Wybrane zagadnienia teorii opieki
W.1. Pedagogika opiekuńcza jako dyscyplina naukowa
Literatura:
1. Zbigniew Węgierski. Opieka nad dzieckiem osieroconym. Teoria i praktyka. Akapit, Toruń, 2006
2. Dąbrowski Zdzisław, Pedagogika opiekuńcza w zarysie (Tom I i II), 2006, Olsztyn, Uniw. Warm. -Mazurski
3. Elżbieta Jundziłł, Róża Pawłowska, (Red.) Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość - teraźniejszość – przyszłość. Gdańsk, Harmonia, 2008
4. A. Kelm, Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej. Warszawa, Żak, 2000
1. Definicja dziedziny - Pedagogika OPIEKUŃCZA:
- Pedagogika opiekuńcza jest nauką o opiece międzyludzkiej (zwłaszcza nad dziećmi) w jej wielorakich aspektach wychowawczych i opiekuńczej waloryzacji wychowania.
Jest to prościej mówiąc - teoria działalności opiekuńczo- wychowawczej. (Dąbrowski)
- Radlińska: Ped. Op. jest to specjalizacja, która istnieje w ramach pracy społecznej i obejmuje pomoc dziecku i rodzinie.
- Maciaszkowa: „Ped. Op. to dyscyplina, która bada, opisuje i wyjaśnia fakty, sytuacje i procesy oraz istniejące między nimi zależności związane z tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb ludzi – szczególnie dzieci i młodzieży.”
- Wroczyński: Ped. Op. to nauka, której problematyka koncentruje się wokół sytuacji wychowawczych, które wymagają pomocy społecznej.
Def: SYTUACJA WYCHOWAWCZA:
- Muszyński: „czasowy układ warunków towarzyszących interakcji wychowawczej...”
2. Pojęcia bliskoznaczne i pokrewne do pojęcia: Opieka
- wychowanie przez opiekę – takie sprawowanie opieki, które uwzględnia obok zaspokajania potrzeb wychowanków również kształtowanie ich osobowości zgodnie z przyjętymi celami wychowania.
- wychowanie opiekuńcze – każda forma wychowania (edukacji) przede wszystkim szkoły, w której nauczyciel-wychowawca przejawiając w stosunku do uczniów-wychowanków postawy opiekuńczości zaspokaja ich wielorakie, zwłaszcza powszechne potrzeby, a szczególnie bezpieczeństwa, sprawiedliwości, powodzenia (szkolnego) samorealizacji, dodatniej atmosfery życia, ze wszystkimi tego ważnymi pozytywnymi następstwami dla jakości życia oraz przebiegu i efektywności procesu wychowania.
PODSTAWOWE ELEMENTY STRUKTURALNE PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ I JEJ PRZEDMIOTU
SKŁADNIKI TREŚCI POZNAWCZYCH
TEORIA OPIEKI TEORIA WYCHOWANIA TEORIA WYCHOWANIA
MIĘDZYLUDZKIEJ PRZEZ OPIEKĘ OPIEKUŃCZEGO
SKŁADNIKI PRZEDMIOTU POZNANIA
OPIEKA WYCHOWANIE WYCHOWANIE
MIĘDZYLUDZKA PRZEZ OPIEKĘ OPIEKUŃCZE
3. Podstawowe zadania pedagogiki opiekuńczej
· Dostarczanie wiedzy o potrzebach ludzkich, o ich diagnozowaniu po to, aby programować cele działalności opiekuńczej,
· Dostarczanie obiektywnej diagnozy rzeczywistych zewnętrznych warunków przebiegu procesów opiekuńczo-wychowawczych w rodzinie oraz placówkach,
· Wskazywanie, jakie należy zastosować w danej sytuacji zasady, formy, metody i techniki sprawowania opieki, aby jej przebieg był prawidłowy, a efekty jak najbardziej korzystne,
· Dostarczanie wiedzy o tym, jak może i powinna być sprawowana opieka, aby równolegle obok jej treści merytorycznych można było poza nią i poprzez nią kształtować osobowość podopiecznych,
· Ukazywanie, jakie są możliwości i powinności opiekuńczej waloryzacji każdego wychowania,
· Opisywanie i wyjaśnianie wszelkich istotnych relacji zachodzących pomiędzy opieką a wychowaniem,
· Rozwijanie wiedzy o tym, jakie nieodzowne wymagania stawia opiekunowi podopieczny (wychowanek) i proces opiekuńczo-wychowawczy,
· Gromadzenie wiedzy historycznej z zakresu opieki międzyludzkiej w aspekcie analizy krytyczno-porównawczej,
· Dostarczanie wiedzy o sobie samej jako nauce społecznej
(na temat swojego miejsca i roli w systemie nauk społeczno-pedagogicznych)
4. Definicja Przedmiotu Opieki Międzyludzkiej.
Zgodnie z przyjętym na wstępie założeniem i definicją opieki ma ona szeroki, międzyludzki zakres, obejmujący całokształt tego typu działalności, której przedmiotem i podmiotem jest zawsze człowiek. Rozpatrując poszczególne zakresy opieki międzyludzkiej, nie można pominąć szerszych, pozaludzkich składników „opieki w ogóle”. Ogólne pojecie - opieka, to działalność, której nie wyznaczają potrzeby podopiecznego w ogóle, ale jego podstawową cechą - niezdolność do samodzielnego zaspokojenia i regulowania tych potrzeb, sprawia, że staje się podopiecznym wyczekującym. Opieka międzyludzka, to opieka całościowa na wszystkich etapach życia.
5. Podstawowe cechy Ped. Op. określające jej tożsamość:
- przedmiot poznania, treści teorii,
- pojęciowy model opieki,
- związek z teoriami potrzeb ludzkich,
- wartości opieki,
- model – wzorzec opiekuna-wychowawcy,
- znamiona ponadczasowości,
6. Różnorodność interpretacji pojęcia: opieka
Ze wzgl. na różnorodność form i różny zakres opieki, której podmiotem i przedmiotem jest człowiek, możemy nazywać je ogólnie opieką międzyludzką.
Takie ogólne ujęcie opieki jest niezbędne wszędzie tam, gdzie sprawowana jest ona nad człowiekiem niezależnie od tego, kim są osoby, nad którymi opiekę sprawujemy, jaka jest jej forma organizacyjna i zakres.
1. H. Radlińska – istotę opieki widziała w tym, że „bierze ona odpowiedzialność za losy podopiecznego i w większej lub mniejszej mierze ubezwłasnowolnione (niebezpieczeństwo nadużyć, przemocy i zabijania zaradności).”
Pogląd ten w części powtórzyli:
2. Kubicki i Wołczyk
Przez opiekę nad dziećmi i młodzieżą rozumieć będziemy nie tylko dostarczenie niezbędnych środków mających na celu zaspokojenie potrzeb materialnych, lecz również wzięcie części odpowiedzialności za losy podopiecznego – za prawidłowy jego rozwój.
3. Zupełnie odmienne założenie przyjmuje w swojej definicji opieki Albin Kelm rozróżniając opiekę w ogóle i opiekę nad dziećmi
4. Natomiast A. Kamiński w swojej def. sygnalizuje dwie istotne cechy konstytutywne pojęcia opieki:
- niezdolność jednostek do samodzielnego pokonywania określonych trudności życiowych oraz
- odpowiedzialność opiekuna za podopiecznego
5. Jakubowski utożsamia opiekę z wychowaniem
6. Cz. Czapów w 1970 roku napisał: „Opieka polega na stwarzaniu dziecku dostępu do różnorodnych dóbr, przedmiotów, sytuacji, co w warunkuje zaspokojenie potrzeb dziecka oraz ma w pomagać dziecku w korzystaniu z dostarczonych mu dóbr, bez których nie mogłoby ono istnieć i rozwijać się.”
7. 1975 r. W. Okoń – „Opieka nad dzieckiem to ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz stworzenia warunków niezbędnych do ich wychowania. Szczególne intensywnej opieki wymagają dzieci pozostające w warunkach faktycznego lub potencjalnego zagrożenia życia lub rozwoju. Osoby lub instytucje sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralna lub prawną za powierzone ich opiece dzieci.”
8. Zdzisław Dąbrowski – 2002 r.: „Opieka w ogóle to konieczna aktywność jej podmiotu wobec zależnego asymetrycznie od niego przedmiotu polegająca na ciągłym i bezinteresownym zaspokajaniu jego swoistych potrzeb i kompensowaniu niezdolności – w tym ze sfery wiary do samosterowania lub samowychowania” – definicja ta wyczerpuje wszystkie znamiona opieki.
9. Pogląd K. Krzeczkowskiego:
„System pomocy stosowanej wobec członków społeczeństwa niezdolnych do samodzielnej egzystencji materialnej”
Na uwagę zasługują sformułowane przez niego zasady opieki społecznej:
- ideowości (humanistycznej) we wszelkich przedsięwzięciach opieki społecznej,
- ścisłego powiązania op. społ. z polityka społeczną,
- preferencji profilaktyki nad kompensacją i rewalidacją,
- preferencji profilaktyki środowiskowej nad indywidualną,
- nierozłączności pomocy materialnej i moralnej,
- opieki integralnej, urzeczywistniającej się w pełni na trzecim etapie rozwoju op. społ. – powszechnym zabezpieczeniu społecznym.
10. Pogląd J.C. Babickiego:
- „Opieka społeczna (inaczej: służba socjalna) za punkt wyjścia obiera wyłącznie potrzeby dziecka i jego przyrodzone prawo do korzystania z normalnych warunków wzrastania. Stwarza ona klientowi odpowiednie stałe warunki, doprowadzając go w rezultacie do racjonalnego użytkowania wrodzonych i nabytych uzdolnień i umożliwia mu wcześniej czy później oparcie swojego bytu materialnego na własnych siłach.”
6a. Opieka a pomoc
Pomoc to rodzaj działania prospołecznego, altruistycznego na rzecz drugiego człowieka stosowana wyłączanie w sytuacjach trudnych.
3 Rodzaje pomocy:
1. obiektywnie uzasadniona w sytuacji obiektywnej trudności,
2. wskazana choć niekonieczna (pogranicze trudności),
3. subiektywnie umotywowana – celem ułatwienia sytuacji
względnie normalnych.
Inny podział:
- pomoc kreatywna, aktualizująca potencjalne zdolności
- pomoc pasywna, zachowawcza, paliatywna
Ryc. 1. Kryterium znaczenia pomocy (stopniowalnego)
RÓŻNICA POMOC A OPIEKA
- POMOC – „DLA NIEGO I ZA NIEGO”
- OPIEKA – „DLA NIEGO, LECZ NIE - ZA NIEGO”
H. Muszyński – podobnie jak anglosascy pedagodzy społeczni utożsamia pomoc z opieką: „Opieka polega na udzielaniu pomocy potrzebującym”
...