc charakteryzuje sam przedmiot oznaczany przez ten wyraz. Innymi słowy mówiąc, definicje realne podają jednoznaczną charakterystykę przedmiotów, wskazując ich cechy istotne, które można orzec tylko o tych przedmiotach. Definicje realne są zdaniami w sensie logicznym, co oznacza, iż mogą być prawdziwe bądź fałszywe, a to rozstrzyga się na podstawie trafności empirycznej.

• Definicje nominalne (projektujące) ustalają znaczenie danego terminu. Najczęściej posługujemy się nimi wówczas, gdy po raz pierwszy wprowadzamy jakieś pojęcie, gdy wyłuszczamy znaczenie jakiegoś wyrazu. Definicja nominalna nie jest zdaniem w sensie logicznym, toteż nie może być oceniana w kategoriach prawdy lub fałszu, co najwyżej w kategoriach przydatności lub użyteczności. Definicja nominalna jest zatem efektem pewnego konsensusu, konwencji co do sposobu użycia danego terminu. Definicjami nominalnymi i operacyjnymi posługujemy się w procesie badawczym.

• Definicje operacyjne (inaczej instrumentalne) polegają na określeniu operacji badawczych, dzięki którym będzie można orzec czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, który dowodzi istnienia zjawisk nazwanych danym pojęciem.

Osobliwości nauk społecznych

Podstawą przedmiotową swoistości nauk o polityce jest człowiek myślący wraz z jego zachowaniami. W związku z tym:

• badacz często występuje równocześnie w dwóch funkcjach: jako podmiot (obserwator) i przedmiot poznania (obserwowany). Brakuje więc dystansu poznawczego pomiędzy osobą badacza a przedmiotem badanym, jaki występuje w naukach przyrodniczych.

• osobie ludzkiej (“podmiotowi”) współcześnie przypisuje się szereg praw (podmiotowych), uważanych za wrodzone lub nabyte, zwanych także “naturalnymi”. Idea ta ma bardzo dużą siłę oddziaływania, szczególnie w krajach cywilizowanych. W następstwie nie są dopuszczalne liczne techniki zbierania danych, które naruszałyby, np. nietykalność cielesną osób, ich wolność (przez użycie przemocy), prawo do prywatności oraz wiele innych. Prawa te są podstawą współczesnych ustrojów, zawarte w konstytucjach i umowach międzynarodowych, bardzo starannie realizowanych. Wiele typów informacji pozostaje w wyłącznej dyspozycji ich posiadaczy, jak np. dane osobiste, służbowe, poufne i tajne (w różnym stopniu). W następstwie ograniczone są prawnie możliwości zorganizowanej obserwacji, obserwacji uczestniczącej, eksperymentu (pełnego).

• Niekiedy badacze muszą długo czekać na dane utajnione przez władze państwowe. Otwieranie archiwów często jest decyzją polityczną. Można ogólnie stwierdzić, że badania licznych zjawisk politycznych uzależnione jest właśnie od decyzji politycznych.

• Badania zjawiska świadomości osoby stwarzają nie tylko trudności techniczne — dotarcia do myśli, merytoryczne — zrozumienia myśli, ale także powodują zmiany w stanach psychiki. Motywacje ludzkie są nie tylko “delikatną materią”, łatwo zmienną, lecz także trudną do określenia przez wagi i miary. Trudności w zrozumieniu myśli stwarza “współczynnik humanistyczny” w określeniu F. Znanieckiego. Przynajmniej niektóre przekazy kulturowe muszą być bowiem odbierane w relacji do ich przewidywanych odbiorców (ich rozumienia), nie zaś kogoś postronnego. Mówiąc językiem S. Ossowskiego “zjawiska, procesy i rzeczy, którymi zajmują się nauki społeczne, stanowią przedmioty tych nauk wyłącznie jako korelaty świadomości...”   

• Motywacje te ulegają zmianom pod wpływem czynności badawczych. Poznanie jest czynnikiem zmian świadomości u osoby. Prognoza określonego zjawiska może doprowadzić do jego spełnienia się lub przeciwnie. Są to spotykane przepowiednie somorealizujące się oraz samounicestwiające się.

• Działania (decyzje) są uwarunkowane równocześnie niezwykłą ilością czynników od przyrodniczych zewnętrznych i wewnętrznych, do świadomościowych (wiedzy i preferencji). Uwarunkowania te szybko zmieniają się w czasie (w wymiarze życia ludzkiego), odmienne w przestrzeni (rozumianej geograficznie i kulturowo).

• Nauki społeczne oddziela bardzo mały dystans w stosunku do poznania potocznego (zdroworozsądkowego). Powszechnie w badaniach ignorowane są miary (pomiary), upraszczana ilość zmiennych, ignorowanie przeciwności itp.

• Dylemat metodologiczny S. Ossowskiego: pomiędzy dążeniem do rzetelności a dążeniem do trafności badań. Dążenie do rzetelności (to jest intersubiektywnej powtarzalności) wymaga standaryzacji technik, w tym między innymi stawiania pytań zamkniętych w ankietach lub wywiadach. Dążenie do maksymalnej trafności to jest do tego, żeby w każdej sytuacji wskaźniki wskazywały, a skale mierzyły te właśnie zjawiska i właściwości – przeciwnie, przy standaryzowanych metodach jest raczej nieosiągalne.

• Język nauk społecznych charakteryzuje emocjonalne zabarwienie, wieloznaczność oraz nieokreśloność. Stanowi to poważny zarzut, jednak … Nie zawsze użycie w nauce zabiegów introspekcji, empatii, czy wykorzystanie subiektywnych doświadczeń przynosi szkody obiektywnemu poznaniu (np. pomysły na problemy badawcze, tworzenie hipotez, czy weryfikacja wyników badań).

• Nawet najbardziej elementarne prawdy mogą być odrzucone, jeżeli tylko ujawnią swoje funkcje grupowe, to jest prowadzą do naruszenia podstawowych interesów grupy.