Etiologia i patogeneza zaburzeń psychicznych.

Posted by nauka on śr., 02/06/2008 - 15:48

<!--[if !supportLists]-->1. <!--[endif]-->Interakcja czynników etiologicznych w patogenezie zaburzeń
psychicznych

Do
zaburzenia czynności psychicznych dochodzi zwykle w wyniku współdziałania wielu
czynników etiologicznych. Tradycyjnie wyodrębnia się czynniki:

<!--[if !supportLists]-->a) <!--[endif]-->endogenne- związane z
predyspozycją genetyczną determinującą zaburzenia czynności o.u.n. w różnych
okresach życia;

<!--[if !supportLists]-->b) <!--[endif]-->somatogenne- znane
czynniki patogenne i procesy chorobowe doprowadzające do zaburzeń czynności
o.u.n.;

<!--[if !supportLists]-->c) <!--[endif]-->psychogenne- czynniki
związane z nieprawidłowym rozwojem psychicznym, społecznym uczeniem się oraz
sytuacjami i wydarzeniami powodującymi stres psychiczny.

W
nowych koncepcjach etiopatogenetycznych powstanie zaburzeń psychicznych
rozpatruje się w kontekście predyspozycji i sytuacji zewnętrznej. Predyspozycja obejmuje:

<!--[if !supportLists]-->a) <!--[endif]-->czynniki genetyczne
związane z czynnością mózgu;

<!--[if !supportLists]-->b) <!--[endif]-->nabyte zmiany
biologiczne o.u.n;

<!--[if !supportLists]-->c) <!--[endif]-->rozwój psychiczny
osobowości.

Sytuacja zewnętrzna obejmuje stres psychiczny (np. wydarzenie życiowe,
konflikt wewnątrzpsychiczny) oraz działanie patogennych czynników fizycznych i
biologicznych. Udział poszczególnych czynników etiologicznych w patogenezie
określonych zaburzeń i chorób psychicznych jest zróżnicowany i zwykle jeden z
nich pełni w danym zaburzeniu rolę dominującą.

<!--[if !supportLists]-->2. <!--[endif]-->Biologiczny substrat zaburzeń psychicznych

Zaburzenia
czynności psychicznych są ściśle związane z nieprawidłową funkcją określonych
struktur mózgowych. Niektóre struktury mózgowe odgrywają tu szczególną rolę. W korze czołowej i skroniowej dokonuje
się integracja i kontrola procesów poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych,
przy czym obie półkule mózgu wykazują specjalizację (lateralizację
czynnościową) w zakresie niektórych funkcji psychicznych, np. półkula lewa jest
bardziej wyspecjalizowana w zakresie procesów werbalnych, a półkula prawa
emocjonalnych i przestrzennych. Układ
limbiczny odpowiada za regulację procesów emocjonalnych oraz za kontrolę
układu neuroendokrynnego i autonomicznego układu nerwowego. Bierze również
udział w procesach pamięci deklaratywnej (hipokamp) i emocjonalnej (ciało
migdałowate). Spośród struktur podkorowych istotne znaczenie dla procesów
psychicznych mają m.in.: układ
siatkowaty wstępujący (odgrywa rolę w procesach wzbudzenia i uwagi,
stanowiąc generator uwagi koniecznej do utrzymania świadomości), wzgórze (tworzy „filtr” dla bodźców
czuciowych ruchowych aferentnych oraz eferentnych dochodzących i wychodzących z
kory mózgowej), a także jądra podstawy (odpowiedzialne
za procesy ruchowe, a prawdopodobnie również za niektóre funkcje poznawcze).

Prawidłowa
czynność powyższych struktur mózgowych warunkowana jest adekwatnym
przekazywaniem bodźców na ich synapsach neuronalnych. W procesie tym
uczestniczą neuroprzekaźniki mózgowe, z których najważniejsze to dopamina,
noradrenalina, serotonina, kwas gamma-aminomasłowy (GABA) i kwas glutaminowy.
Neuroprzekaźniki te działają na receptory postsynaptyczne (dla każdego
neuroprzekaźnika może istnieć kilka rodzajów receptorów), a są unieczynniane
poprzez rozkład enzymatyczny oraz wychwyt do neuronu presynaptycznego przy
udziale tzw. transporterów. Czynność neuroprzekaźników mogą sprawować niektóre
substancje peptydowe.

Niektóre struktury mózgowe (układ limbiczny, podwzgórze)
biorą udział w czynnościach neurohormonalnych ustroju stanowiąc wyższe piętra tzw.
osi neurohormonalnych.

Z
punktu widzenia patogenezy zaburzeń psychicznych najistotniejsze znaczenie mają
nieprawidłowości regulacji tzw. osi stresu (układ
limbiczny-podwzgórze-przysadka-nadnercza). W warunkach stresu pobudzenie tej
osi z jednoczesną stymulacją układu noradrenergicznego następuje przez
wzmożenie wydzielania neurohormonu kortykoliberyny. Stresory psychiczne, np.
istotne wydarzenie życiowe, są jednymi z najważniejszych czynników
uruchamiających oś stresową. Konsekwencje biologiczne reakcji stresowej
polegają na zmianie w zakresie przekaźników mózgowych, układu hormonalnego, a
także odpornościowego.

Globalna reakcja o.u.n. na różnorodne czynniki i procesy
etiopatogenetyczne wyraża się w postaci zespołów psychopatologicznych, z
których najważniejsze to zespół jakościowych zaburzeń świadomości, zespół
otępienny, zespół psychotyczny, zespół katatoniczny, zespół depresyjny, zespół
maniakalny oraz zespoły lękowe (nerwicowe).

3. Czynniki genetyczne w
etiopatogenezie zaburzeń psychicznych

Zainteresowanie genetyczną
predyspozycją do wystąpienia chorób i zaburzeń psychicznych tradycyjnie
dotyczyło chorób afektywnych oraz schizofrenii. Do lat 80 naszego stulecia
większość dowodów dotyczących genetycznej predyspozycji do tych chorób uzyskano
na podstawie badań klinicznych. Są to:

<!--[if !supportLists]-->a) <!--[endif]-->Badania rodzin-
porównujące częstość występowania danej choroby w rodzinach osób chorych i
rodzinach osób zdrowych;

<!--[if !supportLists]-->b) <!--[endif]-->Badania bliźniąt-
porównujące zgodność zachorowania na daną chorobę między bliźniętami jedno- lub
dwujajowymi;

<!--[if !supportLists]-->c) <!--[endif]-->Badania adopcyjne-
porównujące ryzyko zachorowania na daną chorobę u dzieci adoptowanych i
wychowywanych przez rodziców niebiologicznych oraz dzieci rodziców
biologicznych (rozróżnienie czynników biologicznych i środowiskowych).

W
przypadku udziału czynników genetycznych w określonej chorobie ryzyko
zachorowania dla danej osoby jest tym większe, im bliżej jest ona spokrewniona
z osobą chorą. Jedyne zjawisko, jakie wykazano za pomocą metody klinicznego
badania sprzężeń genetycznych, to stwierdzenie w niektórych rodzinach
sprzężenia dziedziczenia choroby afektywnej dwubiegunowej z dziedziczeniem
ślepoty na barwy, związanym z chromosomem X.

Wprowadzenie
metod biologii molekularnej w latach 80 do badania dziedziczenia zaburzeń
psychicznych daje możliwości określenia bliższego związku między zachorowaniem
a zmianą w obrębie genotypu, a w konsekwencji do identyfikacji genów
odpowiedzialnych za predyspozycję do choroby.

Genetyka molekularna stosuje w tym
zakresie 2 metody:

<!--[if !supportLists]-->a) <!--[endif]-->Przeszukiwanie całego
genomu, mając do dyspozycji markery DNA odcinków poszczególnych chromosomów.
Identyfikacja genu może być jednak trudna, ponieważ dany odcinek zawiera zwykle
kilkaset różnych genów.

<!--[if !supportLists]-->b) <!--[endif]-->Zaproponowanie
określonego genu i znanej lokalizacji i badanie związku między zmianą w zakresie
tego genu a występowaniem danej choroby. Wstępne wyniki tych badań wskazują, że
do zachorowania wymagana jest interakcja wielu genów, zarówno między sobą, jak
i czynnikami środowiskowymi.

W
chorobach afektywnych udział czynników genetycznych jest znaczny, a w
niektórych badaniach zgodność zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową
wśród bliźniąt jednojajowych sięga 80%. W końcu badań 80 wyniki badań metodą
sprzężeń DNA, prowadzonych na populacji Amiszów w stanie Pensylwania, wykazały
związek między występowaniem choroby afektywnej dwubiegunowej a odcinkiem
krótkiego ramienia chromosomu 11. Późniejsze badania prowadzone na innych
populacjach zjawiska tego jednak nie potwierdziły. Ostatnie badania genetyki
molekularnej potwierdzają możliwość związku podatności zachorowania na chorobę
afektywną z chromosomem X, co stanowi potwierdzenie wspomnianych już badań
klinicznych. Wykazano, że mają również znaczenie chromosomy 4, 18, 21, 6, 13 i
15. W badaniach typu „candidate gene” stwierdzono związek między zachorowaniem
na depresję a genami kodującymi transporter serotoniny (5-HTT) oraz receptor
dopaminergiczny D₄. Związek z genem kodującym 5-HTT stwierdzono
również w przypadku zaburzeń lękowych, co może świadczyć o możliwości istnienia
u niektórych osób wspólnej predyspozycji do zaburzeń depresyjnych i lękowych.

Na podstawie badań kliniczno-rodzinnych schizofrenii
uważa się, że czynniki genetyczne determinują tę chorobę w około 50% (regiony
chromosomów 6, 8, 22). W badaniach określonych genów wykonanych na dużej
populacji, stwierdzono związek między zachorowaniem na schizofrenię a genem dla
receptora serotoninowego 5-HTT.

W ostatnich latach uzyskano interesujące wyniki w
badaniach genetyki uzależnień. Wstępne wyniki zakrojonego na szeroką skalę
projektu COGA wskazują na związek podatności do uzależnienia alkoholowego z
regionami chromosomów 1, 4, 7 i16. W badaniach stwierdzono m.in. możliwość związku między uzależnieniem
alkoholowym, zwłaszcza jego ciężkimi postaciami, a genem kodującym receptor
dopaminowy D₂.

Wyniki najnowszych prac zdają się wskazywać na możliwość
związku między predyspozycją do różnych uzależnień a genami kodującymi zarówno
receptory dopaminowe, jak i również transporter tego neuroprzekaźnika.

Ostatnie lata przyniosły istotne osiągnięcia w zakresie
chorób neurodegeneracyjnych, stanowiących, ze względu na występowanie w nich
zaburzeń psychicznych, również przedmiot zainteresowania psychiatrii.
Zidentyfikowano gen choroby Huntingtona. Określono również umiejscowienie 4
genów związanych z chorobą Alzheimera.

4. Zmiany w czynności mózgu w
następstwie różnych czynników etiologicznych a zaburzenia psychiczne.

W pojawieniu się zaburzeń
psychicznych istotną rolę mogą odgrywać zmiany w czynności mózgu pod wpływem
różnorodnych czynników etiologicznych. Do tych czynników należą różne stany
chorobowe samego mózgu (nazywane niekiedy czynnikami organicznymi), inne
choroby somatyczne, jak również zmiany spowodowane działaniem substancji
chemicznych-środków psychoaktywnych, leków, substancji toksycznych. O
charakterze zaburzeń psychicznych może decydować lokalizacja powstałych zmian w
obrębie o.u.n. oraz dynamika ich przebiegu.

Reakcją
mózgu na nagłe zadziałanie czynnika patogennego o znacznym nasileniu jest
zespół jakościowych zaburzeń świadomości. Może on wystąpić w przebiegu chorób
mózgu, takich jak np.: padaczka, uraz mózgu. Najczęstsze przyczyny
„pozamózgowe” takiego zespołu to zaburzenia endokrynne, ostra niewydolność
krążenia lub niedotlenienie, ostre infekcje, zaburzenia elektrolitowe czy stany
pooperacyjne, jak również następstwa działania substancji psychoaktywnych (np.
odstawienie alkoholu), leków czy innych toksyn.

Do
wytworzenia się zespołu otępiennego dochodzi na skutek długotrwałego działania
czynników patogennych na mózg. Najczęstszą przyczyną takiego zespołu jest
choroba Alzheimera, w dalszej kolejności otępienie naczyniowe, przewlekłe
zatrucia (np. alkoholem), guzy mózgu, stany po urazach mózgu, choroby
neurodegeneracyjne, zakażenia o.u.n. (np. wirusem HIV), niedobory odżywcze,
zaburzenia metaboliczne czy przewlekłe choroby immunologiczne.

Występowanie
zespołów psychopatologicznych z symptomami podobnymi do objawów schizofrenii
czy chorób afektywnych może mieć miejsce przy lokalizacji procesu chorobowego
lub przy działaniu czynnika patogennego w obrębie płata czołowego, płata
skroniowego oraz struktur układu limbicznego. Zespoły te również mogą
występować w wyniku zmian funkcji neuroprzekaźników pod wpływem czynników
patogennych, podobnych do zmian występujących w tych chorobach psychicznych.

Zespoły
psychotyczne (omamowe lub/i urojeniowe) mogą powstawać w przebiegu chorób
mózgu, szczególnie w padaczce płata skroniowego, guzach, urazach, zmianach
naczyniowych, w niektórych chorobach somatycznych (AIDS, porfiria, toczeń) oraz
pod wpływem działania substancji, takich jak np. amfetamina czy środki
halucynogenne.

Przyczyną
zespołów afektywnych o symptomatologii dwubiegunowej bywają choroby
neurologiczne (padaczka, choroba Huntingtona, infekcje mózgowe) i
endokrynologiczne (zaburzenia tarczycy). Z występowaniem tarczycy związana jest
duża grupa chorób zarówno mózgu (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona,
choroby naczyń), jak i innych chorób somatycznych (zapalnych, infekcyjnych,
nowotworowych). Stany depresyjne mogą powstawać również w wyniku stosowania
wielu różnych leków. Są to głównie leki przeciwbólowe, przeciwzapalne,
przeciwbakteryjne, przeciwnadciśnieniowe, przeciwnowotworowe, hormonalne,
neuroleptyczne i nasenne. Niektóre leki i substancje mogą wyzwalać stan
maniakalny; są to m.in. np. amfetaminy.

Zespoły
lękowe mogą ujawniać się w stanach chorobowych cechujących się zwiększoną
aktywnością układu adrenergicznego, takich jak częstoskurcz napadowy,
niedotlenienie, a także pod wpływem środków chemicznych i farmakologicznych,
np. przy nadużywaniu kofeiny czy po odstawieniu leków uspokajających.

W
ostatnich latach uzyskano również dowody na istnienie zmian organicznych i
somatycznych w schizofrenii, chorobach afektywnych oraz innych „pierwotnych”
zaburzeniach psychicznych. W schizofrenii, którą obecnie uważa się za chorobę
związaną z zaburzeniem rozwoju o.u.n., stwierdzono cechy mniejszej aktywności
metabolicznej płatów czołowych oraz mniejsze rozmiary struktur układu
limbicznego. Badania neuropsychologiczne wskazują w tej chorobie na deficyt czynności
płata czołowego, a badania neurofizjologiczne- na zaburzenia ruchów oczu. Jako
przyczyny tych zmian, obok predyspozycji genetycznej wymienia się infekcję
wirusową i reakcję autoimmunologiczną w ciąży, uraz okołoporodowy oraz
nieprawidłową apoptozę komórek mózgowych w 10.-20. roku życia.

W
patogenezie chorób afektywnych przyjmuje się istotny udział czynników
neuroendokrynologicznych, z których najważniejszym jest nieprawidłowa regulacja
czynności osi stresowej. Na związek chorób afektywnych z czynnikami
neuroendokrynnymi wskazuje częste występowanie tych zaburzeń w okresach zmian
hormonalnych (okres poporodowy, menopauza) oraz nieprawidłowe wyniki testów
neurohormonalnych.

5. Czynniki psychospołeczne w etiopatogenezie zaburzeń
psychicznych.

Czynniki psychospołeczne
obejmują ogół zjawisk związanych z przetwarzaniem przez o.u.n. danej osoby
informacji o sobie i otoczeniu społecznym w czasie całego życia osobniczego.
Procesy te doprowadzają do zmian w czynności mózgu, uwarunkowanych
plastycznością działania tego narządu. Wśród zaburzeń owych procesów,
prowadzących do dysfunkcji psychicznych, można wyróżnić m.in. nieprawidłowości
w zakresie społecznego warunkowania i uczenia się oraz zmiany związane ze
stresem psychicznym.

Społeczne uczenie się i warunkowanie
rozpoczyna się od urodzenia. W jego trakcie następuje przyswajanie, w wyniku
doświadczenia, odpowiednich rodzajów myśli, emocji i zachowań. Tworzą się też
hierarchiczne struktury psychiczne: poznawcze, emocjonalne i behawioralne
odnoszące się do rzeczywistości. Proces ten przebiega w sposób nierównomierny
(okresy krytyczne). Jeśli w czasie ich trwania pewne umiejętności nie są
nabywane, możliwość ich późniejszego uzyskania jest zaburzona. Wśród
podstawowych relacji, których wytworzenie ma istotny wpływ na późniejsze
funkcjonowanie danego człowieka, należy wymienić relację z samym sobą, z
najbliższą osobą oraz z otoczeniem społecznym. Nieprawidłowości tego procesu
mają istotne znaczenie w etiopatogenezie zaburzeń osobowości. Najbardziej
zaawansowana koncepcja patogenetyczna, uwzględniająca nieprawidłowe
kształtowanie struktur poznawczych, dotyczy patogenezy depresji w chorobie
afektywnej jednobiegunowej. Opierając się na owej koncepcji sformułowano zasady
terapii poznawczej depresji.

Procesy
wywołujące stres psychologiczny to
różnego rodzaju sytuacje i wydarzenia życiowe. Sytuacje te mają zróżnicowane
znaczenie dla poszczególnych osób, choć niektóre z nich (np. śmierć bliskiej
osoby) mogą być jednoznacznie ocenione jako krytyczne. Istotną rolę w wystąpieniu
stresu psychologicznego odgrywa ocena znaczenia wydarzenia lub sytuacji dla
danej osoby oraz ocena możliwości poradzenia sobie z ich konsekwencjami. Stres
psychiczny można więc określić jako zespół zmian psychicznych i somatycznych,
które są następstwem sytuacji ocenianej jako przekraczającą możliwości
poradzenia sobie z nią przez daną osobę.

W
ocenie sytuacji stresowej i reakcji na nią istotną rolę odgrywa wiele
psychologicznych procesów pośredniczących. Są nimi mechanizmy obronne i mechanizmy
radzenia sobie, za pomocą których następuje modyfikacja treści i znaczenia
sytuacji oraz jej konsekwencji. Reakcja stresowa zależy również od kontekstu
społecznego, w jakim znajduje się osoba poddana działaniu czynników stresowych.
Reakcja taka jest istotnie słabsza, jeżeli osoba ta znajduje psychiczne
wsparcie. Rolę tę może pełnić osoba bliska, rodzina lub grupa samopomocy.

Stresorem
psychicznym może być choroba zarówno somatyczna, jak i psychiczna.
Psychologiczna reakcja na chorobę może wywierać istotny wpływ na jej dalszy
przebieg i leczenie.

Psychologiczne
i biologiczne zmiany związane z reakcją stresową, jak również następstwa stresu
mogą być istotnym czynnikiem patogenetycznym tzw. zaburzeń psychosomatycznych.
W odniesieniu do zaburzeń psychicznych stres bywa czynnikiem powodującym
pierwsze zachorowanie oraz kolejne nawroty m.in. zaburzeń lękowych, chorób
afektywnych, jak również schizofrenii.

źródłó:http://www.nauki-spoleczne.info/etiologia-i-patogeneza-zaburzen-psychicznych