TEMAT: ZASADY OGÓLNE W SPRAWACH CELNYCH

Cło jest ustalonym jednostronnie przez państwo świadczeniem pieniężnym. Stanowi rodzaj należności celnej. Jest to opłata za prawo wstępu danego towaru na określony rynek. Wymierzane jest od wartości, ale także ilości lub masy netto pozycji towarowej według stawki określonej w taryfie celnej. Występują nie tylko cła importowe: istnieją państwa pobierające cło zarówno w razie importu, jak i eksportu lub tranzytu towarów przez swoje terytorium. Cło jest świadczeniem nieodpłatnym, bezzwrotnym i ogólnym. Pobierane jest w formie pieniężnej. Obowiązkowy charakter ceł oznacza, iż jeżeli przepisy prawne nie przewidują inaczej, to osoby przywożące lub wywożące towary z polskiego obszaru celnego mają obowiązek jego uiszczenia według zasad przewidzianych prawem. Wyróżnia się różne rodzaje ceł w zależności od kryteriów ich podziału. Najczęściej cła dzieli się według następujących kryteriów:

a) kierunku przepływu towarów (eksportowe, importowe, tranzytowe)

b) taryfy celnej (maksymalne, minimalne)

c) różnego traktowania towarów podlegających ocleniu (preferencyjne oraz dyskrymina-cyjne cła retorsyjne, wyrównawcze i antydumpingowe)

d) sposobu podejmowania decyzji w zakresie dotyczącym wielkości stawek celnych (autonomiczne, konwencyjne)

e) celu ich ustalania i pobierania (fiskalne oraz ochronne cła prohibicyjne, ekspansywne i wychowawcze).

Cła i regulacje prawne z zakresu prawa celnego należałoby traktować jako jeden z podstawowych filarów polityki przemysłowej państwa. Poprzez cło państwo może:

a) zabezpieczać strategiczne dla interesu państwa dziedziny działalności gospodarczej. Aktywność tego rodzaju może mieć szczególnie duże znaczenie w okresie transformacji ustrojowej. Brak stosownej ochrony dla niektórych dziedzin, np. przemysłu zbroje-niowego, lotniczego, włókienniczego, rolniczego itd., spowodował znaczne pogorszenie się sytuacji wielu przedsiębiorstw. Bezkrytyczne hołdowanie wolnego rynku, bez należytej troski o własne interesy czy interesy polskich przedsiębiorstw oraz bez należytych zabezpieczeń prawno-ekonomicznych spowodowało, że dziedziny te w okresie transformacji ustrojowej przeżywają wyraźny kryzys, a niektóre znalazły się w stanie "agoni". Kluczowe znaczenie w tego rodzaju kwestiach ma także rozeznanie w realiach rynków światowych i rzeczywistych, a nie tylko zapisanych w umowach międzynaro-dowych regułach gry rynkowej. O braku tej znajomości świadczy chociażby oparcie się w procesie restrukturalizacji przemysłu zbrojeniowego i lotniczego na ośrodkach doradczych zagranicznych, co do których mogło pojawić się podejrzenie, że pozostawać mogą one w związku z konkurencyjnymi przedsiębiorstwami zagranicznymi. Drugim wymownym w tym zakresie przykładem jest niezdolność do zabezpieczenia pozycji polskich producentów rolnych, w sytuacji gdy producenci zagraniczni korzystali, czasem w sposób niedozwolony z punktu widzenia międzynarodowych umów, z różnych subwencji i dotacji.

b) ochraniać nowe sektory gospodarki przed konkurencją zewnętrzną. W tego typu sytuacjach cła mają umożliwić rozwój tych dziedzin w sytuacji, gdy już w stadium początkowym mogłyby być one unicestwione, ze względu na niezdolność do skutecznego konkurowania z podmiotami gospodarczymi zagranicznymi. Ochrona tego rodzaju nie może jednak być bezterminowa i bezwarunkowa. Skuteczna polityka przemysłowa musi bowiem wiązać się także z oceną skuteczności środków ochronnych.

c) zapobiegać recesji i kształtować bilans płatniczy państwa poprzez stosowanie instru-mentów sprzyjających zmniejszeniu deficytu płatniczego. Tego rodzaju możliwości oddziaływania dopuszczają także różnego rodzaju porozumienia i umowy międzynaro-dowe. Pośrednio bowiem instrumenty takie chronić mogą inne kraje przed przeniesieniem się negatywnych zjawisk związanych z recesją poza granice państwa.

d) neutralizować ujemne konsekwencje stosowanych poza granicami kraju instrumentów sztucznie zwiększających konkurencyjność towarów zagranicznych na rynku polskim. Dotyczy to zwłaszcza tych dziedzin, które w sposób jawny lub ukryty są subwencjonowane albo dotowane.

e) eliminować negatywne zjawiska, polegające na sprzedaży w Polsce towarów po cenach dumpingowych. Nowe ustawodawstwo polskie w tym zakresie otwiera możliwość skuteczniejszego zwalczania tego zjawiska.

Cła prawnie należne w przypadku powstania długu celnego określane są na podstawie taryfy celnej. Nowy kodeks celny stanowi istotny środek dochodzenia w tym zakresie do światowych standardów. W ostatnich latach w Polsce podjęto istotne starania w kierunku zmiany taryfy celnej oraz obowiązującej nomenklatury statystycznej. Zasadne było wprowadzenie zasady, że na taryfę celną składać się będą: Polska Scalona Nomenklatura Taryfowa PCN oraz stawki celne.

Taryfa celna to na ogół usystematyzowane wyszczegółowienie towarów, podstaw wymiaru cła i stawek celnych. Najważniejszym elementem taryfy celnej jest nomenklatura, która powinna być zupełna i przejrzysta. Osiąga się ją przez podział towarów na odpowiednie grupy, podgrupy, pozycje itd.

W świetle art. 13 § 3 Kodeksu Celnego taryfa celna obejmuje:

a) Polską Scaloną Nomenklaturę Towarową Handlu Zagranicznego PCN

b) stawki celne, sposób, warunki i zakres ich stosowania

c) jednostki miar

d) obniżone stawki celne określone w umowach zawartych przez Polskę z niektórymi krajami lub grupami krajów

e) preferencyjne stawki celne przyjęte jednostronnie przez Polskę w odniesieniu do niektórych krajów lub regionów.

Taryfę celną określa w drodze rozporządzenia Rada Ministrów. Może zawiesić w całości lub w części pobór ceł, ustanowić kontyngent taryfowy, ustanowić plafon.

Scalona Nomenklatura Towarowa to kod od towaru i przypisana mu stawka celna. Wyróżnia się następujące rodzaje stawek celnych:

a) stawki podstawowe – stosuje się je do towarów pochodzących z krajów członków WHO lub krajów, do których stosuje się klauzulę największego uprzywilejowania

b) stawki preferencyjne – stosuje się je w stosunku do niektórych krajów rozwijających się oraz mniej rozwiniętych

c) stawki obniżone – są konsekwencją zawartych przez Polskę umów międzynarodowych dotyczących stref wolnego handlu

d) stawki autonomiczne

e) stawki celne specyficzne – na ogół występują jako druga stawka stosowana jednocześnie ze stawką procentową

f) stawki celne minimalne

g) stawki celne ryczałtowe

h) zawieszone stawki celne – zawieszenie pobierania ceł w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które może polegać na ustaleniu stawki "zero" lub stawki zmniejszonej

Wartość celną towarów określa się w celu ustalenia kwoty wynikającej z długu celnego oraz innych należności pobieranych przez organ celny, jak również stosowania polityki handlowej. W Polsce określa się stawki celne od ustalonej wartości celnej. Przyjęte w naszym prawie metody są zbieżne i nawiązują do metod, które przyjęli członkowie WHO, a także w krajach Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie dla ukształtowania dzisiejszego modelu obliczania wartości celnej towaru miała tzw. runda tokijska GATT.

Wyodrębnia się sześć metod ustalania wartości celnej, są to:

a) metoda wartości transakcyjnej towarów przywożonych na polski obszar celny

b) metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych

c) metoda wartości transakcyjnej towarów podobnych

d) metoda ceny jednostkowej

e) metoda wartości kalkulowanej, stanowi ją:

- suma kosztów lub wartości materiałów i produkcji, bądź innych procesów zastoso-wanych przy wytwarzaniu przywożonych towarów

- kwoty zysku i kosztów ogólnych

- kosztów transportu i ubezpieczenia przywiezionych towarów oraz opłat załadunko-wych i manipulacyjnych związanych z ich transportem, poniesione na granicy państwa polskiego

f) metoda tzw. ostatniej szansy – metoda pozwalająca ustalić wartość celną na podstawie dostępnych na polskim obszarze celnym, z zastosowaniem środków zgodnych z zasadami i ogólnymi przepisami Kodeksu Wartości Celnej GATT.

Odrębnym problemem jest zagadnienie uregulowania reguł pochodzenia towarów. Mają one na celu przede wszystkim określenie kraju lub regionu, z którego pochodzi dany towar dla przyjęcia odpowiedniej stawki celnej. Warunkiem skorzystania z zerowej lub preferencyjnej stawki celnej jest udowodnienie pochodzenia towaru z określonego obszaru.

W związki z koniecznością ustalenia pochodzenia towaru, państwa tworzą reguły pochodzenia towaru. Określają one ekonomiczną przynależność towaru do konkretnego kraju lub regionu. Reguły pochodzenia towarów są prawnie uregulowane. Status pochodzenia towaru nadaje upoważniona do tego instytucja w kraju eksportera. Dokumentem świadczącym o statusie towaru jest przede wszystkim świadectwo pochodzenia. Jest ono wystawiane przez oficjalnie zaakceptowane izby handlowe, przemysłowe, organy celne, bądź inne upoważnione do tego instytucje kraju eksportera. Możliwe są następujące formy dowodu pochodzenia towaru:

a) świadectwo pochodzenia towaru

b) faktura handlowa uzupełniona oświadczeniem o pochodzeniu towaru

c) znaki i marki fabryczne wskazujące wyraźnie kraj produkcji.

Zasady dokumentowania preferencyjnego pochodzenia towaru ulegają czasami modyfikacji. Polskie rozwiązania prawne nawiązują do reguł pochodzenia towarów określonych w rozdziale 2 Kodeksu Celnego Unii Europejskiej, gdzie w sekcji 1 (art. 22-26) określono problem niepreferencyjnego pochodzenia towarów, a w sekcji 2 (art. 27) zagadnienie preferencyjnego pochodzenia towarów. Tam też uregulowane zostały złożone kwestie związane z tzw. "mieszanym" pochodzeniem towarów. Aktualnie polska jest sygnitariuszem pięciu umów międzynarodowych, regulujących zagadnienie pochodzenia towarów. Pomimo, iż w tej materii umowy międzynarodowe w swojej treści zbliżają się do siebie, to jednak istnieją pewne rozbieżności przy ustalaniu reguł pochodzenia w ramach Światowej Organizacji Handlu, Układu Europejskiego, umowy CEFTA i EFTA. Nie ulega wątpliwości, że w miarę upływu czasu będzie w tym zakresie miał miejsce stan coraz pełniejszej unifikacji.

Zupełnie odrębnego potraktowania wymaga problematyka pozwoleń na przywóz lub wywóz towarów, na które ustanowione zostały kontyngenty taryfowe. Kontyngent celny jest formą preferencji celnej, która polega na ustaleniu stawki celnej, innej niż ta, która została ustalona w taryfie celnej. Wprowadzenie kontyngentów celnych może oznaczać, że w odniesieniu do tej samej grupy towarów obowiązywać mogą niejednakowe stawki celne, tzn. stawka podstawowa oraz preferencyjna stawka celna. W związku z takim stanem rzeczy stwierdzić należałoby, że np.: wymaganie posiadania pozwolenia przywozu wydanego przez Ministra Gospodarki dotyczyć mogło jedynie tych importerów, którzy chcieli skorzystać z preferencyjnych stawek celnych. Nie było to "równoznaczne z tym, że w każdym wypadku przywozu towaru, na które ustanowione są kontyngenty celne, urząd celny może dopuścić taki towar do obrotu na polskim obszarze celnym, po przedstawieniu przez importera pozwolenia przywozu".

Instytucja tzw. Kontyngentów celnych jest elementem określonej polityki celnej. Nie wprowadza się z reguły ograniczeń ilościowych dotyczących wwozu towarów pochodzenia zagranicznego. W kierunku zniesienia wszelkich ograniczeń ilościowych zmierzają wiążące Polskę zobowiązania międzynarodowe, zwłaszcza te, które podjęte zostały w następstwie porozumień podpisanych w ramach GATT oraz Układu Europejskiego.

Na wielkość importu poszczególne kraje, kierując się min. potrzebą ochrony rodzimej produkcji, mogą wpływać wprowadzając opłaty celne. Opłaty takie pełnić mogą funkcje ochronne dla towarów pochodzenia krajowego. Coraz częściej jednak, w stosunkach pomiędzy poszczególnymi krajami, a także w ramach wielostronnych umów międzynarodowych, wprowadza się preferencje celne obejmujące całość lub część importowanych towarów.

Można wyodrębnić dwa rodzaje kontyngentów:

a) kontyngenty traktatowe

b) kontyngenty gospodarcze

Kontyngenty gospodarcze związane są z reguły z określoną polityką gospodarczą. W związku z tym mogą mieć także charakter parabudżetowy. Podstawą zaś stosowania kontyngentów traktatowych są różnego rodzaju umowy międzynarodowe.

W świetle art. 14 § 4 Kodeksu celnego, sposób rozdysponowania kontyngentów celnych określa Rada Ministrów, ustanawiając kontyngent taryfowy. Towary nie podlegają jednak automatycznie tego rodzaju środkom taryfowym, konieczne jest bowiem, o ile towary te spełniają warunki do zastosowania kontyngentu taryfowego (także plafonu taryfowego), założenie odpowiedniego wniosku. Zastosowanie obniżonych stawek celnych jest możliwe dopiero po otrzymaniu pozwolenia Ministra Gospodarki. Minister Gospodarki określa także w drodze rozporządzenia:

a) wzory wniosków stosowanych w postępowaniu o wydanie pozwoleń,

b) wykazy dokumentów i informacji, które powinny być dołączone do wniosku,

c) warunki wydania i wykorzystania pozwolenia

d) wory pozwoleń,

e) sposób i tryb ewidencjonowania wydanych pozwoleń,

f) wzór i tryb składania sprawozdań z wykorzystania pozwolenia.

Za pozwolenie tego rodzaju pobiera się opłatę. Pozwolenie wydaje się na czas określony oraz na określoną ilość i wartość towarów. W drodze decyzji administracyjnej (pozwolenia) Minister Gospodarki może odmówić wydanie pozwolenia. Odmawia się wydania pozwolenia, jeżeli wnioskodawca:

a) nie spełnił odpowiednich wymogów formalnych,

b) naruszył w ciągu ostatnich dwu lat przed złożeniem wniosku warunki uprzednio wydanego pozwolenia,

c) nie złożył w terminie sprawozdania z poprzednio realizowanego pozwolenia,

d) został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo skarbowe, przestępstwo przeciwko mieniu lub dokumentom albo takim wyrokiem została skazana osoba kierująca podmiotem będącym wnioskodawcą.

Można natomiast odmówić wydania postanowienia, jeżeli wymaga tego interes gospodarczy państwa. Odmowa wydania postanowienia może nastąpić też ze względu na wcześniejsze rozdysponowanie kontyngentu.

Od kontyngentu taryfowego odróżnić należy instytucję plafonu taryfowego, którą Kodeks celny definiuje jako odrębną ilość lub wartość towarów, w przywozie na polski obszar celny lub w wywozie z polskiego obszaru celnego, dla których Rada Ministrów w drodze rozporządzenia ustala obniżone stawki celne. W przeciwieństwie do kontyngentu taryfowego plafon, do momentu jego zamknięcia przez Ministra Gospodarki, nawet po przekroczeniu ilości towarów dopuszczonych do przywozu, może być nadal wykorzystywany.

System organów administracji celnej jest stosunkowo prosty. Składa się na niego bowiem Prezes Głównego Urzędu Ceł, realizujący swoje zadania przy pomocy Głównego Urzędu Ceł oraz dyrektorzy urzędów celnych. Prezes Głównego Urzędu Ceł, niezależnie od tego, że jest organem II instancji w postępowaniu celnym, realizuje, a także współdziała przy tworzeniu polityki celnej państwa, sprawuje nadzór nad organami celnymi, kształtuje politykę kadrową w organach celnych, współpracuje z organami celnymi innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi. Dyrektorzy urzędów celnych:

a) dokonują wymiaru i poboru należności celnych,

b) nadają towarom przeznaczenie celne, oraz wykonują inne czynności przewidziane przepisami prawa celnego,

c) sprawują dozór celny i wykonują kontrolę celną,

d) zwalczają i ścigają przestępstwa i wykroczenia celne w zakresie przeciwdziałanych ustawą karną skarbową.

Do wykonywania zadań organów celnych Prezes GUC w porozumieniu z właściwym ministrem może upoważnić inne organy administracji państwowej.

Postępowanie w sprawach celnych jest postępowaniem administracyjnym. Większość rozstrzygnięć, właściwych miejscowo i rzeczowo organów w sprawach celnych, ma charakter decyzji administracyjnych, od których można wnieść odwołanie do prezesa GUC. Jeżeli decyzje w I instancji podejmuje prezes GUC, stronie postępowania przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a w dalszej kolejności skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jednakże w postępowaniach administracyjnych tego rodzaju, w zakresie nie uregulowanym w Kodeksie celnym, zastosowanie znajduje kodeks postępowania administracyjnego, a odpowiednio stosowane przepisy działu IV ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r.

W sprawach dotyczących obrotu towarowego z zagranicą, niezależnie od administracji celnej istotne funkcje realizuje powołana na podstawie ustawy z 6 czerwca 1997r. o Inspekcji Celnej służba administracji rządowej o nazwie Inspekcja Celna. Do zadań Inspekcji Celnej należy:

a) rozpoznawanie, zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie przestępstw i wykroczeń w zakresie obrotu towarowego z zagranicą (m.in. nielegalnego obrotu z zagranicą środkami odurzającymi i psychotropowymi, bronią i materiałami promieniotwórczymi, szkodliwymi odpadami itp.),

b) kontrola legalności pochodzenia towarów dopuszczonych do obrotu,

c) ujawnienie składników majątków podmiotów zobowiązanych do uiszczenia należności celnych lub podejrzanych o czyny zagrożone grzywnami i karami pieniężnymi, w celu zapewnienia skuteczności poboru tych należności oraz wykonania orzeczeń karnych,

d) w szczególnie uzasadnionych wypadkach, na wniosek organu celnego, ochrona funkcjonariuszy celnych, miejsc odpraw celnych i obiektów administracji celnej,

e) organizowanie i realizowanie czynności opeacyjno-rozpoznawczych w zakresie zadań określonych niniejszymi przepisami,

f) prowadzenie działalności analitycznej i prognostycznej w odniesieniu do negatywnych zjawisk związanych z obrotem towarowym z zagranicą oraz przedstawienie w tym zakresie informacji i analiz organom administracji rządowej,

g) współpraca i współdziałanie z innymi organami i instytucjami państwowymi oraz zagranicznymi, a także organizacjami międzynarodowymi w zakresie niezbędnym dla realizacji swoich zadań.

Do realizacji wyżej wymienionych zadań powołany został centralny organ administracji rządowej Generalny Inspektor Celny podległy Ministrowi Finansów, a powoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Generalnemu Inspektorowi Celnemu podporządkowani są regionalni inspektorzy celni, realizujący swoje zadania przy pomocy regionalnych inspektorów celnych i zatrudnionych w nich pracowników i funkcjonariuszy Inspekcji Celnej, w stosunku do których stawia się bardzo wysokie wymagania (nieprzynależność do partii politycznych, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, nienaganna opinia, niekaralność za przestępstwa z winy umyślnej, wyższe wykształcenie, złożenie odpowiedniego egzaminu...). funkcjonariusze Inspekcji Celnej posiadają bardzo szeroko ujęte uprawnienia, przekraczające często uprawnienia, które posiada policja. Do tych uprawnień zaliczamy:

a) legitymowanie osób w celu sprawdzenie ich tożsamości,

b) zatrzymania i przeszukiwania osób oraz przeszukiwania pomieszczeń, bagażu i ładunków w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i ustawy karno skarbowej,

c) dokonywania czynności kontrolnych według prawem określonych zasad,

d) zatrzymywania pojazdów i innych środków przewozowych w celu przeprowadzenia rewizji przewozowych towarów lub kontroli dokumentów przywozowych dotyczących tych towarów, a w razie uzyskania informacji wskazujących na możliwość wprowadzenia tych towarów na polski obszar celny z naruszenie prawa,

e) wchodzenia, na podstawie legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli do lokali mieszkalnych, które zostały zgłoszone właściwym organom jako miejsce prowadzenia działalności gospodarczej,

f) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w dziedzinie użyteczności publicznej,

g) zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa,

h) w związku z realizowaniem swoich kompetencji funkcjonariusze Inspekcji Celnej mogą w zakresie niezbędnym do osiągnięcia podporządkowania się poleceniom, stosować środki przymusu bezpośredniego, a także gdy okaże się to konieczne (w zakresie ustalonym w ustawie) użyć broni palnej.

Określony zakres kompetencji jest bardzo szeroki. Wydaje się jednak, że wprowadzenie instytucji przewidującej możliwość stosowania tak rygorystycznych środków, ze względu na skalę zjawisk patologicznych związanych obrotem towarowym z zagranicą, jest nie tylko uzasadniony, ale i w jakimś stopniu oczekiwany.